УДК: 631.3.14.4
Кучцоров Ж. Ж.
Собиров К. С.
ТИЦХММИ Бухоро филиали Узбекистан, Бухоро
СУГОРИЛАДИГАН МАЙДОНЛАРГА СФЕРИК ДИСКЛИ КУРИЛМАЛАР БИЛАН ИШЛОВ БЕРИШ САМАРАДОРЛИГИНИ
ОШИРИШ
Аннотация. Фермерлар ерларни бауорги экин экишга тайёрлашда тишли ва дискли тирмалар, чизель-культиваторлар, мола-текислагичлар ва бошца текислагичлардан кенг фойдаланадилар. Ерларни экин экишга агротехник талаблар даражасида сифатли тайёрланишини таъминлашда машиналарни созлаш ва улар асосида тузилган агрегатлардан тугри фойдаланиш мууим ауамиятга эга. Бугунги кунда ерларнинг текислик даражасини яхшилаш, унинг сифатли текислаш ишларини амалга ошириш ва бу ишлар учун иш унумдорлиги юцори текислагич агрегатини яратиш долзарб масала уисобланади. Фермер хужаликлари экин майдонларини жорий текислаш ишларида кулланадиган техникаларни модернизациялаш базали текислагичларнинг иш сифатини яхшилаш трактор - машина агрегатларини иш унумига бовлицлиги, ёцилги сарфини камайтириш ва иш сифатини яхшилашни урганиш макрад килиб олинган. Бундай муаммоларни уал этиш ерларни экишга тайёрлашда кулланиладиган машиналарнинг иш сифати ишлов бериш чукурлиги, дала юзасининг текислиги, тупрокнинг уваланиш сифати ва зичлиги уамда бегона утларнинг йукотилиш даражаси билан белгиланади. Экишга талаб даражасида тайёрланган далаларда тупроща уртача ишлов бериш чукурлиги агроном томонидан белгиланган курсаткичдан ±1 см. дан ортик фарк килмаслиги, уруг экиладиган катламда улчами 25 мм. дан кичик тупрок булакларининг микдори камида 80 фоизни ташкил этиши, улчами 50 мм. дан катта кесаклар умуман булмаслиги, ишлов берилган катлам зичлиги 1,1-1,2 см3 орализида уамда бегона утлар тулик йукотилган булиши лозим.
Калит сузлар: текилагич, сферик диск, тезлик, тортишга каршилик, тупрок уажми, фракция, текислаш сифати.
Kochkarov J.J.
Sobirov K.S.
Bukhara branch of TIQXMMI Uzbekistan, Bukhara
INCREASING THE EFFICIENCY OF TREATMENT OF IRRIGATED AREAS WITH SPHERIC DISK DEVICES
Annotation. Farmers widely use gear and disc harrows, chisel cultivators, breakers and other levelers to prepare the land for spring sowing. In order to ensure quality preparation of lands for sowing at the level of agro-technical requirements, it is important to adjust the machines and the correct use of aggregates based on them. Today, it is important to improve the level of the land, to carry out quality leveling work and to create a high-efficiency leveling unit for this work. Modernization of equipment used in the current leveling of farmland is aimed at improving the quality of work of base levelers, the dependence of tractor-machine units on productivity, reducing fuel consumption and improving the quality of work. The solution to such problems is determined by the working quality of the machines used in preparing the land for planting, the depth of tillage, the flatness of the field surface, the quality and density of soil compaction and the degree of weed loss. In fields prepared for sowing, the average depth of tillage is ± 1 cm from the level set by the agronomist. The size of the seedbed layer should not exceed 25 mm. The amount of soil particles smaller than is at least 80 percent, the size is 50 mm. There should be no lumps larger than 1 cm, the density of the treated layer should be in the range of 1.11.2 cm3, and weeds should be completely eliminated.
Key words: grader, spherical disc, speed, tensile strength, soil size, fraction, leveling quality.
Узбекистан кишлок хужалигини бозор иктисодиётига утиш даврида давлат ва жамоа хужаликлари урнида замон талабига жавоб берадиган фермерлик ёки дехкончилик хужаликлари ташкил топмокда. Хрзирги кунга келиб, кишлок; хужалигида ерга ишлов беришда турли хилдаги техникалардан фойдаланилмокда. Лекин улардан фойдаланишда хар томонлама идтисодий жихатдан самарали булган турини танлаш бевосита чет эл техникаларини урганишни талаб этади.
Шу уринда А^Шда жами хайдаладиган ер майдонининг 95 фоизини сферик дисклар ёрдамида хайдалади, чунки бу усул ананавий усулга Караганда кунига уч баробар майдонни тракторга ортидча кучланиш юкламаган холда ва кушимча эхтиёт дисмлар сарфисиз хайдаш мумкин. Сферик дисклда ер хайдаш бир вактниг узида хам ерни текислаш, хам экишга тайёрлашни уз ичига олади [1]. Тупрок зичлиги муаммо тугдирганда чукур юмшатиш учун дисклаш амалиётидан аввал омочлаш мумкин булган чукурликдан купрок чукурликда юмшатгич билан ерга ишлов бериш мумкин. Экин колдиклари куп колдирилган ерларни хайдашнинг иложи йук, лекин буни диск ёрдамида уддалаш мумкин.
Ерга минимал (кам) ишлов бериш ва ерни диск ёрдамида хайдаш ёкилги нархлари ва техникага боглик харажатларнинг усиб бораётганлиги
Ba rana от кyчигa эгa трaкторлaрнинг кaттa микдордaги ёкилги сaрфи туф^ли ергa минимaл (кaм) ишлов бериш aввaлги ишлов бериш yсyллaридaн кyрa яхширок деб кaрaлмокдa. Ергa минимaл (кaм) ишлов беришдa тупрок юзaсидa экин колдиктарини колдириш орк^и тупрок нaмлиги сaклaб колитади. Ергa к;Ушимчa ишлов бериш сaбaбли тупрок юкори хосил бермaйди Ba трaкторлaрнинг экин мaйдонидa ортик^ xaрaкaтлaниши xaM тупрокни зичдaштириб юборaди. Aгaр тупрок aFдaрилмaсa, беголнa Утнинг уруги бошкд унумдор жойгa кyчишигa имкон ярaтилмaйди. Х,осили йигиб олингaн мaйдонгa (яъни тупрокда ишлов берилмaгaн ер) экиш имконига эгa бyлгaн сеялкaнинг ярaтилиши ер xaйдaш сaбaблaрини тездa йу^^ чик;aрмокдa [2]. Ергa минимaл ишлов бериш aмaлиётидa дискли юмшaтгич билaн зичташган тупрокни юмшaтиш учун фойдaлaнсa бyлaди. У бошкдтарига кaрaгaндa чуккурок вa ^мрок; от кучи сaрфлaб кунига купрок ергa ишлов бериш имкониятига эгa.
Дискли ер xaйдaш усули ер xaйдaшнинг бaрчa бошкд yсyллaригa нисбaтaн aнчa кaмхaрж xисоблaнaди. AKШдa дискли ер xaйдaш хaрaжaти гектарига 18 А^Ш доллaрини тaшкил этaди. Бошкд тyрдaги ер xaйдaш, мaсaлaн омоч билaн гектaригa 50 доллaрдaн тугри келaди. Трaктор эскириши вa омоч оргaнлaрининг ейилиши тyфaйли хaрaжaтлaр янa ортaди. Дискли хййдов мослaмaси ёрдaмидa кискд мyддaтдa купрок ерни экишга тaйёрлaш мумкин. Бyндa экин мaйдонинг нaм ёки курукдигининг axaM^ra йук. Шунинг учун xaM дискдaн фойдaлaниш кишлок хyжaлигидaги бaрчa aмaлиётлaр учун кaмхaрж сaнaлaди.
Диск ёрдaмидa ишлов бериш яъни текислaгичгa юмшaтyвчи сферик дисклaрни кyллaш тупрокнинг мелиорaтив xолaтини яхшилaш билaн биргa унинг физик мехaник хоссaлaрини яхшилaйди. Текислaгичгa Урнaтилгaн дискли кyрилмa оркдли ерлaрдaги бaрчa yсимликлaрни кyшимчa иш куролсиз мaйдaлaб, тупрокни озyкдaнтиришгa xaM имконият имконият ярaтaди. Диск билaн ишлов бериш yсyлидa усимлик илдизлaрининг ерга яхши ишлов берилиши сaбaбли тупрокда чукуррок киришигa вa керaкли озукд вa нaмликни yзлaштиришигa имконият бермокдa вa провaрдидa хосилдорлик 10 фоиздaн 30 фоизгa yсмокдa. Йирик трaкторлaрнинг тупрок yстидa куп xaрaкaтлaниши уни зичдaштириб юборaди, aгaр тупрок там бyлсa, ернинг зичдaшиши 4 бaрaвaргa ортиб кетaди. Бу тупрокда ишлов бериш вa xaво aлмaшинyвигa rana сaлбий тaъсир кyрсaтaди, нaтижaдa тaбиий шaроитдa бyндaй ер мaйдони кдрийб 10 йил ичидa ^ama тиктаниши вa яхшилaниши мумкин.
Танланган агротехник тадбирлар учун дизел ёкилFисига булган талаб _( гектар литр хисобида )__
Агротехник тадбир тури Кам Урта Юкори
Тупрокни чукур юмшатиш (35 см) 12.3 19.8 27.9
Омочда ер хайдаш (10 см) 10.9 17.5 24.6
Танден дискда ер хайдаш 4.7 5.2 5.7
Чизеллаш (10 см) 7.1 11.8 16.5
Дискли юмшатгич билан 5.7 9.0 12.8
хаидаш
Юкорида келтирилган фикр ва мулохазалар ва катор илмий тадкикот ишларидан келиб чикиб шуни айтиш мумкинки, узун базали текислагичнинг иш самарадорлигини ошириш ва уни ер текислаш сифатини янада яхшиланиши хамда тортишдаги каршилигини камайтириш учун юкоридаги дискни авзалликларидан келиб чикиб, узун буйли текислагичга юмшатувчи курилмани куллашни тавсия этамиз.
Дискли курилманинг асосий вазифаси олдиндан юмшатилмаган ва йирик кесакли майдонларда текислагич пичогини киркишга каршилигини камайтириш, майдон юзаси буйлаб 1 утишда агротехник талабга мос майдон юзаси текислигини хосил килишдан иборатдир. Майдонларни сифатли текислаш ва тупрок фраксиясини яхшилаш текислагич ковши олдида юмшатувчи дискли курилмани урнатиш билан амалга оширилади. ^ишлок хужалигида бажариладиган ишлар ва текислаш жараёнларининг сарф-харажатини ва махсулот таннархини маълум фоизга камайтириш имкониятини беради. Сугоришда сарфланадиган харажатлар камаяди. Усимлик ривожланиши учун тупрокнинг таркиби яхшиланиб, хосилдорликни оширади. Бу текислагичнинг тупрок экологиясига ижобий таъсирининг натижасидир, деб хулоса килиш мумкин.
Фойдаланилган адабиётлар руйхати:
1. И.Хдсанов., ЖДучкоров., У.Хдсанов «Узун буйли текислагичга юмшатувчи дискли курилма» фойдали модел. Талабнома № FAP 2013 00 85.
2. Омоч ва дискда ер хайдашнинг узига хос хусусиятлари. № 12 Ахборот бюллетени (2005 й . декабрь)