CC BY
24
Slobodan Stevanović, pukovnik, dipt. inž.
Tehnidci nastavni ccmar, Nil
STRUČNO-SPECIJALISTIČKA OBUKA VOJNIKA TEHNIČKE SLUŽBE
Održavanje tehničkih materijalnih sredstava (TMS) organizovana je delatnost komandi, jedinica i organa TehniČke službe, kao stručnih nosilaca poslova planskog koriSćenja raspoloživih kapacite-ta i primene propisanih mera i postupaka. Da Ы se obezbedio odgo-varajući stepen ispravnosti i pouzdanosti TMS, ovaj sistem može ostvariti cilj samo ako su mu raspoložžvi ljudski potencijali, pored ostalih i vojnička stručna radna snaga, obučeni za izvrSenje zadataka tehničkog održavanja.
Zavisno od intenziteta vojne obuke i sve složenijih zahteva u pogledu pripremanja pripadnika vojske za ratovanje u savremenim uslovima, u mnogim armijama se preduzimaju značajne mere za iz-nalaženje najracionalnijih oblika organizacije obuke. Od mnogih re-Senja, vremenom su se izdvojila tri sistema osnovne obuke: u matič-nim jedinicama, u nastavnim centrima i njihova kombinacija.
Različiti oblici organizovanja obuke vojničkog sastava u pret-hodnim periodima, i bogata iskustva Tehnžčke službe, doprineli su i sadašnjem organizovanju obuke različitih specijalnosti, što predsta-vlja optimalno reSenje u kome su sadržana i saznanja о organizaciji obučavanja srodnih specijalnosti i u oružanim snagama stranih zemalja.
Organizaclja obuke
Nastavni center jeste specifična ustanova u kojoj se organizuje i izvodi centralizovana opšta i stručna obuka vojnika ili zajednička obuka jedinica. U sistemu obuke nastavni centar obično £ini prvu fa-zu - regruti dolaze najpre u njih i tek po završenoj obuci upućuju se u ođgovarajuće jedinice (ustanove).
VOJNOTEHNIĆKI OLASNIK 4-5/2002.
493
Način formiranja nastavnih centara, njihov broj i vrste, kao i tra-janje obuke zavisc, рге svega, od usvojenog sistcma obuke i načina popune vojske, ali i od mnoštva drugih činilaca, kao što su: mimo-dopska veličina vojske, tehničko-tehnoloSki nivo razvijenosti pojedi-nih vidova, rodova, službi i specijalnosti, dužina vojnog roka, materi-jalne mogućnosti i dr.
U armijama koje nemaju nastavne centre obuka se izvodi u for* macijskim ili tzv. nastavnim jedinicama, odnosno na specijalizova-nim kursevima, ali se često primenjuje i kombinovani sistem. Deo obuke (obično osnovne - opSte i stručne) organizuje se u nastavnom centru, a drugi deo u jedinicama. Za razliku od jedinica, nastavni centri obezbeđuju brže obučavanje većeg broja vojnika, a postiže se i kvalitetnije materijalno obezbeđenje i veća ekonomičnost.
Ргеша načinu organizacije, nastavni centri mogu biti jedinstveni za vojsku ili za svaki vid, rod i službu posebno. NajčeSće se formira-ju za tzv. tehničke vidove (RV i RM) i rodove, a u KoV za obuku vojnika određenih specijalnosti.
Nastavne centre» kao specifičan oblik organizacije obuke, zadr-žale su gotovo sve armije, gde za potrebe svih rodova i službi KoV postoje posebni ili zajednički nastavni centri, u kojima obuka traje od tri do Šest meseci. Posle zavrSene obuke u nastavnom centru vojnici
494
VOJNOTEHNIČKI CI.ASNIK 4-W2Q02
odlaze u jedinice, a oni koji zavrSe obuku sa odličnim uspehom zadr-žavaju se na kursevima za rezervne podoficire.
U centrima jc sprovoden, pre svega, program opšte i stručne obukc, što jc uticalo na njeno trajanje. Uporedo sa promenama u si-stemu organizacije vojske, i obuka regruta prilagodavana jc novim rešenjima, čiji je osnovni smisao postizanje optimalnih rezultata, kombinacijom dotadaSnjih, kao i novih formi obuke. Nastavni centri su zadržani samo za određene rodove i specijalnosti, s tim 5to je teži-Ste usmereno na stručnu obuku.
Nastavne tehničke jedinice obučavaju kadar u miru i ratu za po-trebe tehničkih jedinica i ustanova, i organa Tehničke službe u ко* mandama i upravama. Obično su u sastavu viših jedinica, a ranga su čete ili bataljona. Sastoje se od komande, grupe nastavnika, nastav-nih jedinica (odeljenja, vodova i četa) za tehničke specijalnosti koje se ne mogu dobiti iz gradanstva (art. mehaničari, puškari, tenkovski mehaničari, pirotehničari i si.) i jedinice za logističku podršku. Obuka u njima, načelno, traje dva do tri meseca.
Do formiranja tehničkih nastavnih jedinica obuka vojnika Teh-ničke službe izvođena je na nivou matičnih jedinica i na nivou gami-zona. Po programu obuke vojnici Tehničke službe, posle završene opštevojne obuke u rodovskim jedinicama (tri meseca), odlazili su na strućnu obuku i rad u matične jedinice (10 meseci). Stručna obuka razrađena je po specijalnostima (automehaničari i autoelektričari, tenkovski mehaničari i tenkovski električari, art. mehaničari i instru-mentisti i ostali zanati). Za specijalnosti kojih u gradanstvu nema (art. mehaničari, tenkovski mehaničari i dr.), po zavrSetku opštevojne obuke od tri meseca, vojnici su odlazili na tromesečne kurseve (po radionicama III, IV i V stepena), a zatim se vraćali u matične jedinice TehniČke službe na rad i dalju obuku. Nastavnim planom i progra-mom definisan je broj nastavnih časova, raspored i sadržaj rada na kursevima za vojnike specijaliste.
Pri formiranju kurseva za vojnike specijaliste radionice su imalc poteškoća око materijalnog obezbeđenja i izvođača obuke, jer su sta-rešine iz radionica angažovane na kursevima time bile odvojene od svojih funkcionalnih dužnosti. To je bio jedan od razloga za formira-nje prvih tehničkih nastavnih jedinica. Formirane su jedinstvenc čete za obuku pirotehničara i četa za obuku mehaničara veze (pri svakoj armijskoj oblasti) u kojima su se obučavali specijalisti grane veze
VOJNOTEHNlCKI GLASNIK 4-5/2002.
495
Tchničke službe (radio-mehaničari, TT-mehaničari UNF i RR meha-ničari i elektromehaničari), koje su u kasnijem periodu, zbog racio-nalnosti, ekonomičnosti, ujednačavanja i poboljšanja obuke vojnika - mehaničara, prerasle u tehničke nastavne jedinice ranga bataljona, neposredno potčinjene komandama arrnija.
Tehničfa nastavni centar predstavlja organizaciju proizašlu iz is-kustava funkcionisanja nastavnih centara i nastavnih tehničkih jedi-nica, odnosno organizacijsku celinu koja sa raspoloživom nastavnom materijalnom bazom obuke, razvijenom infrastrukturom za izvođenje nastavnih sadržaja i kadrom, treba da obezbedi obučavanje vojnika tehničkih specijalnosti. Cilj je da se vojnici i jedinice vojnostručno obuče i uvežbaju, moralno i psihofizički pripreme za uspešno izvo-đenje oružane borbe u različitim uslovima, kao i za izvršavanje oba-veza i zadataka u miru.
Organizacijsku strukturu nastavnog centra, načelno, čine: ко-manda, štab, organi za operativne poslove, nastavne poslove, poslove popune i statusna pitanja, poslove iz delokruga morala, nastavne jedinice i pomoćne jedinice za obezbedenje i logističku podršku. Na-vedeni organi izvršavaju zadatke planiranja, orgamzacije i izvođenja obuke. Osposobljeni su Skolovanjem i usavržavanjem u najvišim voj-nim školama, akademijama, srednjim vojnim školama, fakultetima i srednjim stručnim školama i školama specijalističke obuke za izvrše-nje zadataka iz domena funkcionalnih obaveza. Neophodno je da imaju visok stepen znanja i iskustva iz trupnog života, da poznaju obaveze, zadatke i praksu sistema tehničkog održavanja određenih specijalnosti, da imaju smisla za rad sa ljudima, i da poseduju visoke moraine kvalitete. Ovakva koncentracija starešina i civilnih lica treba u potpunosti da obezbedi sve zahteve obuke vojnika.
Vojnici se obučavaju za predvidenu specijalnost, u rukovanju i pravilnom upotrebljavanju naoružanja i ostalih sredstava, izvršavanju borbenih radnji i postupaka samostalno i u okviru jedinica, preduzi-manju mera bezbednosti, zaštite i otklanjanja posledica i uspešnom obavljanju dužnosti organa unutrašnje službe i obezbedenja objekata, ljudstva i materijalno-tehničkih sredstava u prvom periodu obuke.
Prvi period obučavanja, u zavisnosti od specijalnosti, može se realizovati u Tehničkom nastavnom centru (TNC), ali i u jedinicama za posrednu popunu. Ova faza programski se ne deli u smislu vre-menskog razgraničenja već se sadržaji planiraju tako da se ostvare
496
VOJNOTEHNIĆKI GLASNIK 4-S/2002.
postavljeni ciljevi. Nakon završetka prvog perioda obučavanja vojni-ci se, u skladu sa potrebama jedinica za određenim specijalnostima, upućuju u prekomandu u tehničke jedinice i ustanove, u okviru radi-onica, stanica i skJadišta, gde se realizuje stručno-specijalistička obu-ka uz proizvodni rad sve do završetka vojnog roka.
Za obuku u TNC vojnici se mogu grupisati po različitim kriteri-jumima, ali se to najčešće radi po kritcrijumu srodnosti specijalnosti i kriterijumu dužine trajanja obuke za pojedine specijalnosti, i to u okviru sledećih nastavnih jedinica: odeljenja, vodova i četa, a vojnici opštih struka Tehničke službe (tzv. zanatlije) u jedinicama za posred-nu popunu.
U TNC se mogu izvoditi i pojedini oblici kursiranja, u zavisno-sti od potreba Tehničke službe za pojedinim spccijalnostima, kao i obuka kandidata za komandire odeljenja koja se, načelno, izvodi nakon završetka perioda obučavanja vojnika i jedinica, i to za one kan-didate koji su postigli najbolje rezultate i koji imaju sklonosti za ko-mandovanje.
Imajući u vidu vreme pnpremnog perioda, perioda prilagođava-nja i penoda obuke (u zavisnosti od složenosti obuke specijalnosti), obuka pojedinih specijalnosti traje tri, odnosno Sest meseci, što to-kom godine uslovljava dva, odnosno Četiri prijema regruta u TNC.
Materijalna baza obuke
Za izvođenje obuke neophodna je materijalna baza koja se sa-stoji od pokretnih i nepokretnih stvari, i u skladu sa potrebama i mo-gućnostima planski se obezbeduje i razvija. Tu spadaju: kompleksi za izvodenje taktičke obuke, poligoni, uređena vežbališta i strelišta razvijena u bližem okruženju jedinice, kao i nastavni kabineti i na-stavna sredstva za izvodenje sadržaja stručno-specijalističke obuke, objekti i infrastruktura za izvodenje fizičke obuke, zadovoljenje ži-votnih potreba i kultumo-zabavnih aktivnosti.
Nastavni kabinet je deo razvijene infrastrukture za materijalno obezbedenje obuke. To je, u osnovi, prostorija (učiomca, saia) u ko-joj su smeSteni, ins tali rani i ugradeni uredaji, nastavna sredstva, uči-la, makete, Seme i si., za očigledno (praktično, vizuelno) izvodenje obuke metodom pokazivanja i demonstriranja.
VOJNOTEHNlCKI OLASNIK i-S/2002.
497
Obukom u nastavnim kabinetima omogućuje se brže, potpunije i kompleksnije savladivanje nastavnog programa, teorijska saznanja se praktično proveravaju i utvrđuju, stiče se audio-vizuelna predstava о sadržaju koji se izučava, a celokupni nastavm proces skraćuje se i či-ni ekonomičnijim. S obzirom na tako značajne pedagoško-didaktičke funkcije, nastavni kabineti su neophodan element sistema obuke i na-stavnih centara. Poseban značaj imaju u izvodenju vojnostručne obuke, a naročito u praktičnom radu sa oružjem, borbenom tehnikom i opremom.
Nastavna sredstva, naoružanje, oprema, tehnika i dr. izlažu se u nastavnim kabinetima u celini ili delovima (rasklopljena), u obiiku preseka ili kombinovano. Kada određeno sredstvo nije moguće izlo-žiti u realnim dimenzijama koriste se modeli, slike, šeme, crteži i si. Za pokazivanje i objašnjavanje pojmova, radnji, postupaka ili pojava koje se ne mogu pokazati na odredenom sredstvu, maketi ili reljefu (npr. eksplozija zma, taktička dejstva i postupci i dr.), koriste se ilu-stracije (slike, crteži i si.) i audio-vizuelna sredstva.
Za svaku grupu koja se obučava primenjuju se odvojeni radni stolovi sa instrumentima i uredajima, s tim Sto svaki pojedinac treba da bude u mogućnosti da predmet koji se opisuje detaljno razgleda i upozna, a oružje više puta rasklopi, sklopi, sa njim praktično radi i nauči osnovne tehničke podatke i taktičku namenu.
498
VOJNOTEHNIČKJ CLASNIK 4-5^002.
Nastavna sredstva predstavljaju najneophodniji deo materijalne baze obukc. To je zajednički naziv za sve vrste slika, Serna, modela, zbirki, pribora, alata, kao i tehničkih, borbenih i drugih sredstava, ko-ja se, pojedinačno ili u kompletima, koriste u obuci radi sticanja pot-punijih i kvalitetnijih znanja, uvežbavanja odredenih postupaka, za pojedinačno ili grupno osposobljavanje u upotrebi naoružanja i bor-bene tehnike.
S obzirom na namenu i funkciju koju imaju u nastavnom process nastavna sredstva se izraduju i koriste u skladu s ta£no utvrdenim principima. Najznačajniji su pedagoška i didaktička prilagodenost nastavnih sredstava odgovarajućim vrstama obuke; postupnost i o£i-glednost u sticanju znanja, navika i veština; jednostavnost i lakoća upotrebe u različitim uslovima (danju, noću, u učionici ili na terenu, i si.); ekonomičnost u izradi i zameni pojedinih delova (elcmenata); bezbednost prilikom korišćenja, i si. Kako teorijska i praktična nasta-va čine dve nerazdvojne komponente sistema obuke, nastavna sredstva imaju vrlo značajnu ulogu, posebno u primenjenom delu obuke.
Sistematizaciju nastavnih sredstava moguće je izvrSiti prime-nom različitih kriterijuma. U osnovi, polazeći od bitnih pedagoSko-didaktičkih svojstava, moguće ih je razvrstati u dve glavne grupe: za očigledno prenošenje i usvajanje znanja, i za praktična uvežbavanja borbenih radnji i veStina.
Nastavna sredstva za očigledno prenošenje i usvajanje znanja u vojnoj obuci obuhvataju pet osnovnih podgrupa, a to su: verbalna, vizuelna, verbalno-vizueina, manuelna i pomoćna nastavna sredstva.
Nastavna sredstva za praktično uvežbavanje borbenih radnji i sticanje veStina, obuhvataju, pored ostalog, sve vrste Skolske, ve-žbovne, manevarske i redukovane municije, zatim eksplozivne mate-rije, mete, simulatore i sredstva za imitaciju, trenažere, uredaje, pri-bore i instrumente. U ovu grupu nastavnih sredstava spadaju i različi-te vrste kompleta za opremanjc streliSta, poligona, minijatumih poli-gona i drugih prostora za obuku.
Proces obuke vojnika Tehničke službe
Obuka u vojsci je organizovana deiatnost kojom se vojna lica, jedinice i ustanove osposobljavaju za izvrSavanje odredenih aktivno-sti u miru i ratu. Po osnovnom obeležju, načinu organizacije i ciljevi-
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 4-S/2002.
499
ma koji se žele postići, obukaje, u suStini, jedinstveni proces sticanja znanja, veština i navika, odnosno razvijanje psihofizičkih i intelektu-alnih sposobnosti, određenih morainih i drugih svojstava. U vojsci je obuka najracionalniji i najorganizovaniji element celokupnog siste-ma vaspitanja i obrazovanja, i jedan od najvažnijih zadataka svih ко-mandi, Stabova i starešina.
Mesto i vreme izvođenja obuke prilagođavaju se cilju koji se že-li postići, a zavise i od usvojenih pedagoških i andragoških pogleda i гебепја, kao i materijalnih uslova. Obuka se može izvoditi u učioni-cama, nastavnim kabinetima, minijatumim poligonima, poligonima, streliStima i vežbaliStima, na otvorenom i zatvorenom prostoru, da-nju i noću, u svim vremenskim i atmosferskim uslovima, i na zemlji-Stu različitih karakteristika (na planini, ravnici, šumi, i sl.). Ova, kao i druga pitanja u vezi sa organizacijom obuke, regulišu se jedinstve-nim nastavnim planovima i programima, čija je izrada u nadležnosti najviSih nastavnih i operativnih organa. Na osnovu dugoročnih sta-vova, program i planovi obuke utvrduju se za duži period ili za svaku nastavnu godinu posebno, a uporedo se obezbeđuju i sredstva (mate-rijalna, finansijska, nastavna) za njihovo sprovođenje. Zavisno od vr-ste, cilja i namene obuke, programi i planovi za njeno izvođenje mo-gu biti u određenoj meri centralizovani, direktivni ili orijentimi, sa većim ili manjim stepenom samostalnosti u pogledu korekcije planova.
Unazad nekoliko godina u sistemu i organizaciji obuke nastale su značajne promene. U mnoStvu razloga koji su tome doprineli, najzna-čajniji su: ubrzan razvoj naomžanja, tehnike i tehnologije; pojava raket-no-nukleamih borbenih sredstava strategijskih, operativnih i taktičkih razmera; motorizacija gotovo svih rodova i službi KoV, posebno реба-dije, artiljerije i inžinjerije; organizacijske promene jedinica zbog skra-ćenja vojnog гока, kao i raspoloživosti materijalno-finansijskog faktora.
Od ne manjeg značaja bio je i uticaj opšteg progresa nauke, na-ročito psihologije, pedagogije, andragogije i sociologije, čija primena u obuci vojnika i jedinica postaje sve naglašenija. Poseban problem ja-vlja se u vezi sa obimom obuke, јег relativno kratak vojni rok isklju-čuje mogućnost univerzalnog osposobljavanja za rukovanje i dejstvo u najrazličitijim uslovima, 5to je u suprotnosti sa pogledima na ka-rakter savremenih ratnih dejstava.
I sada su, kao osnovni principi celokupnog sistema obuke, utvr-đena sledeća načela: vrhunski kvalitet obučenosti, stvaralačka aktiv-
500
VOJNOTEHNlCKI GLASNIK 4-5/2002.
nost u obuci, permanentnost obuke, jedinstvo univerzalnog i specija-lističkog obučavanja, postupnost i približavanje obuke ratnim uslovi-ma. Sadržaji programa i planova obuke odabrani su i koncipirani ta-ko da zadovolje bitne obrazovno-vaspitne zahteve, koji proizilaze iz stepena razvoja vojske i dostignuća nauke i tehnike.
Poseban značaj pridaje se obučavanju za dejstvo u uslovima upotrebe raketno-nukleamog oružja i vodenju protivoklopne, protiv-vazduSne i protivdesantne borbe, kao i u primeni najraznovrsnijih taktičkih i operativnih postupaka.
Celokupna obuka podeljena je na vojnostručnu, fizičku obuku i moralno vaspitanje, a u pogledu metodologije izvodenja usvojen je princip postupnosti u više faza.
Stručno-specijalistička obuka vojnika Tehničke službe, kao seg-merit vojnostručne obuke, prema raspoloživim saznanjima, trebalo bi da učestvuje u ukupnom fondu sa oko 45 do 50% celokupnog vreme-na u prvom periodu obuke, zavisno od specijalnosti, ili sa 55 do 70% raspoloživog vremena predviđenog za vojnostručnu obuku odredenih specijalnosti, zavisno od njihovog karaktera i složenosti.
Cilj koji treba da bude postignut jeste da se vojnici osposobe za realizaciju tehnologije održavanja onih sredstava koja se ne izučava-ju u civilnim Skolama, kao, na primer, reprezentativnog pešadijskog naoružanja, zatim za uspeSno izvođenje radnji osnovnog i tehničkog održavanja vozila guseničara, maSina i priključnih uredaja, radio-ure-daja, telefonsko-telegrafskih uredaja i drugih sredstava veze, artilje-rijskih oruđa i oruđa PVO, raketnih sistema zemaljske i artiljerije PVO, izvora električne energije, kao i smeštaja, čuvanja, manipulaci-je i održavanja opasnih i eksplozivnih materija i drugih sredstava. Obuka se izvodi na reprezentativnim sredstvima ili reprezentativnim predstavnicima grupe sredstava, težišno u postupnom i potpunom sa-vladavanju radnji i postupaka održavanja na savremenim sredstvima zbog izvesnosti njihove duže upotrebe.
Okvimo, zadaci specijalističke obuke se, zavisno od predmeta ili specijalnosti, usmeravaju na: upoznavanje vojnika sa organizacijom Tehničke službe i zadacima osnovnog i tehničkog održavanja; obezbe-đivanje praktičnih znanja, sticanje veština i navika neophodnih za iz-vodenje osnovnog i tehničkog održavanja; osposobljavanje za samo-stalno obavljanje radnji iz domena osnovnog i dela tehničkog održava-nja do odredenog nivoa; sticanje navika u pravilnom korišćenju instru-menata, alata i pribora; neophodnost korišćenja pravila i tehničkih
VOJNOTEHNlCia GLASNIK 4-5^002.
501
uputstava i tehničke dokumcntacije pri održavanju; neophodnost pri-mena mera zaštite na radu; defektaciju - utvrdivanje i otklanjanje neis-pravnosti, kao i na sticanje znanja, veStina i navika u otkrivanju poten-cijalnih uzroka nastanka požara i njihovoj eliminaciji.
Činjenica je da se cilj obukc mora ostvariti, jer se osposoblje-nost i obučenost, ali i obezbeđenost kadra vojničke stručne radne snage, neposredno odražava na stanje tehničkog faktora (ispravnost, pouzdanost i dr.). To zahteva veće angažovanje organa Tehničke slu-žbe na rešavanju kompleksa pitanja koja prate problem tehničkog faktora, naročito nakon događaja iz bliske proSlosti kada je veliki deo infrastrukture za tehničko održavanje razrušen ili oštećen.
U svakom slučaju, s obzirom na stanje infrastrukture Tehničke službe koje bi trebalo da se prevaziđe izgradnjom radioničkih i servi-snih kapaciteta, opremanjem neophodnim sredstvima za rad, kao i materijalnim i finansijskim mogućnostima, a u skladu sa potrebama sadaSnje i buduće brojčano manje i savremenije opremljene Vojske i njene Tehničke službe, i u segmentu stručno-specijalističke obuke vojnika neophodne će biti određene izmene.
Održavanje TMS, kao i obuka vojničkog kadra Tehničke službe, nije konačan proces. Subjektivni (Ijudski) faktor i objektivni uslovi i mogućnosti, uvek će presudno uticati na proces održavanja, a samim tim i na obuku. Ne može se ni zamisliti stanje u kojem bi organi Teh-ničke službe po pitanju obuke vojnika bili ,,bez posla". Zato je neop-hodno da se svestrano i stručno razmatraju uzroci, obim poteškoća i protivrečnosti, analiziraju okolriosti i uslovi koji doprinose biio ka-kvom odstupanju u oblasti obuke kadra Tehničke službe, ističu uspe-si i ukazuje na stvaralačke inicijative, zalaganja i pozitivne napore. Iznad svega, argumentovanim i naučnoutemeljenim predlozima treba defmisati perspektivu i dalje aktivnosti u procesu stručno-spccijali-stičke obuke, ukazivati na ciljeve, puteve i mogućnosti njene racio-nalizacije i podizanja na viši stručni nivo, a samim tim i uobličavati konture budućeg Tehničkog nastavnog centra.
502
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 4-5^002.
