Научная статья на тему 'Стереотип гвоздики в польском языке и культуре'

Стереотип гвоздики в польском языке и культуре Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
426
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЭТНОЛИНГВИСТИКА / СТЕРЕОТИП / ПОЛЬСКИЙ ЯЗЫК / ГВОЗДИКА / СЛОВАРНАЯ СТАТЬЯ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Непоп-айдачич Лидия Васильевна

Автор реконструирует бытующий в польськом языке и культуре стереотип гвоздики (пол. goździk, лат. Dianthus), используя методологию, разработанную Е. Бартминьским для «Словаря народных стереотипов и символов» (Słownik stereotypów i symboli ludowych). Работа имеет фасетную структуру и состоит из следующих структурных элементов: введение, экспликация (название; гиперонимы; гипонимы; коллекции и комплексы; оппозиции; происхождение; вид; свойства; части; количество; действия, процессы, состояния; воздействие; переживания; объект; адреcат; применение, использование, орудие; локализация, локализатор; время; эквивалентность; символика), документация (документационная часть базируется на жанровом принципе).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Стереотип гвоздики в польском языке и культуре»

СТЕРЕОТИП ГВОЗДИКИ В ПОЛЬСКОМ ЯЗЫКЕ И КУЛЬТУРЕ

Для подготовки данной работы мы использовали методику, разработанную Ежи Бартминьским и его коллегами для «Словаря народных стереотипов и символов» (Sfowшk stereotyp6w i symboli ludowych 1996). Принятый в словаре метод толкования словарных слов детально описан в русскоязычном издании трудов Е. Барт-миньского «Языковой образ мира: очерки по этнолингвистике» (Бартминьский 2005: 55-86).

Материал для этой статьи был собран нами в Этнолингвистическом архиве Отдела текстологии и грамматики современного польского языка Института польской филологии Университета Марии Склодовской-Кюри в Люблине и любезно предоставлен для обработки руководителем отдела проф., д.ф.н. Е. Бартминьским. Исследование проводилось под руководством проф. Е. Бартминь-ского во время научной стажировки в вышеназванном Отделе текстологии и грамматики современного польского языка в Люблине в 2005 г. благодаря предоставленной научной стипендии Кассы им. Юзефа Мяновского - Фонда поддержки науки.

Данная работа отражает принятую в «Словаре народных стереотипов и символов» (SSSL 1996: 16-17) схему построения словарной статьи, единую для всех его тематических разделов, каждому из которых будет посвящен отдельный том словаря. Том «Растения» будет вторым, поскольку «Словарь народных стереотипов и символов» отражает «“библейскую” последовательность создания мира» (Там же: 12). Среди других в этот том войдут словарные статьи о цветах, одним из которых и является гвоздика.

Наша статья о гвоздике, согласно принятой в словаре схеме, состоит из следующих структурных элементов: Введение.

Экспликация: Название. Гиперонимы. Гипонимы. «Коллекции» и «комплексы». Оппозиции. Происхождение. Вид. Свойства. Части. Количество. Действия, процессы, состояния. Воздействие. Переживания. Объект. Адресат. Применение, использование, орудие. Локализация, локализатор. Время. Эквивалентность. Символика. Документация: Фразеология. Жатвенные песни. Свадебные песни. Любовные песни, песни ухаживания. Сиротская песня. Шуточные песни. Баллады. Легенда. Крестьянская поэзия.

Записанные в квадратных скобках номера, используемые в экспликации, соответствуют номеру мотива в документации, таким образом, исчезает необходимость повтора иллюстративного материала в разных частях работы. Документационная часть статьи построена по жанровому принципу. Фольклорные тексты и фрагменты этнографических записей приводятся в оригинальной версии. Мотивы, надстроенные над текстами, приводятся по-польски, а в скобках мы записывали их значение по-русски.

Исследование проводилось на материале польского языка, соответственно, посвящено стереотипу гвоздики в польском языке и культуре. Употребляя в экспликационной части слово гвоздика, мы имеем в виду общее польское представление об объекте gozdzik, воссозданное нами при анализе лексикографических, этнографических и фольклорных данных.

Введение. В польской народной культуре гвоздика имеет много символических значений. Некоторые из этих значений (напр., символ красоты, невинности и под.) характерны для гвоздики так же, как для любого цветка, иные же (напр., символ терпеливости, преждевременной смерти) отличают ее среди других цветов, определяя ее своеобразие.

Наиболее выразительными чертами гвоздики являются сильный аромат и красный цвет лепестков. Форма же бутонов, которая обычно воспринимается как напоминающая гвозди, повлияла на появление самого названия цветка - пол. gozdzik (рус. гвоздика), первоначально (а в польских говорах и сегодня) называемого gwozdzik, - как и на то, что он стал символом Страстей Господних (Leksykon 1992: 46; Biedermann 1992: 96). Красная гвоздика часто появлялась на изображениях Мадонны с Младенцем (Leksykon 1992: 46; Biedermann 1992: 96), а также на полотнах эпохи позднего средневековья и ренессанса с изображением помолвки, очевидно, как символ любви и плодородия (Leksykon 1992: 46). Позже красная гвоздика стала во Франции символом роялистов, а в немецкоязычных странах - символом социал-демократии, особенно во время празднования первомайского Дня Труда (Biedermann 1992: 96). В Польше гвоздика ассоциируется со временами ПНР, а именно с праздником 1 Мая, а также 8 Марта. Белую гвоздику носили сторонники христианской демократии. На турецких и кавказских коврах гвоздика символизирует счастье (Там же).

Экспликация. ‘цветок с красными, белыми или розовыми лепестками, тесно собранными в форме полушара с неровными краями’ (Dianthus).

Название. Название gozdzik сегодня имеет общепольский характер и используется для обозначения цветка, выступающего в

Польше в 17 видах, а также для обозначения кухонной приправы. Это название появилось в польском языке в XV в., когда на кухне начали использовать ароматическую приправу - сушеные цветочные почки гвоздичного дерева (Caryophyllus aromaticus), которые напоминают своей формой гвозди (Slawski 1952-1956: 330; Bruckner 1970: 166; Bankowski 2000: 465; ЕСУМ 1: 486-487). Это «перевод со ср.-нем. negelkm, neilkm (нем. Nelke), negellm (нем. Naglein) ‘гвоздика’: Nagel ‘гвоздь’, что, в свою очередь, является языковой калькой с романского... Местные растения (Dianthus) названы вторично из-за похожего запаха...» (Slawski 1952-1956: 330; BaAkowski 2000: 465; ЕСУМ 1: 486-487). Функционирующее на Мазурах название nalik, nolik (Kolberg 1966 (40): 176, 204-205, 207208, 255) немецкого происхождения (от Nelke ‘гвоздика’).

Самый сильный запах у садовой гвоздики (Dianthus Caryophyllus). Очевидно, это ее аромат был сравним с ароматом приправы - почек тропического дерева Caryophyllus aromaticus L. Eugenia caryophyllata. В латинских названиях гвоздики, как цветка, так и приправы, мы встречаемся со словом caryophyllus, которое появляется в польском языке в измененном виде: karafiol. Ср. karafwl (Dianthus) «из греч. karyofyllon (‘ореховый цветок’ - но иностранное, индийское, непонятное название грек заменил родным звучанием), лат. cariophyllum» (Bruckner 1970: 219). Очевидно, индийское название является родственным названию приправы карри - пол. kari (анг. carry, karri) (‘смеси корицы, имбиря и др.’), которая также имеет сильный запах. Названия karafiol и gozdzik, nalik в народных текстах являются взаимозаменяемыми. Можно было бы предположить, что название karafiol (а вторично -названия gozdzik и nalik) когда-то использовалось для обозначения ‘душистых / с сильным запахом цветов (кустарников / растений) вообще’.

В современном польском языке функционируют такие дериваты слова gozdzik: gozdzikowate (PSWP 1997: 466); gozdzikowiec (PSWP 1997: 466); gozdzikowy (PSWP 1997: 466); gozdzikowka (PSWP 1997: 466). Они выступают не только как самостоятельные слова (gozdzikowka (PSWP 1997: 466); gozdzikowate / gozdzikowcowate / gwozdzikowate / gozdzikowcowe (SNZiBP 1894: 174); gozdzikowiec / gwozdzikowiec (SNZiBP 1894: 174); gozdziczek / hypera / ryjkowiec/ ziolomirek (SNZiBP 1894: 400); gozdziczki / centurya / czerwieniec/ dobra mysl/febrowe ziele /glistnik/goryczka /koper konski /krwawnik / orle oko / piornik / poruszenik / serdecznik / szaszanki / tysiqcznik / ziemna zolc (SNZiBP 1894: 316)), но и как составляющие словосочетаний с ботаническим (gozdzikowa lilia /mqsierka (SNZiBP 1894: 68; Karlowicz 1952-1953 (1): 887); gwozdzikowe drzewo (SNZiBP

1894: 174), drzewo gozdzikowe / parczelina (Karlowicz 1952-1953 (1): 887); bazylija gwozdzikowa (SP XVI 1974: 272); gwozdzikowe ziele / kuklik (Там же); gozdzienek bialy /sabacze mylo (Wisla 1890: 3)) и неботаническим значением (polski balzam gwozdzikowy (SP XVI 1974: 272); kolor gozdzikowy (Там же)).

Синонимичными к названиям gozdzik / gozdziczek являются зафиксированные в народных текстах названия nalik (Karlowicz 1900-1911 (3): 241, Kolberg 1966 (40): 176, 204-205, 207-208, 255), naliczek (Kolberg 1966 (40): 234-235, 532-533), а также karafijal (Kolberg 1961 (1): 432; Kolberg 1964 (23): 167-168); karafiol (Bruckner 1970: 219); karafijol (Albosmy to jacy tacy 1976: 830), как и встречающиеся в других источниках - gfebicki, kartuzek, nalik (SNZiBP 1894: 278-279); nelka, nelk, nejelka (Rogowska 1998: 52).

Гиперонимом для gozdzika ‘гвоздики’ является kwiat ‘цветок’ (общеупотребительное). С точки зрения местонахождения гвоздика относится к садовым [3b, 5, 6, 7, 10, 17, 18, 21, 31, а также согласно этнографическим записям, приведенным ниже, см.: «коллекции» и «комплексы»] и п о л е в ы м цветам: polowe gwozdziki... (ZWAK 1891: 116), [4, 15, этнографические записи см. «коллекции» и «комплексы»]. Вместе с рутой, лавандой (rutq, lewandq) karafioly ‘гвоздики’ определяют как цветы девушек (Kolberg 1962 (5): 146). Реже гвоздику относят к категории садовых растений (rosliny ogrodowe) (Karwicka 1979: 202) или к категории трав : ziolko [7, 17]; ziele ‘травы’, которые освящают [этнографические записи см. ниже: «коллекции» и «комплексы»]; ziola na czarownice ‘травы против ведьм’ [там же].

Гипонимами для gozdzika ‘гвоздики’ (Dianthus) являются:

gozdzik brodaty (Dianthus barbatus) - gozdzik (Sychta 1967: 1: 349); grQdёk’i (Sychta 1967: 1: 371; Rogowska 1998: 52); kwiatki swoyskie ogrodne, gozdzik, g(w)ozdzik brodaty (Spolnik 1990: 19); kupczak (Nowinski 1977: 22). Название grgdёk’i мотивируется плотной формой соцветий (Rogowska 1998: 53). Такую же мотивацию имеет название kupczak (Nowinski 1977: 221; Rogowska 1998: 53).

gorskie gozdziki (Orli Lot 1948: 143).

gozdzik kartuzek (Dianthus Carthusianorum) - kfoska (Sychta 1967: 2: 281); gozdzik, grдdёk, krvavnik, krvavik, jezёsova krevka, kfoska, ka^sk’i kviat, jim d^zi tim lep’e (Rogowska 1998: 52-53); gozdzik, gozdzik dziki, gozdzik kartuzek, g. kartuszek, iskarka, kartuzek, opatrznik, polne gwozdziki (SNZiBP 1894: 279). Названия krvavnik, krvavik, jezёsova krevka, скорее всего, появились на основании особого подчеркивания красного цвета цветка. Кашубское название kfoska выделяет другую черту цветка - яркость (kfosac и krzesac этимологически связаны с iskra, jaskier, jaskrawy (Bruckner 1970:

275, 193). По свидетельству Ф. Славского, эта черта также мотивирует названия иного цветка: jaskierki = iskierki (Aster amellus ‘aster gaw^dka’) (Slawski 1952-1956: 515), тогда как Э. Маевский приводит название iskarka именно как название, эквивалентное названию gozdzika kartuzka (SNZiBP 1894: 279). Название ka^sk’i kviat является частичной калькой немецкого (Rogowska 1998: 54). Сочетание jim d^zi tim lep’e (букв. «чем дольше, тем лучше») ассоциируется с долгим периодом цветения гвоздики (Rogowska 1998: 54).

gozdzik kropkowany (Dianthus deltoides L.) v’atrack «народная этимология сравнивает венчик цветка, состоящий из пяти лепестков, с маленькой ветряной мельницей» (Sychta 1967: 6: 124).

gozdzik [ogrodowy] (Dianthus Caryophyllus) - gozdzik, g. ogrodowy, gwozdzik ogrodowy, gwozdziki ogrodne, gozdziki polne, polne gwozdzyki, trawnik, nalek (SNZiBP 1894: 279).

gozdzik polny (Dianthus deltoides) «всегда определяется прилагательным polny, скорее всего был известен и применялся в медицине» (Spolnik 1990: 91 -92). «В XV веке это растение имеет лат. название filius ante patrem. В XVI в. оно стало основой для польского названия» - syn nad oycem (Spolnik 1990: 109). Правдоподобным кажется объяснение этого названия тем, что веточки полевых гвоздик (ojciec ‘отец’) выпускают из себя густые молодые ростки (syn ‘сын’), которые соответственно находятся выше, то есть syn nad ojcem ‘сын над отцом’, ср.: galqskipolnych gwozdykow ggste roszczki s siebie wypuszczajq (SP XVI 1974: 272). - polne gwozdziki (Там же), g. kropkowany - g. polne, syn przeciwny oycu, gwozdzik trawny, polne gwozdziki, syn nad oycem, polne gwozdzyki, sin nad oycem (Spolnik 1990: 19), opatrznik (SNZiBP 1894: 279); gozdzikipolowe, zw. smolkq (Wisla 1894: 823). Название opatrznik этимологически связано с глаголомpatrzeC/patrzyc (‘смотреть’) (Bruckner 1970: 399). Существительное smolka, согласно Варшавскому словарю, имеет значение ‘молодая смола на хвойных деревьях’, а также ‘сорт груш с запахом смолы’ (Karlowicz 1952-1953 (6): 245). Основой номинации особого сорта груш стал их запах. Эти данные позволяют предполагать, что перенесение названия smolka, используемого также для определения гвоздики, произошло на основании сходства аромата цветка и смолы.

«Коллекции» и «комплексы». В этнографических записях гвоздика появляется в следующих «комплексах»:

1. Цветы, растущие в саду: lilija biala i zolta, roza, tulipan dziki, kopystelija, jendyka, jozepek, aster, slaz k^dzierzawy, slonecznik, ruta, barwinek, pizmo, boze-drzewko, balsaminka, adamaszek, trojisc i karafiol (Kolberg 1962 (16): 68); ruta, lewanda i karafioly (Kolberg

1962 (5): 146); lilija, trojisc i karafijol (Kolberg 1962 (16): 68); tulipan, gwozdzik (Kolberg 1962 (16): 68); mirt, bluszcz, zawilec, piwonija, gozdzik (Там же); roze, ordyny (georginie), piwonia, nagiQtki, smierdziuchy (niesmiertelnik), zimowe ziele lub kocie ocy, miesiQcnik, stokroc, bukwice, jaskier zolty i bialy, nagiQtki sierdzite (pelne) i niepelne, gozdzikipqsowe i kraciaste, bratki, bylica (Swi^tek 1893: 2526); roze, lilie, sloneczniki, malwy («wysokie kwiaty»), fluksje, nagietki, powoj, rumianek, slaz, miQta, astry, bratki (tzw. macoszki), nasturcje, gladiole, georginie, dqbki, niesmiertelniki, margaretki, piwonie, marcinki, lewkonie, narcyze, tulipany, gozdziki, lubin, chryzantemy, rezeda, slomianki, lwie paszcze, chryzantemy (KLW 1964: 294); tulpy, astry, naliki [gozdziki], marcinki, bijony, nagietki (L^ga 1933: 65); bratki, gwozdziki, stokrotki, nagietki, astry, dzwonki, maslanka, suchotki, barwinek, rozeta, miQta, powoj, sierotki, nasturcja, majeron, korolina, rumianek, bylica, piolunek, nadto: piwonije, giergonije, lewkonije, chryzantemy, lilije (Orli Lot 1935: 148); садовые цветы: ogrodowe kwiatki (jak np. w lenanijq, czyli geranijq, lewkonijq, rezedq, gwozdzik itd) (Kolberg 1962 (3): 312).

2. Цветы, которые рисуют на иконах святых: W gornych naroznikach tla spotykamy przewaznie dwa male gozdziki czerwone. W innych obrazach w dolu - girlandy kwiatow kulistych i wieloplatkow czerwono-zoltych (J^czalik 1970: 323).

3. Украшение машины такси, на которой ехали молодожены: stqzki, kwiaty; gozdziki... (TN Krasnobrod 1979: 331).

4. На картинах, украшающих буфеты из Гданьского Поморья, появляются tulipany, roze, stylizacja gozdzika, na motywie piwonii oparty... kwiat kulisty zamkniQty wklQslq liniq strzQpionychplatkow (PSL 1970 (1): 12).

5. Г воздика относится к лекарственным растениям: ... poruszenik jest niejako nazwq lekarskq, poslugujqcq calej grupie roslin uzywanych od pewnych chorob. Pierwszy z siedmiu wymienionych poruszenikow nazywa siQ bliskawica; drugi kurzacza slepota (jedna z trzech, bo takqz nazwQ noszq: jaskier i brodawnik); trzeci gozdziczki; piqty siemizielon (u szlachty zagrodowej: gruszka); szosty dziewiQcioranek... (Wisla 1888: 9).

В религиозных обрядах гвоздика выступает в таких «коллекциях»:

1. В костел для украшения алтарей и икон дают gozdziki, rozy, pozni dalii (TN Krasiczyn 1994: 900 A/9). Белые цветы, используемые для украшения алтарей Матери Божьей, это: naparstnica, piwonie biale, gozdziki biale i lilie (TN Motycz 1995: 993 A; Niebrzegowska 2000: 143). Красные гвоздики как украшение алтарей святых мучеников в домах появляются с майским пионом, сухими травами,

розами: piwoniq majowq, suchymi ziolkami, rozami (TN Motycz 1995: 993 A; Niebrzegowska 2000: 142-143).

2. На праздник Тела Господня освящают венки с гвоздиками: W oktawQ Bozego Ciala zanoszq kobiety do swiQcenia wianki. Dodajq tez do wiankow rosliny ogrodowe: «kamienne» gozdziki, roze, piwonie («bujany»), lubczyk («lubieszczyk»), «boze drzewko». Najwazniejszym skladnikiem wiankow sq jednak rozchodnik, macierzanka (Karwicka 1979: 202).

3. В день св. Яна девушки вплетали в волосы или прикалывали к платкам садовые цветы, одним из которых была гвоздика: dziew-czQta mialy zwykle we wlosach lub przy chustkach kwiaty ogrodowe, jak rutQ, karafijol, roze, nasturcje albo nagietki (LSE 1980: 105). Венки в день св. Яна плетут из koniczyny (dziQcieliny), groszku, piwonii, gwozdzikow, rezedy, georginii, lonku (сорт луговой травы) i in. traw, dQbowych galQzi z liscmi... (Wisla 1891: 931); ...niezapominajki -symbol przysiQgi, lilia - niewinnosc, tulipan - skromnosc, chaber (niebieski) - mlodosc, niedzwiedzie ucho (kwiat zolty i lisc kosmaty) -bogactwo i zazdrosc, roza w pqkach - milosc, roza rozwiniQta - stalosc, gozdziki polowe, zw. smolkq - cierpliwosc (Wisla 1894: 823).

4. Травы, освящаемые на праздник Матери Божьей Злаковой: Oto ich [трав] zestawienie: gwozdziki, wirzbica, bylica, boze d^wko, slonecznik, koper, nagiQtki, byki, pielynek, orgielica, chlory, troisc, dzien i noc, zyto, pszenica, proso, bob, groch, owies, jQczmien, mak, gorczyca, solowija, slaz, proso tureckie, miQta, jozefek, rozcepiz, wrotycz, oselek, pszenica Matki Boskiej, kalina, orzechy, a w srodku jablka, a niekiedy i gruszki (MAAE 1908: 120). Украшение этих «трав»: Ziele jest bukietem wszystkich plodow rolnych. Zdobione jest ono kwiatami ogrodowymi i polnymi: astry, wiatrowki, pqtnowiaki, gozdziki, slaz, maciczne ziele, pielun oraz galqzki jarzqbka (LSE 1963: 113); Do przystrojenia uzywa siQ «geronije», ostatnio takze inne kwiaty ogrodowe (gozdziki, nagietki, bratki, piwonie itp.) (PSL 1971 (4): 246).

В летних обрядах, а именно в обряде «Wyzynek» (‘дожинок’) после окончания пшеничной жатвы, гвоздика появляется как один из цветов, которым девушки украшают венки из пшеницы, надеваемые ими на голову: idq mlode dziewczQta... niosqc na glowach wience ze zboza pszenicy... [Wience] przystrojone sq w duze kwiaty roznej, a osobliwie czerwonej barwy (astry, maki, gwozdziki, georginie i t. d.), w pierniki, ciasteczka, orzechy i jablka; przewiqzki sq czerwonej wloczki, z tasmy, z blaszki i t. d. (Kolberg 1962 (6): 97).

В свадебном обряде гвоздика является элементом наряда невесты: на чепце невесты, так называемой шапочке z wierzchu nalozone sq liczne sztuczne kwiaty... Sq tu narcyze, roze, maki, blawaty, konwalie, rumiany i gozdziki, a pomiQdzy nie powpinane cekiny (PSL

1970 (1): 25); Po zdjQciu wianka i rozpleceniu wlosow, zakladanopannie mlodej czepiec, lub wpinano poprawej stronie kwiatek we wlosy. ... W miQdzywojeniu byly to kwiaty zywe ze slubnej wiqzanki, roze lub gozdziki. Spiewano wtedy «Chmiela» (LL 1969-1971: 50). Подружки носили в волосах банты с цветами: kokardy z gozdzikami i rozami, lub galqzkami mirtu, ktore czasami po slubie oddawaly pannie mlodej skladajqc zyczenia (LL 1969-1971: 37); Druhny wtykaly za chustki kupne [sztuczne] biale konwalie i gozdziki. Przy kwiatach tych byly ciemnozielone listki (LSE 1970: 12: 80).

Повседневной привычкой было то, что девушки вплетали в волосы цветы: bratki, gozdziki, granotki, baluch, ranokule... (Nitsch 1960: 165); Sasanki, konwalie, niezapominajki, gozdziki, czeremcha. Wianki z tych kwiatow, rownianki, zaplatanki we wlosy sq «przystrojem» mlodych dziewczqt (PSL 1964 (2): 109).

Уголок белого конверта для новорожденного украшали гвоздиками или розами: Na kapce ulozona jest wiqzanka kwiatow (gozdziki lub roze) przybrana galqzkami szparagusu (LSE 1981: 61).

Гвоздику также использовали в магических обрядах, чтобы отогнать или обезвредить ведьму: Aby czarownicQ odpQdzic lub uczynic nieszkodliwq, trzeba udac siQ przed wschodem slonca na dziewiqtq miedzQ i zbierac ziola: gozdziki polne, macierzankQ, dzwonki (Hypericum perforatum L.), czarne ziele (Anemone pulsatilla L.), bylicQ, boze drzewko, kopytnik i inne. Ususzywszy je, bierze siQ na miskQ lub na trzopek ognia, idzie z tym do stajni i kurzy siQ tQgo temi ziolami (Wisla 1903: 327); то же (ZWAK 1881: 120).

В свадебных песнях распространен «комплекс» коробочка с венком, а в той коробочке - красные / душистые /... гвоздики: pudeleczko z wiencem, a w tym pudeleczku - czerwone / pachnqce /... gozdziki [12]. Коробочку находит жених / бояре... или везет невеста.

Как цветок, растущий на лугу, гвоздика является составляющей такого «комплекса»: kwiaty, maki, chabry i G. [15].

Девушка засевает несколько садов цветами, чтобы вызвать у женихов желание полюбить ее. Таким образом образуются «коллекции»: четыре сада руты, а пятый - гвоздик и т. д.: cztery ogrody ruteczki, a piqty nalikow, (szosty - turkow, siodmy - szarancow, osmy -szaleju) / a piqty poleju, szosty szarancow, siodmy - nalikow [17].

В любовных песнях гвоздика выступает в «коллекции» с тюльпанами: czerwone gozdziki, zolte /biale tulipany [8, 16]; sliczne/piQkne gozdiki, piQkne/sliczne tulipany [8, 16], реже с зеленым майораном - z zielonym majeronem [7], символизируя влюбленных.

Гвоздика и яблочки (jabluszka) составляют «коллекцию» предметов, призванных помочь юноше, старающемуся добиться любви девушки [23].

Набор платочков, отданных девушкой юноше, состоит из платочка в гвоздиках, платочка в лилиях и др.: chusteczki w gwozdziki, w lilije / jedwabnej chusteczki i chusteczek w gwozdziki, z gwiazdami, z ruteczkq, z lelijq [26].

В свадебных песнях [14], песнях ухаживания [25] гвоздика появляется вместе с четырьмя ромашками, розмаринами, двумя веточками мирта, четырьмя розочками (z czterema rumiankami, rozmarynami, dwiema galQziami mirtu, czterema rozyczkami) [14], или четырьмя фиалками, двумя розочками (czterema fiolkami, dwiema rozyczkami) [25], вплетенными в венок невесты / девушки и выпадающими из венка после (предвещаемой) потери невинности. «Коллекция» символов невинности дополняется называнием трав и гвоздики (ziela i G.), растущих в саду девушки [22]. Невеста, прощаясь с домом, благодарит розмарин и гвоздику (dziQkuje rozmarynowi i gozdzikowi) [11].

Красная гвоздика и синяя фиалка (fijoleczek modry) составляют цветы, вырастающие на могиле отца/ матери [29].

На могиле девушки-детоубийцы вырастают гвоздики, розы, лилия, вербена, фиалка, васильки, желтый цветок (G., rozy kwiat, leluja, choina, sliczny kwiat, werbinka, fijolek, blawaty, zolty kwiat) [33].

В гроб девушки кладут белые лилии и красные гвоздики (biale lilie i czerwone gozdziki) [35].

Оппозиции. Г воздика противопоставляется траве [5]. Г возди-ка и травы противопоставляются как цветок : не-цветок [7]. По признаку красивый : некрасивый, молодой : старый гвоздика (naliczek) контрастирует с полевым грибом (policzkiem) [13].

По признаку места появления - на мосту : под мостом - гвоздика находится в оппозиции к белому/ синему цветку / белому камню (bialy / modry kwiatek / bioly kamien) [32].

В обрядах гвоздика противопоставляется платку, венку. После того, как невесте снимали платок / венок и расплетали волосы, ей в волосы вплетали розовую гвоздику (rozowy G.) (LSE 1978: 63; LL 1969-1971: 50).

С точки зрения периода цветения гвоздика контрастирует с розой: гвоздика цветет долго, а роза - недолго (LSE 1981: 103).

В ряду цветов, которыми девушка засеяла несколько садов, гвоздика противопоставляется другим цветам (turkom, szarancom, szaleju) по принципу негативной градации [17]. Гвоздика (nalik), выступая эквивалентом красоты (dzieweczek jako obrazikow), находится в оппозиции к «серячкам» [szarance], являющимся эквивалентами уродливости (chlopakow oberwancow) [30].

Происхождение. Согласно легенде, белая гвоздика (bialy G.) появилась из слез святой Кинги, а красная (czerwony G.) - из капель ее крови [36].

Указание на происхождение гвоздики от капель крови Иисуса заключено в одном из ее названий, а именно, в названии jezёsova krevka (Rogowska 1998: 52-53).

Вид. Самой яркой чертой вида гвоздики являются цветы красного цвета: czerwonego koloru [1, 3, 7, 8, 12, 16, 20, 22, 28, 29, 35, 36];ponsowe ‘пунцовые’ [23]; koloru biskupow i kardynalow ‘цвета епископов и кардиналов’ [37].

Реже встречаются белые (biale [23, 36]), золотистые (zlociste [23]), синие (modre [32]), розовые (rozowe (LSE 1978: 63)) гвоздики.

Свойства. Одной из самых выразительных черт гвоздики является ее сильный запах, поэтому гвоздика часто определяется как душистая (woni^cy / pachn^cy G.) или выступает в сочетании с глаголом zawoniec ‘запахнуть’, который также подтверждает наличие у гвоздики названной черты [6, 8, 12, 15, 19, 27, 31].

Гвоздики определяются как красивые: ladne, pi^kne, sliczne [2, 8, 9, 16, 24].

Зафиксированное сочетание krakowskie G. [12] указывает на высокую оценку цветка (ср. сочетание krakowska robota ‘хорошая работа’ i warszawska robota ‘плохая работа’).

Части. Обычно в гвоздике не выделяют составляющих частей, за исключением ситуации смерти возлюбленного. Тогда говорят, что гвоздики не расцвели, потому что ‘смерть забрала их головы, могильщики подкопали им корешки, а девушки собрали цветочки’: smierc im odebrala glowy, Grobarze korzonki podkopali, Panienki kwiateczki pozbieraly (Pies Sl 1927 (1): 372).

Количество. Частое использование в текстах грамматической формы единственного числа может свидетельствовать как о восприятии гвоздики как отдельного цветка, так и о собирательном восприятии цветов этого сорта. В саду девушки может цвести один цветок (karafiol [напр., 10]), два цветка (dwa naliki [22]), а также много гвоздик, то есть неопределенное количество цветов, на что указывает использование формы множественного числа (gozdziki/ karafioly/ naliki, [напр., 3, 4 и т.д.]). Большое количество гвоздик также может называться при помощи сочетания ‘сад гвоздик’: ogrodeczek nalikow [17].

В венке девушки появляется один цветок гвоздики [14, 25]. На мосту также цветет одна гвоздика [24, 32].

Действия, процессы, состояния. Гвоздика растет (го£піе [4, 7, 10, 15, 24, 32]); цветет ^іїпіе [4, 7, 10, 18, 28, 30, 37]); не расцветет из-за смерти возлюбленного (піе гozkwitnie [34]); пахнет (ра^піе, wonieje [6, 19, 27, 31]); распускается на голове девушки (гozwija бі^ [14а, 25]); вылетает из венка ^уіа^е z wianka [14, 25]); вырастает на могиле отца / брата/ девушки-детоубийцы (wyгasta па gгobie ojca / bгata/ dziewczyny-dziecюb6jczyш [29, 33]); поет днем (spiewa [37]).

Воздействие. Воздействие гвоздики связано с ее наиболее выразительной чертой - сильным ароматом. Благодаря этому запаху у юноши, проходящего возле сада девушки, появляется желание жениться [6, 19], болит сердце из-за отсутствия возможности быть рядом с любимой девушкой [19, 31].

Гвоздика, выросшая на могиле девушки-детоубийцы, вызывает слезы братика, сестренок, парней, Ясика (braciszka, siostrzyczek / mlodzikдw / Jasiczka [33]).

Гвоздика, растущая в саду девушки, должна защитить ее от побоев мужа [10].

Переживания. Гвоздика в крестьянской поэзии тоскует ночью (Бтисі бІ£ пос^ [37]).

Объект. Девушка сеет гвоздики (sieje [17]); голубь может сломать гвоздику (тоге zlamac [21]); конек может ее затоптать (тоге zdeptaC [22]).

Подружки собирают гвоздики, которые вылетели из венка невесты ^Ьіе^^ [14Ь]).

Адресат. Гвоздика выступает в роли адресата высказывания невесты, которая, прощаясь с домом, благодарит розмарин и гвоздику [11].

Применение, использование, орудие. Гвоздика является средством, которое должно помочь добиться любви; используется как девушками, так и юношами. Девушки сеют гвоздики, чтобы побудить парней к любви [17], а парни носят под окошко девушкам красные яблоки и белые /... гвоздики / дарят гвоздики, чтобы девушки поддались их уговорам [23, 24].

Гвоздика используется в л е т н и х о б р я д а х , а именно в обрядах окончания жатвы (см. выше «коллекции» и «комплексы»), в свадебном обряде как украшение невесты, подружек (см. выше «коллекции» и «комплексы»), а также в п о г р е б а л ь н о м обряде: гвоздику кладут рядом с девушкой в гроб [35].

Гвоздику освящают на праздник Матери Божьей Злаковой (МААЕ 1908: 120; LSE 1963: 113; PSL 1971 (4): 246).

Девушки вплетали гвоздику в волосы (см. выше «коллекции» и «комплексы»).

Засушенными и сжигаемыми травами, к которым относится и гвоздика, отгоняют ведьм (Wisla 1903: 327); то же (ZWAK 1881: 120) (см. выше «коллекции» и «комплексы»).

Локализация, локализатор. Г воздика растет / цветет в саду (w ogrodzie) [3, 6, 7, 10, 17, 18, 21, 22, 31] / на грядке (na grz^dzie) [11]; за воротами (za wrotami) [6, 19, 31] / во внутреннем дворе (na dziedzincu) [3, 4] / перед двором (przede dworem) [4] / во дворе (we dworze) [6, 19] / перед дворцом (przed palacem) [3, 4] / перед сельским домом, возле изгороди из жердей (pod wiejsk^ chat^, przy plocie z zerdzi) [37] / под окошком (przed okienkiem) [4, 23]; в поле (na polu) [4, 30]; от края до края (od buczku do buczku) [7]; на лугу (na l^ce) [15]; вблизи корчмы (w poblizu karczmy) [19]; на мосту (na moscie) [24, 32]; на могиле (na grobie) [29, 33]; в Розбарке (w Rozbarku) [31].

Также гвоздики растут в г о р а х , поэтому их причисляют к горным цветам: szarotki, gozdziki gorskie, goryczki itp. (Orli Lot 1948: 143).

Гвоздики могут находиться в коробочке с венком [12], могут быть вплетены в венок [14, 25].

Гвоздику кладут в г р о б д е в у ш к е [35].

Гвоздика-сыночек (= жених) (G.-syneczek) [= kawaler])

распускается на сердце девушки [28].

Цветущая / красная гвоздика свидетельствует о присутствии в доме девушки на выданье [5, 6, 7, 8, 10, 11, 17, 18, 19, 21, 22, 30, 31], в других же текстах - парня / сыновей / барина / графа, будучи воплощением мужественности [3, 4].

Время. Название jim d^zi tim lep’e ‘чем дольше, тем лучше’ связано с длительным периодом цветения гвоздики (Rogowska 1998: 54).

Эквивалентность. Гвоздики выступают в качестве параллели соловьев, коней, усов (как символов мужественности) [3, 4].

Гвоздика как символ невинности рассматривается в тесной связи с другими цветами венка девушки: rumiankami, rozmarynami, gal^ziami mirtu, rozyczkami [14]; fijoleczkami i rozyczkami [25]. Эквивалентными с точки зрения этого же символического значения являются платочки в гвоздиках и т.д. (chustka w gwo-zdziki z chustkami w lilije, jedwabn^ chustk^, chustkami z gwiazdami, z ruteczk^ [26]). В свою очередь, названные два ряда эквивалентов являются эквивалентными по отношению друг к другу.

Гвоздики эквивалентны некоторым другим цветам (ruta, turki, szarance, szalej, polej), побуждающим парней к любви [17].

Расцветшие гвоздики сравниваются с красотой девушек (dziewczyn-obrazikow) [30].

Взаимозаменяемы такие цветы: gwozdziczku / g(w)ozdzi-czkach / rozy kwiecie / leluji / choinie / slicznym kwiecie / werbince / fijolku / blawacie / zoltym kwicie, - растущие н а м о г и л е д е в уш ки - д е то уб и й ц ы [33].

Символика. Г воздика является символом мужественности [3, 4, 23, 27]; красоты юноши [1, 20].

Гвоздика также символизирует ж е н с т в е н н о с т ь - н е в и н -ность [5, 6, 7, 11, 12, 14, 17, 18, 19, 21, 22, 25, 31, chustka w G. 26], которая может быть утрачена: голубь может сломать гвоздику [21]; конь может растоптать гвоздику [22].

Гвоздика выступает символом к р а с о т ы и м о л о д о с т и девушки [13, 30]. Она символизирует красоту парня, не исключающую его агрессивности [9, 28], и в то же время выступает защитницей женщины [10].

Г воздика - символ любви [24, 32] (гвоздика не расцветет, если любовь не может осуществиться [34]). Красная гвоздика вместе с желтым тюльпаном является символом влюбленных [8, 16].

В свадебных песнях подружки собирают гвоздики, выпавшие из венка невесты [14b], и тем самым перенимают ее роль.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Полевые гвоздики (gozdziki polowe, zwane smolkq) в венках, которые плетут на св. Яна, символизируют т е р п е л и в о с т ь (Wisla 1894: 823).

В народных текстах гвоздика также появляется как символ преждевременной смерти [29, 33, 35].

Белая и красная гвоздика на похоронах Гжегожа Пшемыка выступали в символической роли как с точки зрения цвета, так и формы: Ktos podnosi do gory dwa gozdziki - bialy i czerwony - ktore rozchylajq si% w boki tworzqc V (‘Кто-то поднимает вверх две гвоздики - белую и красную - они раздвигаются в стороны, образуя V’) (PSL 1994 (1-2): 88).

ДОКУМЕНТАЦИЯ

ФРАЗЕОЛОГИЯ

1 - Czyrwi6ny jak gwozdzik (‘красный как гвоздика’) (Nowa кБ^а przysl6w i wyrazen przysfowюwych рокЫЛ 1969: 30). ЖАТВЕННЫЕ ПЕСНИ

2 - Dziedzic (tadny) jak karafijol / nolik / [= gozdzik] (‘барин (красивый) как гвоздика’)

A ten nasz pan dziedzic ladny jak karafijol. Wstawic go do wody, B^dzie si% rozwijol (LSE 1962: 155); вар.: A nasz jasnie pan, kiej karafijol, Siad na konika, po polu wywijol (Wisla 1900: 72); Przede dworem stoi palik, Nasz wielmozny dyby nolik [gozdzik]! (Kolberg 1965 (39): 70).

3 - Na dziedzincu / w ogrodenku czerwone gozdziki - a) u pani / panstwa dzieci jak slowiki; b) upana wrone koniki (‘во дворе/ в саду красные гвоздики - а) у барыни / у господ дети как соловьи; b) у барина вороные кони’)

a. A na dziedzincu czerwone gozdziki, Naszej pani dzieci, to kieby slowiki (Kolberg 1964 (28): 108-109); вар.: A w ogrodenku cyrwone gozdziki. U naszej pani dzieci jak slowiki (Dworakowski 1964: 181); Przed naszym palacem kwitnq gozdziki, Naszegopanstwa synowie, gdyby slowiki (MAAE 1912: 65).

b. A w ogrodenku cerwone gozdziki, U nasego pana wrone koniki (Wisla 1901: 14).

4 - Przede dworem / palacem / okienkiem / ... rosnq / kwitnq gwozdziki - Jasnie Pan / Jasnie Hrabia /... krqci wqsiki (‘перед двором / дворцом / окошком /... растут / цветут гвоздики -Вельможный Пан / Вельможный Граф /... крутит усики’)

Przede dworem, przed palacem Rosnq gwozdziki, Przechodzi si% nasz Jasnie Pan, kr^ci wqsiki (MAAE 1912: 62), вар.: Przed naszym palacem kwitnq gozdziki, Nasz Jasnie Pan stoi w oknie, kr^ci wqsiki (MAAE 1912: 65); Przede dworem, przed okienkiem, kwitnq gozdziki, Przechodzi si% Jasnie Hrabia, kr^ci wqsiki (MAAE 1906: 54); ... gwozdziki, Wychodziprzeddwor jegomosc, pokr^ca wqsiki (Wisla 1889: 518); A na naszem na dziedziencu, kwitnq gozdziki, A juz-ci nasz pan wielmozny, kr^ci wqsiki (Kolberg 1963 (10): 211); вар., идентифицируемый как песня ухаживания: Da o na tym Turskiempolu Rozkwitajq g(w)ozdziki, Uwija si% ten kochanek, O i wykr^ca wqsiki (ZWAK 1884: 81).

СВАДЕБНЫЕ ПЕСНИ

5 - W ogrodeczku panny trawka niegozdziki (‘в садике девушки трава, не гвоздики’)

W mojem uogruodecku Travka nie gwozdyki, Przyjezdzaj, Jasiejku, Napasies kuoniki (B^k 1958: 14), там же вариант, идентифицируемый как песня ухаживания.

6 - Kiedy kawaler mijal ogrod/wrot/dwor, zawonial mu karafijol (‘когда юноша проходил возле сада / ворот / двора, он почувствовал запах гвоздик’)

A jak ci ja ogrod mijal, Zawonial mi karafijol; Chodzilem w okolo, Serce me plakalo, Bo nie mialo pociesenia. A ja ta jesce raz pojde, i o

corus mowic b%d%: -Mamecko, tatecko, Dajciez mi corecke (Federowski 1888: 61); Kiedych ja tam wrotpomijal, Zawonial mi karafiol; Tak mi pieknie wonialo, Az mi serce bolalo (ZWAK 1885: 192), вариант, идентифицируемый как древняя верхнесилезская песенка: Kiedy ja ten dwor mijal, Zawonial mi karafiol, W okolo, w okolo. Jeszcze ja tu raz pojd%, Ojcu, matce mowic b^d^ I prosic iprosic (Gallus 1892: 63), вар. см. как песня ухаживания [19], как баллада [31].

7 - W ogrodeczku / przede dworym /... panny (rozkwitly /...) czerwone /... gozdziki/naliki - kawaler / brat /... zaprz^ga koniki (‘в садике / перед двором /... девушки (расцвели /...) красные /... гвоздики - жених / брат /... запрягает коней’)

W tym moim uogrodzie rozkwitly gozdziki. Zaprzqgajze, Jasiu, te gniade koniki (Wielkopolskie spiewki ludowe 1957: 274); вар.: Wmoim ogrodeczku wyrosly gozdziki... (Adamowski 1994: 131-132); ... wyrosly gozdziki... (Niebrzegowska 2000: 40; TN Susice woj. Zamojskie 1975: 134 A nr 16); ... zakscialy naliki [=gozdziki]... (Kolberg 1966 (40): 204205; Steffen 1931 (1): 4); ... zakrzcialy gozdziki... (Kolberg 1964 (27): 189); ... zakwitli gozdziki... (TN Rachanie 1978: 298/21); ... czerwone gozdziki... (Kolberg 1964 (28): 226; Kolberg 1963 (24): 223, 250, 290291; Kolberg 1964 (22): 47; Kolberg 1963 (26): 131; Kolberg 1963 (12): 71; Kolberg 1974 (49): 445-446; Wisla 1899: 98; Wisla 1904: 543; Wisla 1896: 497; Gawron 1971: 82; TN Kowale Oleckie, gm. Kowale Oleckie, woj. Suwalskie 1992: 799B; Pauli 1973: 147; ZWAK 1878: 49; LL 1965: 4: 10; Wasilewski 1889: 170-171; Swi^tek 1893: 145; Roger 1976: 142; Wisla 1899: 535); ...polowe gwozdziki... (ZWAK 189l: 116); вариант, идентифицируемый как свадебная песенка: ... cerwone gwozdziki, Zaprz^gaj, zaprz^gaj, bracisku, te siwe koniki (Pleszczynski 1892: 6465); вариант, идентифицируемый как семейная песня: ... w ogrodku gwozdziki... (Lompa 1970: 160); вариант, идентифицируемый как песня ухаживания: ... czerwone gwozdziki... (MAAE 1912: 122); варианты, идентифицируемые как баллады: ... cerwone gwozdziki... (Pies Sl 1927 (1): 187); Od buczku do buczku rosnq mi gwozdziczki -Zaprz^gaj Janiczku te bronne koniczki. Jakoz ich zaprz^gac, kie mi si% gmatajq, Tq mojq kochankq ludzie odmawiajq (Pies Sl 1927 (1): 187); Oj zakwitalo ziolko - da czerwone gozdziki, A zakladaj Jasienku - da te wrone koniki (Kolberg 1964 (23): 187); вар.: Zakwitalo ziolko, Czerwone gozdziki (gwozdziki), Zaprz^gaj fornalu, Te siwe koniki (Kolberg 1963 (10): 315); Naszej mlodej pannie Ziolko rozkwitalo: Czerwone gwozdziki... (Szlakiem kozla lubuskiego 1954: 102); Oj i ziolko zakwitalo. Oj i nie ziele to bylo, - Oj i czerwone gozdziki, Oj i zaprz^gaj sarwary [kochanek], Oj i te wrone koniki (Kolberg 1963 (11): 59); Zielony majeron, czerwone gwozdziki, Zaprzqgaj woznica te moje koniki (MAAE 1912: 134); вариант, идентифицируемый как песня

ухаживания: U nasze maciczki czerwione gwozdziczki, Podcinej, syneczku, cisawe koniczki, Hej! Cisawe koniczki (Pies Sl 1938 (2): 298).

8 - Czerwone / sliczne gwozdziki/ gozdziki, zolte / biale /piqkne tulipany - gdzie siq obraca / podzial ... kochany (‘красные / красивые гвоздички, желтые / белые / красивые тюльпаны -где вращается / куда делся. любимый’)

Czerwone gwozdziki, zolte tulipany, Gdzie mi sie obraca moj Jasio kochany? Zeglarze, zeglarze, co gwiazdy liczycie, O mojёm kochaniu jesli wy nie wiёcie? (Kolberg 1967 (46): 16-17 (свадебный краковяк)); вар.: Cerwone gozdziki, biale tulipany! Oj, gdziezes mi sie podzial, Jasienku kochany? Wziqni mi cie, wziqni zeglarze na morze (Wisla 1902: 694); Sliczne gwozdziki, piqkne tulipany, gdziez mi siq podzial, moj Jasiu, kochany? Czyli ciq wziqli zeglarze na morze, Ze siq me serce utulic nie moze? Astrologowie, co gwiazdy liczycie, Czyli o moim kochanku nie wiecie? (Udziela 1924: 128); вариант, идентифицируемый как песня ухаживания [16].

9 - Kawaler ladny jak karafijol, ale moze bic przyszl^ zon£ (‘жених красивый, как гвоздика, но может бить будущую жену’)

Ladnys Jasio, ladny Kieby karafijol, Szlabym ja za ciebie, Zebys mnie nie bijol (Ciszewski 1887: 91; ZwAk 1886: 277); вар.: Ladnys Jasiu, ladny Kieby karafijol, Slabym ja za ciebie, Zebys mnie nie bijal (Federowski 1888: 83); Ladnys, Franus, ladnys, kieby karafiol; Poslabym za ciebie, zebys mnie nie bijol (Polaczek 1892: 198); вариант, идентифицируемый как песня ухаживания: Ladnys Jasiu, ladny, Tak jak karafijol, Poslabym za ciebie, Zebys mnie nie bijol (Albosmy to jacy tacy 1976: 28); вариант, идентифицируемый как краковяк: Ladnys Jasiu, Ladny, kieby karafiol: Poslabym za ciebie, zebys mnie nie bijal (Swi^tek 1893: 262); вариант, идентифицируемый как простонародная песня: Ladnys Jasiu, ladny, zeby karafijal! Kochalaby ja cie, zebys mnie nie bijal. (Wisla 1894: 146).

10 - W ogrodeczku panny rosnie /kwitnie karafijol - panna prosi przyszlego m^za, zeby jej nie bil (‘в садике девушки растет / цветет гвоздика - невеста просит будущего мужа, чтобы он ее не бил’)

W moim ogrodeczku rosnie karafijol, Pamiqtaj Jasienku, zebys mnie nie bijol (Witkos 1977: 184), вар.: W moim ogrodeczku Kwitnie karafijal. Poszlabym za ciebie, Zebys mnie nie bijal (Wisla 1904: 195); вариант, идентифицируемый как песня ухаживания: W ogrodeczku karafijal. Nie bqdzie mnie Jasio bijal. Karafijal nie pomoze, Bo mnie Jasio wybic moze (Kolberg 1961 (1): 432).

11 - Panna mloda dzi^kuje rozmarynowi i gozdzikowi na grzqdzie (‘невеста благодарит розмарин и гвоздику на грядке’)

Dziqkujq ci rozmarynie I gozdziku moj na grzqdzie, Ktoz ciq sadzic bqdzie, Kiedy mnie nie bqdzie? (L^ga 1960: 166).

12 - Czerwone / pachn^ce / ... gozdziki/gwozdziki w pudeleczku z wiencem a) znajduje kawaler / druzbowie /... b) wiezie panna mloda -kawaler zaprz^ga koniki (‘красные / душистые / ... гвоздики в коробочке с венком a) находит жених / бояре/. b) везет невеста - жених запрягает коней’)

a. Jechal-ci ja jechal krakowskim gosciencem, Nalaz-ci ja nalaz pudelecko z wiencem. A w tёm pudelecku cerwone gozdziki, - Zaprzqgaj-ze Jasiu, cisawe koniki (Kolberg 1963 (18): 116); вар.: ... A w tem pudeleczku Czerwone gozdziki... (Wisla 1904: 199); ... A w tem pudeleczku Czerwone gwozdziki... (Ciszewski 1887: 47); ... W tym pudelecku cwioraki gozdziki... (Kolberg 1968 (44): 402); Jechali druzbowie cysarskim goscincem, Znalezli pudelko z pozlocistym wiencem. A juz w tym pudelku pochnqce gwozdziki, Zaprzqgoj, Jasienku, cisawe koniki (Kolberg 1968 (44): Gor 171); Jedziemy, jedziemy, Goscincem wybitym Bqdzie nam siq miechtac [blyszczec] Pudeleczko z wiencem. A w tem pudeleczku Mosiqzne gwozdziki Zaprzqgaj Jasinku Cisawe koniki (Ciszewski 1887: 47-48); вариант, идентифицируемый как песня ухаживания: Jakech jo szol do dom szombierskim goscincem, Znodech jo pudelko zpozloconym wiencem. A w tym pudeleczku woniqce gwozdziki... (Pies Sl 1938 (2): 6l9); вариант, идентифицируемый как песня ухаживания: Jechali druzbowie do gory gosciencem - [...] Znalezli pudolko - znalezli pudolko z malowanym wiencem. - Coz tam w tёm pudolku? - cerwone gwozdziki: «Zaprzqgaj Jasienku - cisawe koniki» (Swi^tek 1893: 205); вариант, идентифицируемый как жатвенная песня: Jecholem se jechol Cysorskim goscijcem, Znalazlem se znaloz Pudelecko z wiejcem. A w tym pudelecku Cerwone gwozdziki, Zaprzqgoj Jasieniu Cisawe koniki (MaAE 1900: 173).

b. Bendzie gqsior gqgol, A gqska gqgala, Bendzie moja corus Z paradom jechala. Jedzie ona, jedzie Koscielnym goscincym, Przytula da sobie Pudeleczko z wincym. Na tym pudeleczku Krakowskie guozdziki, Zaprzqgaj zaprzqgaj Te kare koniki (Krzyzaniak 1974 (1): 93), вар.: Jedzie ona, jedzie Koscielskim goscincym Przytula da sobie Pudeleczko z wincym. Na tym pudeleczku Krakowskie guozdziki, Zaprzqgaj, zaprzqgaj Te kare koniki (Krzyzaniak 1974: 1: 93).

13 - Panna mloda idzie do taneczka jako naliczek [=gozdzik], a mlody stoi jakpoliczek [=polny grzyb] (‘невеста идет на танец как гвоздичка, а жених стоит как полевой гриб’)

Ona [najmilejsza] idzie do taneczka jako lelija, A on stoi za dzwerzami jako bestyja. Ona idzie do taneczka jako rozy kwiat, A on stoi za dzwerzami - nie zqdzien mu swiat. Ona idzie do taneczka jako naliczek [gozdzik], A on stoi za dzwerzami jako policzek [polny grzyb]. Ona idzie do taneczka jako szaraniec [kwiat], A on stoi za dzwerzami jak odrapaniec. Ona idzie do taneczka jako przypoludnik (kwiat), a on

stoi za dzwerzami jako obludnik (lub:) jako odludnik (Kolberg 1966 (40): 234-235); вар.: (Там же: 532-533).

14 - Z wianka panny mlodej wypadaj^ a) styry rumienecki/styry rozmaryny, pionty karafijol / dwie galqzek mirtu i ten karafijol, b) gozdziczki, c) cztery rozyczki, piqty karafiol (‘из венка невесты выпадают a) четыре ромашки / четыре розмарина, пятая гвоздика / две веточки мирта и эта гвоздика, b) гвоздички, c) четыре розочки, пятая гвоздика’)

a. Juz to po sprawie po sprawie, Utopilas swoj wianecek W dlu-towskim stawie. Oj i siqgaj-ze go, siqgaj Da i prawq rqckq do dna, A jezli go dostanies, da to s go jesce godna. Oj i dostala, dostala, da ale juz nie caly; Oj i styry rumienecki da s niego wylecialy. Oj styry rumienecki da piqty karafijal, Da co mi sie na glowie da jak roza roz-wijal (Kolberg 1964 (23): 167-168); вар.: ... O i styry rozmaryny, o i s niego wylecialy, O i pionty karafijol... (Wisla 1899: 536); ... Dwie galqzek mirtu i ten karafijol. Co siq w jej wianeczku najpiqkniej rozwijal (TN Bychawka, gm. Bychawa 1977: 211 A/120); похоже: (Kolberg 1963 (18): 98).

b. Schylaj sie Kasiu we drzwicki, Lecq z wianecka gozdzicki. Dyc ja siq ta schylala, schylala Druchenka mi je zbierala (Kolberg 1963 (l8): 99); A schyl - ze sie mloda panno we drzwicki, Pozbierajze z twego wianka gozdzicki. A mam - ci ja druchenecek tak wiele, Pozbierajq z mego wianka to ziele (Kolberg 1964 (23): 171).

c. Obejrzyj siq Maniu na Bibickie skaly, Jak tam twoj wianeczek wiozq juz nie caly. Oj wiozq, oj wiozq, ale juz nie caly, Bo cztery rozyczki z niego wylecialy. Oj cztery rozyczki, piqty karafiol, Juz ci siq wianeczek nie bqdzie rozwijol (Albosmy to jacy tacy 1976: 422).

ЛЮБОВНЫЕ ПЕСНИ, ПЕСНИ УХАЖИВАНИЯ

15 - Na l^ce rosn^ kwiaty /maki, chabry, gwozdzikipachnqce (‘на лугу растут цветы / маки, васильки, душистые гвоздики’)

Rosnom sobie na lqce, na lqce Kwiaty, chabry i gwozdziki pachnqce, Kwiaty, chabry i gwozdziki pachnqce (TN Zalesie 1994: 910 B/l); вариант, идентифицируемый как семейная песня для детей: Rosno sobie kwiatki na lqce, na lqce, Maki, chabry, gozdziki pachnqce (TN Szyszki gm. Stoczek Lukowski 1978: 303A/30).

16 - Czerwone /piqkne / sliczne /piqkniejsze / gwozdziki, biale / zolty / sliczne /piqkne tulipan(y) - gdzie siq podzial/ obraca... kochany (‘красные / красивые/. гвоздики, белые / желтые / красивые тюльпаны - куда делся/ где вращается. любимый’)

Czerwone gwozdziki, Biale tulipany, - Gdziezes mi siq podzial Jasinku kochany? (Roger 1976: 85); вар.: (MAAE 1908: l92; Krzy-zaniak 1974 (1): 208; Pies Sl 1938 (2): 505); вариант, идентифицируемый как баллада (Pies Sl 1927 (1): 354); вариант,

идентифицируемый как краковяк (Wisla 1902: 694); Cerwony gwozdziku, zolty tulipanie... (Swi^tek 1893: 221); Piqkne gwozdziki, sliczne tulipany, gziezes, ach, gdziezes, Jasiu moj kochany? (TN Zemborzyce, gm. Konopnica 1978: 261 B/30; LSE 1980: 143; Kolberg

1963 (12): 123); Sliczne gozdziki, Piqkne tulipany... (Kolberg 1962 (3): 307; Kolberg 1978 (57): 143; Kolberg 1962 (6): 145; Kolberg 1968 (44): 402; Kolberg 1962 (6): 145-146; Kamienski 1936: 117, 279; Konopka 1974: 117); Piqkniejse gozdziki nizli tulipany, A gdzie z ty pojedzies, janecku kochany? (Kolberg 1966 (40): 365); Gwozdziki, gwozdziki, Piqkne tulipany...r(Pies Sl 1938 (2): 505); Gwozdziki, gwozdziki, sliczne tulipany... (Pies Sl 1938 (2): 504); вар.: Czerwone gwozdziki, piqkne tulipany - Kajzes mi siq podzial, Jasienku kochany? (Pies Sl 1927 (1): 353), вар. см. как свадебная песня [8].

17 - Dziewczyna (nasiala) ogrod / kilka ogrodow ruty / turkow / szarancow/szaleju/poleju i ogrodnalikow/gwozdzikow jako zach^t£ dla kawalerow (‘девушка (насеяла) сад / несколько садов руты / ... цикуты / ... и сад гвоздик для привлечения женихов’)

Oj cztёry ogrodeczki Da i samёj ruteczki, Da a piqty nalikow [=gwozdzikow] Dlapanskich fornalikow (ZWAK 1882: 120); вар.: Oj, nie moj ogrodeczek, da, bo m go nie grodzila, Oj, ino ziolko moje, da, bo m go nasadzila. Oj, cztёry ogrodeczki, da, i samёj ruteczki Da, a piqty nalikow [=gozdzikow] Dla panskich fornalikow. A szosty i turkow [bl^kitny kwiat], Da, dla tych wiejskich szurkow (schurken) [hultaje], A siodmy szarancow [szary kwiat] Dla panskich oberwancow, A osmy i szaleju dla ciebie, psie zlodzieju (Kolberg 1969 (41): 51); Nasiala ruteczki cztery ogrodeczki, A piqty poleju przed ciebie, zlodzieju. A szosty szarancu dla ciebie, urwancu, A siodmy nalikow dla tych pacholikow (Kolberg 1966 (40): 220-221).

18 - W ogrodku panny zakwitly gozdziki (‘в садике невесты расцвели гвоздики’)

W moim ogrodecku zakwitly gozdziki: Przyjedz Jasiu, przyjedz, napasies koniki. W moim ogrodecku trawka, nie pszenicka: Przyjedz Jasiu, przyjedz, napasies konicka (Swi^tek 1893: 267).

19 - Kiedy kawaler mijal dwor / wrota / karczmq, zawonial mu karafijol (‘когда парень проходил возле двора / ворот / корчмы, он почувствовал запах гвоздики’)

A gdy ja tam ten dwor mijal, Zawonial mi karafial. Wokolo, wokolo, me serce plakalo, Ize nie ma pocieszenia (Lompa 1970: 245); вар.: Kiedych ja te wrota mijal Zawonial mi karafijol. Szedlech tam wokolo, Serce mnie bolalo, Ize musq masierowac (Lompa 1970: 269); A gdy ja te wrota mijol, Zawoniol mi karafijol, A tak mi to wonialo, Az mie serce bolalo, Jakby mi go luzprzebijol (Pies Sl 1938 (2): 190); Kiedym ja ten dwor mijal, Zawonial mi karafijol Wokolo, wokolo. Jeszcze ja tu raz

pojdq, Ojcu, matce mowic bqdq I prosic i prosic: Taciczku i matuchno, Dajcie mi waszq ceruchnq Nadobnq, nadobnq (Pies Sl 1938 (2): 191); Gdy jo przez ty wrota mijol, Zawonil mi karafiol, Jak mi tam wonialo, Serce mie bolalo, Aze sie miplakac chcialo (Pies Sl 1938 (2): 191); Jak ci ja se karczmq mijal, Zapachnial mi karafijol, Zapachnial w okolo, Serce mojeplakalo, Ze nie widzipocieszenia (Ciszewski 1887: 105); Jak ci ja se karczmq mijal, Zapachnial mi karafijol, Zapachnial w okolo, Serce moje plakalo, Ze nie widzi pocieszenia (ZWAK 1886: 291); вар. см. как свадебная песня [6], как баллада [31].

20 - Chlopiec czerwony jak g(w)ozdziczek / czierwiony gwozdzicziek (‘парень красный, как гвоздичка’)

Orze nimi symczek, Czerwony jak gozdziczek (Pies Sl 1938 (2): 223; Piesni ludowe Sl^ska Opolskiego 1963: 93); вариант, идентифицируемый как баллада: Oral nimi Janiczek, Tyn czierwiony gwozdzicziek (Pies Sl 1927 (1): 197).

21 - Dziewczyna prosi, aby gol^b nie latal w ogrodzie, zeby nie zlamal gozdzika (‘девушка просит голубя не летать в саду, чтобы он не сломал гвоздику’)

Hola! Hola! Siwy golombecku, Nie lotaj mi w mojem logrodecku, Bobys zlomol gozdzicek, Lobilby mnie taticek (Pies Sl 1938 (2): 727); вариант, идентифицируемый как баллада: Siocha, siocha, siwy golqbeczku, Nie siadaj mi w moim ogrodeczku, Bos mi zlamal gwozdziczek, Obijq mnie taticzek (Pies Sl 1927 (1): 528).

22 - Kawaler prosi dziewcyn^, by puscila konika do sadu, -dziewczyna obawia si£, ze konik zdepcze jej ziele i naliki czerwoniusienkie (‘юноша просит девушку пустить коня в сад -девушка опасается, что конь затопчет ей травку и красненькие гвоздики’)

Kiedy ja byla u swej mateczki, Kscialy [kwitly] mnie liczka jak dwa kwiateczki. Oj, kscialy, kscialy, teraz zbladnialy, Za swego kochanka tak bardzo struchlaly. Moja najmilsza, bqdz ze mi rada, Pusc mi konika do twego sada. Oj, wpuszczq, wpuszczq, ale niewiele, Bo mi podepcё w sadeczku ziele. Oj, ziele, ziele, zieleniusienkie; Te dwa naliki czer-woniusienkie (Kolberg 1966 (40): 207-208).

23 - Kawaler ubiegaj^cy si£ o milosc dziewczyny, nosi jej czerwone jabluszka i biale / ponsowe / zlociste gozdziki (‘юноша, добивающийся любви девушки, носит ей красные яблочки и белые/ пунцовые/ золотистые гвоздики’)

Jak mu nie otworzyc, kiej tak ladnie prosi, Czerwone jabluszka pod okienko znosi. Czerwone jabluszka i biale gozdziki, Zaprzqgaj ty Janku te kare koniki (TN Kazimierz Dolny 1995: 984 B); вар.: ... Czerwone jabluszka, ponsowe guozdziki... (Krzyzaniak 1974: 1: 234); вариант,

идентифицируемый как песня для юношей: ... Czerwone jabluszka, zlociste gozdyki... (Kotula 1976: 434).

24 - Kawaler chce podarowac kochanej piqkny karafijol, ktory rosnie na... moscie (‘юноша хочет подарить возлюбленной красивую гвоздику, которая растет на. мосту’)

Oj na krakowskim moscie Piqkny karafijol rosnie. Ja tam pojdq, ja go urwiq, Swej kochance go darujq (Pies Sl 1938 (2): 7l0); Na tym raciborskim moscie Piqkno karafijo rosnie. Pojdy sobie jedna urwac, Mej lubej jq darowac. Coz mi z tego podarunku, Kiedy juz po mojim wianku. Z majeronku zielonego, Ze soudecka zerwanego (Piesni ludowe Sl^ska Opolskiego 1963: 162); вариант, идентифицируемый как баллада: Na tym raciborskim moscie, Piqkny karafijol rosnie. Jocbych go tyz se chciol urwac, Mej miluskiejpodarowac (Pies Sl 1927 (1): 511).

25 - Z wianka dziewczyny wypadaj^ cztery fijoleczki, jeden karafijol (/pionty kalafijor) /dwie biale rozyczki, trzeci karafijol (‘из венка девушки выпадают четыре фиалочки, одна гвоздика (/ пятая гвоздика) / две белые розочки, третья гвоздика’)

Stracilach wioneczek pod zielonom miedzom. Wolorze, wolorze, coscie woly pasli, Stracilach wioneczek, kieryscie go naszli?.. W jaworowym lesie wodziczka go niesie... ale juz nie caly, Sztyry fijoleczki s-niego wylecially. Sztyry fijoleczki, jedyn karafijol, Co siq na mej glowie piekniutko rozwijol (LL 1957: 4: 45); вар.: ... Styry fijolecki, pionty kalafijor... (Mika 1934: 33); ... Sztyry fijoleczki, Piqty karafijol... (Pies Sl 1938 (2): 640); ... Cztery fijoleczki, jeden karafijol... (Pies Sl 1938 (2): 637); ... Dwie biale rozyczki, trzeci karafijol... (Pies Sl 1938 (2): 639).

26 - Dziewczyna dala kawalerowi chustk^ w gwozdziki, jak poil koniki, i chustki w lilije / z gwiazdami/ z ruteczkq (‘девушка дала юноше платочек в гвоздиках, когда он поил коней, и платочки в лилиях / со звездами / с руточкой’)

[Jasiu] Zalecaj siq, zalecaj Mnie [tj. Kasi] chusteczki pozwracaj. -Ile zes mi ich dala, Cos pozwracac kazala? - Jednq dalam w gwozdziki, Jakzes pojil koniki. Drugq dalam w lilije, Ach, moj Janku zwroc mi je. -Ja ci chustek nie zwroce, Pod konika podrzuce. Konik chustki stratuje, Ja bucika obuje (TN Karczmiska gm. Karczmiska woj. Lubelskie 1980: 367 A nr 52); Trzeciq dalam jedwabnq, Kiedym byla nadobnq. Cwartq dala w gwozdziki, Jak-es poil koniki. Piqtq dalam z gwiazdami, Nie wiё siostra z braciami. Sostq dalam z ruteckq, Nie wiё ojciec z mateckq. Siodmq dalam z lelijq, Ach moj Jasiu, wroc mi jq! (Kolberg 1964 (27): 287-288).

27 - Kawaler - woniqcy gwozdziczek - zawonial w dziewiqtym graniczku (‘юноша - душистая гвоздичка - запах на девятой граничке’)

Janiczku, Janiczku, Woniqcy gwozdziczku, Telas mi zawonial W dziewiqtym graniczku (Pies Sl 1938 (2): 268).

28 - Kawaler, czerwony gozdziczek, rozkwitnql (jako karafijol) na sercu matki - bqdzie bil matk^, bo go czarowala (‘юноша, красная гвоздичка, расцвел (как гвоздика) на сердце матери - будет бить мать, потому что она его околдовывала’)

Syneczku, syneczku, czerwiony gwozdziczku, Cos sie mi rozkwitnql na moim serdeczku. Rozkwitnqles mi sie jako karafijol, Powiadajq ludzie, ze mnie bedziesz bijal (Pies Sl 1938 (2): 267); вар.: Syneczku, syneczku, czyrwiony gwozdziczku, Rozkwitnyles sie mi w tym mojim serdeczku. Rozkwitnyles sie mi' jako karafijol, Wszyscy ludzie prawili, ze mnie bedziesz bijol (Pies Sl 1938 (2): 266).

СИРОТСКАЯ ПЕСНЯ

29 - Na grobie ojca / brata rosnie czerwony gwozdziczek, fijoleczek modry (‘на могиле отца / брата растет красная гвоздичка, синяя фиалочка’)

Moj Boze, moj Boze, gdzie moj tatuliczek? A rosnie na jego grobie czerwony gwozdziczek. Czerwony gwozdziczek, fijoleczek modry, Gdziezescie mi siq podzieli, tatuliczku dobry (MAAE 1906: 115), вариант, идентифицируемый как песня о любви: O Boze, moj Boze, Gdziez sq tatuliczek, A dyc m<i> juz <niech> rosnie Cerwony gowozdzicek. Cerwony gwozdzicek, A fiolecka modro, Gdziescie mi sie podzieli, Mamulicko dobro (Lompa 1970: 284); вариант, идентифицируемый как песня разнообразного содержания: O mocnyz mnie moj Boze! Gdziez jest moj braciszek? Ach wyrasta juz na nim Czerwony gwozdziczek (Roger 1976: 238).

ШУТОЧНЫЕ ПЕСНИ

30 - Zakscialy naliki [= gozdziki] - kraplewskie dzieweczki jako obraziki (‘зацвели гвоздики - краплевские девушки как картинки’)

Na kraplewskim polu zakscialy naliki [=gozdziki]; Kraplewskie dzieweczki jako obraziki. Na kraplewskim polu zakscialy szarance; Kraplewskie chlopaki jako oberwance. Na kraplewskim polu zrodzily siq banie; Kraplewskie dzieweczki jako malowanie. Na kraplewskim polu zakscial kierz kqkolu; Kraplewskie chlopaki jak deski od gnoju. Na kraplewskim polu zrodzily siq bulwy; Kraplewskie dzieweczki jeno szczёre k..... [kurwy] (Kolberg 1966 (40): 176).

БАЛЛАДЫ

31 - Kiedy kawaler mijal wrot / ogrodeczek /Rozbark, zawonial mu karafijol (‘когда юноша проходил возле ворот / садика / Розбарка, он почувствовал запах гвоздики’)

Kiedych ja tam wrotpomijal, Zawonial mi karafijal. Tak mi pieknie wonialo, Az mie serce bolalo (Pies Sl 1927 (1): 178); вар.: Kie ja

ogrodeczek mijol, zawoniol mi karafiol, Tak mi to wonialo, serce mie bolalo, Jakby mi go kto przebijol (Pies Sl 1927 (1): 179); Jagech jo ten Rozbark mijol, Zawoniol mi karafiol, Zawoniol mi wokolo, Moje serce plakalo, Bo nie mialo pocieszenio (Pies Sl 1927 (1): 181); вар. см. как свадебная песня [6], как песня ухаживания [19].

32 - Piqkny / modry karafijol / karafjer rosnie na moscie - pod mostem bialy / modry kwiatek / bioly kamien, dziewczyna kolysze nieslubne dzieci (‘красивая гвоздика растет на мосту - под мостом белый / синий цветок / белый камень, девушка качает внебрачных детей’)

Na tym tu zielonym moscie Piqknie karafijol rosnie, A pod mostem modry kwiatek - Kolebala dwoje dziatek (Pies Sl 1927 (1): 5l0); вар.: A na raciborskim moscie Modry karafjer rosnie, A pod mostem modry kwiatek - Kolebala dwoje dzietek (Pies Sl 1927 (1): 509); Na tym raciborskim moscie Piqknie karafijol rosnie. Pod tym mostem bioly kamien, co tam siedo milo na niem. Siedziala tam a plakala, Dwoje dziatek kolebala (Pies Sl 1927 (1): 511); вариант, идентифицируемый как дума: Na oswiecimskim moscie Piqkny kamfiol rosnie. A pod mostem modry kwiatek. Kolysala troje dziatek (Swi^tek 1893: 175); вариант, идентифицируемый как песня ухаживания: Na tym tu rozbarskim moscie Piqkny karafijol rosnie. A pod mostem bialy kwiatek, Kolebala dwoje dziatek. Kolebala i plakala, Na milego narzekala (Pies Sl 1938 (2): 705).

33 - Gwozdziczek / g(w)ozdziczki / rozy kwiat / leluja / choina / sliczny kwiat / werbinka /fijolek / blawaty / zolty kwiat wyrosnie / nasiejcie na grobie dziewczyny-dzieciobojczyni (‘гвоздичка / гвоздички / цветок розы / лилия / ель / красивый цветок / вербена / фиалка / васильки / желтый цветок вырастет / насейте на могиле девушки-детоубийцы’)

Wyrosnie ze mnie gwozdziczek, Bqdzie mnie plakal braciszek. Wyrosnq ze mnie gwozdziczki, Bqdq mnie plakac siostrzyczki. Wyrosnie ze mnie rozy kwiat, Bqdzie mnie plakal caly swiat. Wyrosnie ze mnie leluja, Bqdq ja panienka Maryja (Pies Sl 1938 (2): 49-50; Lompa 1970: 182); вар.: I wyrosly na tem miejscu - gwozdziczki, Zaplakaly tej dziewczyny - siestrzyczki. I wyrosla na tem miejscu - choina. Zaplakala tej dziewczyny - rodzina. I wyrosl ci na tem miejscu - sliczny kwiat, Zaplakal ci tej dziewczyny - caly swiat (Kolberg 1961 (1): 160-161); Wyrosnie ze mnie wierbinka, Bqdzie mie plakac maminka. Wyrosnq ze mnie gozdzicki, Bqdq mie plakac siostrzycki. Wyrosnie ze mnie fijolek, Bqdzie mie plakal Jasinek. Wyrosnie ze mnie rozy kwiat, Bqdzie mie plakac caly swiat (Piesni zywieckie 1964: 101); вариант,

идентифицируемый как дума: Wyrosnq ze mnie gozdziki, Zaplaczq za mnq mlodziki; Wyrosnq ze mnie blawaty, Zaplacze za mnq zonaty;

Wyrosnie ze mnie zolty kwiat, Zaplacze za mnq caly swiat (MAAE 1910: 205); I wyrosnie tam gwozdziczek, Bqdzie miq plakal Jasiczek. I wyrosnie tam lilija, Bqdzie takowa i ja. I wyrosnie tam rozy kwiat, Bqdzie miq plakac caly swiat (Pies Sl 1927 (1): 84); Nasiejcie na mnie gozdziki, Zaplaczq za mnq mlodziki. Nasiejcie na mnie blawaty, Zaplacze za mnq zonaty. Nasiejcie na mnie zolty kwiat, Zaplacze za mnq caly swiat (Kolberg 1967 (48): 188-189).

34 - Gozdziki nie rozkwitly po smierci kochanka (‘гвоздики не расцвели после смерти возлюбленного’)

Nie winszowalabym sobie, Tylko lezec z Tobq w grobie, Bo mnie tu na swiecie nic nie cieszy, Bo siq mi gozdziki nie rozkwitly, nie rozwily, Smierc im odebrala glowy, ^ Grobarze korzonki podkopali, Panienki kwiateczki pozbieraly (Pies Sl 1927 (1): 372).

35 - Przy dziewczynie w trumnie poloz^ biale lilie i czerwone gozdziki (‘рядом с девушкой в гроб положат белые лилии и красные гвоздики’)

Wyjszla do ogrodka, wyroslo trzy ziela, nicht nie bqdzie widzial mojego wesela. Bo moje wesele za Warszawo bqdzie. Siedem ksiqzy bqdzie, siedmi monarchowie, bqdo mi poprawiac welonik na glowie. Zeby tak Pan Bog dal i ta swiqta Anna, zeby ja se dzisiaj w welonie umarla. Chlopcy by mie niesli, kapela by grala, Ojciec by sie smuciul/il, mama by plakala. Zaniesli by mie tam przed Panno Maryjo, obstawiliby mie bielusko lelijo. Bielusko lelijo, czerwone gozdziki, Plakali by za mno chlopcy urlopczyki (TN Jacnia 1999).

ЛЕГЕНДА

36 - W drugiej legendzie szla sw. Kinga do zamku w Pieninach, a poniewaz szla boso, skaly ranily jej stopy, wiqc plakala: gdzie padla jej lza, tam wyrastal bialy gozdzik, gdzie padla kropla krwi, tam wyrastal czerwony gozdzik (В другой легенде св. Кинга шла в замок в Пени-нах, а поскольку она шла босиком, скалы ранили ей ступни, и она плакала: где падала ее слеза, там вырастала белая гвоздика, где падала капля крови, там вырастала красная гвоздика) (Wisla 1895: 101).

КРЕСТЬЯНСКАЯ ПОЭЗИЯ

37 - Gozdziki majjj kolor biskupow i kardynalow (‘у гвоздик цвет епископов и кардиналов’)

Gozdziki // Pod wiejsk^. chat^ / Przy plocie z zerdzi / Ze wszystkich kwiatow / kwitnq najrzewniej. // W barwie biskupow / I kardynalow / Noc^. si^ smuc^, / A w dzien spiewaj^. // I te ich czarne / Smutki i spiewnosc / Tworz^ sakraln^ / Urod^ rzewn^ (Pocek 1980: 187).

Список сокращений

G - gozdzik

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

TN (Terenowe nagrania) - Полевые записи. После сокращения приводится название местности, год записи и номер пленки в Этнолингвистическом архиве Отдела текстологии и грамматики современного польского языка Института польской филологии Университета Марии Склодовской-Кюри в Люблине.

Литература

Бартминьский 2005 - Бартминьский Е. Языковой образ мира: очерки по этнолингвистике. М., 2005.

ЕСУМ - Етимологічний словник української мови: В 7 тт. Т. 1. Київ, 1982.

Adamowski І994 - Adamowski J. Tam na Podlasiu. Piesni ludowe z gminy Borki i ich wykonawcy. Lublin, 1994.

Albosmy to jacy tacy 1976 - Albosmy to jacy tacy. Zbior piesni Krakowiakow wschodnich i zachodnich, zebral i oprac. P. Platek. Krakow, І976.

B^k І958 - B^k S. Wesele ludowe w Grebowie. Sandomierskie. Wroclaw, 1958.

Bankowski І990 - Bankowski A. Slownik etymologiczny jezyka polskiego. Warszawa, 1990. T. 1.

Biedermann 200І - Biedermann H. Leksykon symboli. Warszawa, 200І.

Bruckner І970 - Bruckner A. Slownik etymologiczny jezyka polskiego. Warszawa, І970.

Ciszewski І887 - Ciszewski A. Lud okolic Slawkowa w powiecie olkuskim. Krakow, 1887.

Dworakowski І964 - Dworakowski S. Kultura spoleczna ludu wiejskiego na Mazowszu nad Narwi^. Bialystok, І964. Cz. І: Zwyczaje doroczne i gospo-darskie.

Federowski - Federowski M. Lud okolic Zarek, Siewierza i Pilicy. Jego zwyczaje, sposob zycia, obrzedy, podania, gusla, zabobony, piesni, zabawy, przyslowia, zagadki i wlasciwosci mowy. Warszawa, 1888. T. 1; 1889. T. 2.

Gallus 1892 - Gallus J. Starosta weselny, czyli zbior przemowien, piosenek i wierszy do uzytku starostow, druzbow i gosci weselnych. Bytom, 1892.

Gawron І97І - Gawron W. Wesele lachow limanowskich // Materialy etnograficzne z powiatu limanowskiego. Red. P. Kaleciak. Wroclaw, І97І. Z. 2. S. 79-96.

Jeczalik І970 - Jeczalik E. Ikonografia dolnosl^skiego malarstwa ludowego na szkle // Wies dolnosl^ska, red. A. Nasz. Wroclaw, І970. S. З2І-З48.

Kamienski І9З6 - Kamienski L. Piesni ludu pomorskiego. Torun, І9З6.

Karlowicz І900-І9ІІ - Karlowicz J. Slownik gwar polskich. Krakow, І900-1911. T. I-VI.

Karlowicz І952-І95З - Karlowicz J., Krynski A., Niedzwiedzki W. Slownik jezyka polskiego. Warszawa 1952-1953. T. 1-8.

Karwicka І979 - Karwicka T. Kultura Ludowa Ziemi Dobrzynskiej. Warszawa, 1979.

KLW І964 - Kultura ludowa Wielkopolski, red. J. Burszta. Poznan, i960. T. І; І964. T. 2; І967. T. 3.

Kolberg - Kolberg O. Dziela wszystkie. T. 1-57. Wroclaw, І96І-І979.

Konopka І974 - Konopka J. Piesni ludu krakowskiego, red. H. Kapelus, poslowie i oprac. E. Jaworska. Wroclaw, І974.

Kotula І976 - Kotula F. Znaki przeszlosci. Odchodz^ce slady zatrzymac w pamieci. Warszawa, І976.

Krzyzaniak І974 - Krzyzaniak B., Pawlak A., Lisakowski J. Polska piesn i muzyka ludowa. Zrodla i materialy. Kujawy. Cz. i: Teksty. Krakow, І974.

Leksykon symboli / Opracowala M. Oesterreicher-Mollwo. Przelozyl J. Prokopiuk // Seria Herder Lexicon. Warszawa, І992.

LL - Literatura Ludowa. Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Ludo-znawczego. Warszawa, Wroclaw, І957-І995.

Lompa J. Piesni ludu sl^skiego ze zbiorow rekopismiennych Jozefa Lompy, wydal, skomentowal i zarysem monograficznym poprzedzil Bogdan Zakrzewski. Wroclaw, І970.

Lega W. Okolice Swieca. Materialy etnograficzne. Gdansk, i960.

Lega W. Ziemia Malborska. Kultura ludowa. Torun, І9ЗЗ.

LSE - Lodzkie Studia Etnograficzne. Lodz, Warszawa, І959-І99І.

MAAE - Materialy Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne wydawane staraniem Komisji Antropologicznej Akademii Umiejetnosci w Krakowie. Krakow, 1896-1919.

Mika E., Chybinski A. Piesni orawskie. Lipnica Wielka, І9З4.

Niebrzegowska S. Przestrach od przestrachu. Rosliny w ludowych przekazach ustnych. Lublin, 2000.

Nitsch K. Wybor polskich tekstow gwarowych. Warszawa, i960.

Nowa ksiega przyslow i wyrazen przyslowiowych polskich, w oparciu o dzielo

S. Adalberga opracowal Zespol Redakcyjny pod kierunkiem J. Krzyzanowskiego. Warszawa, 1969. T. 1.

Nowinski M. Dzieje roslin i upraw ogrodowych. Warszawa, І977.

Orli Lot. Organ kol krajoznawczych mlodziezy Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Krakow, І920-І950.

Pauli Z. Piesni ludu polskiego w Galicji, red. H. Kapelus. Wroclaw, І97З.

Piesni ludowe Sl^ska Opolskiego, zebral i oprac. J. Tacina. Katowice, І96З.

Pies Sl - Piesni ludowe z polskiego Sl^ska z rekopisow zebranych przez Ks. Emila Szramka oraz zbiorow dawniejszych A. Cincialy i J. Rogera. Krakow, І927. Z. i: Piesni balladowe. Wydal i komentarzem zaopatrzyl Jan Stanislaw Bystron; Piesni ludowe z polskiego Sl^ska. Wydali i komentarzem zaopatrzyli Jozef Ligeza i Stefan Marian Stoinski. Krakow, І9З8. T. 2.

Piesni zywieckie, zebral S. M. Stoinski. Krakow, І964.

Pleszczynski A. Bojarzy miedzyrzeczcy. Studium etnograficzne. Warszawa, 1892.

Pocek J. Poezje, wybor, wstep i oprac. A. Aleksandrowicz. Lublin, 1980.

Polaczek S. Wies Rudawa. Lud, jego zwyczaje, obyczaje, obrzedy, piosnki, powiastki i zagadki. Warszawa, 1892.

PSL - Polska Sztaka Ludowa. Warszawa, І947-І994.

PSWP - Praktyczny slownik wspolczesnej polszczyzny. Red. H. Zgolkowa. T. І2. Poznan, І997.

Roger J. Piesni ludu sl^skiego w Gornym Szl^sku. Opole, І976.

Rogowska E. Kaszubskie nazwy roslin uprawnych. Gdansk, 1998.

Slawski F. Slownik etymologiczny jezyka polskiego. Krakow, І952-І956. T. i.

Slownik stereotypow i symboli ludowych. Lublin, І996. Т. i. Cz. i: Kosmos. Cz. 1: Niebo, swiatla niebieskie, ogien, kamienie; 1999. Cz. 2: Ziemia, woda, podziemie.

SNZiBP 1894 - Slownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich, zawieraj^cy ludowe oraz naukowe nazwy i synonimy polskie, uzywane dla zwierz^t i roslin od XV-go wieku az do chwili obecnej. Zrodlo zestawione z synonimami naukowemi lacinskiemi. Zebral i ulozyl Erazm Majewski. Warszawa, 1894. Tom II: Slownik lacinsko-polski. Pomnozony porow-nawczym materyalem, zaczerpnietym z innych jezykow slowianskich. Czesc pierwsza: A-M.

SP XVI l974 - Slownik polszczyzny XVI wieku, oprac. przez Instytut Badan Literackich PAN. Red. M. R. Mayenowa. T. 8. Wroclaw, Warszawa, Krakow, І974.

Spolnik A. Nazwy polskich roslin do XVIII wieku. Wroclaw, Warszawa, Krakow, Gdansk, Lodz 1990.

Steffen A. Zbior polskich piesni ludowych z Warmii. Poznan, І9З4. T. i; Leszno, І9З4. T. 2; Krakow, І9З7. T. 3.

Sychta B. Slownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej. Wroclaw, Warszawa, Krakow, І967- І976. T. I-VII.

Szlakiem kozla lubuskiego. Piesni i muzyka instrumentalna Ziemi Lubuskiej, zebrali i oprac. J. i M. Sobiescy. Krakow, І954.

Swietek J. Lud nadrabski (od Gdowa po Bochnie). Obraz etnograficzny. Krakow, 1893.

Udziela S. Krakowiacy. Krakow, І924.

Wasilewski Z. Jagodne (wies w pow. lukowskim gm. D^bie). Zarys etnogra-ficzny. Warszawa, 1889.

Wielkopolskie spiewki ludowe, oprac. J. Sobieska. Krakow, І957.

Wisla. Miesiecznik geograficzno-etnograficzny. Warszawa, 1887-1917.

Witkos S. Bajdy i Moderowka. Poznan, І977.

Zbior Wiadomosci do Antropologii Krajowej wydawany staraniem Komisji Antropologicznej Akademii Umiejetnosci. Krakow, 1877-1895.

ZWAK - Zbior Wiadomosci do Antropologii Krajowej wydawany staraniem Komisji Antropologicznej Akademii Umiejetnosci. Krakow, 1877-1895.

Ключевые слова: этнолингвистика, стереотип, польский язык, гвоздика,

словарная статья.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.