CC BY
313 О
УДК: 373.3
STEM Б1Л1М БЕРУ - ЗЕРТТЕУШ1Л1К МЭДЕНИЕТ1Н ЦАЛЫПТАСТЫРУДЬЩ
Ц¥РАЛЫ
ОШАНОВА ГУЛЬНАРА ЕРЖАНОВНА
Алматы гуманитарлы-экономикалык университетшыц «Бастауышта окытудыц педагогикасы мен эдютемеа» мамандъ^ыныц магистранты.
Ацдатпа: STEM - тэсы элемЫ ЖYйелi турде зерттеуге, айналада болып жатцан цубылыстардыц логикасын тYсiнуге, олардыц взара байланысын аныцтауга жэне тYсiнуге, жаца, ерекше жэне вте цызыцты нэрселердi ашуга мYмкiндiк бередi. Жаца нэрсемен танысуды куту цызыгушылыц пен танымдыц белсендiлiктi дамытады; e3i Yшiн цызыцты тапсырманы аныцтау цажеттшт, оны шешудщ тэсшдерт тацдау жэне алгоритмы цуру, нэтижелердi сыни багалау мYмкiндiгi - инженерлж ойлау стилт дамытады; ужымдыц ic-эрекет командалыц жумыс дагдысын дамытады. Муныц бэрi тулганыц дамуыныц тYбегейлi жаца, жогары децгешн цамтамасыз етедi жэне болашацта кэаби жолда кец мYмкiндiктер береди
Кттсездер: физикалыц куйлер, технология, философия, бастауыш бшм, гылыми тустж.
Annotation: The STEM approach allows you to systematically explore the world, understand the logic of the phenomena happening around you, identify and understand their relationship, discover new, unusual and very interesting things. The expectation of getting to know something new develops interest and cognitive activity; the need to identify an interesting task for oneself, to choose ways and build an algorithm for solving it, the ability to critically evaluate results-develops the style of engineering thinking; collective activity develops teamwork skills. All this provides a fundamentally new, high level of personal development and provides ample opportunities on the professional path in the future.
Keywords: physical conditions, technology, philosophy, primary education, scientific understanding.
К. Поппер Yш элемнщ теориясын жасады: бул физикалык заттар немесе физикалык ^йлер элем^ сана кYЙлерi немесе психикалык (психикалык) ^йлер элемi жэне объективт ойлау мазмуны, ец алдымен гылыми идеялар, поэтикалык ойлар мен енер туындылары элемi [Поппер 2006]. Yшiншi элемге байланысты Поппер адамдардыц шыгармашылык; ю-эрекетшщ енiмдерi туралы айтады (Мысалы, ушактар), бiрак ю жYзiнде ол рухани шыгармашылык саласындагы адам кызметше назар аударады жэне адамдардыц материалдык шыгармашылык кызметш елемейдi [77].
«Технология философиясы» угымын 1877 жылы Эрнст Капп «технология философиясы багдарламасында» енпзд^ бiрак ол философтар арасында жалпы мойындауды тек ХХ гасырдыц ортасында алды.еткен гасырдыц аягында технология философтарыныц ^ш-ж1гершщ аркасында технология философиясы философиялык картадан бурыш тапты. ХХ гасырдыц 90-жылдарында гана «инженерия философиясы» тэуелаз багытта ерекшелендi .
Терт пэн бойынша STEM бiлiм берудегi аббревиатурасы бойынша (кiлттiк компоненттерiн) талдауларды усынамыз. STEM терт компонентiнiц интеграторы болып табылады. S - гылым, Fbi.ibiviii тус1н1к (science), T - технология (technology), E -инженерия (engineering), M - математика (mathematics) болады (1-суретте).
Осы усынымдардыц езектiлiгi жалпы бшм беру мектептерi муFалiмдерiне жэне бшм беру саласындаFы мамандарFа жэне казакстандык бiлiм беру жYЙесiнде осы баFытты енгiзу жэне дамыту бойынша усынымдарFа STEM бiлiм беру (элемдш бiлiм беру кецiстiгiнде) туралы сенiмдi жэне Fылыми-эдiстемелiк негiздеменi камтамасыз ету кажеттштне байланысты.
Бул усынымдар инженерлш мамандыктарды тацдауга ынталандыратын жэне ресейлiк г^1лым мен техниканыц басым багыттарын дамыту Yшiн академиялык GrniMi мен кэсшт1к кузыреттшп бар болашак бiлiктi инженерлiк кадрларды Y3Дiксiз окыту жYЙесiн калыптастыруга мYмкiндiк беретiн сапалы бiлiм ортасын к¥РУга кeмектеседi деп болжануда.
Инженерлш саланыц элементтерi бастауыш бiлiм мазмунымен аса байланысты деуге болады. Себебi, бастауыш сынып окушысы р пэндi мецгеруде оныц элементтерш кездестiредi. Алайда оны окытуга болашак бастауыш сынып муFалiмдерiндеri атрибуттар жогары болуы кажеттш бар.
Бул ретте болашак бастауыш сынып муFалiмдерiн STEM бшм беру технологиясы бойынша даярлау жолга койылады.
- 1-сурет. STEM компоненш^
Ендеше бiз, STEM бшм беру технологиясыныц эр компонентiне, олардыц аткаратын функцияларына сипаттама берудi жен санаймыз.
STEM бойынша гылыми mYciniK деген не? Ец бiрiншi компонентш сипаттайтын болсак, мэселен бала Yйренбейдi жэне есте сактамайды, бiрак Fылыми тYсiнiк аркылы ез ойыныц барлык белсендiлiгiнiц ец Yлкен шиеленiсi аркылы пайда болады жэне дамиды. Fылыми тужырымдамалардыц дамуы сeзсiз стихиялык уFымдардыц жетiлуiнiц белгiлi децгейiне CYЙенедi. Гылыми тусшж (science), объект1ге мYлдем баска катынасы бар, баска уFымдар аркылы делдал болFан, олардыц iшкi иерархиялык катынастар жYЙесi тужырымдамаларды тYсiну саласы болып табылады. Бэрiнен бурын пайда болып, Fылыми уFымдар неFурлым кYрделi жэне жоFары касиеттерден карапайым жэне теменп касиеттерге дейiн жоFарыдан теменге карай дамиды.
Гылыми уFымныц объект^е катынасы ол баска уFымдар аркылы делдал болатынды^ымен сипатталады, сондыктан бiр уакытта такырыпка деген кезкарасты да, баска уFымFа катынасты да камтиды, белгiлi бiр дэрежеде Fылыми тужырымдама баланыц стихиялык немесе кYнделiктi тужырымдамасына карама-кайшы келедi. Алайда, керiсiнше, дамудыц екi процесi - стихиялык жэне Fылыми уFымдар-бiр-бiрiмен терец байланысты, баладаFы кYнделiктi уFымдарыныц дамуы баланыц Fылыми уFымдарды мYлдем игеруi Yшiн белгш децгейге жетуi керек, яFни баланыц белгш бiр Fылыми бiлiм жYЙесiн окыту процесiнде пайда болатын Fылыми уFымдар. спонтанды ауысады да жаца уFымдык аймак бастауыш сынып бшм алушысыныц. танымдык курылымын eзгертедi, яFни ол функционалды жаFынан жоFары типт жалпылауFа кeшедi жэне Fылыми тужырымдаманыц кызметiн сипаттайтын операциялардыц, белгiлердiц мYмкiндiгiн аныктайды.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
(STEM) технология (technology) - бул адамньщ пайдалы ешмдер мен кызметтерд1 жасау процесс
Онертабыстылыц внгмг - адамньщ максатты ic-эрекетшщ нэтижесi. Технология аркылы келетiн ernMi адамныц ецбепмен оныц кажеттiлiктерiне бешмделген табигат заты да, ic-эрекеттщ e3i де (мысалы, кызмет) болуы мYмкiн.
Бул компонент - адам ецбек процеciнде эрекет ететiн табигат заты немесе зияткерлш ецбек процесшде адам eцдейтiн акпараттык зат.
Мундагы адамныц максатка сай ic-эрекетi, оныц барысында ол куралдардыц кeмегiмен табигатка эсер етедi жэне оны кажеттшктерш канагаттандыру Yшiн кажеттi заттарды жасау Yшiн пайдаланады.
Бiздi коршаган элем, адам езшщ кажеттiлiктерiне сэйкес eзгередi жэне eзгертедi. Бул элемнiц бiршама бeлiгi колдан жасалган технологияныц ^мепмен пайда болды деуге негiз бар.
Технология ceзi грек ceзiнен шыккан: «техно» - бул «внер жэне шеберлгк, «шеберлгк жэне бшм», ал мундагы «логос» - тм, свз, гылым дегендi бiлдiредi. Бул eнiмдi дайындау кезiнде шикiзатты, материалдарды, жартылай фабрикаттарды немесе буйымдарды алу, eцдеу немесе кайта eцдеу тэciлдерi мен тэсшдершщ жиынтыгын бiлдiредi [41, 201б].
Технологияларды бiлу белгiлi бiр материалдык жэне материалдык емес тауарларды кандай операциялар жэне куралдармен жасауга болатындыгын аныктауга кeмектеcедi. Сондыктан бул процесс барысында eнертабыcтылык eнiмi алынады.
Бiздiц зерттеу жумысымыздыц негiзгi категорияларыныц бiрi технология, ендеше мундагы технология дегешм1з - бiлiм алушылардыц заттарды, энергияны, акпаратты тYрлендiруге жэне адам кажеттшктерш канагаттандыру Yшiн осы процеcтердi жасауга, зерттеуге багытталган дэйектi эрекетi [13, 46б].
Технологияларды эзiрлеумен негiзiнде тшсп салалардагы технологтар, инженерлер, конструкторлар, багдарламашылар жэне баска да мамандар айналысады. Алайда, бул ретте бастауыш сынып бшм алушыларыныц технологияны эзiрлеуi заттарды тYрлендiруге, cуретiн салуга, сулбасын жасауга мYмкiндiк бередi.
Технология компонентiнiц пайдасы сол, бурынгы уакыттарда жYктердi тасымалдау жэне саяхаттау Yшiн адам машина жасау жэне ^лш технологияларыныц пайда болуына Yлеciн коскан.
Жаца мацызды кезецдегi дамуда акпараттык технологиялардыц нэтижеа, мысалы eнертабыcка радионы орыс галымы Александр Степанович Попов ойлап тапты. Осы сэттен бастап байланыс технологиялары тез дами бастайды. Телефон пайда болады. Адам негурлым жаца заттар немесе артыкшылыктар жасаса, согурлым оныц кажеттiлiктерi пайда болады. Енд1 оган тек есту жеткiлiкciз, ол оган хабарлауга тырысатын нэрcенi кeргici келедь Акпаратты берудiц жаца тYрi - теледидар дами бастайды. БYгiнгi тацда теледидар жерсершке айналды, байланыстыц заманауи тYрлерi - бул интернет, уялы байланыс. Бiрiншi радиодан cпутниктiк теледидарга дейiнгi жол бар болганы 100 жылды камтыды.
Мундай жылдам сеюру тек байланыс технологиясыныц дамуына гана байланысты емес. Буган барлык белгш технологиялардыц дамуы ыкпал етедi.
^аз1рп замангы технологиялар гылыми-техникалык прогреcтiц жетютштерше негiзделген жэне eнiмдi eндiруге багытталган: материалдык технология материалдык eнiмдi немесе жаксылыкты жасайды, акпараттык технология (IT) — акпараттык eнiмдi бередi.
STEM бшм беру технологиясыныц келес компонент - E - инженерия (engineering) болады. Инженерия компонент бастауыш сыныптардагы жаратылыстану пэнiн окытуда эр такырыптагы негiзгi акценттiк объектiнi немесе субъекпш компьютерлiк немесе макеттiк(поcтерлiк) сомдауга, жасауга eз мYмкiндiгiн кeрcетедi.
«Инженер» ceзi латынныц «ingenaire» ceзiнен шыккан, аудармада «жасау» дегендi бiлдiредi, ал «жасау», «ойлап табу», «енпзу» бул алгаш рет ежелгi дэуiрде колданыла бастады
Инженерлж ютщ бастауы тарихка дейiнгi мифологиялык дэуiрден басталады, ягни белгiсiз термин. Садак, доцгалак, соканы жасау акыл-ой жумысын, куралдарды колдана бiлудi, шыгармашылык кабiлеттердi колдануды кажет еттi. Аты ацызга айналган алгашкы белгiлi инженер Джосер пирамидасыныц курылысын баскарган мысырлык Имхотеп болды (б.з. д. III мыц). Ежелгi дэуiрдщ ец танымал инженерi Архимед болып саналады [28, 74б].
Инженерлж тYсiнiк «рефлексия» жэне «енертабыс» сиякты мацызды эдютерге назар аударады, болашак курылымныц сызбасын жасау кажеттiлiгiн атап eтедi. Алайда, инженерлж эрекеттiц кеп бeлiгi оныц сипаттамаларында практикалык тэж1рибеге негiзделген.
Инженерлж тYсiнiкте ец мацызды кезец масштабты сызбаларды колдану болды. Бул эдю XVII гасырда дамыды жэне инженерияныц болашак тарихына катты эсер етп. Оныц аркасында инженерлiк жумысты идеяны дамытуга жэне оны техникалык юке асыруга белуге мYмкiндiк туды. ^агазга кез-келген Yлкен курылымныц жобасын ала отырып, инженер KOлeнершiнiц тар кезкарасынан кутылды, кeбiнесе ол казiргi уакытта жумыс iстейтiн белшектермен гана шектелдь
Агарту дэуiрiнде эртYрлi теорияларды курылымдардыц eлшемдерiн тагайындау эрекеттерi басталады. Ол «материалдардыц кедерпсЬ» гылымы ретiнде пайда болады, материалдардыц берiктiгiнiц теориялык неriздерi каланады.
XVII гасырды инженерия жеке кэсш ретiнде калыптаса бастаган гасыр деп санауга болады.
Азаматтык секторда шеберханадагы ецбект1 уйымдастыру инженерлж шеберге туракты табыс экелуi мYмкiн. Техникалык бшм мен дагдыларды колдану кeптеген адамдар Yшiн табыстыц жалгыз цуралы болып табылады жэне муныц бэрi мамандьщты институционализациялау туралы айтуга болады. Алайда, тагы екi мацызды фактор жетюзшген жок, онсыз кез-келген мамандыкты толык тану мYмкiн емес: мамандарды (инженерлерд^ дайындайтын бiлiм беру жYЙесi элi де кем дYние.
1. Алтынсарин Ы. «Тацдамалы шыгармалары» Алматы, 2004.
2. Байтурсынов А. Тiл тагылымы.-Алматы, 1992. -343 б.
3. Жумабаев М. Педагогика. Алматы, Ана тш, 1992. -152 б.
4. Ушинский К.Д. Теория развития обучения. - М.: Педагогика, 1996. - 214 с.
5. Байтурсынов А. Тш тагылымы.-Алмаыты, 1992. -343 б.
6. Дьюи Д. Деятельность, сознание, личность. -М.: Смысл, 2005. - 431с.
7. Уоллер У. Личностно-ориентированное профессиональное образование. - Екатеринбург: Изд-во Урал. гос. проф.-пед. ун-та, 1998. - 126 с.
8. Мид М. Личность как предмет психологического исследования, Пермь, 1988 г.
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР
