CC BY
5817. Овчарова Р. Практическая психология образования. - М.: 2003.
18. Огнев И. Психологическая безопасность / Иван Огнев. - Ростов. н/д:
19. Феникс, 2007. - 605 с.
20. Оила психологияси. Г.Б.Шоумаров тахр. остида. - Т.: Шарк, 2001.
21. Основы психологии. Большая энциклопедия психологии. Все тайны поведения человека /Деннис Кун. - СПб.: Прайм - ЕВРОЗНАК, 2007.
22. Парыгин Б.Д. Социальная психология: Учебное пособие для вузов. - СПб: СПб, ГУП, 2003.
SPORTCHIYOSHLARGA PSIXOLOGIK XIZMAT KO'RSATISHNING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Baratov Xumoyin Sharifovich
Buxoro psixologiya va xorijiy tillar Intiituti ichki nazorat bo'limi boshlig'i
Annotatsiya: Ushbu maqolada sportchi yoshlargapsixologikxizmat ko'rsatishning o'ziga xos xususiyatlari masalasi yoritilgan. Respublikamizda sportga qaratilayotgan e 'tibor bilan birgalikda sportchilarga psixologik xizmat ko'rsatish vazifasi hozirgi kunning dolzarb masalasidir.
Kalit so'zlar: Sportchilar,kazusli vaziyatlar, ektiremal va tiressli vaziyatlar, emotsional holat.
Аннотatsiя: В данной статье описаны особенности оказания психологической помощи юным спортсменам. Наряду с вниманием, уделяемым спорту в нашей республике, остро стоит задача оказания психологической помощи спортсменам.
Ключевые слова: Спортсмены, чрезвычайные ситуatsiи, экстремальные и стрессовые ситуatsiи, эмоциональное состояние.
Ab&ract: This article describes the special features of providing psychological services to young athletes. Along with the attention paid to sports in our republic, the task of providing psychological services to athletes is an urgent issue today.
Key words: Athletes, emergency situations, extreme and tiressful situations, emotional tiate.
Bugungi kunda sportning futbol turini ommaviylashtirish dunyo hamjamiyati ijtimoiy siyosatining muhim yo'nalishlaridan biri etib belgilangan. Ta'kidlash joizki, jahonda bolalar va o'smirlar sportini rivojlantirish, iqtidorli bolalarni futbolga keng jalb etish, ularning sport maxoratini shakllantirish, psixologik holatni baholash, organizmni morfofunksional ko'rsatgichlarining rivojlanish darajasini aniqlash, jismoniy, texnik-taktik tayyorgarligini oshirishda qo'llaniladigan vosita va uslublardan amaliyotga tatbiq etish, o'quv mashg'ulotlarini ilmiy asosda tashkil qilish yuzasidan ko'plab ilmiy tadqiqot ishlari olib borilgan. Jahon ^andartlariga mos, raqobatbardosh sportchilami tayyorlash
- 16 -
uchun ularni ham jismoniy, ham ma'naviy-psixologik jihatlariga alohida yondashuv talab etiladi.
Duny o sportida sportchilarning kazusli vaziy atlarga tushib qoli shi, ushbu vaziy atlarni engish ko'nikmalarining shakllantirilishi kazusli, ek&remal va &ressli vaziyatlarni keltirib chiqaruvchi tashqi va ichki omillarni o'rganishni taqozo etadi. Sportchi shaxsini psixologik rivojlantirishga ta'sir etadigan ijtimoiy-psixologik xususiyatlar, hissiy-emotsional holatlar va ularning salbiy jihatlari bilan bog'liq muammolarni o'rganish esa ushbu tadqiqotning muhim yo'nalishi hisoblanadi. Juda ko'p sport turlari, shu jumladan, futbol sport turi bilan shug'ullanuvchi sportchilarning kazusli vaziyatlarda emotsional holatini ifodalab berishdagi tadqiqotlar dolzarb ahamiyat kasb etmoqda.
Prezidentning beshta muhim tashabbuslarining ikkinchi yo'nalishida "yoshlarni jismoniy chiniqtirish va sport sohasida o'z qobiliyatini namoyon qilishlari uchun zarur sharoitlar yaratib berish, ularni bo'sh vaqtlarida jismoniy tarbiya va sportga keng jalb etish va ommaviy sportga qamrab olish, olis va chekka qishloqlarda kichik sport zallari va sun'iy qoplamali maydonlar qurish, bolalar va o'smirlar sport maktablarini ko'paytirish va ularning moddiy texnik bazasini shakllantirish" vazifalari belgilangan.
O'zbeki&on Respublikasining 1992-yil 14-yanvardagi «Jismoniy tarbiya va sportni to'g'risida»gi qonuni, O'zbeki&on Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi PF-4947-son «O'zbeki&on Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha harakatlar &rategiyasi to'g'risida»gi Farmoni, O'zbeki&on Respublikasi Prezidentining 2018-yil 16-martdagi PQ-3610-son «Futbolni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida»gi qarori, O'zbeki&on Respublikasi Prezidentining 2018-yil 5-martdagi PF-5368-son «Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida»gi Farmoni, 2019-yil 4-dekabrdagi PF-5887-son «O'zbeki&onda futbolni rivojlantirishni mutlaqo yangi bosqichga olib chiqish chora- tadbirlari to'g'risida»gi Farmonil va mavzuga oid boshqa me'yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishda ushbu tadqiqot muayyan darajada xizmat qiladi.
Sportchi shaxsning psixologik tayyorgarligi, uning kazusli vaziyatlarni to'g'ri baholashi, emotsional holatlarga berilmasligi, uning muvafaqqiyatga erishishi bilan bog'liq konseptual masalalarni chuqur o'rganishda kazusli (tasodiy, kutilmagan) vaziyatlar va shu vaziyatlardagi sportchi emotsional holati o'zgarishini tatqiq etish muhim masalalardan biri hisoblanadi. Kazusli vaziyatlar sportchilar faoliyatini keskin o'zgartirishga qodir voqelik bo'lib, bunday vaziyatlar musobaqa jarayonidagi va o'yin paytida emotsional beqarorlikni, asabiy taranglikni, ayniqsa salbiy kechinmalar ( &ress, affekt, depressiya va boshq.) yuzaga kelishini ta'minlaydi.
Sportchilar psixologik tayyorgarligining nazariy-metodologik asosilarigako'ra kazusli vaziyatlar ichki murakkab emotsional bog'lanishli tuzilishga ega bo'lib, yuksak darajada rivojlangan moddiy tizimning oliy funksional ifodasi ekanligi to'g'risidagi xulosaga olib keladi.Emotsional holatlarni kelib chiqishini ilmiy-amaliy yo'nalishda o'rganish inson shaxsiga motivatsion, irodaviy, axloqiy, kognitiv, regulyativ ta'sir o'tkazishning omilkor shakllarini ilmiy asoslab beradi.Kazusli vaziyatlarga, shuningdek, &ressli vaziyatlarga qarshilik ko'rsatishning samarali &rategiyalarini izlashga
yo'naltirilgan tadqiqotlar bugungi kunda o'ta dolzarb hisoblanadi. Shu sababli, kazusli vaziyatlarni muvaffaqiyatli
yengish va uning salbiy ta'sirini minimum darajasiga olib tushish har bir insonning muhim ko'nikmalaridan biri sifatida e'tirof etilmoqda.
Sport faoliyatida sportchi murakkab jismoniy psixologik tayyorgarlik bosqichini amalga oshirganda, ular orasida psixologik tayyorgarlik muhim ahamiyat kasb etadi. Shunday ekan, sport musobaqalarida sportchini emotsional holatini boshqarishi, nazorat qilishi, salbiy kechinmalarga berilishiga yo'l qo'maslik bilan bog'liq kechinmalar va uni engishi psixologik tayyorgarlikning mohiyatini tashkil etadi.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР
1. O'zbeki^on Respublikasining Kon^itutsiyasi. -Toshkent.: "O'zbeki$;on". 2017. -80 b.
2. O'zbeki^on Respublikasining "Yoshlarga oid davlat siyosati to'g'risida"gi Qonuni. 2016 yil 14 sentyabr. O'zbeki^on Respublikasi qonun hujjatlari to'plami. -T.: 2016. - № 37-son. 426-modda. -59 b.
3. O'zbeki^on Respublikasi Prezidentining "Yoshlarga oid davlat siyosati samaradorligini oshirish va O'zbeki^on yoshlar ittifoqi faoliyatini qo'llab quvvatlash to'g'risida"gi Farmoni. -T.: 2017. -B1-3.
4. O'zbeki^on Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli "O'zbeki^on Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha Harakatlar ^rategiyasi to'g'risida"gi Farmoni. O'zbeki^on Respublikasi qonun hujjatlari to'plami. -T.: 2017. -№6 (766)-son. -229 b.
5. O'zbeki^on Respkublikasi Prezidentining 2019 yil 4-dekabrdagi PF-5887-sonli "O'zbeki^onda futbolni rivojlantirishning mutloqo yangi bosqichga olib chiqish chora tadbirlari to'g'risida" Farmoni. -T.: 2019. -B.1-2.
6. 2019-2023 yillar davrida O'zbeki^on Respublikasida jismoniy tarbiya va ommaviy sportni rivojlantirish Konsepsiyasi. Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 13 fevraldagi 118-sonli Qaror./Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi.14.02.201 9y.09/19/118/2612-sonli.-T.: 2019. -B- 1-3.
7. Abdurasulov R.A. O'quvchi shaxsini shakllantirishda sport mashg'ulotlarining o'rni. Monografiya. -Toshkent.: Fan va texnologiya. 2013. -204 bet.
8. Абулханова-Славская К. А. Стратегия жизни. -Москва.: Мысл. 1991. -299 с.
9. Абулханова-Славская К.А. Деятелност и психология личности.-М.: Наука. 1990. -334 с.
10. Barotov Sh. R. Psixologik xizmat. -T. 2018. -346 b.
11. БелинскаяЕ.П. Временные аспекты «Я консепсии» и идентичности // Мир психологии. №3. -М.:1999. -С.140 - 147.
12. Бобнева М.И. Сотсиалные нормы и регулятсия поведения. - М.: 2004. -310 с.
13. Бодалев А.А. Восприятие и понимание человека человеком. -М.: МГУ. 1992. -199 с.
