Научная статья на тему 'СОХТМОНИ РОҲИ ОҲАНИ ВИЛОЯТИ ХАТЛОНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР СОЛҲОИ ҲОКИМИЯТИ ШӮРАВӢ (с. 1925-1970)'

СОХТМОНИ РОҲИ ОҲАНИ ВИЛОЯТИ ХАТЛОНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР СОЛҲОИ ҲОКИМИЯТИ ШӮРАВӢ (с. 1925-1970) Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
185
44
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
железная дорога / строительство / вокзал / проект / промышленные предприятия / финансирование / участок.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Сангинов Мусо Махмадович, Курбонова Муродгул Саидовна, Маҳмадов Шоҳин Мирзохонович, Валиев Абдулло Адусаломович

В данной статье авторы попытались провести исследование истории строительства и развития железной дороги в Хатлонской области за годы ее членства в СССР до 1970-х годов. В те годы железная дорога имела большое экономическое и социальное значение для Хатлона. Как отметили авторы, поскольку Таджикистан – горная страна, строительство железной дороги очень сложно и требует больших денег и технических средств. О необходимости строительства Среднеазиатской железной дороги впервые заявили московские инвесторы в 1874 году. Однако царские власти, особенно финансовые чиновники, сочли строительство такой дороги экономически невыгодным для России и не поддержали ее строительство. Однако военная обстановка в России в то время не только подтолкнула строительство такой дороги, но и ускорила его. Авторы также отмечают, что железные дороги, построенные в советское время, сыграли важную роль в развитии региона в то время. Благодаря этим дорогам бурно развивается строительство важнейших промышленных объектов, строятся новые города и поселки, растет освоение подземных ресурсов в стране, в том числе в Хатлоне, Бадахшане и Гарме, мировоззрение людей расширяется и живет. Стандарты повышаются. Топливо, строительный раствор, древесина и другие материалы доставляются по железной дороге в Вахшскую долину. В 1970 году по железной дороге было перевезено 836 тыс. Тонн грузов. За этот период объем транспортных работ увеличился примерно в 1,7 раза. Авторы пришли к выводу, что строительство железных дорог, предусмотренное для дальнейшего развития районов страны, является важным фактором развития промышленности и заложило хорошую основу для устойчивого развития городов и районов Хатлонской области и в то время.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по истории и археологии , автор научной работы — Сангинов Мусо Махмадович, Курбонова Муродгул Саидовна, Маҳмадов Шоҳин Мирзохонович, Валиев Абдулло Адусаломович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СОХТМОНИ РОҲИ ОҲАНИ ВИЛОЯТИ ХАТЛОНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР СОЛҲОИ ҲОКИМИЯТИ ШӮРАВӢ (с. 1925-1970)»

СОХТМОНИ РОХИ ОХДНИ ВИЛОЯТИ ХАТЛОНИ Ч,УМХ,УРИИ ТОЧИКИСТОН ДАР СОЛХОИ ХОКИМИЯТИ ШУРАВЙ (с. 1925-1970)

САНГИНОВ МУСО МАХМАДОВИЧ

Бохтарского государственного университета имени Носира Хусрава, Республика Таджикистан, преподаватель кафедры всеобщей истории и культурологии

КУРБОНОВА МУРОДГУЛ САИДОВНА

Бохтарского государственного университета имени Носира Хусрава, Республика Таджикистан, преподаватель кафедры истории и права

МАХМАДОВ ШОХИН МИРЗОХОНОВИЧ

Бохтарского государственного университета имени Носира Хусрава, Республика Таджикистан, преподаватель кафедры всеобщей истории и культурологии

ВАЛИЕВ АБДУЛЛО АДУСАЛОМОВИЧ

Бохтарского государственного университета имени Носира Хусрава, Республика Таджикистан, преподаватель кафедры всеобщей истории и культурологии

Аннотация В данной статье авторы попытались провести исследование истории строительства и развития железной дороги в Хатлонской области за годы ее членства в СССР до 1970-х годов. В те годы железная дорога имела большое экономическое и социальное значение для Хатлона.

Как отметили авторы, поскольку Таджикистан - горная страна, строительство железной дороги очень сложно и требует больших денег и технических средств. О необходимости строительства Среднеазиатской железной дороги впервые заявили московские инвесторы в 1874 году. Однако царские власти, особенно финансовые чиновники, сочли строительство такой дороги экономически невыгодным для России и не поддержали ее строительство. Однако военная обстановка в России в то время не только подтолкнула строительство такой дороги, но и ускорила его.

Авторы также отмечают, что железные дороги, построенные в советское время, сыграли важную роль в развитии региона в то время. Благодаря этим дорогам бурно развивается строительство важнейших промышленных объектов, строятся новые города и поселки, растет освоение подземных ресурсов в стране, в том числе в Хатлоне, Бадахшане и Гарме, мировоззрение людей расширяется и живет. Стандарты повышаются. Топливо, строительный раствор, древесина и другие материалы доставляются по железной дороге в Вахшскую долину. В 1970 году по железной дороге было перевезено 836 тыс. Тонн грузов. За этот период объем транспортных работ увеличился примерно в 1,7 раза.

Авторы пришли к выводу, что строительство железных дорог, предусмотренное для дальнейшего развития районов страны, является важным фактором развития промышленности и заложило хорошую основу для устойчивого развития городов и районов Хатлонской области и в то время.

Ключевые слова: железная дорога, строительство, вокзал, проект, промышленные предприятия, финансирование, участок.

Нацлиёти рох,и ох,ан, нак;лиёест (паровоз, тепловоз, электровоз ва гайра), ки тавассути он бор ва пассажир мекашонанд. На^лиёти рох,и ох,ан баробари таракдии капитализм пайдо шуд. Соли 1825 дар Англия аввалин рох,и ох,ан Стоктон-Дарлингтон сохта шуд. Дар Россия бошад, нахустин рох,и ох,ани Петербург—Сарское Село— Павловскро соли 1837 сохтанд. Соли 1851 сохтмони рох,и ох,ани Петербург—Москва ба

охир расид. Соли 1980 дар ИЧ,ШС тули рохи охани 141,8 хазор километр аз он чумла 43,7 хазор километр рохи охани электриконида буд.[1. с.5]

Зарурияти сохтани рохи охани Осиёи Миёнаро сармоядорони Москва хануз соли 1874 ба миён гузошта буданд. Вале хукуматдорони подшохй, махсусан амалдорони сохаи молия, сохтмони чунин рохро барои Русия аз чихати и;тисодй зараровар хисобида, сохтани чунин рохро дастгирй накардаанд. Вале вазъияти хамонва;таи харбии Русия сохтмони ин гуна рохро на танхо ба миён гузошт, балки тезонид.

Чунончй, ;уввахои харбии Русия соли 1878 дар яке аз чангхои аввалаи худ бо ;абилах,ои туркман дар мавзеи Ахал-Тегин ба му;обилияти сахт дучор шуда, шикаст хурданд. Барои аскарони рус дар ин чанг махсусан чангкунон тай карда гузаштани даштхои беобу регзор хело гаронй намуд. Инак, бо ма;сади таслим намудани ;абилах,ои саркаши туркман, бо супориши хукумати подшохй 3 августи соли 1880 аз димогаи Михайловск (ё худ Узун-Ада) сохтмони рохи оханро ба тарзи таъчилй сар карданд. 1 сентябри соли 1881 онро аллакай то ба Кизил-Арват расониданд. 20 сентябри хамон сол дар ин рох харакати поездхо огоз ёфт. Соли 1884 ин рох то ба Аш;обод расид. Дар ин муддат та;дири ;абилахои туркман хам хал гардид. Онхо дар назди и;тидори харбии аскарони рус мачбур шуданд, ки таслим шаванд.

Бо забти сарзамини ;абилахои туркман сохтмони рохи охан ;атъ нагардид. Баръакс дар ин муддат аз чихати и;тисодй зарур ва фоидаовар будани рохи охан исбот гардид. Бинобар ин сохтмони рохи охан минбаъд хам идома ёфт. Он соли 1886 то ба Марв ва Чорчуй омад. Баъдан он рох аз сарзамини аморати Бухоро гузошта, соли 1887 то ба Бухорои Нав (Когон) расид ва ба суи Самарканд идома дода шуд. Соли 1888 Самарканд хам ба хати рохи охан пайваст гардид.

Соли 1895 сохтмони рохи охани Осиёи Миёна идома ёфт. Он соли 1899 ба воситаи Хавост ва Хучанд то ба Андичон расид ва дар хамин муддат дигар хати он аз Хавост то ба Тошкент омад. Сохтмони ин рох барои нохияхои имрузаи Точикистони Шимолй ахамияти махсус дошт. Солхои 1900-1901 рохи охани байни Бухорои Нав ва Бухорои Кухна (пойтахти аморати Бухоро) аз хисоби хазинаи амири Бухоро сохта шуд. Дар муддати солхои 1900-1906 рохи охани Тошкент-Оренбург бунёд гардид. Дар натичаи ин рохи охани Осиёи Миёна бо рохи охани умумирусиягй пайваст гардид.

То ба ин ва;т харочоти сохтмони роххои охан (ба гайр аз хати байни Бухорои Нав ва Бухорои Кухна) аз хисоби хазинаи хукумати подшохй буд. 10 июни соли 1905 хукумати подшохй ;онуне баровард, ки мувофи;и он дар Русия барои сохтмони рохи охан ба сармояи хусусй низ ичозат дода мешуд. Дар натича бо ташаббуси бонкхои хусусй ва сармоядорони чудогона, бо ма;сади сохтани роххои охан чамъиятхои гуногун ташкил карда шуданд. Аз чумла соли 1912 Чдмъиятхои рохи охани Фаргона ва Хдфтруд, соли 1913 Чдмъияти рохи охани Бухоро ба вучуд омаданд.

Чдмъияти рохи охани Бухоро бо ташаббуси мухандиси сохтмони рохи охан А.Н.Ковалевский, бо иштироки бонки Русию Осиёгй ва амири Бухоро ташкил ёфта буд. Ма;сади бунёди ин чамъият сохта ва ба истифода додани рохи охани Бухорои Нав (Когон) - Каршй-Калиф-Термиз, бо шохаи Каршй-Гузар-Китоб ба хисоб мерафт. Сохтмони ин рох соли 1914 огоз ёфт ва соли 1916 ба охир расид. Дар сохтмони ин рох аз хисоби мардуми махаллй, махсусан аз мардуми Каротегин чун ;увваи корй ба тарзи васеъ истифода бурдаанд.

Рохи охан агарчанде то ба водии Вахшу Хисор ва Кулоб, яъне сарзамини имрузаи Точикистони Марказй ва Чднубй нарасида бошад хам, вале гумоштагони ширкатхои гуногун, точирони алохида ба ин водихо хам сар дароварда, ба ин гушаи дурдаст мол меоварданд ва аз ин чо махсулотхои заруриро харида бо роххои гуногун то ба Термиз, Чорчуй, Ку;анд, Самарканд ва дигар истгоххои рохи охан мерасониданд. Бинобар ин сохтмони рохи охан барои гушаю канори дурдаст хам бетаъсир намонд. .[2]

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

Сохтмони рохи охани Точикистон дар солхои аввали Хокимияти Советй огоз ёфт. Соли 1925 бо ташаббуси Партияи Коммунистй ва Хукумати Советй сохтмони рохи охани Самсоново— Тирмиз—Душанбе cap шуд. Ин рохи о хан дар шароити нихоят душвор, дар шароити нарасидани об, маснуот ва озу;аворй сохта мешуд. Дар ин сохтмон хазорхо заминкан, сангчин ва дуредгарон кор мекарданд. 7 ноябри 1925 ба вокзали Тирмиз аввалин поезд омад. Соли 1926 рохи о хан то Чдркургон — нахустин стансияи рохи охани Тирмиз—Душанбе давом дода шуд.

Дар мох,и ноябри 1927 рохи о хан то дашти водии Сурхон расид. Зимистони солхои 1927—28 дар сеяки участка рохи о хан хобонда шуд. Стансияи нав — Шурчй ба истифода дода шуд. 11 сентябри 1929 ба ш. Душанбе нахустин поезд омад.

Ин паровозро сардори сохтмони рохи ох,ан Вагаршак Чдводович Карамов ронда ба Душанбе овард. Он вакт хануз вокзали Душанбе вучуд надошт ва чое. ки поезди аввалин расид, ба чул монанд буд. Паровозро бо байракхо пешвоз гирифтанд.

В.Ч. Карамов дар дехди Хинзираки нохияи Зангзезури Арманистон таваллуд ёфта, фаъолияти мехнатии худро дар синни 15-солагй хамчун коргар огоз намудааст. Соли 1900 падари Вагаршак барои адои хизмати харбй ба Осиёи Миена фиристода шуд ва баъди адои хизмат дар шахри Кизил Арват муким шуда ба хайси коргари анбори рохи охани ин шахр кор кард. Вагаршак солхои 1911-1914 дар омузишгохи рохи охани Кизил Арват тахсил намуд. У то соли 1921 ба сифати шогирди челонгар ва челонгар кор карда дар х,аракатх,ои сиёсй иштирок намуда яке аз фаъолони ташкилотхои комсо- молй ва иттифокхои касаба мегардад. Соли 1925 Карамов чонишини сардори Рохи охани Самсоново-Тирмиз таъин мешавад. 20 май соли 1925 Бюрои сиёсии хизби коммунист бо назар- дошти ахамияти сиёсиву иктисодии рохи охани Тирмиз-Душанбе барои сохтмони он карор кабул кард. .[2]

В.Ч,. Карамов сардори сохтмони рохи охани Тирмиз-Душанбе таъин гардид. Бо рохбарии ин марли кордон рохи охан соли 1926 то Чаркургон мохи ноябри соли 1927 то Сурхон, зимистони 1927-28 то Шурчй расид. Азбаски макони будубоши коргарон бо сабаби идомаи рох зуд-зуд дигар мешуд, ва чойхои нав ба шароит мусоидат намекард. вазъият хеле мушкил буд. Коргарон оддитарин шароити зиндагй надо- штанд. аммо бо кушишу гайрат ва савияи кор- донии Карамов хама мушкилихо осон мегардид. Белу каланд ва занбар олоти асосии кор буд, ки он хам намерасид. Шпалу релсхоро бо уштуру ароба мекашонданд. 29 августа соли 1928 В.Ч. Карамов дар мачлиси Шурои Комиссариони Хал;ии ЧХШС Точикистон "Дар бораи рафти сохтмони рохи охани Тирмиз-Душанбе" суханронй карда, масъалаи чо ба чо гузоштани кадрхо ва зиёд кардани маоши сохт- мончиёнро ба миён гузошт. Ин тадбирхо боиси он шуданд. ки суръати сохтмон тезтар гардад. Бисёр касон шубха доштанд, ки дар мухлати мукараршуда ва умуман сохтмони ин рохи мушкил имконпазир бошад. Ба яке аз чунин саволхо В.Ч. Карамов чунин чавоб дода буд:

-Поезди аввалин хатман ба Душанбе меояд!

Октябри соли 1929 дар бораи даъвати панчуми анчумани савуми Шурохои умумиточикй карор кабул карда шуд, ки дар он масъалаи ба чумхурии иттифо;й табдил додани чумхурии худ- мухтори Точикистон баррасй мешуд. Рохиоханчиён аз ин во;еа рухбаланд шуда ваъда доданд, ки вакилони мехмонро аз чумх,урих,ои бародарй ба ин анчуман ба Душанбе бо поезд меоранд.

Апрели соли 1929 дар анчумани дуюми Шурохои ЧХШС Точикистон Карамов бо сухани табрикй баромад намуда чунин гуфта буд: Аз номи сохтмончиён вакилони анчуманро бовар мекунонам, ки то чашни ин;илоби Октябр сохтмони рохи ох,ан ба анчом расонда мешавад. [3]

Сохтмони рох, рузу шаб идома меёфт. Пас аз Сурхон ;итъаи Дех,нав-Регар ;итъаи душвортарини рох буд. Рох аз водии Хисор мегузашт, ки он ва;т онро "водии марг"

меномиданд. Хамин тарик релсхо то Чиптура расиданд. Дар сохтмони рохи ин ;итъа зиёда аз ду хазор коргарон шабу руз кор мекарданд. Дар натичаи боришхои зиёд бисёр китъахои рох вайрон шуд. Онхоро дубора сохтан лозим меомад. Аз Дехнав то Душанбе 9 пул бояд сохта мешуд. Сохтмони рохи охани Тирмиз-Душанбе ду моху хафт руз пеш аз мухлат ба анчом расонда шуд.

10 сентябри соли 1929 дар Душанбе гудоки аввалини паровози нахустин садо дод. Ин паровозро сардори сохтмон Вагаршак Чдводович Карамов ронда овард. Поезд дар чои вокзали хозира омада истод. Онро бо байра;хо пешвоз гирифтанд. Худи хамон руз мачлиси фав;улод- даи КИМ Шурохои Ч,ШХС Точикистон баргузор гардид ва вакилони сохтмони ин рохи бузур- гро бо сардориии Карамов пазируфт. Карамов дар бораи анчом пазируфтани рох рапорт дода, аз вакилони анчуман хохиш намуд, ки сохтмони рохро кабул кунанд. .[4]

11 сентябри соли 1929 намоиши калоне сурат гирифт. Дар чои хозираи вокзали Душанбе аз чубу тахта минбар сохта онро бо шиорхои таб- рикй оростанд. Барои сохгмоничиёни рохи охан ва аъзои хукумат зиёфат дода шуд.

Ба муносибати анчом пазируфтани сохтмони рохи охани Тирмиз-Душанбе аз номи мехнаткашон. ташкилотхои гуногуни чумхурй ва бисёр чумхурихои бародарй баркияхои табрикй расид. 8 маи соли 1930 раёсати КИМ Шурохои Ч,ШС Точикистон В.Ч. Карамовро барои хизматхояш дар сохтмони рохи охани Тирмиз-Душанбе бо ордени "Байраки Сурхи Мехнат "- и Ч,ШС Точикистон мукофотонид.

Пас аз ба Душанбе омадани поезди аввалин масъалаи нигохубин, таъмир ва масоили дигари марбут ба рохи охан ба миён омад. Ба ин сабаб дар Душанбе шуъбаи сохтмону-истифодабарии рохи охани Осиёимиёна ташкил карда шуд, ки В.Ч,. Карамов раиси он таъин гардид. У дар ин вазифа то августи соли 1931 кор кард.

В.Ч. Карамов - ин марди кордон ва начиб аввалин сардори рохи охан дар Точикистон буд.[2].

Ин рохи охан Точикистонро бо дигар республикаву нохияхои мамлакат пайваст кард. Участкахои рохи охани терреторияи Точикистон ба хайати рохи охани Осиёи Миёна дохил аст. Дарозии рохи охани бараш му;аррарй 255 километр, дарозии рохи охани камбар 386 километрм мебошад. Хозир кариб тамоми борхо бо тепловозхо кашонда мешаванд, ки ин самараи мехнатро баланд бардошта, арзиши аслии боркашониро кам кард. Сифати боркашонй бехтар гардида, вагонхои хавояшон мунтазам тозашаванда ба истифода дода шуданд. Суръати поездхои пассажиркаш хеле афзуд. Рохи охани камбар, ки Душанберо бо водии Вахш ва вилояти Кулоб мепайвандад, фа;ат барои боркашонии дохили республика хизмат мерасонад ва ба сабаби ривочу равна;и на;лиёти автомобили ахамияти худро беш аз пеш гум мекунад. Тавассути рохи охан камбар ба водии Вахш сузишворй, мурй, чубу тахта ва гайра мекашонанд. Соли 1970 бо рохи охан камбар 836 хазор тонна бор кашонда шуда буд. Дар хамин давра хачми корхои на;лиётй та;рибан 1,7 маротиба афзуд. .[5]

Сиёсати рохсозии давлати шуравй тавре буд, ки кишвархои аъзояшро тари;и роххо вобастаи хамдигар мекард. У мегуяд, "аз суи дигар сохмтони рох дар шароити кухсори мо маблагхои зиёдеро талаб мекунанд. Аз ин ру, давлати Шуравй шеваи арзонтари рохсозиро пеш мегирифт ва дуртар хам бошад, тари;и хамворихо рох месохт."

Сохтмони бузурги панчсолаи дахум — рохи охани Тирмиз — Кур^онтеппа — Ёвон дар тара;;иёти минбаъдаи хочагии хал;и Точикистон ахамияти калон дорад. Аллакай имруз ин рох водии Бешкентро, ки манбаи калони пахтакорй, чорводорй ва богдорй мебошад, бо тамоми мамлакат пайваст. Рохи охан ба маркази Вахш, вилояти навташкили Кургонтеппа базаи асосии мамлакат оид ба истехсоли навъи пур;имати пахтаи махиннах кашида шуд. Аз ин чо релсхои пулодин ба суи щахри Калининобод гузошта шудаанд, ки

дар ин ч,о аввалин корхонаи химияи бузурги республика 4 заводи нурихои азотии Вахш бунёд карда шудааст. .[6,с.59]

Рохи нави охан баъди ба истифода дода шуданаш на^лиёти автомобилиро ба андозаи зиёд озод карда, суръати инкишофи куввахои истехсолкунандаро метезонад, ба дуруст истифода бурдани тамоми бойгарихо ва аз худ кардани заминхои наовкорами се водй мадад мерасонад ва ба посёлкаи Ёвон мерасад, ки дар ин чо комбинати азими электрохимиявй сохта шуда, райони нави пахтакорй бунёд мегардад.

Рохи нави охан дар бобати тезондан ва арзонтар кардани арзиши сохтмони комбинати электрохимиявии Евон роли калон мебозад. Ба шарофати ин рох дар комбинати электрохимиявии Ёвон ва тамоми чануби Точикистон аз хизмати на^лиёт пурра ва самараноктар истифода бурда, суръати баланди боркашонй таъмин карда хохад шуд. Зиёда аз ин, ба боркунию борфурорй аз як намуди на^лиёт ба дигараш зарурат намамонад, ки ба туфайли он харчи боркашонй кам мешавад. Х,аракати поездхои пассажиркашонй низ хеле бехтар мегардад.

АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА:

1. Железнодорожный транспорт ИЧ,ШС в документах Компартии и Советского правительства. - М., 1957.

2. Хабибов М.Х. Рох дар масири асрхо (чашнвораи мусаввар). - Душанбе, 1999. - С.3.

3. Абулхаев P.A. Исторический опыт ирригационного строительства и освоение новых земель в Таджикистане. (1961-1985 гг.). - Душанбе, 1991.

4. Назруллоев А. Дорожное строительство и развитие транспорта в Таджикистане в 19171941 гг. - Душанбе, 1979.

5. Н. Хотамов, Д. Довудй, С. Муллочонов, М. Исоматов. Таърихи халци точик (Ч,.1,2). -Душанбе, 2011. - 567 с.

6. Коммунисти Точикистон. - 1977. - 7 июл (№ 540). - С.59-60.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.