CC BY
13RUSAD 8, 2022, 31-53
Ara^tirma Makalesi - Research Article Geli? - Received: 30.11.2022 Kabul -Accepted: 28.12.2022 Yaym - Published: 31.12.2022 doi: 10.48068/rusad. 1212305
SIRP TAHTINDA OBRENOVi£LERiN LANETi-II: EVLiLiKLER, SUiKASTLAR, RUSYA, AVUSTURYA-MACARiSTAN VE MiLAN OBRENOVi£
© Ayge ÖZKAN
Öz
Prens Mihail Obrenovif'in öldürülmesi üzerine Sirbistan tahtina 50k genf yagta fikan Milan Obrenovif, 1868-1889 yillari arasinda tahtta kalmigtir. Yönetiminin ilk dört yili olan 18681872 dönemini naiplerin gözetiminde gefirmigtir. 1872'de regit olarak yönetimi ele alan Milan Obrenovif ile ilgili bu tarihten itibaren evlilik söylentileri ortaya fikmigtir. Önce Rus Grandüges Vera ile söylentisi fikan Milan Obrenovif'i bakanlari da Rus prenseslerden biriyle evlendirmek istemekteydi. O ise 1875'te Nataliya Kegko ile evlenmigtir. Dügünde Rus £ari, özel elfisi araciligiyla damadin sagdici olmugtur. 1876 Osmanli-Sirp savagi ve 1877-1878 Osmanli-Rus savagi sirasinda da Sirp-Rus birlikteligi devam etmigtir. 1878'de Rusya'nin Bulgarlara öncelik vererek Sirplari ikinci plana atmasiyla Sirp-Rus birlikteligi son bulmugtur. Dolayisiyla iktidarinin ilk yarisinda Rusya etkisindeki Milan Obrenovif, iktidarinin ikinci yarisinda Rus dügmani olmug ve Avusturya-Macaristan'a yakinlagmigtir. 1878 Berlin Antlagmasi ile bagimsizligini kazanan Sirbistan'in politikasi buna göre belirlenmigtir.
Bu faligmada Milan Obrenovif ve Nataliya Obrenovif'in siyasi yönelimleri ve kigiliklerinin evliliklerine etkileri, Rusya ve Avusturya-Macaristan'nin da Sirbistan'a etkileri incelenecektir. Nataliya Obrenovif'in Rus taraftari, Milan Obrenovif'in ise Avusturya-Macaristan taraftari olmasi problemlerin baglangicini olugturacaktir. Milan Obrenovif'in sadakatsiz bir eg olmasi da önemli bir etkendir. Tüm bu etkenler, Milan Obrenovif ve Nataliya Obrenovif'in boganmalarina sebebiyet verecektir. Milan Obrenovif, eginin Sirbistan'a geligini yasaklayacak ve metresi ile evlenmeye kalkigacak sonra tekrar egiyle evlenecektir. Özel hayatindaki savrulmalarini devlet yönetimine de yansitacak ve yirmi bir yilin sonunda tahti oglu Aleksandar Obrenovif'e birakacaktir. Tahti birakma konusu da aragtirmamizda detaylariyla incelenecektir. Milan'in ugradigi suikastlar da Sirbistan'daki partiler arasindaki fekigmelerle birlikte irdelenecektir. Sonrasinda Milan'in ölümü ve oglu Aleksandar Obrenovif'in babasiyla ilgili tutumu konunun anlagilmasi afisindan mevcut aragtirma iferisinde ele alinmigtir. Anahtar kelimeler: Rusya, Avusturya-Macaristan, Sirbistan, Milan Obrenovif, Nataliya Obrenovif.
^ ^ ^
a Dof. Dr., £ankiri Karatekin Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, £ankiri/Türkiye, zastava76@hotmail.com
BY-NC-ND
THE CURSE OF THE OBRENOVICHES IN THE SERBIAN THRONE-II: MARRIAGES, ASSASSINATIONS, RUSSIA, AUSTRIA-HUNGARY AND MILAN OBRENOVICH
Abstract
Milan Obrenovic, who ascended to the Serbian throne at a very young age after the murder of Prince Mikhail Obrenovic, remained on the throne between 1868 and 1889. He spent the first four years of his rule, 1868-1872, under the supervision of the regents. From this date on, rumors of marriage arose about Milan Onrenovic, who took over the government as a minor in 1872. First of all, he wanted to marry the Russian Grand Duchess Vera and Milan Obrenovic, who was rumored, to be one of the Russian princesses. He married Nataliya Ke^ko in 1875. At the wedding, the Russian Tsar became the groom's best man through his special envoy. During the Ottoman-Serbian War of 1876 and the Ottoman-Russian War of 1877-1878, the Russian-Serbian unity continued. In 1878, the Russian-Serbian union came to an end when Russia gave priority to the Bulgarians and put the Serbs in second place. Therefore, Milan Obrenovic, who was under the influence of Russia in the first half of his power, became anti-Russian in the second half of his power and got closer to Austria-Hungary. The policy of Serbia, which gained its independence with the Treaty of Berlin in 1878, was determined accordingly.
In this study, the effects of the political orientations and personalities of Milan Obrenovic and Nataliya Obrenovic on their marriage, and the effects of Russia and Austria on Serbia will be examined. The fact that Nataliya Obrenovic is a Russian supporter and Milan Obrenovic a supporter of Austria-Hungary will be the beginning of the problems. The fact that Milan Obrenovic is an unfaithful husband is also an important factor. All these factors will lead to the divorce of Milan Obrenovic and Nataliya Obrenovic. Milan Obrenovic will forbid his wife to come to Serbia, attempt to marry his mistress, and then marry his wife again. He will reflect his drifts in his private life to the state administration and will leave the throne to his son Aleksandar Obrenovic at the end of twenty-one years. The issue of abdication will also be examined in detail in our research. The assassinations of Milan will also be examined together with the conflicts between the parties in Serbia. Afterward, Milan's death and his son Aleksandar Obrenovic's attitude towards his father is discussed in the current research in order to understand the subject.
Keywords: Russia, Austria-Hungary, Serbia, Milan Obrenovich, Natalia Obrenovich, Marriage.
Ж Ж Ж
ПРОКЛЯТИЕ ОБРЕНОВИЧЕЙ НА СЕРБСКОМ ТРОНЕ-II: БРАКИ, УБИЙСТВА, РОССИЯ,
3 АВСТРО-ВЕНГРИЯ И МИЛАН ОБРЕНОВИЧ
а
g Аннотация
° g % Милан Обренович взошел на сербский престол после убийства князя Михаила § га" © Обреновича в очень молодом возрасте и оставался на троне с 1868 по 1889 год. Первые |32| четыре года своего правления (1868-1872) он провел под надзором регента. По
достижении Миланом Обреновичем совершеннолетия пошли слухи о его женитьбе. Вначале он хотел жениться на русской великой княжне Вере, но в 1875 году вступает в брак с Натальей Кешко. На свадьбе русский царь стал шафером жениха через своего специального посланника. Во время Османско-сербской войны 1876 года и Османско-русской войны 1877-1878 годов можно было наблюдать русско-сербское сотрудничество. Но в 1878 году это сотрудничество пришло к концу, когда Россия
отдала приоритет болгарам и поставила сербов на второе место. Поэтому Милан Обренович, находившийся в первой половине своего правления под влиянием России, занял антироссийскую позицию и сблизился с Австро-Венгрией. Соответственно определялась и политика Сербии, которая получила независимость по Берлинскому договору 1878 года.
В этом исследовании будет рассмотрено влияние политических ориентаций и личностей Милана Обреновича и Наталии Обренович на их брак, а также влияние России и Австрии на Сербию. Тот факт, что Наталья Обренович — сторонница России, а Милан Обренович — сторонник Австро-Венгрии, стал началом проблем. Немаловажный фактор — неверность Милана Обреновича жене. Все это привело к разводу. Милан Обренович запретил своей жене приезжать в Сербию, пытался жениться на своей любовнице, а затем снова женился на своей жене. Поползновения в личной жизни отразились на государственном управлении. Милан Обренович оставил трон своему сыну Александру Обреновичу по прошествии двадцати одного года. Вопрос отречения, также убийство Милана будут подробно рассмотрены в нашем исследовании вместе с конфликтами между сторонами в Сербии. Кроме того, для понимания предмета в текущем исследовании анализируются последствия смерти Милана и отношение к отцу его сына Александра Обреновича.
Ключевые слова: Россия, Австро-Венгрия, Сербия, Милан Обренович, Наталья Обренович.
Ж Ж Ж
Giri?
Ara^tirmanin temelini Devlet Ar^ivleri Ba^kanligi Osmanli Ar^ivi'ndeki fe^itli fonlarda yer alan belgeler olu^turmaktadir. Özellikle Hariciye Nezareti ve Yildiz fonunda yer alan belgeler önemlidir. Bu belgeler Osmanli Devleti'nin St. Petersburg, Viyana ve Paris elfileri tarafindan kaleme alinmi^tir. Ayrica Milan Obrenovif'in kendisi tarafindan hem Osmanli Padi^ahi II. Abdülhamid'e hem de e§i Kralife Nataliya'ya yazilan belgeler vardir. Söz konusu belgelerde Milan Obrenovif'in evliligi, e§i ve metresiyle ilgili ayrintili bilgiler bulunmaktadir. Dolayisiyla fali^manin odak noktasini da bu durum olu^turmaktadir. Bunun yani sira konuyla ilgili Sirpfa eserler de incelenmi^tir. Özellikle Voyislava Latkovif'in Nataliya Obrenovif'in biyografisine dair eseri ve Kralife Nataliya'nin kendi hayatini anlattigi ve Lyubinka Trgovfevif'in hazirladigi hatiralari önemlidir. Fransizca eserlerden de Alexandre de La Cerda'nin Kralife Nataliya'nin ^
biyografisine dair eseri ile Sirp devlet adami £edomil Miyatovif'in Kral Aleksandar ¿
Obrenovif ve Kralife Draga Masin'in öldürülmelerini anlattigi eseri önemlidir. § Я ^
•ß ° m
1830'da Sirplarin irsi prensi olan ve Sirbistan'in Osmanli Devleti'nden muhtar oí as © olmasini saglayan Milo§ Obrenovif, Sirbistan'i bagimsizliga ta^iyan en önemli ki^idir. O, |33| ilk olarak 1830-1839, oglu Mihail Obrenovif ise 1839-1842 yillari arasinda hüküm sürmü^lerdir. Rakip hanedandan Aleksandar Karacorcevif ise 1842-1858 yillarinda tahtta bulunmu^tur. 1858 yilinda ikinci kez Sirbistan tahtina gefen Milo§ Obrenovif 1860'ta ölmü^tür. Onun ölümüyle oglu Mihail de ikinci kez tahta gefmi^tir. Ancak o, 10 Haziran 1868'de Belgrad'da ugradigi suikast sonucunda öldürülmü^tür. £ocuksuz olan
Mihail Obrenoviç'in yerine amcasi Yevrem Obrenoviç'in torunu, Milan Obrenoviç prens olmuçtur.1
1) Milan Obrenoviç'in Sirp Tahtina Geçiçi
Yevrem Obrenoviç'in oglu Miloç Obrenoviç, Milan Obrenoviç'in babasidir. Romen Mariya Katarci (Catargi] ise annesidir. Milan, 22 Agustos 1854'te Maraçeçti-Moldovya'da dogmuçtur.2 Tahta geçtiginde 14 yaçinda olan Milan3 ayni zamanda Paris'te ögrenim görmekteydi.4 Onun yaçi kûçûk oldugundan, reçit olana kadar Savaç Bakani Milivoye Blaznavats millet meclisi üyelerinden Gavriloviç ve Yovan Ristiç kendisine naip olarak atanmiçlardir.5
Milan, halkina kendisini sevdiren dostane tavirlar içinde olmuçtur. Kivrak zekâli, iyi bir konuçmaci olan Milan, adini Sirbistan'da çok kullanilan bir isim yapmiçtir.6 Gördügü herhangi bir çehreyi hiçbir zaman unutmayan Milan, bakanlari ve parti liderleri arasinda kendisini baskin hale getiren kritik bir dü^ünme yetenegine sahipti.7 Ancak kendisi boçanmiç bir anne babanin çocugu olarak Paris'te sevgi ve disiplinden yoksun çekilde büyümü^tür. Ergenlik döneminde Belgrad'a getirilen Milan kardeçsiz ve arkadaçsiz çekilde sarayda tek baçina birakilmiçtir. Ona özel bir hoca tutulmuçsa da o Milan'in kendi yoluna gitmesine izin vermiç, naiplerin egitimine katkisi ise, ergenlik çaginda oldugu için ona bir hanim tedarik etmek olmuçtur.8 Sirplar gibi kiliselerinin ve milletlerinin geleneklerine kendilerini adamiç, coçkulu, idealist ve mistik bir halkin gelecegi ve hayatini yönetecek olan Milan halkinin hassasiyetlerine uyumlu bir hükümdar olmamiçtir. Hükümet içlerinden de hoçlanmayan Milan, meclisin ve mahkemelerin entrikaci siyasetçilerinden de nefret etmekteydi. O, Belgrad'da olmasini, Paris ve Viyana'daki mutlu hayatina göre dayanilmaz bir sürgün olarak görmü^tür.9 Viyana'ya yaptigi bir ziyaret sirasinda da Sirbistan'i "kendisine kederden baçka bir çey vermeyen o lanet ülke" olarak nitelendirmiçtir. Bir Ingiliz diplomat ise Milan'i ûçûncû sinif bir kral olarak degerlendirmiçtir. Milan bir olayda naiplerini ve bakanlarini göstererek "ben her ne isem bundan siz sorumlusunuz" demiçti. Bu hususta da pek haksiz olmadigini belirtmek gerekir.10 Prens, Sirplarin cömert duygularini ve coçkunluklarini gördü^e onlari alaya almiç ve kendi halkina olan nefreti artmiçtir.11 Politik sorunlari temelden çözen ve
1 Ayrrntili bilgi ifin bk. Ayje Ozkan, Milo^'tan Milan'a Sirp Bagimsizligi (1830-1878) (Istanbul: IQ Yayinlari, 2011).
2 Ayje Ozkan, Sirbistan'da Bir Aile Trajedisi: Milan-Nataliya-Aleksandar Obrenovif (Konya: £izgi Yayinlari, 2016), 11. o 3 Georges Castellan, Balkanlarin Tarihi, fev. Ayjegul Yaraman-Bajbugu (Istanbul: Milliyet Yayinlari,1993), 340; L. S. ^ Stavrianos, The Balkans since 1453 (Londra: 2000), 258; John K. Cox, The History of Serbia (USA: 2002), 47; R. G. D. Z Laffan, The Serbs The Guardians of the Gate (New York: 1989), 48; Nevill Forbes, Arnold J. Toynbee, D. Mitrany, D. G. ^ Hogart, The Balkans: A History of Bulgaria, Serbia, Greece, Rumania, Turkey (New York: 1970), 123; Alex N. Dragnich,
^ im Serbia Through The Ages (Columbia University Press: 2004), 52-53; Gale Stokes, Vladimir Jovanovif and The Serbian
P <--1 1X1 Omladina: Liberalizm, Nationalizm and The Beginnings of Modern Politics in Nineteenth Century Serbia (Indiana
ci CO- © University: 1970), 184-185.
|34| 4 Stevan K. Pavlowitch, Serbia: The History of an Idea (New York: 2002), 58; Castellan, Balkanlarin Tarihi, 340; Ozkan,
Miloftan, 219.
5 Ozkan, Sirbistan'da, 12.
6 Laffan, The Serbs, 48; Stavrianos, The Balkans, 258.
7 Laffan, The Serbs, 48.
8 Stavrianos, The Balkans, 258.
9 Laffan, The Serbs, 48.
10 Stavrianos, The Balkans, 258.
11 Laffan, The Serbs, 48. Milan e§i Kralife Nataliya'ya da ogullari Aleksandar ile ilgili "Allah ajkina ve focugun adina soyluyorum. Sirplara sakin guvenme" derken e§i de "Bir kral halkina guvenmemek ve onlari somurmek ifin taf
kendini bakanlarindan daha zeki bulan Milan, ya^ami daha zeki ve daha acimasiz olmak ifin yapilan bir mücadele olarak görmü^tür. Ayni zamanda müsrifti ve kadin dü^künü birisiydi.12
Prens Milan, 22 Agustos 1872'de re§it olarak yönetime gefmi§ ve Milivoye Blaznavats'i ba^bakan, Yovan Ristif'i de di§i§leri bakani olarak atami^tir.13 Milivoye Blaznavats bir Macar dostu iken14 Ristif, Rus dostu idi.15 Siyasi güf, Ristif'in elindeydi ve Mart 1873'te Blaznavats'in ölümüyle Ristif'in §öhreti daha da artmi^tir. Ristif, 1861-1867 yillari arasinda Istanbul'da Sirbistan'in temsilciligini yapmi§ ve daha sonra di§i§leri bakani olmu^tur. Yoksulla§mi§ bir aileden gelen Ristif, hükümet bursuyla Almanya'da egitimini almi§ daha sonra iki yil da Paris'te Sorbonne'da gefirmi^tir. Liberal Parti'nin lideri olmu^tur.16 Yovan Ristif ifin "halkin egemenligi" sadece parlamenter hükümet degil ayrica milliyetfi bir di§ politika fizgisi takip edilmesini öngörmekteydi ve yardim ifin de Rusya'ya ba^vurulmasi gerektigini dü^ünmekteydi. Ristif, bütün Sirplari birle^tirme ideali dogrultusunda askeri güf kullanmayi önceliklerinden biri yapacaktir.17 Liberal Parti yayilmaci politikasindan dolayi, geni§ ve popüler bir destek kazanacaktir.18 Milan da Ristif'in etkisiyle önce Rus siyasetine uygun bir yönetim anlayi^ini benimseyecektir.19
2) Milan Obrenovif'in Evlenmesi ve Rusya
1871 sonbaharinda Rus £arini ziyaret eden Milan'in20 1 8 7 2'de yönetimi ele aldiktan sonra Grandü^es Vera ile evlilik plani söylentileri fikmi^tir. Bu konuda Osmanli Devleti'nin St. Petersburg elfisi Rüstem Bey, Di§i§leri Bakani Halil Pa^a'yi 23 Kasim 1872 tarihli gönderisiyle bilgilendirmi^tir.21 Milan'in bakanlari da kendisini birkaf Rus prensesinden bir tanesi ile evlendirme planlari yapmaktaydilar ve Rusya'nin favori §ahislarindan olan hükümet reisi Yovan Marinovif de St. Petersburg'da bu amafla bazi gizli görü^meler gerfekle^tirmekteydi.22 Yovan Marinovif, Ekim 1873'te Milan'in liberalleri ve Ristif'i görevden almak suretiyle muhafazakarlari iktidara getirmesiyle hükümet reisi olmu^tur.23
Milan Obrenovif, Nataliya Ke§ko ile 6 Agustos 1875 tarihinde 21 ya^inda iken ni§anlanmi§tir. Prens Milan Obrenovif ni^anlilik haberini Viyana'dan gönderdigi afik bir telegram araciligiyla vermiß ve hükümet ile halk bu habere fok §a§irmi§lardir. Sirplar onun bir Rus prensesi ile evlenmemesi üzerine hayal kirikligina ugrami^lardir. 24
o
- ^
giymez, onlarla yajamak ve ölmek ifin taf giyer" diye cevap vermijtir. Laffan, The Serbs, 48; Özkan, Sirbistan'da, 71- §
73. u
12 Dragnich, Serbia, 52. ^ S
13 Özkan, Sirbistan'da, 12. <U «
14 Stokes, Vladimir Jovanovif, 185.
cC aS ©
15 A. Hajek, "Sirbistan", Islam Ansiklopedisi, C. 10, 564. |35|
16 Dragnich, Serbia, 51-52.
17 Cox, The History, 51.
18 Stavrianos, The Balkans, 259.
19 Hajek, "Sirbistan," 564.
20 Stavrianos, The Balkans, 259.
21 BOA, HR. SFR.1, 36/58.
22 Ozkan, Sirbistan'da, 15.
23 Ozkan, Miloftan, 232.
24 Ozkan, Sirbistan'da, 15.
Nataliya Petrovna Kegko 14 Mayis 1859'da Firenca (ítalya)'da dünyaya gelmigtir. Babasi, Rus bir albay iken, annesi Moldovyali Prenses Pulkeriya Sturca'dir. Aile Beserabya'da mülkleri olan zengin bir aileydi. Iki kiz kardegi ve bir oglan kardegi olan Nataliya'nin babasi §ubat 1865'te vefat etmig, annesi de çegitli hastaliklardan dolayi Avrupa termallerinde tedavi görmügtür. Babasinin erken ölümü ve annesinin hastaligi nedeniyle Nataliya'nin çocuklugu düzensiz geçmigtir. 15 yaginda iken annesi vefat etmig ve büyük anneleri onu kardegleriyle birlikte Yag'a götürmek istemigtir. Onlar ise Rusya'da kalmak istemig ve teyzeleri Katarina Muruzi'nin yanina Odesa'ya yerlegmiglerdir. Milan Obrenoviç'in adini Nataliya, ilk kez 12 yagindayken Viyana yakinlarinda Baumgart'da bulundugu sirada duymugtur. Milan'in annesi tarafindan Sirbistan hükümetinin bilgisi diginda bir ziyaret ayarlanmigtir. Prenses Muruzi de vefat eden kiz kardegi Bayan Kegko'nun kizi Nataliya'yi teyzesi ve vasisi olarak Viyana'ya getirmigtir. Milan'in büyük annesi, Nataliya'nin büyük annesi ve Milan'in annesi Mariya Katarci bu ziyarette bulunmuglardir. Milan'in büyük annesi torunu Milan'in resmini bu ziyarette Nataliya'ya vermigtir. Nataliya 16 yaginda iken büyükannesi Milan ile evlenmesini teklif etmigtir. Nataliya'nin teyzesi bu haberden hoglanmasa da yegeni tahta çikacagi için sevinmigtir. Nataliya önce hakkinda hiçbir gey bilmedigi bir ülkeye gitmekten çekindigi için direnmigtir. Fakat Slav bir ülkede ayni dine ve soya mensup insanlar arasinda yagayacagi söylenerek direnci kirilan Nataliya, Prens Milan ile niganlanmigtir. Bu nigan Milan'in iyi bir seçim yaptigi konusunda güphelere yol açmig ve dedikodular çikmigtir. Ancak Milan ve Nataliya, Prens ve Prenses Muruzi ile Viyana'dan Bogdan'a buharli gemi ile Tuna yoluyla dönerken Belgrad'da durmuglardir. Nataliya açik at arabasi ile caddelerden geçerken güzelligi ve alçak gönüllülügü ile herkesin gönlünü fethetmigtir. 25
17 Ekim 1875'te Nataliya Belgrad Katedrali'nde Prens Milan ile evlenmigtir. Gelinin geliginden önce bir kabine krizi bag göstermig ve Milan yeni kabineyi kurmakta zorlaninca, dügün töreni birkaç gün ertelenmigtir. Sonrasinda dügün halk tarafindan büyük bir cogkuyla kutlanmig, çarin genç çiftin dügününde özel elçisi araciligi ile "koom" olmasiyla da bu mutluluk artmigtir.26 Çünkü bir Sirp dügününde "koom" bag gahit ve sagdiçtir. Fakat hepsinden de önemli olarak çiftin hayatlari boyunca koruyucusu, vekili, en iyi ve en saygin dostu anlamina da gelmektedir. Neredeyse hepsi Rus hayrani olan ve çari tapinircasina seven Sirplar "yüce ve yenilmez" Rus Çarinin genç prens ve prenseslerinin "koom'u" olmasindan çok gurur duymuglardir.27 3 Dügün töreni ile ilgili, Osmanli Devleti'nin Viyana elçisi de Digigleri Bakani Safvet
z Paga'ya "Correspondance Generale Austrichence" (Avusturya Genel Haberleri]'nin 21 Ca ™ ^ Ekim 1875 tarihli nüshasinda yer alan bir makaleyi göndermigtir. Makalede gu ifadeler
d ° ™ yer almigtir:
ой ctf Oy
|36| Sirbistan Prensi Milan'in dün Belgrad'da kutlanan evliligi Avusturya-
Macaristan ve Rusya tarafindan, önemini abartmanin kupkusuz çocukça olacagi, ancakyine de tam da içindegerçekleptigi kopullardan gerçek bir anlam
25 Ozkan, Sirbistan'da, 13-16.
26 Ozkan, Sirbistan'da, 16-17.
27 Chedomille Mijatovich, A Royal Tragedy, Being the Story of Assassination of King Alexander and Queen Draga ofServia (New York: 1907), 11-12.
çikarilabilecek bir gösteriye yol açti. Sirbistan'in Osmanli tmparatorlugu'na karpi savapa girmeye hazir göründügü günün ertesinde, iki kuzey imparatorlugunun özel temsilcileri, Prens'in dügününe katilmak ve böylelikle kendisine büyük bir sempati ifadesi sunmak üzere Belgrad'a gönderildi.
Bu temsilcilerin kipisel durumlari ve toplumsal açidan önemi, meselenin siradan bir gösteri olmadigini yeterince gösteriyor. Majesteleri Avusturya tmparatoru ve Rusya Çari, Kont Hunyady ve General Kont Suwarukoff Elston'u Belgrad'a göndererek, PrensMilan'a duyduklariyükseksaygiyi en resmipekilde gösterdiklerini ve böyle gösteripli partlarda kendisine derin bir sempati ifadesi sunduklarini gösterdiler... Prens Milan, hakli olarak, Avrupa'nin bilgeligine ve sadik tutumuna karpi gösterdigi bu saygidan kipisel olarakgurur duyabilir. Sirp politikasini asla sapmamasi gereken sagduyu ve ilimlilik yollarina geri döndürme onuru yalniz veyalniz ona ait oldugundan bu konuda gururu daha da okpanabilir.
Bazi yerlerde Bay Ristiç'in yerine Muhafazakâr Parti lideri, ülkesine Avrupa'nin saygisini ve sempatisini kazandirmasini bilen, yetenekli devlet adami Sayin Marinoviç'in Konsey bapkanligina çagirilmamip olmasi papkinlik yaratti. $üphesiz ki eger genç prens sadece arzularini ve kipisel egilimlerini dinlemip olsaydi, bir an bile tereddüt etmezdi. Sirp politikasina verilmesi gereken yön konusunda ve durumun zorunluluklari ile ilgili olarak Sayin Marinoviç ile tamamen ayni fikirde olarak, kendisinin tüm güvenine, sempatisine sahip olan devlet adaminin tavsiyeleri ve yüksek tecrübesi ile kupatilmaktan memnundu. Ancak Sirbistan'in içinde bulundugu ruh halinde, Ristiç kabinesi tarafindan beceriksizce ortaya atilan popüler tutkularla birdenbire çatipmak belki de ihtiyatsizlikti. O zaman Sirbistan ordusunu savap alanina sokmayacagini kararlilikla ilan etmesi ve iktidar partisinin liderinden iktidari almasi yeterliydi. Aniden muhafazakârlarin kollarina atilmak, kendini çok büyük bir hopnutsuzluk yaratmaya maruz birakmak olurdu. Prens, bu nedenle, geçipiyönetmeye hazirlanmip kipileri konseyine çagirdi. Bay Salyeviç ve Sanloviç, Ristiç'in partisine aittiler; ancak en ilimli fraksiyonu temsil ediyorlardi. Ayrica, pu anda hem hüküm süren hem deyöneten prensin kipisel etkisine tabi olarak, bu kipiler diplomasinin ilhamlarini takip etmeye kipisel olarakyatkinlar. Belgrad'da büyük g^ler tarafindan yetkilendirilmip olan bapkonsoloslarla ilipkileri son derece dostane ve bu da prensligin özel durumuna uygun düptügü ö^üde dikkate almaya büyük özen gösterdikleri Avrupa'nin isteklerini açik bir pekilde takdir etmelerini sagliyor. q
Mevcut bakanlarin Ristiç kabinesinin sadece bir benzeri, zayif bir devami g
oldugu söylendi. Bu onlariyanlip degerlendirmek ve bu nitelemeyiyapiptirmak ¿
Q 14 .
onlara karpi fazlaca sert davranmak olur. Bay Ristiç'in ne kipisel önemine ne de < o
popularitesine sahipler; ama onun seve seveyapacagi gibi ülkelerini Avrupa'da § cd ©
hiç kimsenin sonucunu tahmin edemeyecegi bir maceraya sokmuyorlar. Bu |37|
baglamda, Avrupa onlari ipin içinde görmekten memnun olmalidir. Onlar tutumlariyla Muhafazakâr Parti'nin kesin dönüpünü hazirlayacaklar. Onlarin liderliginde Sirbistan bir kez daha her zaman olmasi gerektigi gibi, gelecekteki büyüklügünün kaynaklarini ipte, ip hayatinda, kendi iç refahinin gelipmesinde arayan genç ve sempatik bir prenslik olacaktir. Her peyden önce Rusya ve Avusturya-Macaristan hükümdarlari, Prens Milan'a meselelerdeki bu baripçil
dönüpünü görmekten duyduklari memnuniyeti göstermek ipin, prensin dügününde kendilerini sepkin kipiler tarafindan temsil ettirdiler.28
Dügün beklendigi gibi muhte^em gefmi§, diger katilimcilarla beraber tüm milletvekilleri de dügüne katilmi^lardir. Yeni prenses kamunun bekledigi gibi tam bir Rus prensesi olmasa da yari Rus'tu. Böylece Milan e§i Nataliya'nin yani sira Rus £arinin yakinligini da kazanmi^tir. Bosna Isyani'na odaklanan halkin dikkatini de bu törene fevirmeyi ba§armi§tir.
Dügündeki bazi olaylar da Belgrad halki tarafindan kötüye yorulmu^tur. Katedraldeki törenden sonra fift, saraya dönmek ifin üstü afik at arabasina bindiklerinde atlar yerlerinden kipirdamami§, zorlaninca da geri gitmeye ba§lami§lar ve gelin damadin arabasi devrilme tehlikesi atlatmi^tir. Yine fok §iddetli bir firtina Belgrad'i vurmu§ ve prens ile prenses saraydaki odalarina güflükle ula§mi§lardir.
Vakur ve saygi duyulan bir kadin olan prenses fok güzel, hirsli ve entrika fevirebilecek bir yapida idi. Milan, kazanimlarindan dolayi bu evlilikten memnun olmu^tur. 14 Agustos 1876'da Milan ve Nataliya'nin tek focuklari olan Aleksandar dünyaya gelmi^tir.29
Prens Milan'in evlenmesinden önceki geli^melere bakacak olursak; Ekim 1874'de yapilan sefimleri liberaller kazaninca mecliste huzursuzluk artmi§ ve meclis feshedilmi^tir. Agustos 1875'te yapilan ikinci sefimi de liberaller kazanmi§ ve Milan, liberal bir hükümet kurmak zorunda kalmi^tir. Temmuz 1875'te ise Hersek Sirplari, Türklere kar§i ayaklanmi^ti. Liberaller de sava§ tehlikesini göze alarak isyana yardima karar verdiler. Ama üf imparatorun kari^mama ögüdüne uyan Milan, Ekim 1875'te genf muhafazakarlar ve bazi liberallerden olu^an yeni bir hükümet kurmu^tur. Sava§ meselesi yüzünden siyasi gruplar arasinda bölünmeler ba§lami§tir. Milan, Rus Slavistleri tarafindan körüklenen milliyetfilik akiminin önünü alamami§, Rusya ise bu akimlari resmen desteklememi^tir.30 Balkanlardaki statükoyu tehlikeye atacak hifbir Sirp hareketini desteklemek istemeyen Rusya ve Avusturya, Almanya ile birlikte 1872'de Üf Imparator Ligi'ni olu§turmu§lardi. Böylece, Rusya ve Avusturya Balkan yarimadasina müdahale etmekten kafinmayi ve mevcut sinirlari korumak ifin i§ birligi yapmayi taahhüt etmi^lerdi. Milan da Rusya ve Avusturya'nin istekleriyle tarafsizligini korumaya fali§mi§tir. Ancak Sirplar, tarafsizligin neredeyse vatana ihanet oldugunu dü§ünmü§tür.31 Liberaller sava§ taraftari olsa da Milan, liberallere güvenmeyip, onlardan nefret etmekte ve muhafazakarlarla birlikte sava§ istememekteydi. Milan bu sava^i Sirplarin kazanacagini da dü^ünmemekteydi. Ancak bir ihtilal olmasindan ve Sirp ve Avusturya gazetelerinin de aleyhinde olmasindan dolayi suikasta ugramaktan korkmu§, yogun baskiya kar§i koyamayarak sava^a sürüklenmi^tir. Kasim 1875'ten itibaren Karadag Prensi Nikola ile de temasta bulunmaya ba§lami§tir.32 Bu durumda Rusya'dan gelen ve Rus ordusunun hemen müdahale edecegi iddiasiyla Sirbistan'in Osmanli Devleti ile sava^a
28 BOA, HR. SYS, 159/31.
29 Özkan, Sirbistan'da, 17-18.
30 Dragnich, Serbia, 56.
31 Stavrianos, The Balkans, 259.
32 Özkan, Miloftan, 253-254.
girmesini talep eden genf panislavistlerin kigkirtmasi da etkili olmugtur. Nikola da Sirbistan ile baglanti kurmaya hazir bulunmugtur.33
Ekim 1874'te göreve gelse de meclisin feshedilmesi nedeniyle göreve baglayamayan liberaller nihayet 1876 yilinin nisaninda bunu gerfeklegtirebilmigtir. Göreve baglayan liberaller Stevca Mihailovif'i hükümet reisi, Yovan Ristif'i ise digigleri bakani sefmigtir. Yeni kabinenin liberaller tarafindan kuruldugu zaman dilimi Bosnali isyancilara destek vermek ve ilgili destek ifin de kredi saglamak ifin de en uygun dönem olmugtur.34
1 Temmuz 1876'da Sirbistan, 2 Temmuz 1876'da ise Karadag, Osmanli Devleti'ne savag ilan etmigtir.35 1,5 milyon nüfusluk Sirbistan, 40 milyonluk Osmanli Devleti'ne kargiydi. Sirplarin faaliyetleri resmi olmayan bir gekilde Rusya tarafindan desteklenmigtir. General Mihail £ernayef komutasinda 3000 Rus gönüllü ile gelmig fakat hazirliksiz ve deneyimsiz Sirp ordusu yenilgiye ugratilmigtir. Ruslarin israriyla Sirplar, Aralik 1877'de Osmanli-Rus savagina da katilmiglardir. Ocak 1878'de Osmanli Devleti'nin yenilgisiyle sonuflanan bu ikinci savagta Rusya ile birlikte savagmalarina ragmen Ayastefanos Antlagmasi'ni Rusya Sirp katilimi olmadan imzalamigtir. Ayrica Ruslar, Sirp nüfuslu bölgeler aleyhine bir Bulgar Devleti yaratmig ve Sirplara dügmanca davranmigtir. Ruslar ifin Bulgarlar öncelikli konumdayken Sirplar ikinci planda kalmiglardir. Berlin Kongresi'nde ise Ruslar Avusturya Macaristan'a Bosna-Hersek'i iggal sözü vererek, Sirplara yine dügmanca davranmigtir. Hükümdarliginin ilk yarisinda Rusya'nin etkisinde olan Milan, ikinci yarisinda Rusya'nin amansiz dügmani olmugtur.36
Berlin Antlagmasi ile 13 Temmuz 1878'de bagimsiz olan Sirbistan'in yüzölfümü 48.302 km2'ye fikarken, nüfusu da 1.700.000'e ulagmigtir. Prens Milan, 22 Agustos 1878'de Sirplara bagimsizlik ilaninda bulunmugtur.37 Bagimsizlik sonrasi Sirbistan, Berlin Kongresi'ndeki Rus tavrini unutmadigindan Avusturya'ya yönelmigtir. Milan, Rusya'nin ifine alinmanin Avusturya'nin tehditlerinden daha korkutucu oldugunu dügünmekteydi. O, Avusturya ile ticari anlagmalar yaptiktan sonra demiryolu imtiyazi vermig ve agir borflarin altina girmigtir. Ancak Radikal Parti, ülkedeki entelektüeller ve Paris'ten dönen ögrenciler Sirplarin geleneksel Rus sempatizanligini sürdürmüglerdir. Ristif, Milan'i Avusturya taraftari politikalarini ebedilegtirmemesi ifin uyarmigtir. Avusturya'nin geniglemesi sebebiyle, Sirbistan'in bagimsizligini korumak ifin bir savag fikacagi konusunda da uyarida bulunmugtur.38 Milan, bir konugmasinda "Germenizm ile
o
Slavizm arasinda yaklagan fatigma konusunda benim yaklagimim ve istegim Sirbistan'in ^
tarafsiz kalmasidir" demesine ragmen tarafsiz kalamamig ve 1881'de Avusturya ve g
Macaristan ile gizli bir anlagma yapmigtir. 1882'de ise kralligini ilan etmigtir.39 § ^
D ° M Q- 00 ©
__|39|
33 Mihailo Voyvodif, Izazovi Sirpske Spoljne Politike: 1791-1918: ogledi rasprave, ur. Tibor Jivkovif (Belgrad: 2007), 103.
34 Dragnich, Serbia, 56.
35 Özkan, Miloftan, 271.
36 Dragnich, Serbia, 57.
37 Ayge Özkan, Bagimsizliktan Sirp-Hirvat-Sloven Kralligina Sirplar (1878-1918) (Istanbul: IQ Yayinlari, 2013), 17.
38 Rene Ristelhueber, A History of the Balkan Peoples, ed. Sherman David Spector (New York: 1971), 159.
39 Laffan, The Serbs, 70-71.
3) Milan Obrenoviç'in Boçanmasi ve Rusya
Milan, Berlin Kongresi'nden sonra Avusturya ile gizli anlaçma yaparak gûçlû bati komçusunun yardimina güvenmekteydi. Nataliya ise kendini Rus olarak hissetmesinden dolayi Rus siyasetine meyilliydi. Böylece Milan ve eçi farkli partilere ve kiçilere destek vermekteydiler. Bu ayrim onlarin farkliliklarinin daha da çok derinleçmesini saglamiçtir. Ayrica ikisinin karakterleri de farkliydi. Ikisi de çok genç ve tecrübesizlerdi. Hayatin ciddi sorumluluklarina hazir degillerdi. Inatçi olduklarindan dolayi da iliçkileri dayanilmaz bir hal almiçtir. Oysaki Nataliya Sirbistan'in en zor yillarinda bu ülkeye gelmiçti. Dertsiz bir hayat yerine, Sirbistan'da savaç hazirliklariyla karçilaçmiç ve ilk on yilda dört savaç yaçamiçtir. Savaç krizleri, hükümet krizleri, sarayin maddi sikintilari, dünyaya gelen ikinci oglu Sergey'in ölümü gibi etkenler çiftin karçilikli açklarini bitirmiç ve aralarinda önce çekememezlik sonra da nefret baçlamiçtir. Dü^ünce farkliligi ve karakter uyuçmazligi da büyük siyasi olaylarla iyice ortaya çikmiçtir. Milan'in siyasi degerlendirmeleri dogru iken, sabri az idi. Milan, sorumsuz ve ebeveyninin gözetimi diçinda büyüdügünden kadinlarla ve kumar ile vakit geçiriyordu. Bu zevkleri de hükümdarlik görevinin önüne geçiyordu. Nataliya ise daha gençti ama ebeveynlerini erken kaybetmesi ve bu yüzden bagimsiz hareket etmek zorunda kalmasi nedeniyle sorumluluk sahibiydi. Çocuklugundan beri önde olmaya ve kendini öne çikarmaya meyilli oldugundan prensesliginin sorumluluklarini üstlenmi^tir. Görevleri her zaman önce gelmiçtir. Hatta eçi Prens Milan moral bozuklugu içinde, birkaç sefer prenslik ve kralliktan ayrilmak istediginde onu bundan vazgeçirmiçtir.40
Milan'in Avusturya taraftarligi ülkede hoçnutsuzluk yaratmiçtir. Sirbistan ile Rusya arasinda iyi iliçkiler kurmak isteyen ve diç politikada degiçiklikten yana olan, Rusya'yi Sirbistan'in kurtaricisi olarak gören radikaller ve köylüler Avusturya-Macaristan'a dü^manlardi. Radikallerin en g^lü oldugu Timok bölgesinde, 2 Kasim 1883'te bir isyan patlak vermiß ve Milan da bu firsati radikalleri temizlemek için kullanmiçtir. Ölüm cezalari, idamlar, hapis cezalari birbirini izlemiçtir. Bu yaçananlar sonrasinda Radikal Parti faaliyetlerini durdurmuç, Bulgaristan da Sirbistan'dan kaçanlarin siginagi olmuçtur. Buradaki göçmenler ihtilafli sinir üzerine giderek olaylar çikarmiçlardir. Bulgaristan ise bu asilere siginma hakki vermiçtir. Bu ihtilaf sonradan çözülse de Bulgaristan'in Dogu Rumeli'yi ilhak etmesi, bardagi taçiran son damla olacaktir.41
Dogu Rumeli'nin Bulgaristan tarafindan ilhakini Berlin Antlaçmasi'nin ihlali olarak kabul eden Milan, 14 Kasim 1885'te savaç ilan etmiçtir.42 Oysaki Berlin Antlaçmasi'ndan sonra Rus Çari Milan'a özel bir mektup göndererek, Bulgaristan Prensi Battenberg ile dostça ve kardeççe münasebetlerde bulunmasini, Slavlik yararini birlikte korumalarini tavsiye etmiçti. Çar bu konuda Rusya tarafindan gereken yardimin yapilacagi teminatini vermiçti.43
40 Kralyitsa Nataliya Obrenoviç, Moje Uspomene, haz. Lyubinka Trgovçeviç (Belgrad: 2006), 25; Özkan, Sirbistan'da, 19.
41 Özkan, Bagimsizliktan, 48-52.
42 Özkan, Sirbistan'da, 20.
43 Özkan, Bagimsizliktan, 19-20.
18 Kasim'da Sirp ve Bulgar ordusu Slivnitza'da kargilagmig ve Sirplar bagarisiz olmugtur. Pirot ve Nig'i alarak Sirbistan iferisine ilerleyen Bulgar ordusunu Avusturya-Macaristan tehdit etmig ve durmazsa Sirbistan'in yaninda savaga girecegini belirtmigtir. 21 Aralik 1885'te ategkes imzalanmig ve bu sirada Milan tahttan fekilmekten bahsetmigtir. Kamuoyu onun bu önerisini sevinfle kargilarken Nataliya devreye girmigtir. Ilerici bakanlar44 tarafindan fekilme fikrinden caydirilan Milan'in bu karari almasinda, egi Nataliya'nin naip olabilecegi gerfegi de etkili olmugtur. 3 Mart 1886'da Bulgaristan ve Sirbistan arasinda barig antlagmasi imzalanmigtir. Ancak bu savag Milan'i itibarsizlagtirirken, otoritesini de sarsmigtir. Askeri sayginligi azalan ve borflari fok artan Sirbistan'da rakip hanedan Karacorceviflerin destekfileri de Milan'in ülkedeki kontrolünü yitirmesinden ümitlenmiglerdir. Milan ise iktidarda kalmak ifin radikallerle uzlagmasi gerektigini anlayarak Timok Isyani'na katilan ve mahküm edilen radikalleri Ocak 1886'da affetmigtir.
Sirp-Bulgar savagi öncesinde Kral Milan ve Kralife Nataliya arasindaki iligki firtinali bir döneme girmigti. Agkla baglayan evlilik kigilik uyugmazliklari, Kralin saraya metreslerini getirmesi gibi hareketlerinden dolayi kavgalarla sarsilmigti.
Büyük av etkinligi sirasinda 1885 yazinda Nataliya egine eglik etmeyi reddetmig ve zamanini ogluna ayirmigti. Kral ise burada genf ve güzel Theodora Groufa'ya agik olmugtu. Sarigin ve mavi-gri gözlü kiz, Milan'a Bulgarlara kargi savagtigi muharebe alaninda eglik edebilecegini iddia edecek kadar ileri gitmigti. Ancak Nataliya, bu sirada kralin yardimina kogmugtu. Cesareti kirilarak görevinden istifa etmeyi ve ülkeyi terk etmeyi dügünen Milan'i Nataliya durdurmugtur. Nataliya oglunun tahta fikmasini saglama almak istemigtir. Avusturya elfisi Khevenhüller de Kral tahttan fekilirse Nataliya'nin onun yerine gefmesi fikrini öne sürmügtür. Bu fikrini Kralifeye de bildirmigtir. Fakat Milan görevinden ayrilmamigtir. Bu olaydan sonra Milan, Nataliya'nin yerine gefmesi fikrinin kendisini görevinden almak isteyen Kralifeden kaynaklandigini dügünmeye baglamigtir. Khevenhüller'e kargi kiskanfligi da buna eklenmig ve güpheleri gibi nefreti de artmigtir. Evlilik ayakta tutulamayacak sinira dayanmigtir.45
Iferdeki bu anlagmazlik, ülkede de kötü etki göstermig ve yurt diginda ulusun gözden dügmesine neden olmugtur. Balkanlarin uzak ve kegfedilmemig kögesi olan Sirbistan'a dair Bati Avrupa halkinin bildigi tek gey ülkesinin gerefini Avrupa bagkentlerinin kaplicalarinda ve güpheli yerlerinde süründüren yöneticisinin
o
ahlaksizligiydi.46 Yagamayi seven, zevkine dügkün ve fapkin Milan, kendi insanlarindan ^
nefret etmekteydi. Kralife Nataliya ise, eginin agikar sadakatsizliklerini göz ardi g
edememekteydi. Önce Mitsa Protif ve akrabasi Mariya Katarci, sonra Artemiza Hristif, a g ^F Viyanali ve Parisli bayanlarla Milan'in gefici maceralari ve diger kadinlara agikar meyli, g @ Nataliya gibi terbiyeli bir kadin ifin kabul digiydi. Keyfi yönetimiyle Milan, müsrifligiyle |41| birlikte yolsuzluklara da göz yummaktaydi. Onun kumara kargi zaafi ve savurganligindan dolayi Nataliya, erkek kardeginin defin törenine gitmek ifin para bulamamigtir. Bu da
44 Sirbistan'da Ilerici, Liberal ve Radikal olmak üzere üf parti bulunmaktaydi. Ayrintili bilgi ifin bk. Özkan, Bagimsizliktan.
45 Özkan, Sirbistan'da, 20-23.
46 Laffan, The Serbs, 74.
aralarindaki nefreti artirmiçtir.
1886 yilinda Kral Milan ve Kraliçe Nataliya arasindaki uçurum daha da derinleçmiçtir. Nataliya, güzelligi ve iyi huyluluguyla kamuoyunun sempatisini kazanmiç, hayir içleri ile ilgilenmiçtir. Milan ise eçini durmadan açagilama yoluna gitmiçtir. Milan, Rusya'nin karisi Nataliya'nin destegiyle aynen 1886'da Bulgaristan'da Aleksandr'a yaptigi gibi kendisini tahttan çekilmeye mecbur birakacagindan korkuyordu ve Prens Aleksandr'in durumuna dü^mek istemiyordu. Gönlünün yarisinin her daim Rus oldugunu övünerek dile getiren Kraliçe Nataliya Rusya taraftari idi ve Sirp halki da Rusya yanlisiydi. Oysa Milan, Panislavizme karçi idi ve Rusya'nin yari barbar bir devlet olarak Avrupa'nin kültürel, politik ve ekonomik geliçmesini tehdit ettigini, Rusya'nin medeniyette yavaçlamayi temsil ettigini dü^ünmekteydi. "Rusya, doymak bilmiyor, Sirbistan'i bir çirpida yutmak istiyor, bununla beraber Almanlaçtirma fikri de dehçet vericidir" derken Rusya'dan korkmakta ve Slavlar ile Germenler arasinda bir mücadele çikacagini da öngörmekteydi. O, bu ikisi arasinda yakin zamanda çikacak çatiçmada Sirbistan'in tarafsiz kalmasini istedigini söylemekteydi.47
1887 yilinin baharinda ise Kral Milan ve Kraliçe Nataliya arasinda gerçek anlamda boçanma firtinasi baçlamiçtir. Öncelikle eçler sarayda bir paskalya davetinde, Yunan maslahatgüzarinin eçi Bayan Nasos yüzünden kavga etmiçlerdir. Kraliçe, Bayan Nasos ile selamlaçmayi reddetmiç48 ve Bayan Nasos'un Milan'in sevgilisi oldugunu dü^ünmü^tür. Bu davraniçi nedeniyle Milan, Kraliçeden uzaklaçmiç ve ona tahtin varisi ile birlikte Kirim'a eçlik etme görevini vermiçtir. Daha sonra da varisin egitimi için seçilen bir Avrupa ülkesine gitmeleri saglanacakti. Böylece Milan, Nataliya'nin bu davraniçini bahane ederek ortak hayati sürdürmenin artik mümkün olmayacagini beyan etmiçtir.49 Milan'in boçanmadan bahsetmeye baçlamasiyla kendisinin Artemiza Hristiç ile olan iliçkisi açikça ortaya çikmiçtir.50 Ancak Ruslar, bir yandan Kraliçe Nataliya'nin Kral Milan' a karçi çabalarini desteklerken, diger yandan özel sekreteri Milan F. Hristiç'in eçi, Kral Milan'in metresi Bayan Artemiza'yi kendi yanlarina çekmiçlerdi. Milan'i eçini boçamasi konusunda Bayan Artemiza etkilemiçtir. Oysaki boçanma, aileye ve evlilige derin köklerle bagli olan tutucu ve köylü kökenli Sirp toplumunun benimsemedigi bir hareketti. Milan, Nataliya'ya mektup yazarak birlikte yaçamalarinin imkânsizligini ve Sirbistan'dan ayrilmasi gerektigini belirtmiçtir.18 Nisan 1887'de Kraliçe Nataliya'nin vaktinin çogunu yabanci ülkelerde geçirecegini içeren bir sözle^me, bir yil geçerli olmak üzere akdedilmiçtir.51
3 Nataliya, Yalta'ya giderken Baçbakan Garaçanin de Kral ve Kraliçenin boçanmasini 25 gerçekleçtirme konusunda Milan'dan bir talimat almiçtir.52 Nataliya'nin yurt diçinda
a £ z bulunma sebebi ise ogullarinin egitimi gösterilmi^tir. Nataliya, Belgrad'a dönü^ünden
< g >-
" ™ ™ sonra önce Baden'e sonra da Floransa'ya gitmiçtir. Yolculugunda yanina oglunu da
■—i v ^ Qi 00 ©
|42|
almiçtir.
53
47 Özkan, Sirbistan'da, 24-26.
48 Stoyan Novakoviç, Dvadeset Godina Ustavne Politike u Sirbiji (1883-1903) (Belgrad: 1912), 26-27.
49 Özkan, Sirbistan'da, 27.
50 Novakoviç, Dvadeset, 27.
51 Özkan, Sirbistan'da, 27- 28.
52 Novakoviç, Dvadeset, 27.
53 Özkan, Sirbistan'da, 29.
Garaçinin'in istifasiyla yerine Ristiç geçmiçtir. Liberal-Radikal kabinenin baçkani Ristiç, Rusya'ya sürülen Metropolit Mihail'in geri çagirilma çartini öne sürse de Rusya'ya sadakati bilinen metropolite dü^manligindan dolayi Kral, bu çarti ertelemiçtir. Ristiç'in iktidara gelmesine Avusturya hoçnut olmamiç, Milan ise Rusya'ya nefret ve dü^manliginin bu durumla degiçmeyecegini söylemi^tir. 1888 yilinda ise Radikal Parti parlamentoda çogunlugu elde etmiç, Albay Sava Gruyiç'e baçbakanlik verilmiçtir. O, Nataliya'ya sempatisi yüzünden dört ay içinde istifa etmiç, Milan da 26 Nisan 1888'de Nikola Hristiç'i baçbakan yapmiçtir. Ayni zamanda içiçleri bakani olan Hristiç'in yani sira Miyatoviç de diçiçleri bakani olmuçtur. Milan gittikçe gûçlenen radikallerden, Avusturya aleyhinde ve Rusya lehinde olduklarindan emin olamamiç ve Sirbistan'daki panslavistleri yasaklamiçtir. Baçka tebaadan olanlari da tutuklayarak sürmeye baçlamiçtir. Nataliya'nin kiçkirtici mektubu tüm bunlarin üzerine Milan'i daha da kizdirmiç ve Sirbistan Ortodoks Kilisesi baçkanina bir boçanma dilekçesi sunmuçtur.54
Milan o sirada ogullari Aleksandar ile Wiesbaden'de olan Kraliçeyi de bu konuda bilgilendirmiçtir. Ayrica boçanma davasina veliahdi alip getirmek için General Protiç'i Almanya'ya göndermi^tir. Bir çözüm sözle^mesi de getiren Protiç görevinde baçarili olamamiç, Nataliya'yi ikna edememiçtir. Sonrasinda Milan, Nataliya'nin ogullariyla birlikte Rusya'ya kaçmiç olabilecegini dü^ünmü^ ve kaygiya kapilmiçtir. Alman hükümetine kaygilarini bildiren ve oglunun kendisine teslimi hususunda Alman Imparatorunun yardimini talep eden Milan'a olumlu cevap verilmiçtir. Alman hükümeti Veliaht Aleksandar'i Almanya'dan ihraca karar vermiçtir. Bismarck'in emirleri çerçevesinde Alman polisi Aleksandar'i Nataliya'dan almiçtir. Aleksandar'in babasina götürülmesi ve Kraliçenin Wiesbaden'den sürülmesi bir skandal olarak görülmü^tür.55
Milan boçanma içlemlerini gerçekleçtirmeleri için kilise yetkililerini gôrevlendirmiçtir. Milan'in baskisiyla Metropolit Teodosiye, 24 Ekim 1888'de boçanma kararini imzalamiçtir. Bu karar Milan'in halkin gözünde daha olumsuz yer edinmesine yol açmiçtir. Çünkü o zaman Sirbistan'da boçanma siradan vatandaçlar için bile hoç karçilanmamaktaydi ve Milan'in boçanma yöntemi despot yapisindan kaynaklanmaktaydi.56 Eçi Kraliçe Nataliya'ya yaptigi muameleden dolayi Milan, Avrupa'nin utanç kaynagi olmuçtur. Ayrica bundan dolayi Sirp halkinin sevgi ve güvenini de kaybetmiçtir.57 Milan'in bu dü^üncesiz davraniçi ona çok fazla itibar kaybettirmiçtir ki takip eden seçimlerde Radikal Parti boçanmaya karçi çikmalari sebebiyle muazzam ölçüde g^lenmi^tir.58 °
Q
4) Milan Obrenoviç'in Tahttan Çekilmesi ve Geliçmeler g
Milan, evlilik sorunlari, Sirp siyasetçilerin sadik olmamalari, Rusya ile iliçkilerin < g >~ iyileçtirilmesi istegi ve akil sagligini yitirme korkusu gibi nedenlerle tahttan çekilmeye § œ© karar vermiçtir. Milan, özel sekreterinin karisina açikti ve bu iliçkiyi gizlememekteydi. |43|
54 Özkan, Bagimsizliktan, 73-76.
55 Özkan, Sirbistan'da, 40.
56 Özkan, Bagimsizliktan, 76.
57 John Foster Fraser, Sultan II. Abdulhamid Döneminde Balkanlarda Kaos, çev. Hamdi Akyol-Recep Yildiz (Istanbul: Yeditepe Yayinlari, 2022), 29.
58 Ristelhueber, A History, 160.
Ayni zamanda kadinin bo^anmasi ve tahttan indikten sonra onunla evlenmesine dair beklenti iferisindeydi. 6 Mart 1889'da Yovan Ristif'e bir mektup yazan Milan, tahttan fekildigini bildirmi^tir. Ayrica Yovan Ristif, General Kosta S. Protif ve General Yovan Belimorkovif'i de naip tayin ettigini, oglu Aleksandar re§it olana kadar onlarin görevini icra edeceklerini bildirmi^tir. Milan tahttan ayrildiginda henüz 35 ya^indaydi. Onun ayriligi Avusturya afisindan §a§kinlik yaratmami^tir. Rusya ise olayi olmu§ bitmi§ bir olay §eklinde kabul etmi^tir.59
Milan'in istifasini Kralife Nataliya'ya bildirmek üzere Olempi Vasilyevif, olaganüstü görevle Yalta'ya gönderilmi^tir. Bu sirada Kralifenin Belgrad'a gelecegiyle ilgili söylentiler fikmi^sa da gerfekle§memi§tir. Rusya da bütün mesaisini Obrenovif Hanedani aleyhine yönelttiginden Nataliya'nin dönü^ünü engellemi^tir.
Radikaller, Milan'in tahttan fekilmesi ile iktidari ele gefirmi^lerdir. Rusya ile ili^kiler geli^tirilirken, Avusturya-Macaristan ile gerilemi^tir. Hem naipler heyeti hem de hükümet Kral Aleksandar'in annesini görmek ifin Rusya'ya gitmesine izin vermemi^lerdir. Nataliya'nin senede iki kez Belgrad'a gelip oglunu görmesine onay vermi^lerdir. Kralife Nataliya, Belgrad'a gelmi§ 12 Ekim 1889'da ogluyla görü§mü§tür. Nataliya'nin Belgrad'da kali^i bir meseleye dönü§mü§tür. Milan'in istifasini takiben kendisine 30.000 frank maa§ tahsis edilmi^ti. Milan bunun yarisini talep sahiplerine terk etmi§, kalan yarisi 15.000 frangi alarak ki§i gefirmek ifin Paris'e gitmi^tir.60 Onun gidi^iyle Kralife Nataliya'nin rakibi olan Bayan Hristif de Paris'e gitmi§ ve Bay Hristif de Berlin'de Sirp sefiri iken ne oldugu anla^ilmayarak kaybolmu^tur.61 Bardagi ta^iran son damla da Fenerli Rum Vasilaki Yohannidi Efendi'nin kizi olan Artemiza Hristif ile olan bu ili^kisinden62 bir focugun dünyaya gelmesi olmu^tur.63 Artemiza, Istanbul'da Corce adli oglunu dogurmu§, Milan Paris'e yerle^irken Artemiza Istanbul'da kalmi^tir. Kralife Nataliya ise, 1890' da Fransa'ya yerle^meye karar vermiß ve Biarritz'de "Sashino" adli özel bir villa yaptirmi^tir. Kendisine ba§ nedime olarak da Draga Ma^in'i almi^tir.64
Milan'in istifasiyla sorunlar son bulmami^tir. O ve Nataliya sonraki dört yili ogullarinin huzurunda ve tahtin etrafinda entrikalar fevirerek, kavga ederek, aralari bulunarak ve bir §eyi sirasiyla payla^an iki ki§iyi oynayarak gefirmi^lerdir.65 18 Mayis 1891'de Kralife Nataliya'nin Belgrad'dan fikarilmasi ve ülkeyi terk etmesi istegi nedeni ile olaylar fikmi^tir. 19 Mayis'ta da Nataliya ülkeden ayrilmi^tir. Rus basini bu olayda Kralife Nataliya'yi desteklerken, Milan'i suflami^tir. Milan 11 Mart 1892'de naipler heyetine Sirbistan kraliyet hanedani üyesi unvanindan ve bu unvana bagli bütün hak ve taahhütlerinden ebediyen feragat ettigine dair bir beyanname göndermi^tir. Sirbistan'a asla ayak basmayacagini ve yabanci bir vatanda^ligi sefmek ifin Sirbistan vatanda^ligindan ayrilmasina izin verilmesini isteyen Milan 3.000.000 frank kar^iliginda vatanda^liktan fikmi^tir. Milan elindeki toplu ödemeyi kisa sürede tüketmi§, altin, gümü§
59 Özkan, Bagimsizliktan, 81-83.
60 Özkan, Sirbistan'da, 52-61.
61 BOA, Y.PRK.TKM, 16/23.
62 Alexandre De La Cerda, Nathalie de Serbia, La reine errante (Biarritz: 2000), 40-41.
63 BOA, Y.MTV. 212/87; De La Cerda, 40-41.
64 Özkan, Sirbistan'da, 61.
65 Forbes, The Balkans, 127.
ve Prens Mihail Obrenovif'ten kalan mücevherleri de rehin birakan Milan, faresizlige dü§mü§ ve Nataliya'dan yardim istemi^tir.66 12 Ocak 1893'te Nataliya'ya yazdigi mektupta günah fikaran Milan, sadece Artemiza'nin kendisinin metresi oldugunu, aralarindaki bagin bir focuk oldugunu ve istifasi sirasinda onunla evlenecegini kendisine vaat ettigini belirtmi^tir. Nataliya'ya kendisini Almanya ve Sirbistan'dan jandarmalar marifetiyle kovdugunu ve pek fok fenaliklarda bulundugunu ve affini diledigini yazan Milan, yalniz iflas etmekle kalmayip 345.000 frank borcu bulundugunu, intihar edecegini bildirmi^tir.67 Nataliya onun ifin 100.000 frank toplayabilmi§ ve Milan da bu parayla aile mücevherlerini rehinden kurtarmi^tir. Ancak kalan parayi da harcami^tir. Artemiza yardimiyla Osmanli Sultanindan da 500.000 frank borf alan Milan borflarini kapatmi§ ancak yine parasiz kalmi^tir. Gözünü kraliyet hazinesine diken Milan, bir askeri darbe planlami^tir. Nataliya ile bari^tigi dedikodusunu da yayarak, kamu destegini arkasina almak istemi^tir. Ayrica Fenerli Rum Vasilaki Yohannidi Efendi'nin kizi Artemiza Hristif ile evlenmekten de vazgefmi^tir.68
Milan bu durumla ilgili §ikäyetini, Osmanli Padi^ahi II. Abdülhamid'e de bildirmi^tir. Kendisi refakatine tayin edilen Ahmed Pa§a ve Vasilaki Kalfa ve oglu Yanko Bey Yovanidis ile de konu§mu§tur. Dolayisiyla durumun arz edildigini zannettigini ifade ederek Padi^aha sundugu arizasinda §unlari belirtmi^tir:
Zatiniza hakikati arza mecburum. Bu zatiniza karpi kalbi bir vazifedir. Bu ailenin büyük kizi olan Artemiza'ya evlenmeyi vaat etmiptim. Malumdur ki insanin hayatinda hususlar niyetleri degiptirir. Tabii olarak oglum Kral Aleksandar'i anlayip sonra bu düpünceden katiyen feragat etmek üzere bu hissiyata tabi oldum. Hükümetlerini ve if ve dipiplerini tedbirli bir surette idare eden zatinizin benim tabi oldugum sebepleri takdir edip anlayacaklarina püphe yoktur. Bundan bapka beni bu karara bapka bir kanaat sevk etmip idi. Mevzu bahis olan kadinin liyakatim olmadigi derecede bana karpi hirsli olduguna ve bundan dolayi bazi siyasi düpmanlariminyararina hizmet ettigine kanaat ettim. Bir seneden beri o kadinin sürekli münasebetlerinden kaynaklanan her fepit entrikalarla mücadelede idim. Bu sebepten dolayi aramizda mevcut olan ilipkiyi kesmeye kesin karar vermip idim. Gösterdigim pu hareket ve daima sevgi ve korumaniza mazhar olan oglumun yarari ifin ve Kralife Nataliya'dan dolayi verdigim pu karar üzerine Yovanidis ailesi tarafindan tehdit edildim. Yanko Bey tarafindan onun adinayazilmip bir mektupta "fedakarliklari taninmamip olan bir kadini düpürecek özel durumun derecesini anlamadan önce hal ve mevkii 0
degiptirmememi" rica etti. Daima taleplerde kusur etmeyen bu ailenin teklifini ^
kabul edemeyecegimden icra edilmip entrikalari pikayet etmeye hakkim vardir. ^
Ben onlarin tehditlerinden korkmam. Zira teklifini reddettigimi kesinlikle beyan Q ™ ^r
ederek son veririm. Fakat sizin muktedir himayeleriniz olmazsa haksiz yere d ™ q
fikacak gürültü ve rezalete karpi kendimi muhafaza hususunda zor duruma
|45|
düperim. Adaletli hissiyatiniza iltica ederim. Zatiniz bu meselede ne takdir buyururlar? Mevzu bahis adamlar tstanbul'dan uzaklapip Avrupa'ya geldiklerinde entrikalarin arttigina tecrübemle kanaate vardim. Zatinizin bir
66 Özkan, Sirbistan'da, 66-70.
67 BOA, Y.MTV, 212/87; Özkan, Sirbistan'da, 70-71.
68 Özkan, Sirbistan'da, 74.
sözleri, onlarin ne benim pahsimla ne de Sirbistan ile higbir pekilde ugrapmamalarina, gerek dogrudan dogruya ve gerek dolayli bu mesele ile münasebette bulunmaktan gekinmelerine yeterlidir. Onlari entrikalar icrasindan men etmek lazimdir. Gergi entrikalarin bana bir zarari olamaz ise de oglum Kral Aleksandar'a fenaligi dokunur. Zatinizin oglum Kral Aleksandar hakkindakisevgi hislerini biliyorum. Oglumun bizzat hükümetegegecegizaman yakinlapiyorsa da repit olmasina bir sene bir ay kalmiptir. Zatiniza müracaata cesaretimden dolayi beni mazur görmenizi rica ederim. Gerek oglum ve gerek ben hakkimizda daima edilegelen lütuf ve sevgiye güvenerek bu tepebbüsü gergekleptirdim. Bagliligimin kabulünü arz ederim. Minnettar hükümdar Milan.69
Bunun üzerine Osmanli Devleti'nin Paris elfiligine özel yazi yazilmi^tir. Kral Milan'in Vasilaki Efendi'nin kiziyla evlenmekten vazgeftigine dair hakkinda ne pekilde tehditlerde bulunuldugu ve bunun ifin yardim talebine dair olan arizasi belirtilmi§ ve Vasilaki Efendi ile oglu Yanko Bey fagirilarak bu gibi uygun olmayan muameleden vazgefmeleri kendilerine tavsiye edilmi^tir. Vasilaki Efendi, Kral Milan ile kizinin evliliginin önceden kararla^tirildigini ve bu yolda kendilerinin birfok tasarrufu oldugunu söylemi^tir. Kralin bu evlilikten sonradan vazgefmesi üzerine avukatlara müracaat edilmekle beraber kralin kendi el yazisiyla Artemiza'ya yazdigi ve politikaya dair bazi konularin da bulundugu mektuplarin verilmi§ oldugunu belirtmi^tir. Kendilerinin §imdi bu hususa müdahale etmediklerini ve mektuplarin Paris'te oldugunu cevaben beyan etmi^lerdir. §imdi ellerinde olmayan ve o zamanlar ellerine dü§mü§ olan bir i§ten dolayi tedbir almaya gerek olmayip, bundan dolayi Paris'e gidecek olurlarsa bir dereceye kadar engellenmeleri gerektigi belirtilmi^tir. Zaten kendileri bu hususa müdahaleden fekindiklerinden, i§in duyulmadan fözüme kavu^turulmasi uygun olacagindan, mektuplarin bunlardan geri alinmasi ifin kral tarafindan kendilerine bir miktar §ey verilerek i§in sonlandirilmasi istenmi^tir.70 Paris elfisi de bu halin sonucunun özel surette arz edilmesini emreden emirname üzerine Kral Milan ile görü^üp konu^ma sonucunun gönderilecegini 26 Mart 1893 tarihli telgrafinda bildirmi^tir.71
Kral Milan ise padipah tebligatindan dolayi gok mütepekkir bulundugunu ifade etmiptir. O, Vasilaki Efendi'nin kiziyla evlenmesi hakkinda olan vaadinin higbir mahkeme huzurunda nazar-i itibara alinmayacagini Artemiza'nin kendisinin de güzel bildigini ancak bir senedir tarafindan icra edilen hile ve q tehditlerin babasi ve kardepinin tepvikleri eseri oldugunu belirtmiptir. Milan, bu
q meselede Sirbistan'in zor duruma düpmesi maksadina dayanan bazi Sirbistan
reislerinin katilimiyla Kral Aleksandar ve babasi aleyhinde bir takim politika <3 g entrikalarinda bulundugunu bildiginden bunlari yalniz men edebilmek
g @ iktidarinda olmadigini beyan etmiptir. O, kullanilan esef verici pu halin iyi bir
|46| netice kazanmasi igin Vasilaki Efendi ve oglunun ellerinde bulunan mektuplarin
Osmanli Devleti tarafindan alinmasi vasitasiyla saglanmasindan bapka bir gare göremedigini söylemiptir. Bu evrakin geri alinmasinin emredilmesini Sirbistan kraliyet hanedani hakkinda layik buluna gelen lütfa binaen Padipah
69 BOA, Y.EE, 86/105.
70 BOA, Y.PRK.E§A, 17/33.
71 BOA, Y.PRK.E§A, 17/33; Özkan, Sirbistan'da 74-75.
hazretlerinden niyaz etmekte oldugunu da eklemiptir.
Eger bu yalvaripi kabul edilirse kendisi hükümdar bulunmamasi nedeniyle bu lütfa karpilik Osmanli Devleti'ne bir hizmet görmeye muktedir olmayacagindan geri alinan evrak kendisine verilmeyip Osmanli Devleti nezdinde korunarak, bulug gagina eriptiginde Kral Aleksandar'a verildigi takdirde bu görevi onun yerine getireceginde püphesi olmadigini da ifade etmiptir. Kral Milan bu husustaki müracaatindan Sirbistan idaresi bapinda bulunanlarin haberdar olmayip yalniz Kral Aleksandar'a bilgi verilmip oldugunu da eklemiptir. Ayrica Milan bu isteginin telgrafla hemen arz edilmesini rica etmiptir. Dolayisiyla Osmanli Devleti'nin Paris elgisi, durumu 30 Mart 1893 tarihli telgrafla hemen bildirmiptir.
Milan Kralife Nataliya'ya yazdigi 12 Ocak 1893 tarihli mektubunda bu konudan bahsetmigtir. O, Artemiza ile evlenecegini istifasi sirasinda kendisine vaat ettigini, ancak o kadinin bazi halleri kendisine bildirildiginden ve dostlarindan aldigi nasihatlerin tesiriyle bu iligkide eski lezzetin kalmadigini, dostlarinin bu halin krala zarar verebilecegini ima ettiklerini belirtmigtir. Artemiza'nin kendisini alti ay boyunca takip edip, bir gün rahat ve huzur göstermedigini, yalniz bir kadin ile iligkide bulundugunu ve bunun pek de gizli kalmadigini ifade etmigtir. Sonufta Milan ve Nataliya barigmiglar ve Kral Aleksandar bu olaydan dolayi Biarritz'de bulunan annesini tebrik etmigtir.
13 Nisan 1893'te Aleksandar bakanlarini tutuklatarak regit oldugunu ilan etmigtir.72 Kral Aleksandar'in dogum gününü tebrik ifin Nig'te bulundugu sirada Milan, Yanko Bey'in kiz kardegi Artemiza tarafindan Aleksandar'a hitaben Istanbul'dan Fransiz postasi vasitasiyla zarfli gekilde gönderilmig bir fotografi Osmanli Devleti'nin Belgrad elfisi Ahmet Tevfik Bey'e göstermigtir. Resmin üzerindeki Fransizca "kardeginiz" ibaresiyle "Sirbistan Krali Hagmetlü I. Aleksandar Hazretleri'ne" fikrasinin Artemiza'nin kendi el yazisi oldugunu ilave etmigtir. O, Artemiza'nin Kral Aleksandar'a kargi bu edepsiz muamelesinden dolayi utandigini ve focugun yagina nazaran kendisinden oldugu güphe götürmemekle beraber Kral Hazretleri kendi ifin bir siginak bildigi Osmanli Devleti'ne bu konuda müracaat ederek gerfeklegen girigimden dolayi affedilmesini istemigtir.73 Artemiza, daha sonraki yillarda Sirbistan Krali Aleksandar'a mütemadiyen mektup yazmig ve Milan'i ogluna kargi küfük dügürecek ve nezdinde fok mahcup edecek derecede uygunsuz lisan kullanmigtir. Sirbistan elfisine bu durumla ilgili Milan bir mektup yazmig ve elfi de aldigi emirle mektubun bir fikrasini Osmanli makamlarina vermigtir.74
o
Aleksandar yönetiminde annesi ve babasinin tavsiyeleri arasinda kalmigtir. Babasi ^^
yönetimde radikalleri istemezken, annesi hanedanin güvenligi ifin radikallerle ig birligi yapmasini ögütlemigtir. Önce babasinin fikirlerinden etkilenen Aleksandar, sonra < annesinden etkilenmeye baglayacaktir. Kralife Nataliya 1895'te Belgrad'a dönmüg ve ra-© Belgrad'da bulundugu sirada onu en fok ziyaret eden kigi de Rus Askeri Atagesi Miralay |47| Taube olmugtur. 1890'lar boyunca Kralife Nataliya, Belgrad'daki Rus elfiligi ve özellikle
72 Özkan, Sirbistan'da, 70-78.
73 BOA, Y.PRK.E§A,18/56.
74 BOA, Y.PRK.T§F, 4/90.
Askeri Atage Taube ile yakin iligkilerini de sürdürecektir.75
1896 ve 1897 yillari Nataliya ve Milan'in Belgrad'a gelig gidigleriyle gefecektir. 1897'de Belgrad'a dönen Milan sayesinde ve 1897-1900 arasindaki Dr. Vladan Corcevif hükümetinde Avusturya etkisi artmigtir.76 Kral Aleksandar ülke yönetimini babasi ile paylagmigtir fünkü radikallere kargi durabilmesi ifin babasi Milan'in destegine ihtiyaci vardi. Aralik 1897'de Milan'i Sirp ordusunun komutani yapmigtir. Milan, "Radikaller, Obrenovif hanedaninin bag dügmanidir ve onlar yikilmali ve yok edilmelidir" diye ogluna mektuplar yazmig ve bir gizli servis kurarak radikallerin hareketlerini yakindan takip etmigtir.77
5) Milan Obranovif'e Suikast Giri^imleri ve Ölümü
Milan'a ilk suikast girigimi Timok Isyani öncesinde ve kralligin ilanindan sonra, 1882'de gerfeklegmigtir. 1877 yilinda Obrenovif hanedani aleyhinde düzenlenen bir ihtilalin lideri olup, Karacorcevif taraftarligindan idam edilen Kaymakam Yevrem Markovif'in dul egi Yelena Markovif 23 Ekim 1882'de Belgrad Ortodoks Katedrali St. Mark'ta dini merasim yapilirken silahli saldirida bulunmugtur. Kurgunlar Krala isabet etmemig ancak bir kadin yaralanmigtir. Suflu tutuklanmig fakat hem Kralife hem kilisedeki halk son derece etkilenmiglerdir. Yelena Markovif'in radikallerle iletigimi ortaya fikmig dolayisiyla suikastta radikallerin parmagi olmasindan güphelenilmigtir. Ancak Yelena Markovif israrla kendisinin Milan'dan intikam almak ifin olayi gerfeklegtirdigini söyleyince radikaller serbest birakilmigtir.78
Milan'a 1899 yilinda bir suikast girigiminde daha bulunulmugtur. 6 Temmuz 1899'da seyahat ettigi afik arabada suikasta ugrayan Milan omzundan, yaveri de elinden yaralanmigtir. Kendisini görmeye gelen elfiler heyetine kanli gömlegini göstermigtir. Suikasti gerfeklegtiren genf Bognak Cura S. Knejevif hemen tutuklanmigtir. Suikastin oldugu günün gecesinde Milan, Radikal Parti lideri Pasif ve diger radikallerin tutuklanmasini, onlarin suikast girigimine ilham vermeleri ve organize etmeleri bahanesiyle emretmigtir. Nikola Pasif, Kosta Tauganovif, Stoyan Protif, Lyuba Jivkovif ve Milan Dyurif hapsedilmiglerdir. Milan bu olayi radikal hareketi yikmak ifin bir firsat olarak görmügtür. Tüm Belgrad ve civarinda sikiyönetim ilan edilmig ve durugmalarin askeri mahkemede görülmesi saglanmigtir. Olaydan sonraki alti hafta ifinde radikallere yönelik büyük bir temizlik harekati baglatilmigtir.
o Suikasti aslinda Rusya'nin planladigi ve kiralik katilin Rus gizli servisinin Bükreg
g sorumlusu tarafindan görevlendirildigi iddialari ortaligi karigtirmigtir. Bu suikast ile
^ Obrenovif hanedaninin ortadan kaldirilip yerine Petar Karacorcevif'in gefirilecegi iddia
Si ° ES edilmigtir. Vladan Corcevif de Belgrad'daki Rus elfiliginde görevli bir hizmetkara Kral
oi co' © Aleksandar ve Milan'i öldürmesi ifin para teklif edildigini yazmigtir. Fakat siyasal |48|
nedenlerden dolayi mahkemede Rusya'nin adi gefmemig, sadece radikaller suflanmigtir.
75 Özkan, Sirbistan'da, 86-87.
76 Forbes, The Balkans, 128.
77 Özkan, Bagimsizliktan, 125-131.
78 Özkan, Bagimsizliktan, 42.
Askeri mahkeme iki kigiyi idama mahküm etmigtir ki bunlardan birisi suikasta yeltenen Cura Knejevif ve digeri de suf ortagi olan Ranka Tayisif idi. Yine mahkeme 15 radikali suflamig ve fogu 20 yil hapse mahküm olmugtur. Pasif ve Tauganovif ise ayri yargilanmiglar ve Pasif 5 yil, Tauganovif ise sekiz yil hapse mahküm olmuglardir. Milan, radikallerden Nikola Pasif ve Kosta Tauganovif'in idam cezasina farptirilmasina israr etmigtir.79 Ancak Rusya, radikalleri desteklemig ve Avusturya-Macaristan ile birlikte radikal liderlerin idam edilmemeleri ifin Sirbistan'a baski yapmigtir. Hatta mahkeme sürerken Avusturya, askeri atagesini Milan ve Aleksandar'a göndermig, Pasif ve Tauganovif'in idamlari gerfeklegirse tüm Avrupa'nin Sirp hanedanini boykot etmesinin kafinilmaz olacagi konusunda onlari uyarmigtir.80 Bunun üzerine Pasif ile parti ifindeki hanedan kargiti unsurlara göz yummamasi kargiliginda uzlagilmigtir. Pasif'ten özür dilenmig ve Taugonavif'in cezasi da üf yila dügürülmügtür. Hifbir durugmada gerfek bir delil ortaya konulmamigtir.
Padigah II. Abdülhamid bu suikasttan dolayi hem Kral Milan hem de oglu Kral Aleksandar'a bir gefmig olsun temennisi göndermig ve üzüntülerini bildirerek, Tanri'nin yardimiyla bundan sonra da her türlü kazalardan korunmasi dilegini ifade etmigtir. Aleksandar ve Milan da kargilik olarak tegekkürlerini bildirmigler ve Milan da yaralandigini ancak gimdi iyi oldugunu belirtmigtir. Yine siyasi fevrelerde Milan'a yapilan suikastin kendisi lehine bir tezahürat meydana getirmek üzere kendisi tarafindan düzenlendigine dair söylentiler fiksa da gerfek sebep hifbir zaman anlagilmamig ancak Milan bu olayla radikalleri ezmigtir.
Suikast olayindan sonra Corcevif hükümeti bir de Kral Aleksandar'in evlilik planlariyla ilgili sarsilacaktir. Aleksandar'i annesi bir Rus soylusunun kiziyla evlendirme arzusunda iken, babasi Milan ise oglunu Alman bir kizla evlendirmek dügüncesindeydi. Annesinin ve babasinin isteklerini gözardi eden Aleksandar ise kendi tercihini yapacaktir. Evlilik meselesinden dolayi babasi ile arasi bozulan Aleksandar onun Sirbistan'a girigini yasaklayarak Corcevif kabinesinin yerine Aleksa S. Yovanovif bagkanliginda yeni bir kabine kurmugtur. Babasinin Sirbistan'a döneceginden ve kendisine kargi harekete gefeceginden endige duyan Aleksandar'in güphelerini Rus diplomat Pavel Mansurov daha da artirmigtir. Rus gizli servisiyle de baglanti kuran Aleksandar, iki ajanla anlagarak 19011902 yillari ifin onlara ödenek tahsis etmigtir. Ancak buna gerek kalmamig ve babasi Milan, 11 §ubat 1901'de Viyana'da ölmügtür. Babasinin ölümüyle Aleksandar gizli servise hanedan kargiti hareketleri izleme emrini vermigtir. 15 Mart 1901'de de Padigah II. °
Abdülhamid'e babasinin vefatini bildirmigtir.81 z
u
Sonuf ca ^
•3 °
Öldürülen Sirp Prensi Mihail Obrenovif'in amcasinin torunu olarak Sirbistan'a & as © getirilen ve henüz 14 yaginda iken Sirbistan tahtina fikarilan Milan Obrenovif, Sirbistan'i |49| sürekli bir sürgün yeri olarak görmügtür. 1872'de regit olan ve 1875'te de Nataliya Kegko ile evlenen Milan'in oglu Aleksandar 1876 yilinda dogmugtur. Sirbistan, 1878'de Osmanli
79 Özkan, Bagimsizliktan, 131-143.
80 Dragnich, Serbia, 84-85.
81 Özkan, Bagimsizliktan, 133-143.
oi oo ©
|50|
Devleti'nden bagimsiz olmug ve Milan 1882'de kralligini ilan etmigtir.
Evlilikleri ilk dönemlerde iyi gitse de havai ruhunu teskin edemeyen ve bir kralin sorumluluklarindan uzak olan Milan, egi Nataliya Obrenovif ile zaman iferisinde anlagmazliklar yagamigtir. 1885'te Bulgaristan'a savag afip yenilen Milan'in egi Kralife Nataliya ile sorunlari bu sirada daha belirgin gekilde ortaya fikmigtir. Savagla birlikte zaten firtinali olan iligkileri kopma noktasina gelmigtir. Milan eginin kendisi yerine tahta gefmek istedigi güphesine kapilmig ve ikili arasinda mücadele baglamigtir. Kendisinin Avusturya-Macaristan eginin ise Rusya taraftari olmasi da ikilinin anlagmazliginda büyük bir etki olugturmugtur. Kral Milan'in sadakatsizligi, kumara dügkünlügü ve savurganligi da aralarindaki ufurumu büyütmügtür. 1887'de oglunun egitimi bahanesiyle egi Kralife Nataliya'yi yurtdigina göndererek Sirbistan'dan uzaklagtiran Milan, 24 Ekim 1888'de ondan boganmigtir. 6 Mart 1889'da tahttan da fekilen Milan yerine oglu Aleksandar'i birakmigtir. Amaci metresi Artemiza Hristif ile evlenmek olan Milan, zamanla ondan da uzaklagmigtir. 1893 yilinda oglunun yönetimi ele almasindan sonra Milan eginden af dilemig ve Kralife Nataliya ile barigmigtir. 1897-1900 yillari arasinda ülkeyi ogluyla birlikte yöneten Milan hem 1882'de Timok Isyani öncesi hem de 1899'da suikasta ugramigtir. 1899 suikastini ise kendisine olan muhalefeti ezmek ifin kullanmigtir. Daha sonra oglunun evliligi meselesinde onunla da bozugmug ve ülkeyi terk ederek Viyana'ya gitmigtir. Orada da 1901'de genf yaginda ölmügtür.
Kral Milan ve Kralife Nataliya'nin agkla baglayan evlilikleri, ikisinin de hazin hayat öykülerinde önemli bir yer tutmugtur. Insana dair her duygudan kral ve kralifelerin azade olmadigi ve agk, nefret, hüzün, aci, tutku gibi unsurlarin devlet yönetimi üzerindeki tesirleri aragtirmamizda gösterilmeye faligilmigtir.
Beyanname:
1. Etik Kurul Izni: Etik Kurul Izni gerekmemektedir.
2. Katki Orani Beyani: Yazar, makaleye baçkasinin katkida bulunmadigini beyan etmektedir.
3. Çikar Çatiçmasi Beyani: Yazar, herhangi bir çikar çatiçmasi olmadigini beyan etmektedir. Declarations:
1. Ethics approval: Not applicable.
2. Author contribution: The author declares no one has contributed to the article.
3. Competing interests: The author declares no competing interests.
Q Z Ù
Q ™ ^
^ s Ë KAYNAKÇA
Arçiv Kaynaklari
T.C. Cumhurbaçkanligi Devlet Arçivleri Baçkanligi, Osmanli Arçivi
BOA, Hariciye Nezareti Petersburg Sefareti 1, (HR.SFR.1), 36/58.
BOA, Hariciye Nezareti Siyasi, (HR.SYS.), 159/31.
BOA, Yildiz Esas Evraki, (Y.EE.), 86/105.
BOA, Yildiz Mütenevvi Maruzat, (Y.MTV.), 212/87.
BOA, Yildiz Elfilik, §ehbenderlik ve Ategemiliterlik, (Y.PRK.E§A.), 17/33. BOA, Yildiz Elfilik, ^ehbenderlik ve Ategemiliterlik, (Y.PRK.E§A.), 18/56. BOA, Yildiz Tahrirat-i Ecnebiyye ve Mabeyn Mütercimligi, (Y.PRK.TKM.), 16/23. BOA, Yildiz Tegrifat-i Umumiye Dairesi, (YPRKT^F.), 4/90. inceleme ve Ara^tirma Eserler
Castellan, Georges. Balkanlarin Tarihi. £ev. Aygegül Yaraman-Bagbugu. istanbul: Milliyet
Yayinlari, 1993. Cox, John K. The History of Serbia. USA: 2002.
De La Cerda, Alexandre. Nathalie de Serbia, La reine errante. Biarritz: 2000. Dragnich, Alex N. Serbia Through The Ages. Columbia University Press, 2004.
Forbes, Nevill, Arnold J. Toynbee, D. Mitrany & D. G. Hogart. The Balkans: A History of Bulgaria,
Serbia, Greece, Rumania, Turkey. New York: 1970. Fraser, John Foster. Sultan II. Abdulhamid Döneminde Balkanlarda Kaos. £ev. Hamdi Akyol-
Recep Yildiz. istanbul: Yeditepe Yayinlari, 2022. Hajek, A. "Sirbistan." islam Ansiklopedisi. C.10. 556-566. Laffan, R. G. D. The Serbs The Guardians of the Gate. New York: 1989. Latkovif, Voyislava. Natalija Obrenovig. Belgrad: 2006.
Mijatovich, Chedomille. A Royal Tragedy, Being the Story of Assassination of King Alexander and Queen Draga of Servia. New York: 1907.
Novakovif, Stoyan. Dvadeset Godina Ustavne Politike u Sirbiji (1883-1903). Belgrad: 1912.
Obrenovif, Kralyitsa Nataliya. Moje Uspomene, haz. Lyubinka Trgovfevif, Belgrad: 2006.
Özkan, Ayge. Milop'tan Milan'a Sirp Bagimsizligi (1830-1878). istanbul: IQ Yayinlari, 2011.
Özkan, Ayge. Bagimsizliktan Sirp Hirvat Sloven Kralligina Sirplar (1878-1918). istanbul: IQ Yayinlari, 2013.
Özkan, Ayge. Sirbistan'da Bir Aile Trajedisi: Milan-Nataliya-Aleksandar Obrenovig. Konya: £izgi Yayinlari, 2016.
Pavlowitch, Stevan K. Serbia: The History of an Idea. New York: 2 002.
Ristelhueber, Rene. A History of the Balkan Peoples, editör Sherman David Spector, New York: 1971.
Stavrianos, L.S. The Balkans since 1453. Londra: 2000. p
■■J"
Stokes, Gale. Vladimir Jovanovig and The Serbian Omladina: Liberalizm, Nationalizm and The z
Beginnings of Modern Politics in Nineteenth Century Serbia. Indiana University: 1970. Q ^ z
DAS20 -
Voyvodif, Mihailo. izazovi Sirpske Spoljne Politike: 1791-1918: ogledi rasprave. Ur. Tibor d ™ ^ Jivkovif, Belgrad: 2007.
EKLER
EK 1: Kral Milan Obrenovif. Chedomille Mijatovich, A Royal Tragedy, Being The Story of Assassination of King
Alexander and Queen Draga of Servia, 56-57.
EK 2: Kralife Nataliya Kejko Obrenovif. Chedomille Mijatovich, A Royal Tragedy, Being The Story of Assassination of
King Alexander and Queen Draga of Servia, 8-9.
Q
<
■"J" Q Z u
Z >•
oa
oi oo ©
|52|
giiKKN sATir.ii.iK or ¿kihua
EK 3: Kral Milan Obrenovif, Kralife Nataliya Kejko Obrenovif ve ogullari Kral Aleksandar Obrenovif. Kralyitsa
Nataliya Obrenovif, Moje Uspomene, 13.
EK 4: Kral Milan Obrenovif'in metresi Artemiza Hristif. Voyislava Latkovif, Nataliya Obrenovif, 212.
^ ^ ^
