Научная статья на тему 'СИ ЦЗИНЬПИННИНГ ХИТОЙДАГИ ИЖТИМОИЙ-СИЁСИЙ ЖАРАЁНЛАРГА ТАЪСИРИ'

СИ ЦЗИНЬПИННИНГ ХИТОЙДАГИ ИЖТИМОИЙ-СИЁСИЙ ЖАРАЁНЛАРГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
3
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ideological idea / pragmatism / public administration / political competition / value. / ideological idea / pragmatism / public administration / political competition / value.

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Абдуазимов, Жавлон

Мазкур мақолада Хитой тарихида ўзига хос мафкураси билан танилган Си Цзиньпиннинг ижтимоий-сиёсий қарашлари муҳокама қилинган. Шунингдек, Хитой Президенти Си Цзиньпиннинг “Давлат бошқаруви” ҳақидаги китоби хусусида таҳлиллар ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE INFLUENCE OF SI JINPIN ON SOCIAL AND POLITICAL PROCESSES IN CHINA

This article discusses the social and political views of Xi Jinping, who is known for his unique ideology in Chinese history. Also, the analysis of the book of Chinese President Xi Jinping on "State Management" is covered.

Текст научной работы на тему «СИ ЦЗИНЬПИННИНГ ХИТОЙДАГИ ИЖТИМОИЙ-СИЁСИЙ ЖАРАЁНЛАРГА ТАЪСИРИ»

СИ ЦЗИНЬПИННИНГ ХИТОЙДАГИ ИЖТИМОИЙ-СИЁСИЙ

ЖАРАЁНЛАРГА ТАЪСИРИ

Абдуазимов Жавлон

Тошкент дaвлaт шapкшyноcлик yH^epcmera MycTa^M тaдкикотчиcи

АННОТАЦИЯ

Ma3Kyp мaцолaдa Хитой mapux^a y3^a хос мaфкурaси билaн maнилгaн Си Цзинъпиннинг ижтимоий-сиёсий цapaшлapu муyокaмa цuлuнгaн. Шунингдек, Хитой Президенти Си Цзинъпиннинг "Дaвлam бошщруви" %aцuдaгu китоби xycyc^a ma%лuллap ёpumuлгaн.

Калит сузлар: мaфкуpaвuй зоя, npaгмamuсм, дaвлam бошщруви, сиёсий paцобam, цйдрият.

ABSTRACT

This article discusses the social and political views of Xi Jinping, who is known for his unique ideology in Chinese history. Also, the analysis of the book of Chinese President Xi Jinping on "State Management" is covered.

Key words: ideological idea, pragmatism, public administration, political competition, value.

КИРИШ

Бугунги кyндa хитойдaги мaфкypaвий жapaёнлapнинг узига xpc боcкичлapдaн утганлиги шaкллaнгaн хрзирги Хитойга xpc хycycиятлapгa эгa бyлгaн cоциaлизмни куриш FOяcи кдшшокдикни оккилота Ba жойидa тyгaтишни, шунингдек,, бойиш дapaжacи ypтaчa бyлгaн жaмиятни бapпо этиш вaзифaлapини aManra ошиpишдa acоcий хизмaт килди1.

Хитой Узининг миллий шapт-шapоитигa тyFpи кeлaдигaн тapaккиёт йyлигa aMan кдлмокдa Ba хвякнинг мaнфaaтини доимо биринчи уринга кУймокдa. Жaxон caxнaлapидa хдм Хитой узининг олийжaноб M^p^raap^a моc paвишдa ишлaб кдлкднган мaфкypaвий FOявий тapFиботлapи билaн турли лойихд Ba мaкcaдлap йyлидa илдaм кaдaм тaшлaмaкдa.

Чeт мaмлaкaтлap билж биpгaликдa мyвофaккият Ba биpгaликдa фойдaлaниш пpиципигa a^cna^aa тapaккдёт FOяcини aмaлдa pyёбгa чикдриш учун "Бир мaкон - бир йул" тaшaббycини илгapи cypмокдa. "Бир мaкон, бир йул" тaшaббycи 2013 йилдa Хитой pax1бapи Си Цзиньпин томонидaн илгapи cypилгaн. Мaкcaди - Буюк ипaк йули доиpacидa кушни дaвлaтлap билвн

1 [Элeкaтpон pecpyc]. https://dknews.kz/ru/okno-v-kitay/175203 -pobeda-kitaya-nad-absolyutnoy-bednostyu-luchshee

44

хамкорликда "иктисодий занжирни куриш" Бунга эришиш йулида хамкорликнинг туртта йуналиши - сиёсий маслахатлашувлар, йул алокалари, савдони осонлаштириш ва пул муомаласи (махаллий валютадаги савдо) масалалари камраб олинади2.

Бугунги кунга келиб "Бир макон - бир йул" ташаббуси хамда транспорт-коммуникация сохасидаги узаро богликлик жуда якин, улар бир-бирини тулдиради.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Бугунги кунда транспорт инфратузилмасини курилишида улкан кадамлар куйиш йули билан Марказий, Жанубий ва Жанубий Шаркий Осиё минтакасида узаро алокаларни амалга оширишда устуворлик касб этади. Кадимда ушбу вазифани "Буюк ипак йули" бажарган ва унинг учун энг аввало йуллар инфратузилмаси керак булган. Бугун эса транспорт магистраллари булган такдирдагина одамлар бир жойдан иккинчи жойга эркин бориши ва юкларни тусиксиз олиб утиши мумкин. Хитой темир йул ва автомагистраллар оркали уни Покистон, Бангладеш, Мьянма, Лаос, Камбоджа, Мугулистон, Тожикистон ва бошка кушни давлатлар билан боглайдиган объектларга диккат-эътибор каратиб келмокда. "Бир макон ва бир йул" курилишини олдинга силжитишда ушбу лойихалар устувор хамиятга эга. Факат шунда биринчи боскич натижаларини барчаси имкон кадар тез якунланиши мумкин, факат шунда буюк ташаббуснинг жозибадорлик ва хаётий кучи намоён булади.

Марказий, Жанубий ва Жанубий Шаркий Осиё минтакасида транспорт-коммуникация тизими сохасида узаро алокалардаги мураккаб масалаларни хал этишда, аксарият мамлакатларнинг умумий муаммоси курилиш борасида молиявий маблагларнинг етарли эмаслиги билан богликликда. Мавжуд молиявий захираларни жонлантириш хамда янги пул тушумларидан тугри фойдаланиш энг мухим масала хисобланади, "Бир макон бир йул" ташаббусига жалб этилган мамлакатларда инфратузилмалар курилишини, шунингдек,, ресурсларни узлаштириш, ишлаб чикариш ва молия сохасидаги хамкорлик хамда узаро алокаларга дахлдор булган бошка лойиха ва объектларни молиявий куллаб-кувватлаш максадида Хитой "Ипак йули жамгармаси"ни таъсис этиб, унга дастлабки бадал 40 миллиард АКШ доллари микдорида инвестиция киритишни эълон килган3. Шу алохида таъкидлаш лозимки ушбу ташаббусдан

2 [Элекатрон ресрус]. https://uza.uz/oz/posts/bir-yol-bir-makon-yangi-tashabbuslar-yangi-imkoniyatlar-va-yangi-muloqot-maydoni_529159?q=%2Fposts%2Fbir-yol-bir-makon-yangi-tashabbuslar-yangi-imkoniyatlar-va-yangi-muloqot-maydoni_529159

3 [Элекатрон ресрус]. https://rus.err.ee/202290/kitaj-nameren-vlozhit-40-milliardov-dollarov-v-novyj-shelkovyj-put

45

энг куп узи манфаатдордир, чунки Хитой "Бир макон ва бир йул" ташаббусини амалга оширишда иштирокчи бошка мамлакатлар билан узаро фойдали ишчан муносабатлар урнатади, куплаб инвестиция ва савдо-сотик сохасида улар билан эркин савдо тармогини яратишга харакат килади.

Си Цзиньпин илгари сурган яна бир янгича концепция "Бир мамлакат -икки тузум", ушбу концепсия янги амалий мазмун билан бойитилган булиб, мамлакатни бирлаштириш сари олга бошлайди десак тугри булади.

"Бир мамлакат - икки тузум" бу мамлакатни бирлаштириш ишини амалга ошириш максадида Тайвань, Сянган ва Аомэнь масалаларини хал этиш учун ХКП ва Хитой хукумати томонидан илгари сурилган илмий концепциядир. Ушбу концепциянинг асосий мазмуни куйидагилардан иборат: Хитойнинг яхлитлигини асосий шарт килган холда, мамлакатнинг асосий кисмида социалистик курилиш давом этади; Хитойнинг ажралмас кисмлари саналган Тайвань, Сянган ва Аомэнда аввал мавжуд булган капиталистик тузум ва турмуш тарзи узок муддат узгаришсиз сакланади; Тайвань, Сянган ва Аомэнь юксак даражадаги мухториятга эга булади. Шу концепция асосида Сянган билан Аомэнь 1997 ва 1999 йилларда мамлакат таркибига кайтади.

Си Цзиньпин 2014 йил 7 май куни Циньминдан партияси раиси Сун Чую билан булган учрашувда такидлагандек: Биз Тайвандаги ватандошлар жипслашиш борасида самимий иштиёкимизни бушаштирмаймиз, "Тайвань мустакиллиги" тарафдорларининг Ватанни пароканда килишга каратилган гаразли максадларига карши курашда метин иродамизни сусайтирмаймиз. Биз Тайвандаги ватандошларимиз тинч-осуда ва бахтли хаёт кечириши учун Тайванда ижтимоий баркарорлик, иктисодий ривожланиш ва ахоли хаёти яхшиланишини чин дилдан истаймиз4.

Бугунги кунда Тайваннинг Хитой билан бирлашиш масаласидаги турли карашлари сиёсий можороларга олиб келмокда, жорий йилнинг бошида 13 январь санасида булиб утган президентлик сайловлари якунида эса расмий Пекиннинг ушбу жараёнларга катъий карши эканлиги позиция шундай дарак берадики Хитой уни уз суверенинетига булган тажовуз сифитада бахолашга тулик хакли.

Шу уринда жахон хамжамияти иштирокчи давлатларнинг ушбу холатга берган муносабадатлари шуни курсатадики Хитойнинг ягона мамлакат сифатида обрусини кандай бахолашгани маълум булиб колди.

4 Си Цзиньпин. Давлат бошкаруви тугрисида. - Т.: "Узбекистан" НМИУ, 2021. - С. 335.

46

Мамлакатимиз ушбу жаранларга уз муносабитини биринчилардан булиб маълум килди. Узбекистан Ташки ишлар вазирлиги 13 январ куни Тайванда булиб утган президентлик сайловлари юзасидан баёнотида:

Вазирлик Узбекистон томони Тайванда булиб утган сайловлар билан боглик вазиятни диккат билан кузатиб бораётганини маълум килган.

"Ягона Хитой" тамойилини катъий куллаб-кувватлашимиз ва Хитой Халк Республикаси хукумати Хитойнинг ягона конуний хукумати, Тайван эса Хитой худудининг ажралмас кисми эканлигини яна бир бор маълум киламиз.

Узбекистон Республикаси икки сохил уртасидаги муносабатларнинг тинч йул билан ривожланишининг катъий тарафдори хамда ХХР хукуматининг Хитойни бирлаштириш йулидаги барча саъй-харакатларини куллаб-кувватлайди5", — дейилади ТИВ муносабатида.

Хитой ва Таиван муносабатларнинг доирасида, бугознинг икки тарафи хам миллатнинг умумий манфаатлари асосида харакат килиши ва давр талабларига катъий амал килган холда, сохиллараро муносабатларни тинч ривожлантиришни мустахкамлаши лозим. Биргаликдаги харакатларни хитой миллатини буюк макомда тиклашни амалга оширишга йуналтириши зарур.

Икки сохили муносабатларининг умумий сиёсий асосини сузсиз саклаб колиш керак. Иккила томоннинг хам "1992 йилги келишув6"ни куллаб-кувватлагани хамда икки сохил муносабатларининг тинч йул билан ривожланишини таъминлашнинг энг мухим омили булади.

Бу келишув айнан шуниси билан мухимки, сохиллараро муносабатларнинг туб хусусиятини аник-равшан белгилаб, у "ягона Хитой" принципини узида мужассам этади. Мавжуд чегараланишга карамасдан, Хитойнинг суверенитети ва худудий яхлитлиги хеч качон булинмас. Тайвань бугозининг икки киргоги бир мамлакатга карашли, иккала сохилда яшаётган халклар бир миллатга тегишли. Хитой албатта икки киргок уртасидаги келишмовчиликларни батамом бартараф этиш, тинч ривожланиш йулидан катъий бориши ва бор куч-гайрат билан сохиллараро муносабатларнинг тинч ривожланиши буйича баркарор тизим яратиши мукарар.

Хитойга хос хусусиятларга эга булган социализмнинг асослари сифатида ХКП рахбарлиги томонидан - Хитойга хос хусусиятларга эга булган социализм

5 https://mfa.uz/uz/press/news/2024/tayvan-bilan-bogliq-vaziyat-xususida—35195

6 "1992 йилги келишув": 1992 йил ноябрь ойида Тайвань бугозининг икки сохили уртасида алокаларни ривожлантириш уюшмаси ва Тайвань бугози оркали борди-келдиларни амалга ошириш жамгармаси икки сохил уртасида иш юзасидан буладиган музокараларда "Ягона Хитой" принципини нуткда кандай ифода этиш масаласи буйича мухокама ва маслахатлашувлар утказди хамда охир-окибат "Таивань бугозининг икки сохили хам ягона Хитой принципига амал килиши керак"лиги хакида огзаки баёнот берган холда, умумий фикрга келишди. Ушбу келишув кейинчалик "1992 йилги келишув" деб ном олади.

47

энг MyxuM ®HxaraapHHH napTua pax6apnurHHHHr MyTacxKaMnam Macananapu öyfiHHa 2014 hhh 5 ceHaT6pgaH 2017 hhh 13 ^eBpanrana 6ynraH ch ^HHbnHHHHHr cy3naraH HyTKgapugaH yMyMnamTupcaK:

Ehphhhhch, Xhtoh KoMMyHHCTHK napTuacu pax6apnurH - XuTOHra xoc xycycuaraapra эгa öynraH cоцнaпнзмнннг энг MyxuM ^uxaru.

Hkkhhhhch, napTua pax6apnurHHH xuMoa KH^um - 6y 6yryH Xhtoh xanKHHHHr, ^yMnagaH, 6apna ^aMoar TammroTnapH, 6apna Munnaraap, axonHHHHr 6apna KaraaMnapu Ba Typnu ®:aMoaTHHnHK goupanapu BaKHmapuHHHr yMyMHH xoxum upogacu.

YHHHHHgaH, napTua y3 opTugaH 1 Munnuapg 300 MHMHOHgaH 3ueg KumuHH 6oöum gapa^acu ypTana öynraH ^aMHaTHH xap TOMOHnaMa 6apno этнm capu эpгamтнpнmн mapT.

TypTHHHHgaH, Xhtoh KoMMyHHCTHK napTHacH MaMnaKaTHHHr eTaKHH pax6ap napTHacura aönaHraHH MaMnaxar, xa^K Ba MHrnarHHHr 6axTugup.

EymHHHugaH, napTua MapKa3HH KyMUTacuHHHr MapKa3namraH aroHa paxöapnurura KartHH aMan Kunum.

OnTHHHugaH, KagHMga "Arap 6yöpyK öa^apunMaca, gaBnar 6omKapyBH ypHaTunMafigu", geraH xuKMarau cy3 öynraH, napTua MaMnaKarau xygyg^apu KecuMugaru 6apna umnapra pax6apnuK KH^agu7.

OOH^A^AHH^rAH A^ABHET^AP (REFERENCES)

1. [3neKarpoH pecpyc]. https://dknews.kz/ru/okno-v-kitay/175203-pobeda-kitaya-nad-absolyutnoy-bednostyu-luchshee

2. [3neKarpoH pecpyc]. https://uza.uz/oz/posts/bir-yol-bir-makon-yangi-tashabbuslar-yangi-imkoniyatlar-va-yangi-muloqot-

maydoni_529159?q=0/o2Fposts0/o2Fbir-yol-bir-makon-yangi-tashabbuslar-yangi-imkoniyatlar-va-yangi-muloqot-maydoni_529159

3. [3neKarpoH pecpyc]. https://rus.err.ee/202290/kitaj-nameren-vlozhit-40-milliardov-dollarov-v-novyj-shelkovyj-put

4. Ch ^HHtnuH. gaBnar 6omKapyBH Tyrpucuga. - T.: "Y36eKHcTOH" HMHY, 2021. - C. 335.

5. https://mfa.uz/uz/press/news/2024/tayvan-bilan-bogliq-vaziyat-xususida---35195

6. Ch ^HHtnuH. gaBnar 6omKapyBH Tyrpucuga. - T.: "Y36eKHcTOH" HMHY, 2021. - C. 27,31.

7 Ch ^hhmhh. gaB^aT 6omKapyBH Tyrpucuga. - T.: "Y36eKHcTOH" HMHY, 2021. - C. 27,31.

48

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.