Научная статья на тему 'ШОЛИНИНГ (ORIZA SATIVA) РИВОЖЛАНИШИГА СУВ ҚАЛИНЛИКЛАРИНИ ТАЪСИРИ'

ШОЛИНИНГ (ORIZA SATIVA) РИВОЖЛАНИШИГА СУВ ҚАЛИНЛИКЛАРИНИ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
111
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Шоли / меъёр / суғориш / сарфи / м3 / агротехник тадбир / ҳосилдорлик. / Rice / norm / watering / consumption / m3 / agrotechnical measures / productivity.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Хожамкулова Юлдузой Жахонкуловна, Аметов Азат Ганибаевич

Ушбу мақолада ўртапишар “Искандар” шоли навида 5; 10; 15 ва 20 см ли сув қалинлигида ўсимликнинг ўсиши, ривожланиш фазаларидаги сувга бўлган маълумотлар ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this article, mid-ripening rice "Iskandar" grade 5; 10; It has been established that water consumption in the development phases with an increase in water thickness of 15 and 20 cm.

Текст научной работы на тему «ШОЛИНИНГ (ORIZA SATIVA) РИВОЖЛАНИШИГА СУВ ҚАЛИНЛИКЛАРИНИ ТАЪСИРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

УУТ: 633.18/631.17.

ШОЛИНИНГ (ORIZA SATIVA) РИВОЖЛАНИШИГА СУВ ЦАЛИНЛИКЛАРИНИ ТАЪСИРИ Хожамкулова Юлдузой Жахонкуловна

^.х.ф.ф.д. (PhD), "Усимликлар физиологияси ва биокимёси" лаборатория мудири,

Шоличилик илмий-тадкикот институти Email: xojamkulovayulduzoy@gmail.com Аметов Азат Ганибаевич Дон ва шоли илмий ишлаб чикариш бирлашмаси сувгариш ва мелорация лабараторияси кичик илмий ходими Email: www.h.ganibay@gmail.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.7212328

Аннотация. Ушбу мацолада уртапишар "Искандар " шоли навида 5; 10; 15 ва 20 см ли сув цалинлигида усимликнинг усиши, ривожланиш фазаларидаги сувга булган маълумотлар ёритилган.

Аннотация. В данной статье рис средневозрастной "Искандар" сорт 5; 10; Освещены данные о росте растений, фазах развития при толщине воды 15 и 20 см.

Abstract. In this article, mid-ripening rice "Iskandar" grade 5; 10; It has been established that water consumption in the development phases with an increase in water thickness of 15 and 20 cm.

о

Калит сузлар. Шоли, меъёр, сугориш,сарфи, м , агротехник тадбир, уосилдорлик.

Ключевые слова. Рис, норма, полив, расход, м , агротехнические мероприятия, урожайность.

Key words. Rice, norm, watering, consumption, m , agrotechnical measures, productivity.

Мавзунинг долзарблиги Шоличиликни ривожлантириш долзарб вазифа эканлигини х,исобга олиб, охирги йилларда бу сохдга жиддий эътибор каратилмокда, яъни тараккиётнинг экстенсив ва интенсив йулларини баробар олиб бориш учун саъй-хдракатлар килинмокда. Дунё ах,олиси сонининг ортиб бориши билан бир каторда гуруч мах,сулотларига булган талаб х,ам ортиб бормокда.

Шу боис, шоли етиштиришнинг микдори жумладан, А^Ш кишлок хужалиги департаменти (USAID) маълумотларига кура, утган йили гуруч ишлаб чикариш 496,40 млн тоннани ташкил этган, жорий йилда эса 503,17 млн тонна гуруч етиштирилиб бутун дунё буйлаб 6,77 млн тоннага ёки 1,36 фоизга ортган [1]. Шу сабабдан шоли етиштиришда сугориш сувдан самарали фойдаланиш, юкори ва сифатли х,осил етиштиришда илгор, ресурс тежамкор, инновацион агротехнологияларни ишлаб чикиш долзарб х,исобланади. Дунё мамлакатларида уртача гектарига 14-16 минг м, Республикамизда эса тупрок-иклим шароитлари ва шоли навларининг боглик х,олда гектарига 16-21 минг м сув сарфланмокда. Шу боис сугоришда сув микдорини камайтириш мух,им масалалардан бири х,исобланади.

Мамлакатимизда ах,олининг шоли мах,сулотларига булган талабини кондириш буйича бир канча ишлар амалга оширилмокда. Хрзирда республикамизда 129,4 минг гектар майдонда 611130 тонна шоли етиштирилмокда. Шолидан юкори ва сифатли х,осил етиштиришда сувдан фойдаланиш самарадорлигини ошириш, шоли етиштириш учун

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

сарфланадиган сув микдорини камайтириш агротехнологиясини ишлаб чикиш буйича тадкикотлар олиб борилмокда. Шоличиликни ривожлантириш долзарб вазифа эканлигини хисобга олиб, охирги йилларда бу сохага жиддий эътибор каратилмокда, яъни тараккиётнинг экстенсив ва интенсив йулларини баробар олиб бориш учун саъй-харакатлар килинмокда. Шоли етиштириш хамда харид килишнинг ягона тизимини шакллантириш, ер ва сув ресурсларидан окилона фойдаланиш, шунингдек, ички истеъмол бозорини юкори сифатли махсулотлар билан тулдириш максадида окилона фойдаланиш, шунингдек, ички истеъмол бозорини юкори сифатли махсулотлар билан тулдириш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 2 февралдаги "Шоли етиштиришни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4973-сон карорига асосан шоли етиштиришда сувни тежайдиган технологияларни кенг куллаш, шоли майдонларининг 20 фоизини кучат усулида экиш, 50 фоизида лазер ускунаси ёрдамида ерни текислаш тизимини жорий этиш, 30 фоизида эса шоли уругини замонавий сеялкаларда экиш вазифалари белгиланган [2].

Мавзунинг урганилганлик даражаси Хорижий олимларимиз А.Я.Барчукованинг [3] олиб борган илмий тадкикотлари Кубань шоличилик илмий-тадкикот институти нафакат экиш учун ярокли шоли уруглари етказиб берувчи энг асосий объект хисобланиб, у ерда шоли навларининг усув даврига караб экиш муддати, меъёрларини хисобга олган холда етиштириш агротехнологияларини ишлаб чикади. Келаси йил учун олинадиган сара уруг сифатини экиш муддатини тугри белгилаш, сабаби, тулик усув даврини утаган шолининг руваги узун, донлари тулик, экишга яроклилик даражаси юкори булади, сифатли хосил олинади. Шолини кам сув талаб киладиган навлари ва турларини булиб-булиб сугориш муддатлари ва кам сув талаб киладиган шоли навлари булиб-булиб сугоришда транспирация коэффициенти хавони нисбий намлигига боглик холда, 509-746 тенг булганлигини таъкидлаган.

Г.Л.Зелинскийнинг [4] маълумотларида усимликнинг барча даврларида паст харорат усимликка салбий таъсир курсатади, асосан гуллаш даврида. Шоли учун сувнинг муътадил харорати 30-330С булиб хисобланади. Х,арорат 40 0С ва ундан юкори булганда гуллаш ва уругланиш жараёнлари бузилади. Сувнинг чекларида доимий равишда окиб туриши сувнинг хароратини камайтириб, шолининг хосилдорлигини купайтириш учун хизмат килади. Аникланишича рувакнинг муртак холидаги пайтида сув хароратининг бостириб сугориш йули билан ёки окар сув билан 20-220С гача пасайтирилиши рувак шохчаларининг купайишига олиб келади. Иклимида шаклланган бу усимлик узининг юкори экологик пластиклиги туфайли бутун дунё буйлаб кенг таркалган. Шолининг асосий жахон экинлари текисланган ерларда жойлашган, аммо у денгиз сатхидан 2,6 минг метргача булган тог ён багирларида, 6-7 метр катламли ёмгир суви босган водийларда хам экилади.

Тадцицот услублари "Дала тажрибаларини утказиш услублари" [5], "Методика полевых опытов" [6]. (Б.А.Доспехов. 1973) хдмда "Узбекистонда шоли етиштириш сувдан тежаб фойдаланиш (2019) услубий курсатма" каби услубий кулланмалар асосида олиб борилди.

Тадцицот натижалари Шоличилик илмий-тадкикот институти тажриба даласида шоли экилган майдонларда уртапишар "Искандар" шоли нави мисолида (oriza sativa) усув даврида шолига сарфлаган сув микдори, 5;10; 15; ва 20 см ли сув калинликларини

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

u 3

ypraHraHHMH3ga (reKTapura) 5 cm -h cyB KanuHnHruga 13700 m hh, 10 cm -h cyB

3 3

KanuHnHruga эсa, 17600 m hh, 15 cm -h cyB KanuHnHruga эсa, 19700 m hh x,aMga 20 cm -h

cyB KanuHnHruga 20800 m hh TamKHn этгaн 6ynH6, (roKopu KypcaTrun xaMga cyBHH

3 3

Te^anumu 15 cm BapuaTga) yHu6 HHKHm gaBpuga 1870 m , MaMcanam gaBpuga 2050 m ,

3 3 3

Tynnamu gaBpuga 2400 m , HaMnanam gaBpuga 2770 m , pyBaKnam gaBpuga 3830 m , rynnam

3 3 ~ 3

gaBpuga 4860 m , yMyMHH numumga эсa 1920 m cyB cap$naHu6, hh—hk cyB cap^H 19700 m hh TamKHn этгraн.пнгн Ky3aTHngH [7].

YcyB gaBpuga mo^nra cap$.iaraH MaBcyMHH cyB cap$H, m /ra MH^gopn

1 —HH3Ma.

XYTOCA^AP BA TAKtfH^tfAP

1. OnuHraH MatnyMoTnapgaH xynoca KHnum MyMKHHKH cyB KanHHnurH omu6 6opraH capu (5,10,15 Ba 20 cm) monu HaBnapuHHHr ycHM-HK-apuHH ycyB gaBpuHH Hy3HnumH Ky3aTungu. (CyB KanuHnurH 20 cm gaH opTHmu 6unaH ypraHHnraH HaBnapHHHr pyBaKgaru nyn goHnap cohhhh Kynamura, noanaHHHr eTu6 Konumra MOHunnurH opTHmu x,ocHngopnHKHHHr nacaHHmura onu6 Kengu).

MaBcyM gaBOMHga monu eTHmTupunraH neKnapgaH OKOBara HHKapunraH cyB MHKgopnapuHH ypraHHm myHH KypcaTagHKH, neKgaru cyB KanuHnurH 5 cm 6ynraHga 13-15%, (MaBcyBHH cyropum Metepura Huc6aTaH) KonraH BapuaHTnapga эсa 18-22% ra cyB HHKHmu Ky3aTHnraH. fflonHHH cyropum 6yHHna onuHraH Ta^pu6a HaTH^anapu myHH KypcaTgHKH, neKgaru cyB KanHHnHKnapHHH Typnuna 6ynHmnHru yMyMHH cyropum Metepura oKoBa HHKHmura Ba monu HaBnapuHHHr ycumu, puBo^naHHm Ba xocHngopnurura y3 TatcupuHH KypcaTgu.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Тошкент вилоятининг утлоки-боткок тупроклари шароитида юкори ва сифатли шоли х,осили етиштириш х,амда юкори иктисодий самарадорликка эришиш учун уртапишар "Искандар" шоли навини тавсия этилган агротехник тадбирлар асосида 15 см сув калинлигида сугориш тавсия этилади.

REFERENCES

1. http://www.worldagriculturalproduction.com/crops/rice.aspx

2. Узбекистон Республикаси Президентининг карори 2021 йил 2 -февраль № П^-4973. Шоли етиштиришни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида.

3. Барчукова.А.Я. Эффективность применения лигногуматов на рисе А.Я.Барчукова, Н.С.Томашевич, Н.В.Чернышева, В.А.Лодатко, М.А.Ладатко. //Труды Кубанского государственного аграрного университета. 2013. №4 (43) С.62-66.

4. Зелинский.Г.Л. Морфо-биологическое обоснование агротехники риса. Политематический сетевой электронный научный журнал Кубанского государственного аграрного университета (Научный журнал Куб ГАУ. 2012. №03 (077). 24-б

5. Ш.Нурматов, ^.Мирзажонов (2007) "Дала тажрибаларини утказиш услублари" [8-51-б].

6. Доспехов.Б.А. «Методика полевого опыта» Москва «Колос» 1973. С. 227248.

7. Khojamkulova Yu. J. The effect of different water thicknesses on the growth rate of rice (oriza sativa). "Актуальные проблемы современной науки®" Россия, № 4 (121) с. 9497. 2021 г. Issn 1680-2721. (06.00.00.№5)

8 Idrisov, X. A., & o'g'li soliyev, a. M. (2022, may). Sug 'oriladigan maydonlarda mosh (phaselus aureus piper.) Navlarining tavsifi. In international conferences on learning and teaching (vol. 1, no. 7, pp. 17-23).

9 Idrisov, X. A., Atabayeva, X. N. (2022, may). Loviya va mosh ekinlarining umumiy ahamiyati va biologik xususiyatlarini tahliliy o 'rganish. In international conferences on learning and teaching (vol. 1, no. 8, pp. 644-651).

10. Xalima, A., Xusanjon, I., & Abdulvosid, S. (2022). O 'tloqi-botqoq tuproqlar sharoitida mosh (Phaseo1is aireis piper) ning o 'sishi, rivojlanishi va don hosildorligi. Research and education, 1(2), 373-381.

11. Xusanjon, I., & Abduxolik, K. (2022). Moshning yangi navlarini yaratishda seleksiya ko 'chatzorida o 'tkazilgan tadqiqotlar. Research and education, 1(4), 50-56.

12 Abdujabborovich, I. X., Ozodbek, A., Nodirbek, X., & Abrorbek, a. (2022). Sug 'oriladigan maydonlarda mosh (Phaseolus aureus Piper) navlarining simbiotik faoliyatiga ekish muddati va me 'yorining ta'sirini o 'rganish. Science and innovation, 1(1), 615-624.

13. Abdujabborovich, I. X., o'gli, u. X. I., qizi, a. D. A., qizi, y. M. N., & ogli, m. A. A. (2022). Tipik bo'z tuproqlar sharoitida mosh (Phaseolus aireus Piper) navlarini tadqiq etish. Science and innovation, 1(d2), 160-165.

14. Abdujabborovich, i. X. (2022). Qozoqi anorning biologik xususiyatlari. Models and methods for increasing the efficiency of innovative research, 2(13), 396-400.

15. Idrisov, X. A., & o'g'li Soliyev, a. M. (2022, may). Sug 'oriladigan maydonlarda soya etishtirish texnologiyasini takomillashtirish. In international conferences on learning and teaching (vol. 1, no. 7, pp. 286-295).

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

16. Abdujabborovich, i. X., & Gofurovna, r. F. (2022, may). Soya (Glycine hispida l) ning bilogik xususiyatlari va tashqi muxit omillari. In e conference zone (pp. 1-5).

17. Abdujabborovich, i. X., & teshaboyev, a. (2022). Soyaning kolleksiya ko'chatzoridan samarali va maqsadli foydalanishning ilmiy axamiyati. Science and innovation, 1(d3), 286-290.

18. Abdujabborovich, i. X., & o'g'li, x. A. M. (2022). Sholi seleksiyasi bo 'yicha o 'tkazilgan tadqiqot natijalarini tahliliy o 'rganish. Science and innovation, 1(d3), 276-281.

19. Abdujabborovich, i. X., o'g, p. J. G. A., o'g'li, e. K. E., & o'g, d. O. N. M. (2022). Soyaning yangi navlarini yaratishda nav namunalaridan samarali va maqsadli foydalanishning ahamiyati. Science and innovation, 1(d3), 269-275.

20. Abdujabborovich, i. X., & Mirzamaxsudavich, b. R. (2022). Soyaning yangi navlarini yaratish bo 'yicha o 'tkazilgan tadqiqotlar. Science and innovation, 1(1), 776-785.

21. Idrisov, x. A. (2022, june). Osiyo loviyasi-mosh (phaselus aureus piper.)-biologik xususiyatlari. In international conferences on learning and teaching (vol. 1, no. 9, pp. 144-148).

22. Abdujabborovich, i. X., o'gli, u. X. I., qizi, a. D. A., qizi, y. M. N., & ogli, m. A. A. (2022). Tipik bo'z tuproqlar sharoitida mosh (rhaseolus aireus piper) navlarini tadqiq etish. Science and innovation, 1(d2), 160-165.

23. Abdujabborovich, i. X., & teshaboyev, a. (2022). Soyaning kolleksiya ko'chatzoridan samarali va maqsadli foydalanishning ilmiy axamiyati. Science and innovation, 1(d3), 286-290.

24. Idrisov, x. A., & karimov, a. A. (2022, july). Mosh (phaselus aureus piper.) Dan yuqori hosil olishda agrotexnik omillarning ahamiyatimosh (phaselus aureus piper.) Dan yuqori hosil olishda agrotexnik omillarning ahamiyati. In international conferences on learning and teaching (vol. 1, no. 11, pp. 106-111).

25. Xusanjon, i., & abduxolik, k. (2022). Moshning yangi navlarini yaratishda seleksiya ko 'chatzorida o 'tkazilgan tadqiqotlar. Research and education, 1(4), 50-56.

26. Abdujabborovich, i. X., o'g, p. J. G. A., o'g'li, e. K. E., & o'g, d. O. N. M. (2022). Soyaning yangi navlarini yaratishda nav namunalaridan samarali va maqsadli foydalanishning ahamiyati. Science and innovation, 1(d3), 269-275.

27. Abdujabborovich, i. X., & mirzamaxsudavich, b. R. (2022). Soyaning yangi navlarini yaratish bo 'yicha o 'tkazilgan tadqiqotlar. Science and innovation, 1(1), 776-785.

28. Idrisov, x. A., & o'g'li soliyev, a. M. (2022, may). Sug 'oriladigan maydonlarda mosh (phaselus aureus piper.) Navlarining tavsifi. In international conferences on learning and teaching (vol. 1, no. 7, pp. 17-23).

29. Idrisov Xusanjon Abdujabborovich, Xalbaev Akbar Namozovich. (2022). SOYANING SELEKSIYA KO'CHATZORIDAGI NAV NAMUNALARINI QIMMATLI-XO'JALIK XUSUSIYATLARINI O'RGANISH. MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE, 1(12), 22-25. https://doi.org/10.5281/zenodo.7032183.https://doi.org/10.5281/zenodo.7032183

30.Soyaning nazorat ko'chatzoridagi nav namunalarini qimmatli-xo'jalik xususiyatlarini tahliliy organish. https://academicsresearch.com/index.php/rnsr. "Results of national scientific rasearch" scientific-methodical journal. Volume 1, Issue 4, ISSN:2181-3639, Toshkent 2022 y 5-son,.134-139 betlar, https://academicsresearch.com/index.php/rnsr/ind.

31. Khojamkulova Yulduzoy Jahonkulovna, Kashkaboeva Chulpanoy

32. Tulkunovna, Ibragimov Feliks Yuldashevich. IN RICE (ORIZA SATIVA) VARIETIES THE PLANT GROWS AT DIFFERENT WATER THICKNESSES, WATER

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

CONSUMPTION DURING DEVELOPMENT PERIODS, M 3, SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN MANAGEMENT AND ECONOMY International scientific-online conference. https://doi.org/10.5281/zenodo.7028149.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.