CC BY
1SHAXS VA JAMIYATNI BOSHQARISHNING XUSUSIYATLARI Allabergenov Arislan Rustamovich
Qoraqalpog'iston Respublikasi IIV Jamoat xavfsizligi xizmatlari Yo'l harakati xavfsizligi boshqarmasi saf bo'linmalari yo'l-patrul xizmati bataloni komandirining ma'naviy-ma'rifiy ishlar bo'yicha o'rinbosari https://doi.org/10.5281/zenodo.14229100
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Qabul qilindi: 20- Noyabr 2024 yil Ma'qullandi: 24- Noyabr 2024 yil Nashr qilindi: 27- Noyabr 2024 yil
KEY WORDS
shaxsni boshqarish, jamiyatni boshqarish, individual yondashuv, kollektiv yondashuv, ichki motivatsiya, siyosiy boshqaruv, ijtimoiy nazorat, boshqaruv vositalari, qaror qabul qilish, erkinlik va mas'uliyat, jamiyat barqarorligi
Ushbu maqolada shaxsni boshqarish va jamiyatni boshqarish jarayonlari o'rtasidagi farqlar va o'xshashliklarni tahlil qilinadi. Shaxsni boshqarishning asosiy xususiyatlari, individning ichki motivatsiyasi, o'z-o'zini boshqarish, va psixologik metodlar orqali amalga oshiriladi. Jamiyatni boshqarish esa kollektiv manfaatlarga qaratilgan bo'lib, siyosiy, iqtisodiy, va ijtimoiy strukturalar orqali amalga oshiriladi. Shaxsiy boshqaruvda erkinlik va mas'uliyatning muvozanati, ichki motivatsiya va qarorlar qabul qilish jarayoni muhim ahamiyatga ega bo'lsa, jamiyatni boshqarishda esa tartibni saqlash, qonunlarga rioya qilish, va fuqarolarni jamiyatdagi faol ishtirokiga undash zarur. Maqolada har bir boshqaruv jarayonining xususiyatlari va boshqaruv vositalari tahlil qilinadi, hamda ularning samarali ishlash uchun muvozanatni ta'minlashning ahamiyati ko'rsatiladi.
Shaxsni boshqarish va jamiyatni boshqarish bir-biridan farq qiluvchi jarayonlar bo'lib, har birining o'ziga xos xususiyatlari mavjud. Ushbu boshqaruv jarayonlarining xususiyatlari ularning maqsadlari, vositalari, va ta'sir qiluvchi omillarga qarab farqlanadi [6, 311-313]. Quyida shaxsni boshqarish va jamiyatni boshqarishning xususiyatlari tahlil qilinadi.
Shaxsni boshqarishning xususiyatlari Individual yondashuv. Shaxsni boshqarish asosan individning o'ziga qaratilgan va uning xatti-harakatlari, qarorlari, va ehtiyojlariga moslashtirilgan. Har bir shaxsning o'ziga xos xususiyatlari, qobiliyatlari va motivatsiyalari mavjud bo'lib, boshqarish jarayoni shularni hisobga olib amalga oshiriladi. Shaxsiy yondashuvda ko'proq psixologik metodlar, o'z-o'zini boshqarish, o'zini anglash va ichki motivatsiya asosida ishlanadi.
Ichki motivatsiya va o'zini anglash. Shaxsni boshqarishda asosiy e'tibor individning ichki motivatsiyasini uyg'otish va unga yo'naltirishga qaratiladi. Shaxslar o'zlarini rivojlantirish, maqsadlarga erishish, va o'z hayotlaridagi muvaffaqiyatlarni nazorat qilish uchun ko'proq ichki motivlarga tayanadilar. Masalan: O'z maqsadlariga erishish uchun ichki ishonch va o'z-o'zini rag'batlantirishga asoslangan yondoshuvlar
Erkinlik va mas'uliyat. Shaxsni boshqarish jarayonida erkinlik va mas'uliyatning
muvozanatiga katta e'tibor beriladi. Har bir shaxs o'z qarorlarini qabul qilishda erkin bo'lishi kerak, lekin bu erkinlik jamiyatdagi qonunlar, me'yorlar va axloqiy me'yorlar doirasida bo'lishi zarur. Shaxs o'z xatti-harakatlariga javobgar bo'lishi va o'zining shaxsiy mas'uliyatini anglab yetishi kerak [5, 58-63].
Boshqaruv vositalari. Shaxsni boshqarishda asosan psixologik vositalar, maslahatlar, motivatsiya tizimlari va o'z-o'zini boshqarish usullari ishlatiladi. Boshqaruv asosan shaxsning ichki holati, his-tuyg'ulari, va ehtiyojlari bilan bog'liq bo'lib, tashqi nazorat kamroq ahamiyatga ega.
Qaror qabul qilish. Shaxsni boshqarish jarayonida qarorlar ko'pincha individning o'ziga qaratilgan bo'lib, shaxsiy maqsadlar va manfaatlar asosida qabul qilinadi. Boshqarishning maqsadi shaxsning o'z ichki potensialini ochish, o'ziga ishonch hosil qilish, va muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo'lgan qarorlar qabul qilishga yordam berishdir. Jamiyatni boshqarishning xususiyatlari
Kollektiv yondashuv. Jamiyatni boshqarish jarayoni kollektiv manfaatlar va umumiy yaxshilikni ta'minlashga qaratilgan. Jamiyatda boshqaruv, ijtimoiy institutlar, qonunlar, siyosiy tizimlar va boshqaruv organlari orqali amalga oshiriladi. Bunda ko'proq jamoaviy qarorlar qabul qilinadi va jamiyatning turli qatlamlarining ehtiyojlari va manfaatlari hisobga olinadi. Jamiyatda boshqaruv har bir shaxsning erkinligi va huquqlarini himoya qilish bilan birga, jamiyatning umumiy barqarorligini saqlashga ham qaratiladi.
Siyosiy va ijtimoiy strukturaviy boshqaruv. Jamiyatni boshqarish jarayoni ko'proq siyosiy va ijtimoiy tuzilmalarga asoslanadi. Hukumatlar, qonunlar, parlamentlar, va boshqaruv tizimlari jamiyatda tartibni o'rnatish va fuqarolarni boshqarish uchun ishlatiladi. Masalan: Parlamentarizm, prezidentlik tizimi, yoki monarxiya kabi boshqaruv shakllari [3, 163-168]. Tartib va nazorat. Jamiyatni boshqarishda tartibni saqlash va ijtimoiy nazoratning o'rni katta. Jamiyatdagi tartibni saqlash uchun qonunlar, me'yorlar, jazo tizimlari va boshqa boshqaruv vositalari mavjud. Jamiyatda boshqaruv o'zgaruvchan bo'lib, fuqarolarni jamiyatda erkin va xavfsiz yashashiga yordam berish uchun ijtimoiy va siyosiy tartiblarni belgilaydi. Ijtimoiy hamkorlik va qaror qabul qilish. Jamiyatni boshqarishda qarorlar ko'pincha jamoaviy ravishda, fuqarolarning ishtiroki orqali qabul qilinadi. Bu qarorlar turli ijtimoiy guruhlar va jamiyatning barcha qatlamlari ehtiyojlarini hisobga olib qabul qilinishi kerak. Jamiyatda boshqaruv jarayonlari fuqarolarni faol ishtirok etishga undaydi, demokratik jamiyatlarda bunday jarayonlar saylovlar, referenduma va boshqa ishtirokchilarga asoslanadi.
1-jadval. Shaxsni va jamiyatni boshqarishning asosiy farqlari
Xususiyat Shaxsni Boshqarish Jamiyatni Boshqarish
Yondashu v Individual (Shaxsiy) Kollektiv (Jamiyatdagi barcha qatlamlar)
Asosiy Maqsad Shaxsning o'zini rivojlantirish va maqsadlariga erishish Jamiyatdagi barqarorlik va umumiy manfaatlarni ta'minlash
Qaror Qabul Qilish Individuallik, o'z manfaatlari asosida Jamoaviy, ijtimoiy manfaatlar asosida
Erkinlik va Mas'uliyat Erkinlik va mas'uliyat o'rtasidagi muvozanat Fuqarolar va boshqaruv organlari o'rtasida mas'uliyat
Xususiyat Shaxsni Boshqarish Jamiyatni Boshqarish
Boshqaru v Vositalari Psixologik yondoshuvlar, o'z-o'zini boshqarish metodlari Siyosiy institutlar, qonunlar, hukumat tizimlari
Tartib va Nazorat Ichki nazorat (o'z xatti-harakatlarini nazorat qilish) Ijtimoiy va siyosiy nazorat (qonunlar, jazo tizimlari)
Jadvalda ko'rinib turganidek, shaxsni boshqarish va jamiyatni boshqarishning xususiyatlari o'rtasida katta farqlar mavjud. Shaxsni boshqarish asosan individning ichki motivatsiyasi va qarorlarini o'zlashtirishga qaratilgan, jamiyatni boshqarish esa kollektiv manfaatlarni ta'minlash, ijtimoiy adolatni saqlash, va tartibni o'rnatish orqali amalga oshiriladi. Ikkala boshqaruv turi ham samarali bo'lishi uchun muvozanatni, tartibni va hamkorlikni talab qiladi.
Xulosa. Shaxsni boshqarish va jamiyatni boshqarish o'rtasida ko'plab farqlar mavjud bo'lib, ularning har biri o'ziga xos maqsadlar, vositalar va qaror qabul qilish jarayonlariga asoslanadi. Shaxsni boshqarish jarayoni, asosan, individning ichki ehtiyojlari, motivatsiyasi, va o'z-o'zini anglashga yo'naltirilgan bo'lib, shaxsning ichki potensialini ochish, o'ziga ishonch hosil qilish va maqsadlariga erishish uchun zarur qarorlar qabul qilishga qaratilgan. Bundan farqli o'laroq, jamiyatni boshqarish jarayoni kollektiv manfaatlarni ta'minlash, ijtimoiy adolatni saqlash va jamiyatning barqarorligini oshirishga yo'naltirilgan. Shaxsni boshqarishda erkinlik va mas'uliyat o'rtasidagi muvozanat, jamiyatni boshqarishda esa fuqarolar va boshqaruv organlari o'rtasidagi mas'uliyatni muvofiqlashtirish zarur. Ikkala boshqaruv jarayoni ham samarali bo'lishi uchun o'zaro hamkorlik, tartibni saqlash, va muvozanatni ta'minlash muhimdir. Shaxsni boshqarishda ichki motivatsiya va individuallikni rivojlantirish muhim bo'lsa, jamiyatni boshqarishda ijtimoiy barqarorlik, tenglik va adolatni ta'minlashga katta e'tibor qaratiladi. Shunday qilib, har ikki boshqaruv jarayoni o'z o'rnida muhim ahamiyatga ega va ular bir-birini to'ldiradi. Shaxsning rivojlanishi jamiyatning barqarorligi va farovonligini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi, jamiyat esa shaxslarning erkinligini himoya qilish va ijtimoiy adolatni saqlash orqali shaxslarni muvaffaqiyatga erishishga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Ahrorov, V. Y. Sotsial psixologiya. Samarqand-2020.
2. Alisherova, Z. (2022). SHAXSNI O 'RGANISHNING IJTIMOIY PSIXOLOGIYA UCHUN O 'ZIGA XOSLIGI. IJTIMOIY PSIXOLOGIYA VA UNING DOLZARB MUAMMOLARI. Scientific progress, 3(4), 407-411.
3. Jo'raboevna, K. M., & Melikboboyevich, S. U. (2024). IJTIMOIY PSIXOLOGIYA VA INSON MUNOSABATLARI. TADQIQOTLAR. UZ, 48(1), 163-168.
4. Hamdamova, M. (2008). Ma'naviyat asoslari. T.:"Fan va texnologiya.
5. Qurbonov, D. (2023). BOSHQARUV JARAYONLARI VA SAMARADORLIGI. Общественные науки в современном мире: теоретические и практические исследования, 2(6), 58-63.
6. Ruxsora, E. J. (2024). PSIXOLOGIYA METODLARI, PREDMETI VA VAZIFALARI. Новости образования: исследование в XXI веке, 2(17), 311-313.
7. Ziyavtidinova, N. M., & O'rinov, Y. M. (2012). Menejment. O'quv qo'llanma./T.:" Tafakkur-Bo'stoni, 312.
