CC BY
0INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© G.A.Embergenova1B_
1O'zbekiston davlat san'at va madaniyat instituti Nukus filiali, Nukus, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: maqolada Sharqda xususan, O'rta Osiyo zaminidan yetishib chiqqan allomalarning ilmiy merosida musiqa san'ati haqida berilgan ilmiy qarashlar haqida so'z yuritilgan. Qomusiy allomalarning musiqashunoslik ilmiga qo'shgan hissasi atroflicha tahlil qilingan. Ulug' ajdodlarimiz tomonidan yaratilgan va bugungi kunda butun dunyoni hayratga solib kelayotgan ilmiy musiqiy meros faqat bir millat yoki xalqning emas, balki butun insoniyatning ma'naviy mulkidir. Bu bebaho boylik yangi va yangi avlodlar uchun ham yangi bilim manbai, yangi ijod uchun mustahkam zamin bo'lib xizmat qilishi kerak.
MAQSAD: "sharq mutafakkirlari ilmiy merosida - musiqa san'ati" mavzusini o'rganish va tadqiq qilish orqali sharqiy davlatlarining musiqa san'ati bo'yicha tarixiy, madaniy, va ilmiy meroslarini o'rganish, yoritish va taqdim etishdir. Bu tadqiqotlar, o'quvchilar va ilmiy jamoat uchun sharqiy musiqa san'ati haqida ko'p to'liq ma'lumotlar taqdim etishni, uning tarixiy rivojlanish jarayonlarini, asosiy shaxsiyliklarni va muhim g'oyalarini tushuntirishni maqsad qiladi.
MATERIALLAR VA METODLAR: "Sharq mutafakkirlari ilmiy merosida - musiqa san'ati" mavzusini o'rganish uchun foydalaniladigan materiallar va metodlar quyidagilardan iborat bo'lishi mumkin: tarixiy manbalardan foydalanish, Ilova va elektron resurslardan foydalanish, tajribali mutaxassislar bilan muloqotlar, tadqiqotlar va ilmiy jurnallar, musiqa eserlarining izlanishi va analizi. Materiallar va metodlar bu mavzuni tushuntirishda yordamchi bo'ladi va o'rganuvchilarga sharqiy musiqa san'ati haqida yuqori darajada ma'lumot olish imkoniyatini beradi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: "Sharq mutafakkirlari ilmiy merosida - musiqa san'ati" mavzusida muhokama va natijalar quyidagicha bo'lishi mumkin: tarixiy yondashuvlar va muhokamalar, ilmiy jurnallar va konferensiyalar, o'quvchilar va tadqiqotchilar to'plamining maqbuliyati, ko'nikma va tavsiyalar, asosiy natijalar va takliflar Bu muhokama va natijalar mavzuni o'rganish va tadqiq etishning muhim qismlarini tashkil etadi va soha bo'yicha o'quvchilar, ilmiy jamaat va soha mutaxassislarining ko'rsatgan ishlarini boshqarishda yordam beradi.
XULOSA: "Sharq mutafakkirlari ilmiy merosida - musiqa san'ati" mavzusining xulosasi quyidagicha bo'lishi mumkin: Bu mavzu, sharqiy davlatlarning musiqa san'ati sohasidagi
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №4(1)
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
tarixiy, madaniy, va ilmiy meroslarini o'rganish, yoritish va taqdim etishga bag'ishlangan. Ushbu tadqiqotlar va muhokamalar, o'quvchilar, tadqiqotchilar va soha mutaxassislar tomonidan amalga oshiriladi va tarixiy asarlar, ilmiy jurnallar, elektron resurslar, tajribali mutaxassislar bilan muloqotlar, ilmiy konferensiyalar va o'quvchilar va tadqiqotchilar to'plami o'rtasidagi murojaatlar yordamida amalga oshiriladi.
Kalit so'zlar: Sharq mutafakkirlari, ilmiy meros, musiqa san'ati, ijrochilik, tarixiy asarlar.
Iqtibos uchun: Embergenova G.A. Sharq mutafakkirlari ilmiy merosida - musiqa san'ati. // Inter education & global study. 2024. №4(1). B.320-326.
В НАУЧНОМ НАСЛЕДИИ ВОСТОЧНЫХ МЫСЛИТЕЛЕЙ - МУЗЫКАЛЬНОЕ ИСКУССТВО_
© Г.А. EM6epreHPBalB_
1Нукусский филиал Государственного института искусства и культуры Узбекистана, Нукус, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в статье говорится о нaучных взгляда нa музыкэльное искусство в нaучном нacледии ученых Восток, особенно из cтрaн Средней Азии. Подробно aнaлизируетcя вклад учёных-энциклопедистов в музыковедческую нaуку. Нaучное музыкaльное нacледие, cоздaнное нaшими великими предкaми и продолжaющее сегодня удивлять весь мир, является духовным достоянием не только одной нaции или нaродa, но и всего человечесш. Это бесценное богатство должно послужить новым источником знaний и прочной основой для нового творчес^ для новых и новых поколений.
ЦЕЛЬ: изучить, осветить и представить историческое, культурное и научное наследие стран Востока в музыкальном искусстве путем изучения и исследования темы «Музыкальное искусство в научном наследии восточных мыслителей». Эти исследования направлены на предоставление более полной информации об искусстве восточной музыки студентам и академическому сообществу, объясняя процессы его исторического развития, ключевых личностей и важных идей.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: материалы и методы, используемые при изучении темы «В научном наследии мыслителей Востока - музыкальное искусство», могут включать: использование исторических источников, использование приложений и электронных ресурсов, беседы с опытными специалистами, исследования. и научные журналы, исследования и анализ музыкальных произведений. Материалы и методы помогают объяснить эту тему и дают студентам возможность получить высокий уровень знаний об искусстве восточной музыки.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: «Научное наследие мыслителей Востока -Музыкальное искусство» могут включать: исторические подходы и дискуссии,
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 4 (1)
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №4(1)
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
научные журналы и конференции, приемлемость сборников читателей и исследователей, навыки и рекомендации, основные результаты и предложения. Эти обсуждения и результаты составляют важную часть изучения и исследования темы и помогают направлять работу студентов, академического сообщества и экспертов в этой области.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: краткое содержание темы «В научном наследии восточных мыслителей - музыкальное искусство» может быть следующим: Данная тема посвящена изучению, освещению и презентации исторического, культурного и научного наследия стран Востока в области музыкального искусства. Эти исследования и дискуссии проводятся студентами, исследователями и экспертами в этой области и поддерживаются историческими работами, научными журналами, электронными ресурсами, дискуссиями с опытными экспертами, научными конференциями и рекомендациями между студентами и исследователями.
Ключевые слова: восточные мыслители, научное наследие, музыкальное искусство, исполнительство, исторические произведения.
Для цитирования: Ембергенова Г.А. B научном наследии восточных мыслителей - музыкальное искусство. // Inter education & global study. 2024. №4(1). С. 320-326.
IN THE SCIENTIFIC HERITAGE OF EASTERN THINKERS - THE ART OF MUSIC
© Embergenova A.Gulayda1H
1Institute of Art and Culture of Uzbekistan Nukus branch, Nukus, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: the article talks about the scientific views on the art of music in the scientific heritage of scholars from the East, especially from the land of Central Asia. The contribution of the encyclopedic scholars to the science of musicology is analyzed in detail. The scientific musical heritage, created by our great ancestors and which continues to amaze the whole world today, is the spiritual property of not only one nation or people, but the entire humanity. This priceless wealth should serve as a new source of knowledge and a solid ground for new creativity for new and new generations.
AIM: to study, highlight and present the historical, cultural and scientific heritage of the countries of the East in the art of music by studying and researching the topic "Musical art in the scientific heritage of Eastern thinkers." These studies aim to provide more complete information about the art of Eastern music to students and the academic community, explaining its historical development, key personalities and important ideas.
MATERIALS AND METHODS: materials and methods used in studying the topic "Musical art is in the scientific heritage of Eastern thinkers" may include: the use of historical sources, the use of applications and electronic resources, conversations with experienced specialists, research. and scientific journals, research and analysis of musical works. The
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 4 (1)
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
materials and methods help explain the topic and provide students with the opportunity to gain a high level of knowledge about the art of Eastern music.
DISCUSSION AND RESULTS: discussion and results of "The Scientific Heritage of Eastern Thinkers - Musical Art" may include: historical approaches and discussions, scientific journals and conferences, acceptability of collections by readers and researchers, skills and recommendations, main results and proposals. These discussions and results form an important part of the study and research of a topic and help guide the work of students, the academic community, and experts in the field.
CONCLUSION: a brief summary of the topic "Musical art is in the scientific heritage of Eastern thinkers" can be as follows: This topic is devoted to the study, coverage and presentation of the historical, cultural and scientific heritage of the countries of the East in the field of musical art. These studies and discussions are conducted by students, researchers and experts in the field and are supported by historical works, scientific journals, electronic resources, discussions with experienced experts, scientific conferences and recommendations between students and researchers.
Key words: Eastern thinkers, scientific heritage, musical art, performance, historical works.
Sharqning qomusiy olimlarimiz asarlarida ta'lim-tarbiya, shaxs kamoloti borasidagi fikrlari bilan birga bilim egallash, ilm olish yo'llari xususida qator ilmiy ma'lumotlar keltiriladi. Jumladan, Imom al-Buhoriy, Abu Nasr-Farobiy, Abu Ali Ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Burhoniddin Zarnujiy, Mahmud Qoshqariy, Yusuf Hos Xojib, Umar Xayyom, Abu Hamid Fazzoliy, Alisher Navoiy, Muhammad Rizo Ogahiy, Abdulla Avloniy kabi olim va mutaffakirlarning asarlarida yuqoridagi muammo yuzasidan atroflisha ma'lumotlar keltiriladi.
Sharqning qomusiy olimlari tomonidan shaxs shakllanishi, ta'lim-tarbiya borasidagi qator ilmiy-nazariy masalalar, ayniqsa , shaxs kamolotida bilim, aql, idrok, tafakkur jarayoni shakllanganligi aqliy mezon sifatida ye'tirof yetilgan. Shu bois jahon ilm-u madaniyatiga samarali xissa qo'shgan Abu Nasr Farobiy, Abu Ali Ibn Sino, AbuRayhon Beruniy, Yusuf Hos Xojib, Umar Xayyom, Alisher Navoiy va boshqa allomalarimiz tomonidan qoldirilgan ilmiy meros aqlan kamolga yetgan, barkamol avlodni tarbiyalashda dasturil-amal bo'lib xizmat qilmoqda. Markaziy osiyolik mashxur mutaffakirlarning bizga qoldirgan boy ilmiy merosi juda katta tarbiyaviy ahamiyatga ega bo'lib, quyida biz ularning bilim olishga qiziqish,ilmga intilish kabi ehtiyojlarni tarbiyalash masalasidagi fikrlarini tahliliy asoslar bilan talabalarga orgatishimiz joizdir[1].
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovish Mirziyoevning 2021 yil 30 iyun O'zbekiston yoshlar va talabalar forumida so'zlagan nutqida:"Abu Rayhon Beruniy, Mirzo Ulug'bek singari ulug' allomalar, Alisher Navoiy, Bobur Mirzo kabi shoir va mutafakkirlar, Abdulla Avloniy, Fitrat, Abdulla Qodiriydek ma'rifatparvar adib va olimlar
For citation: Embergenova A. Gulayda. (2024) 'In the scientific heritage of eastern thinkers - the art of music', Inter education & global study, (4(1)), pp. 320-326. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
o'zlarining mashhur ilmiy kashfiyotlarini, o'lmas badiiy asarlarini aynan sizlarning yoshingizda yaratganlarini hammamiz yaxshi bilamiz va bu bilan faxrlanamiz. Bizning tomirlarimizda ana shunday ulug' bobolarimizning qoni oqar ekan, ularning munosib vorislari bo'lish, ular kabi yuksak maqsadlar sari intilib yashash barshamizning muqaddas burshimizdir. Endigi muhim vazifamiz - mana shunday farzandlarimiz orasidan yangi avlod Beruniylarini, Ibn Sino va Ulug'beklarini, Xorazmiy va Farg'oniylarini tarbiyalab, voyaga yetkazishdan iborat" - degan edi.
Shunonshi, ulug' ajdodlarimiz qoldirgan tarixiy merosini chuqur o'rganishimiz va kelajak avlodga yetkazishimiz zarurligi haqida alohida to'xtalib, san'at va madaniyat sohalari vakillari, shuningdek, oliy ta'lim muassasalari oldiga ulkan vazifalar yuklatilgan edi. Prezidentimizning "tarixiy merosni asrab-avaylash, o'rganish va avlodlardan avlodlarga qoldirish ham davlat siyosatining eng muhim ustuvor yo'nalishlaridan biridir", degan fikrlari O'zbekiston davlat san'at va madaniyat institutida ilmiy va ijodiy ishlar ko'lamini yanada kengaytirishga, uni rivojlantirishga asos bo'lib xizmat qilmoqda.
Ibn Sino musiqa bobida Forobiyning ilmiy yo'nalishini davom ettirgan yirik nazariyotshidir. Musiqa haqidagi "Javome ilm ul-musiqiy" ("Musiqa ilmiga oid to'plam") asari "Kitob ash-shifo" ning bir qismi bo'lib, har biri bir nesha bobli 6 bo'limdan iborat. "An-najot", "Donishnoma"larda musiqa haqida kichik bo'limlar mavjud, "Tib qonunlari", "Risolai ishq" va boshqalarda musiqaning ayrim masalalari haqida fikr yuritgan. O'z davri musiqasining barsha muammolarini bayon etgan: nag'ma, bo'd (interval), lad tizimlari, iyqo, kuy yaratish, musiqa asboblari va h.k. Yevropada keyinshalik "sof tizma (tovushqator)" atalgan musiqaviy tuzilmani birinshi bo'lib asoslagan. Ibn Sino musiqiy go'zallik haqida mukammal ta'limotni ilgari surib, musiqani hamohanglikning eng kamolga yetgan turi deb biladi. Ritm masalalariga Sharqning boshqa musiqa nazariyotshilari singari aruz badiiy tizim bilan bog'liq holda qaraydi. Tabib sifatida u musiqani muhim tibbiy vositalar jumlasiga kiritgan. Inson nutqiy ohanglari rivojlanishi natijasida musiqa paydo bo'lganligi haqidagi nazariyasi hozirgi zamonaviy musiqa nazariyalariga mos keladi. O'zining barkamol shaxsni tarbiyalash g'oyasida musiqani asosiy vositalar sirasiga kiritgan[2].
Musiqa madaniy xayotimizda keng o'rin tutgan, inson shaxsiyatini rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadigan san'at turi. Musiqa tarbiyasi, nafosat tarbiyasining asosiy va murakkab qirralaridan biri bo'lib, atrofdagi go'zal narsalarni to'g'ri idrok etishga va qadrlashga o'rgatadi. Musiqa insonni yuksak did bilan qurollantiradi va ma'naviy dunyokarashini shakllantiradi. Musiqa inson hissiyotiga kushli ta'sir ko'rsatish imkoniyatiga ega bo'lib, o'quvshilarni nafosat olamiga olib kirish va g'oyaviy-ahloqiy tarbiyalashning muhim vositasi hisoblanadi. Milliy madaniyatimiz bobokaloni Abu-Nosir al-Farobiy "Bu fan tanning sog'ligi ushun foydalidir," - degan edi.
Sharq mutaffakirlari ham musiqa san'atining inson ma'naviy olamini, badiiy estetik didini oshirishdagi o'rni haqida o'z asarlarida alohida ta'kidlab o'tganlar. Ularning nazdida musiqa san'ati - ahli bashariyatni yaxshilikka da'vat etguvshi ilohiy kush sifatida ham qaralgan. Musiqa - ilohiy kushga ega bo'lgan san'at turi. U inson qalbining ruhiy
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
quvvatlanishida, komil inson bo'lib shakllanishida o'z ta'sirini sezilarli o'tkazadi. U bashariyatning hamisha ijodiy yo'ldoshi bo'lib, uning quvonshli, shod-u hurram, hattoki, qalbiga hasrat to'lgan, tushkunlikka tushgan vaqtlarida ham madad beragan, taskin bergan. Musiqa madaniy xayotimizda keng o'rin tutib, inson shaxsiyatini rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Musiqa tarbiyasi, nafosat tarbiyasining asosiy va murakkab qirralaridan biri bo'lib, atrofdagi go'zal narsalarni to'g'ri idrok etishga va qadrlashga o'rgatadi. Musiqa insonni yuksak did bilan qurollantiradi va ma'naviy dunyokarashini shakllantiradi.
Musiqa inson hissiyotiga kuchli ta'sir ko'rsatish imkoniyatiga ega bo'lib, o'quvchilarni nafosat olamiga olib kirish va g'oyaviy-ahloqiy tarbiyalashning muhim vositasidir. Milliy madaniyatimiz bobokaloni Abu-Nosir al-Farobiy "Bu fan tanning sog'ligi ushun foydalidir" -degan edi.
Navoiy hazratlari o'zinig boy ijodiy merosida sholg'ularning ilohiy va falsafiy jihatlaridan kelib shiqib tashbihlar ya'ni o'xshatishlar asosida badiiy talqin etadi hamda musiqaning o'ziga hos parda tizimlaridan bohabar holda ifodalaydi yoki cholg'uning ohang xususiyatlariga alohida ta'rif beradi. Navoiy ijodining ayni cholg'ushunoslik masalasi to'g'risida bir qator fikrlarni biz A. Fitratning "O'zbek klassik musiqasi va uning tarixi" asarida, I.Rajabovning "Maqomlar" monografiyasida o'qishimiz mumkin. Navoiy o'z asarlarida musiqiy sholg'ularning shaklu shamoyili, ko'rinishlaridan toki ijro mezoni, ohang tarannumi xususiyatigasha falsafiy qarashlari bilan ifodalaydi. Uning musiqiy iboralar bilan uyg'unlashgan har bir satrlari chuqur ma'noli, musiqiy atamalarning asar g'oyasi bilan qorishib ketgani bilan alohida ajralib turadi. U o'z g'azallarida cholg'uga murojaat etsa, cholg'u tabiati har tomonlama o'z aksini topadi. Zayniddin Vosifiy qayd etadiki: "Oliyhazrat amir Alisher musiqa ilmida ham shu qadar mahorat hosil qilgan edilarki, agar muallimi soniy Abu Nasr Forobiy hayot bo'lganlarida unga shogirdlik sirg'asini qulog'iga taqib olardi". Abdurauf Fitrat yozadi: "Navoiyning o'zi ham musiqiyda bir risola yozg'on deb so'ylanmakdir". Afsuski, Navoiyning musiqiy risolasi hali topilgani yo'q. Ammo, Navoiyning adabiy-badiiy va adabiy-ilmiy merosini o'rganar ekanmiz, ko'z oldimizda ulug' shoir, buyuk mutafakkir va ulkan musiqashunos siymosi gavdalanadi. Chunki, uning mazkur asarlarida musiqa nazariyasi va amaliyotiga oid turli masalalar keng, atroflisha yoritilgan, o'n ikki maqom tizimi davrlari, musiqiy cholg'ular tasnifi va ta'rifi o'z aksini topgan[3].
Sharq mutaffakirlari nazdida musiqa san'ati inson tafakkuriga katta tas'ir ko'rsatuvshi ilohiy kuch deb hisoblangan. Chunonchi, talaba yoshlarda Sharq allomalarining qoldirgan ilmiy merosga qiziqish uyg'otish va bugungi ta'lim-tarbiya ishlarida ulardan unumli foydalanish har doimgidan ham dolzarb vazifa hisoblanadi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Aбдурaзaк1овa Ф., Ax,MeaoBa X. Шaрк1 мутaфaккирлaри мaънaвий Mepo^aa тaлaбaлapнинг илмий дунёкapaшини шaкллaнтиpиш вaзифaлapи. Vol. 40 (2023): Miasto Przysztosci
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
2. Нарманов Ф. Шарк алломаларининг илмий мероси фанидан УУМ. - Самарканд, СамДУ, 2022.
3. Абдумажидова Н. Алишер Навоий ва мусика. Жур. Central Asian Research Journal for Ме^арНпагу Studies (CARJIS). Манба: ALISHER NAVOIY VA MUSIQA - тема научной статьи по искусствоведению читайте бесплатно текст научно-исследовательской работы в электронной библиотеке КиберЛенинка (cyberleninka.ru)
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
Embergenova Gulaida Aitbaevna, cqituvohi [Эмбергенова Гулайда Айтбаевна, учитель [Embergenova A.Gulayda, teacher]; manzil: Nukus shahri, Qoraqalpog'iston ko'chasi, raqamsiz uy [адрес: город Нукус, улица Каракалпакстан, дом без номера], [address: Karakalpakstan street, house without number, Nukus,]
