Научная статья на тему 'ШАХС-ЭСТЕТИК ДИДИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ЭКО-ЭСТЕТИК МАДАНИЯТ'

ШАХС-ЭСТЕТИК ДИДИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ЭКО-ЭСТЕТИК МАДАНИЯТ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

101
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Қадрият / эстетик муносабат / шахсий фаоллик / маъсулият. дид / баҳо бериш. / Value / aesthetic attitude / personal activity / responsibility / assessment.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — З. А. Абдуазимова

Мақолода шахс эстетик дидини шакллантиришда эко -эстетик маданиятнинг аҳамияти ва унинг бугунги кундаги ўрни ва ҳолатини очиб беришга интилган. Мақолада экологик-эстетик маданият нуқтаи-назаридан шахсий муносабатларни фаоллашиш суъратларида дид ва шахсий фаоллик масаласи эстетик кадриятларга баҳо беришга ҳаракат қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article is aimed at revealing the meaning of eco-aesthetic culture in the formation of the aesthetic taste of an individual, its place and status today. The article attempts to assess the aesthetic values of taste and personal activity in the context of enhancing personal relationships from the point of view of ecological and aesthetic culture.

Текст научной работы на тему «ШАХС-ЭСТЕТИК ДИДИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ЭКО-ЭСТЕТИК МАДАНИЯТ»

ШАХС-ЭСТЕТИК ДИДИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ЭКО-ЭСТЕТИК

МАДАНИЯТ

З. А. Абдуазимова

Узбекистан Миллий университети катта уктувчиси

АННОТАЦИЯ

Маколода шахс эстетик дидини шакллантиришда эко -эстетик маданиятнинг ахамияти ва унинг бугунги кундаги урни ва холатини очиб беришга интилган. Маколада экологик-эстетик маданият нуктаи-назаридан шахсий муносабатларни фаоллашиш суъратларида дид ва шахсий фаоллик масаласи эстетик кадриятларга бахо беришга харакат килинган.

Калит сузлар: Кадрият, эстетик муносабат, шахсий фаоллик, маъсулият. дид, бахо бериш.

ABSTRACT

The article is aimed at revealing the meaning of eco-aesthetic culture in the formation of the aesthetic taste of an individual, its place and status today. The article attempts to assess the aesthetic values of taste and personal activity in the context of enhancing personal relationships from the point of view of ecological and aesthetic culture.

Keywords: Value, aesthetic attitude, personal activity, responsibility, assessment.

Жахонда халкаро экологик муносабатларнинг глобаллашув тенденцияларини аниклаш, уни халкаро микёсда бошкариш, назорат килиш тизимини яратиш дунё хамжамияти учун инсониятнинг истикболини белгиловчи хаётий заруриятдир. Чунки атроф-мухитнинг антропотехноген омиллар таъсирида глобал тарзда зарарланиб бораётганлиги жахондаги жиддий экологик муаммолардан бирига айланди. Бу вазият халкаро экологик ижтимоий -сиёсий муносабатларни конструктив-рационал бошкариш, узаро экологик хамкорликнинг институционал тизимини яратиш инсоният келажаги учун мухим ахамиятга эгалиги мазкур мавзунинг долзарблигини курсатади.

Дунё фалсафий тадкикотлар тизимида экология, табиатга эстетик муносабат ва ижтимоий-иктисодий тараккиётнинг глобал муаммолари юзасидан илмий изланишлар олиб бориш долзарб масала саналади. Хусусан, шахснинг табиатга эстетик муносабатини

April, 2022

110

жамият экологик онги ва маданияти билан корреляцион ва интегратив алокадорлиги, инсон билан табиатнинг экоэстетик мулокотини ривожлантириш, манфаат ва эхтиёжларни оптималлаштириш масаласи асосий илмий тадкиккот мавзусига айланган. Атроф-мухитнинг кулай экологик холатини, биосфера мувозанатини, табиий ландшафтлар комплексларини ва экологик борликни эстетикалаштиришга каратилган ишлар шахс экологик онгида утилитар эстетик ;адриятларни шакллантириб, табиатга экоэстетик муносабатини ривожлантириб, зарарсиз атроф-мухитни, икктисодий комплексларни яратишни максад килиб куймокда. Бугунда шахснинг табиатга эстетик муносабатини шакллантиришда экологик онг ва маданиятнинг ролини ошириш буйича катор, жумладан, куйидаги устувор йуналишларда тадкикотлар олиб борилмокда: шахснинг табиатга эстетик муносабатини шакллантиришда санъат асарлари ва бадиий маданиятнинг устуворлигини таъминлаш; шахсни табиатга экоэстетик муносабатини шакллантириш оркали соглом турмуш тарзи ва табиат туризмини ривожлантириш; турли тарихий даврларда яратилган экоэстетик кадриятлар, табиатга эстетик муносабатни ифодаланиш усуллари ва йуналишларини ишлаб чикиш; атроф-мухитни мухофаза килиш борасида институционал узгаришлар асосида шахс экоэстетик муносабати баркарорлигини таъминлаш.

Маколанинг максади шахснинг табиатга эстетик муносабатига экологик онг таъсирини, табиатга экоэстетик муносабат бадиий образларда, шахс турмуш тарзида акс этишини, шахснинг табиатга муносабатини эстетикалаштириш ва экотуризмнинг ривожланиш хусусиятларини илмий асослашдан иборат. Ёшларга таълим ва тарбия беришда эстетик тафаккурга жиддий таяниб иш олиб бориш лозим. Бу тафаккур оддийликни, мураккабликни содда тушунишга, оддийликдаги мураккабликни, мураккабликдаги оддийликни англай олиш туйгусини тарбиялайди. Бу тафаккур хар кандай кичикликдан хам кичик нарса борлигини, хар кандай катталикдан хам катталик борлигини белгилайди. Эстетик тафаккур маданияти соглом эътикодга таянади. Бу барча динлардаги умуминсоний кадриятлар соглом маънавий кадрият мулжалларига таянувчи маданиятдир. Бу барчанинг такдири ва келажаги бир нуктага бориб туташишини англатади. Эстетик маданият хар кандай нарсанинг, ходисанинг уткинчи эканлигини, бошланишнинг якунланиши англатади, бугуннинг эртаси, каттанинг кичиги, кичикнинг каттаси, борликнинг йуклиги, йукликнинг борлиги, мукаррарлигини ифодалайди.

April, 2022

111

Гузаллик тамойили эса хар цандай нарса ва ходисанинг сабаби борлигини, бесабаб хеч нарса булмаслигини, битта оцибатнинг куп сабаби, хар цандай ходиса эса яна бошца куп ходисаларга сабабчи булиши мумкинлигини тушунтиради. Х,ар цандай ижтимоий ходисанинг мохиятини, функционал ахамиятини аниклаш, уларнинг назарий-концептуал асослари, биринчи навбатда, илмийлигига боглиц булади. Шу жумладан, экологик эстетик онг феномени шаклланиш, ривожланиш цонуниятларини илмий-назарий, фалсафий асослаш, унинг жамият тарацциётидаги ролини кучайтириш мухим ахамият касб этади. Муаммони урганиш жараёнида бир цанча олимар тадцицотлари кузга ташланади. КДорабоевнинг "Бобур табиат ва табиий ходисалар хацида", О.Шарафиддиновнинг "Экология ва маданият", С.Мамашокировнинг "Юракда табиат согинчи" ва бошца куплаб илмий мацолаларини киритиш мумкин. Шунингдек, ПДодиров, П.Шермухамедов, Х,.Шайхов, С.Ахмад, Т.Малик ва бошца ёзувчиларнинг бадиий ва бадиий-публицистик услубдаги асарлари хам шулар жумласидандир.[1. Б. 46-49.] Бугунги кунда шахс эстетик дидини шакллантиришда табиатга эстетик муносабат йуналишлари ва структурасини детерминлаштирувчи объектив-субъектив омилларга дифференциал ёндашиш ва бу асосда тарихий давр контекстида конкретлаштиришда эко-эстетик маданиятни ривожлантириш, шахснинг табиатга экоэстетик муносабати тизимини аницлаш, "экоэстетика" тушунчасига мустацил таъриф бериш, экология муаммоларини эстетикалаштириш ва эстетикани экологиялаштиришнинг фалсафий-методологик асосларини янги назарий хулосалар билан бойитиш; экологик онг даражаларининг табиатга эстетик муносабатни шакллантиришдаги функционал роли узгаришларининг харакатлантирувчи мотивлар ва механизмлар динамикасини курсатишдан иборатдир.

Хрзирги даврда экологияни эстетикалаштириш ва эстетикани экологиялаштиришнинг кундалик амалий вазифаси яхлит характерга эга булиб, жамият моддий эхтиёжларининг узлуксиз усиб боришини ташкиллаштириш ва бошцариш (оцилона истеъмол маданиятини шакллантириш); табиий ресурслар чегараланганлигини компенсация цилиш (янги, ноанъанавий экологик тоза энергоресурслар манбасини яратиш); организмларнинг узгараётган табиий мухитга мосланувчанлигини ошириш (хусусан, инсоннинг жисмоний ва рухий адаптацион потенциалини кучайтириш); биосферанинг барцарор ва оптимал экологик мувозанатини сацлаш ("табиат-жамият-инсон" муносабатлари тизими

April, 2022

112

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-110-114

коэволюциясини таъминлаш)дан иборат. Айнан шу вазифалар, унинг инсонпарварлик мохияти ва истикболини намоён килади. Фукаролик жамияти шаклланишида иктисодий онгнинг хар кандай даражаси ва шакли демократик-гуманистик тамойилларга кура: инсон эхтиёжларини кондириш, максадларини амалга ошириш, ижтимоий манфаатларини химоя килиш механизмларини яратиш, «технологиясини» такомиллаштиришга хизмат килади. Зеро, инсон эхтиёжларини кондириш, муайян максадларини амалга ошириш, турли интилишларини химоя килиши билан ижтимоий мохиятини намоён килади. [2. Тафаккур. - 1998. - № 3; ] Умуман экологик ва бошка ижтимоий онг шаклларини, маданият сохаларини табиатга эстетик муносабат йуналишида ривожлантириш ва натижаларини оммага трансформация килишнинг институционал тизимини такомиллаштриш, давр талабига айланди. Хусусан, Республика экологик ижтимоий харакат ва бошка фукаролик институтлари экоэстетик фаолиятини кучайтиришнинг потенциал имкониятларидан фойдаланиш лозим. Зеро, санъатда ифодаланган экологик идеал образлар муайян тарихий давр ижтимоий-экологик тажрибасини бадиий умумлаштириш заруриятидан келиб чикади ва атроф-мухитга эстетик муносабатни оммага трансформация килиш усуллари, воситалари, институционал тизими мукаммаллигини такозо килади. зимида аник функцияни бажаради. Жамият тараккиётига адекват булган янги усуллар, воситалар ва инновацион технологияларнинг вужудга келиши, табиатга эстетик муносабат мохиятини узгартириш билан эмас, балки инсон ва табиий мухит муносабатини мувофиклаштириши боис устувор ахамиятга эга. Бошкача килиб айтганда, хар кандай жамиятда кишилар экоэстетик дунёкараши ва моддий кадриятларидаги структуравий узгартиришларни бадиий образларда акс эттириш усул-воситаларига богликдиги аксиоматик характердаги хакикат сифатида эътироф этилиши тасодифий эмас. [3, 1993. - Б. 128.] Динамик ривожланиш хусусиятига эга булган экологик онг ва маданиятнинг экоэстетик кадриятларни ривожлантириш имкониятларини реалликка айлантиришда консервативлик ва прогрессивлик, анъанавийлик ва замонавийлик уртасида доимий курашни, уларнинг усул-воситалари уртасидаги кураш сифатида караш керак. Лекин экологик онг, маданият ва экоэстетик дунёкараши уртасидаги фарклар нисбийлиги хам, умумийликнинг абсолютлиги хам, уларни шакллантирувчи усул-воситалар универсаллигини истисно килмайди. Зеро, шахс экологик онги, маданияти ва экоэстетик

дунёкарашидаги тафовутлар нисбийлиги ва шартлилиги, хам,

April, 2022

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-110-114

уларни шакллантириш усул-воситаларига муносабатнинг мукобиллиги хам, ижтимоий-экологик муаммолар ечимида мухим ахамиятга эга.

REFERENCES

1. Карабоев К. Бобур табиат ва табиий ходисалар хакида //Адабий мерос. 1988. № 46. - Б. 46-49.

2. Мамашокиров С. Юракда табиат согинчи // Тафаккур. - 1998. - № 3; Вахимами ёки хакикат. -Т.: Иктисод-молия, 2012.

3. Салаев Ф. Хрзирги узбек илмий фантастик адабиётида инсон ва табиат муаммолари: Фил. фан. ном. дисс автореф. - Нукус, 1993. - Б. 128.

4. Абдукасимов Ш.Ж. Формирование экологического сознания студенческой молодёжи в условиях независимости. К.ф.н. дисс. -Т.: 1997. Стр. 29.

5. Шермухамедов П. Сен ёнмасанг, мен ёнмасам... -Т.: 1990.

6. Kadirova Dilbar Salikhovna, Inagamova Feruza Khurshidovna, Agzamova Nilyufar Shukhratovna, Mukhamedzhanova Lalikhon Ashuraliyevna. (2019). CATEGORIES OF HARMONY IN THE CONCEPTIONS OF CLASSICAL SCHOLARS. International Journal of Research in Humanities, Arts and Literature, (2), 293-300

7. Мухамеджанова Л.А.(2021) "Тенденции изменения этических норм в информационном обществе". Материалы конференции Социальная реальность виртуального пространства. С. 48-54

8. Мухамеджанова Лалихон Ашуралиевна, Асадуллина Гузелия Рауфовна, Ермоченко Константин Павлович, Шкуран Оксана Владимировна, Ивентьев Сергей Иванович. (2021) "Социальная истина и духовно-нравственная сфера человека" С.111-118

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.