CC BY
63Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor
О
R
VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7
SHAHAR VAYRONALARI HUDUDIDA QUTQARUV ISHLARINI
OLIB BORISH
Turdiyev Shuhrat Ro'zmamatovich
FVV Akademiyasi huzuridagi Fuqaro muhofazasi instituti
katta o'qituvchisi
Ushbu maqolada Shahar vayronalari hududida qutqaruv ishlarini olib borish haqida ma'lumotlar berilgan.
Kalit so 'zlar: Shahar vayronalari, jamoat binolari, zilzila, qutqarish ishlari.
В данной статье представлена информация о проведении спасательных работ в районе городских руин.
Ключевые слова: городские руины, общественные здания, землетрясения, спасательные работы.
This article provides information on how to conduct rescue operations in the area of the city ruins.
Keywords: City ruins, public buildings, earthquakes, rescue operations.
Katta maydondagi turar-joy va jamoat binolarining ommaviy vayron bo'lishi, avtomobil yo'llari, temir yo'llarning shikastlanishi, elektr ta'minoti va kommunal tarmoqlarning, telefon aloqalarining ishdan chiqishi, odamlar va hayvonlarning nobud bo'lishi zilzila oqibatlarini bartaraf etish bo'yicha qator vazifalarni hal etishni taqozo etmoqda. Zilzila oqibatlarini bartaraf etishda ikkita asosiy bosqichni ajratish mumkin:
qidiruv-qutqaruv va boshqa kechiktirib bo'lmaydigan ishlar;
falokat zonasining ijtimoiy-iqtisodiy salohiyatini tiklash.
1-bosqich. Zilzila sodir bo'lgan dastlabki soat va kunlarda vayron bo'lgan bino va inshootlar vayronalari ostida qolgan odamlarni qutqarish uchun imkon qadar tezroq barcha mahalliy va kelayotgan organlar va kuchlarni qat'iy nazoratga olish va maqsadli faoliyatini tashkil etish. Buning uchun: buzilgan boshqaruvni tiklash, vaziyatni va zilzila oqibatlarini baholash, komendantlik xizmati va jamoat tartibini muhofaza qilishni kuchaytirish, zarar ko'rgan hududlarni begonalardan izolyatsiya qilish, kuchlar guruhini yaratish va qidiruv-qutqaruv ishlarini tashkil etish. boshqa kechiktirib bo'lmaydigan ishlarni bajarish, tabiiy ofatlar sodir bo'lgan hududda aholi
ANNOTATSIYA
АННОТАЦИЯ
ABSTRACT
KIRISH
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor
O
R
VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7
uchun minimal zarur yashash sharoitlarini ta'minlash. Kuchlar guruhini yaratishda barcha ishlarni imkon qadar tezroq bajarish zarurligini hisobga oling. Qutqaruv va boshqa kechiktirib bo'lmaydigan ishlarni, shuningdek, aholi hayotini ta'minlash bo'yicha chora-tadbirlarni amalga oshirishda asosiy vazifalar quyidagilardir:[1] qutqaruv ishlari uchun:
turli bino va inshootlarga yetkazilgan zarar hajmi va darajasini aniqlash, jabrlanganlar vayronalar ostida eng ko'p to'plangan joylarni hamda ularni qutqarish uchun tarqatuvchi kuchlar va vositalarni aniqlash;
jabrlanganlarni vayronalar ostidan qidirish va olib chiqish, ularga birinchi tibbiy va birinchi tibbiy yordam ko'rsatish, so'ngra statsionar tibbiyot muassasalariga evakuatsiya qilish;
vayronalarni qayta tiklash o'lik odamlar, ularni ro'yxatga olish va dafn qilishni tashkil etish;
boshqa shoshilinch ishlar uchun:
kirish yo'llarini va kelayotgan transport vositalarini joylashtirish uchun maydonlarni tozalash, kirish yo'llarini tartibga solish va harakat yo'llarini yaxshi holatda saqlash; vayron qilingan temir yo'l liniyalarini tiklash;
jabrlanganlarning hayotiga tahdid soluvchi va qutqaruv ishlarini olib borishga to'sqinlik qiluvchi kommunal va texnologik tarmoqlardagi yong'inlarni mahalliylashtirish va o'chirish, avariyalar va ularning oqibatlarini bartaraf etish;
qulashi mumkin bo'lgan binolar va inshootlarning konstruktsiyalarining qulashi, ish paytida harakatlanishdan to'siqlarning beqaror qismlarini mahkamlash;
shaharlarning asosiy transport yo'nalishlarini yoritish uchun statsionar elektr tarmoqlarini tiklash va aholi punktlari, shuningdek, qutqaruv ishlari olib borilgan ob'ektlar;
ish joylarida va unga tutash avtomobil yo'llarida transport harakatini tartibga solish maqsadida komendant xizmati va jamoat tartibini muhofaza qilish (PLO)ni tashkil etish;
asbob-uskunalarning maqsadiga muvofiq ishlatilishini nazorat qilish, o'g'irlik va talon-taroj qilish holatlariga chek qo'yish;
ish davomida aniqlangan qiymatlarni (pul, zargarlik buyumlari va boshqalar) hisobga olish va tegishli organlarga topshirish;
qutqaruv ishlariga jalb etilgan xodimlar o'rtasida kasalliklarning oldini olish maqsadida epidemiyaga qarshi va sanitariya-gigiyena tadbirlari kompleksini tashkil etish;
zilzila paytida nobud bo'lgan hayvonlarni dafn qilishni tashkil etish;
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor
o
R
VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7
moddiy-texnik ta'minot uchun:
avtokranlar, ekskavatorlar, yuk ko'taruvchilar, buldozerlar, samosvallar va kichik o'lchamdagi mexanizatsiyalash uskunalari bo'lgan xodimlar tarkibi;
uskunalarga texnik xizmat ko'rsatish va joriy ta'mirlash va yoqilg'i-moylash materiallari bilan ta'minlash;
xodimlarni almashtiriladigan kiyim-kechak, shaxsiy himoya vositalari, zarur asbob-uskunalar va jihozlar bilan o'z vaqtida ta'minlash;
jalb qilingan xodimlarning hayotini ta'minlash ish, turar joy, ovqatlanish, hammom-kir yuvish va tibbiy yordam, pochta xizmatlari;
zarar ko'rgan shaharlar va aholi punktlari aholisining turmush tarzini ta'minlash uchun: [2]
nogiron aholini, birinchi navbatda, ayollar va bolalarni zarar ko'rgan hududlardan zarar ko'rmagan hududlar va hududlarga vaqtincha ko'chirish;
jabrlangan aholini issiq kiyim va zarur ashyolar bilan ta'minlash, ovqatlanish va suv ta'minoti, chodirlarda, uylarda va zilzilaga chidamli binolarda vaqtinchalik joylashtirish;
aholi o'rtasida yuqumli kasalliklar paydo bo'lishining oldini olish va oldini olish, kasallanganlarni aniqlash va izolyatsiya qilish;
Favqulodda vaziyatlar oqibatlarini bartaraf etishda avariya -qutqaruv va boshqa kechiktirib bo'lmaydigan ishlarni o'tkazish usullari.
MUHOKAMA
Avariya - qutqaruv ishlarining turlari quyidagilardan iborat:
- harakat marshrutlari va shikastlangan hududda, ob'ektlarda razvedka ishlarini olib borish;
- harakat marshrutlari va shikastlangan hududdagi, ob'ektlardagi yong'inlarni cheklash va bartaraf etish;
- jabrlanganlarni qidirib topish va ularni vayron bo'lgan, zararlangan, yonayotgan binolardan, suv, gaz, tutun bosgan bino hamda vayrona uyumlari orasidan olib chiqish;
- jabrlanganlarga birinchi tibbiy yordamni ko'rsatish hamda ularni shifoxonalarga jo'natish;
- havo almashtirgichi buzilgan, shikastlangan himoya inshootlariga havoni yetkazib berish;
- odamlarni sanitar qayta ishlovdan o'tkazish, uy hayvonlariga vetYerinar qayta ishlov berish, texnika, kiyim - kechak, oziq - ovqat, xom ashyo, suv va yem -xashaklarni dezaktivatsiya va degaztsiya qilish.
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor
o
R
VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7
- epidemiya yuzaga kelishiga yo'l qo'ymaslik maqsadida kerakli sanitariya-gigiena choralari va epidemiyaga qarshi tadbirlarni tashkil etish, zarur deb topilgan shikastlanish hududlarida (sel, suv toshqini va b.) karantin e'lon qilish;
- aholini suv, oziq - ovqat va eng zarur narsalar bilan ta'minlash.
- aholini xavfsiz joylarga ko'chirish;
Kechiktirib bo'lmaydigan birlamchi tiklash ishlarning turlari quyidagilardan iborat:
- vayrona uyumlari orasida va zararlangan hududlarda kolonna yo'llarni tayyorlash, ya'ni piyodalar va transport vositalari uchun yo'l ochish;
- qutqarish ishlarini olib borish uchun sharoit yaratish maqsadida gaz, energetika, suv, kanalizatsiya va texnologik tarmoqlardagi avariyalarni cheklash;
- imorat va inshootlarning bosib tushish xavfi bo'lgan, harakat xavfsizligiga hamda avariya - qutqaruv ishlarini olib borishga halaqit beradigan konstruktsiyalarini mustahkamlash yoki buzib tashlash;
- qutqaruv ishlarini o'tkazishni ta'minlash maqsadida, zararlangan aloqa yo'llarini va kommunal - energetika tarmoqlarini tuzatish yoki qayta tiklash;
- turli xildagi portlovchi qismlarni, portlovchi aslahalarni topish, zararsizlantirish va yo'qotish ishlari.
Avariya - qutqaruv va boshqa kechiktirib bo'lmaydigan birlamchi tiklash ishlarining bajarilishi favqulodda vaziyat ko'lamiga, turiga, fuqaro himoyasi kuchlarining hajmiga hamda ularning Tayyorgarlik darajasiga, sodir bo'lgan vaqtiga (yil davomida, kuni), ob - havoga va boshqa ko'pgina omillarga bog'likdir. Favqulodda vaziyatlar vaqtida bajariladigan ishlarga Tayyorgarlik tartibi, fuqaro himoyasi tuzilmalarining hatti - harakatlari oldindan rejalashtirish asosida belgilanadi. Bu rejalar tuman, shahar va viloyat miqyosida oldindan tuzib chiqiladi. Rejani tayyorlashda sodir bo'lishi mumkin deb bashorat etilgan favqulodda vaziyatlar asos bo'lib xizmat qiladi. Ommaviy qirg'in kurollardan shikastlangan o'choqlarda QBTIni tashkiliy olib borish uchun, tinchlik davrida fuqaro himoyasining boshlig'i qaror bilan fuqaro himoyasi kuchlarining harakat qilish yo'llar tuziladi. Favqulodda vaziyatlar vaqtida fuqaro himoyasi tuzilmalarining hatti - harakatlari o'z vaqtida tashkil etilgan va olib borilgan razvedka ma'lumotlariga hamda ma'lumotlarda aks ettirilgan aniq shart - sharoitga bog'liqdir. Razvedka ishlari fuqaro himoyasi kuchlarining vazifalariga mos va bajarilishi zarur bo'lgan keyingi hatti - harakatlarga bog'langan holda olib boriladi.
Razvedka guruhi tarkibida tabiiy ofat sodir bo'lgan hududni, shu hududda joylashgan korxonalarning ishlab chiqarish xususiyatini hamda xalq xo'jaligi
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor
o
R
VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7
ob'ektlarini yaxshi biladigan mutaxassislar bo'lishlari kerak. Favqulodda vaziyat qirg'in qurollarining qo'llanilishidan yuzaga kelganda o'choqtsa kimyoviy, radiatsion razvedka guruhlari va tibbiy - epidemiologik nazorat guruhlari razvedka ishlarini olib boradi.[3]
Tabiiy ofatlar, ishlab chiqarishda sodir bo'ladigan avariya va halokatlar oqibatlarini bartaraf etishga shu hududa joylashgan FVDT tuzilmalari jalb etiladi. Zarurat paydo bo'lsa, fuqaro himoyasi boshlig'ining ko'rsatmasiga binoan chegaradosh hududlar, shaharlar, viloyatlar va vazirliklarga qarashli tuzilmalar ham jalb etiladi.
Harakatlanuvchan kuchlar tarkibiga shahar, tuman fuqarola himoyasining hududiy, ishlab chiqarish tamoyilga ko'ra tuzgan tizimlari hamda harbiylashgan fuqaro himoyasi qismlari kiradi. Tuzilmalar tarkibiga kiritilgan kuchlarning yig'ilish joyi ob'ektdagi tuzilmalarni taYerholga keltirish uchun odatda xalq xo'jaligi ob'ektining hududida tashkil etiladi. Hududiy yig'ma otryadlarning yig'ilish joyi ish bajariladigan hudud yo'nalishida joylashgan aholi yashash joylarida tashkil etiladi.
Favqulodda vaziyatlar oqibatlarini bartaraf etish uchun tuzilmalar yig'ilgan joydan to'g'ridan - to'g'ri va tezkorlik bilan favqulodda vaziyat sodir bo'lgan hududga yuboriladi. Belgilangan marshrut davomida vayrona uyumlari va yong'inlar, buzilgan ko'priklar bo'lishi mumkinligini inobatga olgan holda tuzilmalarining harakati to'xtab qolmasligini ta'minlash chora - tadbirlari ko'rilishi kerak.
Favqulodda vaziyat sodir bo'lgan hududga yetib kelgan tuzilmalar ish bajarishi kerak bo'lgan ob'ektga tez yetib borishlarini ta'minlaydigan va ularga ajratilgan joyga yig'iladilar. Ana shu eYerda ular aniq o'z vazifalarini oladilar.
Bu kuchlar asosan birinchi va ikkinchi eshelondan va qo'shimcha qismlardan tashkil topadi. Eshelonlar tarkibiga kiruvchi tuzilmalar uzluksiz faoliyat ko'rsatishi uchun ular smenalarga bo'linib ishlash tamoyiliga asoslangan bo'ladi.
Birinchi eshelonda asosan FM-si harbiy qismlari, ob'ektning FM-si tizimlari va ma'lum qismdagi hududiy tuzilmalar harakatlanadi. Bunda FM-ning harbiy qismlari va hududiy tizimlari asosan xalq xo'jaligi tarmoqlarining eng muhim ob'ektlarida QBTI-ni bajaradilar.
Ikkinchi eshelon tizimlari asosan birinchi eshelon tizimlari kuchini oshirish, hamda faoliyat ko'rsata olmaydigan tizimlar o'rnini egallash maqsadida harakatlanadi.
Ob'ektning fuqaro himoyasini harakatlanuvchi kuchlari asosan umumiy va qutqaruv otryadlaridan hamda maxsus xizmatlarni bajaruvchi tizimlardan tashkil topgan.
NATIJA
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor
o
R
VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7
Tuzilma sardori tuzilma oldiga ko'yilgan vazifani muvaffaqiyatli bajarilishiga mas'uliyatli shaxs hisoblanadi. U vazifani olgach, uni tushuntirib beradi, sharoitga baho beradi, qaror qabul qiladi, og'zaki buyruq beradi va ishni tashkil etadi.
Favqulodda vaziyatlar oqibatlarini bartaraf etish jarayonida tuzilmalarning doimiy o'zaro aloqasi muhim ahamiyatga egadir. Tuzilmalarning bir joyda, bir vaqtda va bir maqsad uchun o'zaro kelishgan holda ish olib borshilari natijasida ular o'z vazifalarini muvaffaqiyatli bajaradilar.
Favqulodda vaziyatlar sodir bo'lgan hududlarda komendantlik xizmati tashkil etiladi. Bu xizmat favqulodda vaziyat sodir bo'lgan hududga yoki ob'ektga aholini yaqinlashtirmaydi, aholini va moddiy boyliklarnievakuatsiya qiladi, jamoat tartibini saqlaydi, tuzilmalar va aholi tomonidan o'rnatilgan tartibga hamda harakat qoidalariga rioya qilinishini nazorat qiladi, alohida ahamiyatga ega bo'lgan inshootlarni qo'riqlaydi. Komendantlik xizmatiga xalq xo'jaligi ob'ektlarining jamoat tartibini saqlash tuzilmalari hamda ichki ishlar xizmati xodimlari jalb etiladi.
FM-ning kuchlarini va texnik vositalarini zararlanish o'chog'iga juda qisqa vaqtda kiritish, QBTI ishlarini zamonaviy texnikadan unumli foydalangan holda tezlik va aniqlikda bajarish lozim. Turli xildagi texnika va mexanizmlardan foydalanmay zararlanish o'chog'ida katta, unumli ishlarni bajarib bo'lmaydi. Ularning eYerdamida Yerostida va buzilgan himoya inshootlari ostida qolgan, yonayotgan, gazga to'lgan joylarda qolgan fuqarolarni qutqarish va boshqa ishlarni bajarishga imkoniyat yaraladi. Bajariladigan ishlar turiga qarab texnik vositalarni quyidagi guruhlarga bo'lish mumkin:
- bosib qolgan himoya inshootlarini ochish, to'silib qolgan joylarni ochish va tozalash, yo'llarni tozalashda ishlatiladigan texnika vositaliri ( ekskavatorlar, traktorlar, buldozYerlar, kranlar, yuk tashuvchi mashinalar va boshqalar);
- chiqish joylari to'silib qolgan inshootlarda teshik ochish uchun ishlatiladigan pnevmatik jihozlar (parmalaydigan va urib sindiradigan bolg'alar);
- metallni kesuvchi jihozlar;
- suv haydaydigan mexanizmlar (nasoslar, suv sepadigan mashinalar va boshqalar);
- ta'mirlovchi va xizmat qiluvchi jihozlar.
XULOSA VA TAKLIFLAR
Xulosa qilib aytilganda avariya - kutqaruv va boshka kechiktirib bo'lmaydigan ishlarni muvaffaqiyatli bartaraf etishga quyidagicha Yerishish mumkin:
1. Razvedka ishlarini o'z vaqtida va doimiy tashkil etish.
2. Boshqaruvni doimiy va qat'iyat bilan tashkil etish.
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor
о
R
VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7
3. FVDT kuch va vositalaridan guruhlarni tezkorlik bilan tashkil etish, ularni favqulodda vaziyat sodir bo'lgan hududlarga olib kelish.
4. Boshqaruv organlari va tuzilmalarning ma'naviy-ruhiy taeorligi.
5. Favqulodda vaziyatlar oqibatlarini tugatishda kuch va vositalarning ishlashini uzviy bog'langan holda olib borish.
6. Favqulodda vaziyatlar sodir bo'lgan ob'ektda yoki hududlarda komendantlik xizmatini tashkil etish.
7. Favqulodda vaziyatlar oqibatlarini bartaraf etishda, avariya-qutqaruv ishlarini amalga oshirishda FVDT kuchlarini moddiy hamda transport vositalari bilan ta'minlash.
8. Avariya - qutqaruv va boshqa kechiktirib bo'lmaydigan ishlarni amalga oshirishda texnika xavfsizligi qoidalarini bilish va ularga amal qilish.
REFERENCES
1. "Fuqarolar sog'lig'ini saqlash to'g'risida"gi qonun. O'zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari to'plami. -Т.: 2007 y., 40-son.
2. S. Gazinazarova, O. R. Yuldashev " AVARIYA-QUTQARUV ISHLARI" Toshkent 2014
3. Yormatov G'.Y. va boshqalar. Hayot faoliyati xavfsizligi. -T.: "Aloqachi", 2009.
4. Akobirov, S. R. (2021). HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGINI TAKOMILLASHTIRISH USULLARI: Sh. R. Akobirov Navoiy Davlat Pedagogika Instituti, Fakultetlararo jismoniy madaniyat kafedrasi o'qituvchisi. Образование и инновационные исследования международный научно-методический журнал, (3), 265-272.
