Научная статья на тему 'Сессия, открывшая путь к миру и согласию'

Сессия, открывшая путь к миру и согласию Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
1719
196
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СУДЬБОНОСНОЕ ЯВЛЕНИЕ / ХVI СЕССИЯ ВЕРХОВНОГО СОВЕТА РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН / КОЛЛЕКТИВНЫЙ ДОГОВОР О МИРЕ И НАЦИОНАЛЬНОМ СОГЛАСИИ / НАЦИОНАЛЬНЫЕ ПРАЗДНИКИ / НЕЗАВИСИМОСТЬ / НАЦИОНАЛЬНОЕ ПЕРЕМИРИЕ / FATEFUL PHENOMENON / THE XVI-TH SESSION OF THE SUPREME COUNCIL OF TAJIKISTAN REPUBLIC / COLLECTIVE AGREEMENT ON PEACE AND NATIONAL CONCORD / NATIONAL HOLIDAYS / INDEPENDENCE / NATIONAL RECONCILIATION

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Джурабаев Джамшед Хабибуллоевич

Статья посвящена XVI сессии Верховного Совета Республики Таджикистан (ноябрь 1992г.), открывшей таджикам дорогу к миру и согласию. Автор на конкретном фактическом материале показывает, что данная сессия заложила основы национального согласия и взаимопонимания. Кроме того, в статье дан всесторонний научный анализ факта национального примирения таджиков как наглядного примера решения внутринационального конфликта. В статье подчеркивается, что политика, проводимая государством и правительством Республики Таджикистан, всесторонне способствует преодолению политического, социальноэкономического и духовного кризиса в стране.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The Sessions which Opened the Way to Peace and Concordance

The article dwells on the XVI-th session of the Supreme Council of Tajikistan Republic (November 1992) which opened the way to peace and consent for Tajiks. Designing on the premise of concrete factual material the author shows that this session has laid the grounds of national concord and mutual understanding. Into the bargain, the article presents a versatile scientific analysis of the national reconciliation of Tajiks as a visual example for a settlement of an inner national conflict. It is emphasized that the policy conducted by the state and the Government of Tajikistan Republic promotes widely an overcoming of political, social-economic and spiritual crisis in the country.

Текст научной работы на тему «Сессия, открывшая путь к миру и согласию»

Чурабоев Цамшед ^абибуллоевич,

номзади илмуои таърих, дотсент, ректори ДД^БСТ

РА^КУШОИ РАВАНДИ СУЛ^У САЛО^

Дар таърихи хар як халку давлат лахзахое фаро мерасанд, ки сарна-вишти ояндаи мардумашро тархи устувор гузошта, дар бунёду пешрафти мамлакат накши хаётан мухим мебозанд. Ичлосияи XVI Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон (даъвати дувоздахум) аз забили хамин гуна руйдо-ди сарнавиштсози таърихи навтарини Точикистони сохибистиклол мах-суб мегардад, ки роху самтхои инкишофи ояндаи ичтимоию иктисодй, сиёсй ва маънавии Ватани моро равшан муайян намуд. Дар айёми пур-хатар, ки бакои давлату давлатдории точикон ва хамчун миллати вохид бокй мондани миллати точик дар арсаи сиёсй тахдиди чиддй дошт, бо иб-тикори фарзандони бедордилу ватанпараст дар шахри бостонии Хучанд Ичлосияи XVI Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон баргузор гашт.

Президенти Ч,умхурии Точикистон Чдноби Олй мухтарам Эмомалй Рахмон дар Паёмашон ба Мачлиси Олии Ч,умхурии Точикистон (20. 04. 2012) ба накши Ичлосияи XVI Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон хамчун заминаи нахустини хамдигарфахмию ризоияти миллй ва сулхи точикон бахои баланд дода, зикр мекунанд: «Махз ба шарофати ин руйдоди мухими таърихи мо тавонистем, ки аркони давлатдори ва шохахои фалач-шудаи хокимиятро дар мамлакат баркарор гардонида, пояхои истикло-лияти давлатии Точикистонро кави намоем. Мухимтар аз хама ин аст, ки дар Ватани азизамон вахдати милли, сулхи пойдору суботи сиёсиву ичтимои ва фазои озоди бунёдкориву созандаги фарохам оварда шуд».1

Имруз баъди 20 соли баргузории анчумани саодати миллат доир ба накши он дар таърихи мамлакат андеша ронда, кабл аз хама хизматхои барчастаи Президенти Ч,умхурии Точикистон Чдноби Олй мухтарам Эмомалй Рахмонро дар чодаи баркарор намудани сулху Вахдати миллй дар кишвар ва ба андешаи миллй табдил додани ин мафхум кайд кардан хатмист.

1 Паёми Президенти Ч^умхурии Точикистон ба Мачлиси Олии Ч^умхурии Точикистон, аз 20 апрели соли 2012.- Душанбе: Шарки озод, 2012, с.3.

Тавре Сарвари давлат дар суханрониашон ба муносибати 20- сола-гии Истиклолияти давлатии Чумхурии Точикистон (08.09.2011) таъкид доштанд, ичрои накшахое, ки дар Ичлосияи таърихй ба хотири оштии миллй ва таъмини сулхи деринтизор кашида шуданд, гайриимкон мена-муд, зеро дар кишвар хануз оташи чанг аланга мезад ва шахру дехот харобазор гашта, садхо хазор шахрвандони мо дур аз Ватан ва сарсону саргардон умр ба сар мебурданд. Вазъият боз аз он сабаб печидаву мураккаб буд, ки сохторхои асосии хокимияти давлатй пурра фалач гашта буданд.

Вале мардуми кишвари азиз аз имтихони сангини таърих бо мато-нату сарбаландй гузашт. Бо вучуди хама монеаву мушкилот кулли он вазифахои асосие, ки дар Ичлосияи XVI Шурои Олии мамлакат муайян гардида буданд, ичрои худро ёфтанд. Созишномаи умумии истикрори сулх ва ризоияти миллй дар кишвар ба имзо расид, як миллион гурезахои ичборй ба Ватан баргаштанд, волоияти конун дар мамлакат баркарор гардид, рохи бунёдкориву созандагй пеш гирифта шуд.

Дар Номаи шодбошиашон Сарвари давлат ба иштирокчиёни Х,а-моиши байналмилалй бахшида ба 10-солагии Ичлосияи XVI Шурои Олии Чумхурии Точикистон, ки рузхои 1-2 ноябри соли 2002 дар шахри Душанбе баргузор гардид, ба анчумани саодати миллат хамчун рахо-бахшандаи чомеа бахо дода, таъкид менамоянд: «Барон халц, хукумат ва давлати мо Ичлосияи XVI Шурои Олин Чумхурии Точикистон ахамияти бузургн таърихи дорад. Он чомеаро аз му^овимати сиёсии фочиабор, аз чанги тахмилии бародаркуш, аз оворагию дарбадари начот дод».

Ичлосия ба раванди баркароршавии давлатдории навини миллй иб-тидо гузошт. Бо огози гузошта шудани аркони давлатдории миллй бево-сита мархилаи мухими омузиши амику таргиби густурдаи таъриху фар-ханги миллй, бахогузории он аз руи меъёрхои умдатарини умумимиллй ва умумибашарй шуруъ шуда, мухимтарин ангезахои ташаккули андешаи миллй тархрезй гардиданд. Мисоли боризи ин гуфтахо тачлили бошуку-хи чашнхои мубораку мукаддаси миллй ба монанди 1100-солагии таъсис-ёбии давлати Сомониён, 675-солагии Камоли Хучандй, 1000-солагии Но-сири Хусрави ^убодиёнй, Соли тамаддуни Ориёй, 800-солагии Мавлоно Чдлолуддини Балхй, Соли бузургдошти забони точикй, 1150-солагии Абуабдуллохи Рудакй, Чдшни хазораи «Шохнома», 2700-солагии Авасто, тачлили бошахомати 2500 - солагии Истаравшан, 2700-солагии Кулоб ва дигарон ба хисоб мераванд. Дар ин замина номгузорй гардидани бархе шахру нохияхо бо номхои асилу таърихии сарзамини точикон, бо фармо-ни Президенти мамлакат ба бехтарин фарзандони халку ватан аз кабили устод Садриддин Айнй, Бобочон Гафуров, Мирзо Турсунзода, Ширин-шох Шохтемур, Нусратулло Махсум дода шудани унвони олии ^ахра-

мони Точикистон аз авомиле махсуб мегарданд, ки гояхои асили милли-ро таргиб намуда, дар рушду такомули хуввияти миллй истехкоми беназир гузоштанд.

Дар робита ба ин таълифи силсилаи осори пурарзиши илмиву адабй ва фархангй, табъу нашри мучаддади мероси миллй асосу бунёди ташак-кули андешаи миллиро созмон доданд. Ба ибораи дигар, дар ин мархилаи дар хакикат хассос як рукни умдатарини ташаккули низоми фархангй дар арсаи сиёсати миллй созмон пазируфт.

Вокеан хам, бахри ноил гардидан ба ин хадафхо бояд истехком ва заминахои мусоиде созмон дода мешуданд, ки бахри рохандозии сама-рабахшу боэътимоди хадафхои начибу созанда мусоидат намоянд. Бар-гузор шудани Ичлосияи таърихии XVI Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон дуюмин падидаи мухими такдирсозест, ки баъди кабул гардидани Эъломияи Истиклолияти давлатии кишвар рохи сулху вахдат ва эъмори давлати тозаистиклолро хамвор сохт. Ба ибораи дигар, «Ичлосияи XVI Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон ба таъсиси сохтори навини давлат, истикрори сулх ва ризоияти миллй, таъмини амнияти кишвар, бисёр-хизбй, харакати вахдати миллй ва эхёи Точикистон ибтидо гузошт».1

Тазаккур медихем, ки солхои нахустини даврони сохибистиклолй дар чумхурй вазъият нихоят мураккаб буд. Ин раванд на танхо дар киш-вари мо, ки аз чузъи чудонашавандаи Иттиходи Давлатхои Муштаракул-манофеъ ба хисоб мерафт, ба зухур мепайваст, балки тамоми кишвархои нав ба истиклолрасидаи собик Иттиходи Шуравиро оташи чанги шахр-вандию низоъхои бемаънй фарогир буданд. Раванди таърихии огози бар-кароркунй, азнавсозии давлатдории нави точик махз дар хамин солхо шуруъ гардид.

Мухаккикон мухимтарин авомили раванди мусолихаи точиконро хамчун падидаи ибратбахши сиёсии тахкими сулху субот ба тахлили амики илмй гирифта, онро дар иртибот бо вокеахои мухими таърихй мушаххасан ба мархилахои зерин табакабандй намудаанд:

Давраи якум-сентябри соли 1991 то ноябри соли 1992, яъне то Ичлосияи таърихии XVI Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон. Ин давра мах-сусан бо талошу муборизахо байни нерухои сиёсй барои хокимият, огози низоъхои шахрвандй, авчи бесарусомонй дар кишвар иштихор дорад.

Давраи дуюм байни солхои 1992-1993 мушаххас гардида, махз дар ин мархила масоили марбут ба фуру нишонида шудани оташи чанги бародаркуш, ташаккули фазои боварй ва эътимоди шахрвандй, хусни

1 Андешаи миллии точикон (мархилахои асосии ташаккул ва рушд).-Хучанд: Ношир, 2011, с.521.

тафохум ва фарохам оварда шудани заминахои мухками оштии миллй дар доираи тахлилхои илмй карор мегиранд.

Давраи сеюм - соли 1994 - хамчун давраи гузошта шудани пояхои низоми нави давлатдорй бо баргузории ислохоти сиёсй, ташаккули пояхои хокимият, нерухои мусаллахи миллй, куввахои сархадй шинохта шуда, дар ин мархила заминахои мустахками ислохоти иктисодй гузошта шуданд. Дар ин мархила хамчунин ба раванди бебозгашти оштии миллй такони чиддй бахшида шуд. Дар ин миён масъалаи бисёр хам мухим, ки ахамияти умумимиллй касб намуд, яъне ба макони зист баргардонида шудани фирориёни ичборй халли мусбии худро пайдо намуд. Махз кушишхои пайвастаи хукумати конунй, талошу субот ва иродаи матини Сарвари давлат, Чдноби Олй мухтарам Эмомалй Рахмон дар рохан-дозихои омилхои зикргардида буд, ки тадричан ба ташаккулёбии нуфузи сиёсии Точикистон дар арсаи байналмилалй оварда расонид. Дар робита ба ин фишангхои тавоное бахри рушди равобити байналмилалй ба вучуд омаданд, ки барои комилан ба анчом расонида шудани раванди бозгашти фирориёни ичборй, дар рохи расидан ба сулхи комил мусоидат намуданд. Даврахои минбаъда дар робита ба вокеаи мухими баимзо-расии Созишномаи умумии истикрори сулх ва ризоияти миллй дар чомеа байни солхои 1997 то имузро фаро мегиранд.1

Тавре маълум мегардад, баргузории Ичлосияи таърихии XVI Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон дар низоми вокеоти сиёсии кишвар хамчун падидаи нодири таърихи навини дар рохи фуру нишонида шудани оташи чанги бародаркуш, ташаккули фазои боварй ва эътимоди шахрвандй, хусни тафохум ва фарохам оварда шудани заминахои мухками оштии миллй накши муассир мегузорад.

Тавре ки дар Хдмоиши байналмилалии бахшида ба 10-солагии Ичлосияи XVI Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон тахти унвони «Ахамияти байналмилалии Ичлосияи XVI Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон (даъвати дувоздахум) ва макоми он дар такмили назария ва рушди дав-латдорй дар Ч,умхурии Точикистон», ки дар шахри Душанбе, 1-2 ноябри соли 2002 баргузор гардид, кайд мешавад, «Ичлосияи XVI Шурои Олии Точикистон гардиши куллие дар бартарафсозии бухрони сиёсй, мустах-кам гардонидани давлат махсуб меёбад. Дар ин муддат оиди халъи силох, безарар гардонидани гуруххои гуногуни мусаллах, ки катлу куштор, зуроварй пешаи онхо буд, корхои зиёд ва душворе ба чо оварда шудаанд».2

1 Хамон асар, с.520.

2 Маводи Симпозиуми байналмилалй «Ахамияти байналмилалии Ичлосияи XVI Шурои Олии Чумхурии Точикистон (даъвати дувоздахум) ва макоми он дар такмили назария ва рушди давлатдорй дар Чумхурии Точикистон».-Душанбе, 1-2 ноябри соли 2002, с.35.

Ичлосияи XVI Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон на танхо барои кишвар, балки барои минтакаи Осиёи Марказй ахамияти бузурги сиёсй, иктисодй ва ичтимой дорад. Минтакаи Осиёи Марказй, ки аз манотики кобили таваччух дар бархурди манфиатхои трансмиллист, бо зухури ноо-ромии сиёсй, дар кадом кишвари ин минтака набошад, боиси сар бар за-дани тахдиду хатархои чиддй гардиданаш аз эхтимол дур набуд. Х,ам-замон тахкими аркони давлатдории навини мархилахои аввали сохиб-истиклолй, ки бо баргузории Ичлосия ба зухур пайваст ба пешгирии чанг, терроризм ва экстремизм дар каламрави Осиёи Марказй мусоидат намуд.

Гузашти замон ва тачрибаи таърихии дар тули бист соли баъди Ич-лосия андухташуда исбот карданд, ки рохи пешгирифтаи давлату хуку-мати Точикистон бо рохбарии фарзанди сарсупурдаи миллат Чдноби Олй мухтарам Эмомалй Рахмон аз нуктаи назари хам стратегй ва хам сиёсй дуруст буд. Махз натичаи татбики сиёсати дуруст ва созанда дар хамаи чабхахои фаъолияти кишвар буд, ки дар мамлакат мархилаи та-хияю татбики барномахои давлатй, стратегияи рушд, консепсияи ташак-кули давлати миллй фаро расид. Ин сиёсат ба раванди аз бухрони амики сиёсй, ичтимоию иктисодй ва маънавй рахо додани мамлакат ва ба вучуд овардани асосхои давлатдории навини точикон мусоидати комил намуд.

Имруз ба дастовардхои бузурги кишварамон хам дар арсаи сиёсати байналмилал ва хам дар микёси минтака назар афканда метавон равшану возех эхсос намуд, ки мухимтарин ангезахои икдомхои бузурги созанда хануз дар хамон даврахои мудхиш махз ба хотири эъмори кишвар ва саодати миллат тархрезй гардида, бо мухаббату самимияти том дар тули солиён то имруз нияти ичро доранд. Дар хакикат бахри расидан ба ин ру-зи фируз накши муниру барчастаи фарзанди фарзонаи миллат Президенти кишварамон Чдноби Олй, мухтарам Эмомалй Рахмон хеле бузург аст. Хизматхои арзандаи Сарвари давлат аз чониби халк ва макоми олии конунбарори кишвар бо унвони олии Кдхрамони Точикистон кадр-шиносй гардид.

Бо гузашти вакт ахамияти таърихии ичлосияи шонздахуми Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон бузургтар хохад гашт, зеро он ба оламиён нишон дод, ки миллати точик дар душвортарин лахзахо метавонад ба хам ояду ба бунёди давлати сохибихтиёр, демократй, хукукбунёд ва дунявй ибтидо гузорад.

Калидвожа^о: руйдоди сарнавиштсоз, Ицлосияи XVI Шурои Олии Чумхурии Тоцикистон, Созишномаи умумии истицрори сулх, ва ризоияти миллй, цашн^ои миллй, истицлолият, оштии миллй

Пайнавишт:

1. Паёми Президенти Чумхурии Тоцикистон ба Мацлиси Олии Чумхурии Тоцикистон, аз 20 апрели соли 2012.- Душанбе: Шарци озод, 2012. -63с.

2. Суханронии Президенти Чумхурии Тоцикистон Эмомалй Ра^мон ба муносиба-ти 20-солагии Истицлолият.//Рузномаи «%ацщати Сугд». -№109. -10.09. 2011.

3. Маводи Симпозиуми байналмилалй «А^амияти байналмилалии Ицлосияи XVI-уми Шурои Олии Чумхурии Тоцикистон (даъвати дувозда^ум) ва мацоми он дар такмили назария ва рушди давлатдорй дар Чумхурии Тоцикистон». -Душанбе, 1-2 ноябри соли 2002.

4. Андешаи миллии тоцикон (маруилауои асосии ташаккул ва рушд).-Хуцанд: Ношир, 2011.

Джурабаев Джамшед Хабибуллоевич,

кандидат исторических наук, доцент, ректор ТГУПБП

Сессия, открывшая путь к миру и согласию

Ключевые слова: судьбоносное явление, ХУ[ сессия Верховного Совета Республики Таджикистан, Коллективный договор о мире и национальном согласии, национальные праздники, независимость, национальное перемирие

Статья посвящена XVI сессии Верховного Совета Республики Таджикистан (ноябрь 1992г.), открывшей таджикам дорогу к миру и согласию. Автор на конкретном фактическом материале показывает, что данная сессия заложила основы национального согласия и взаимопонимания. Кроме того, в статье дан всесторонний научный анализ факта национального примирения таджиков как наглядного примера решения внутринационального конфликта. В статье подчеркивается, что политика, проводимая государством и правительством Республики Таджикистан, всесторонне способствует преодолению политического, социальноэкономического и духовного кризиса в стране.

D.Kh. Djurabayev

The Sessions which Opened the Way to Peace and Concordance

Key words: fateful phenomenon, the XVI-th session of the Supreme Council of Tajikistan Republic, collective agreement on peace and national concord, national holidays, independence, national reconciliation

The article dwells on the XVI-th session of the Supreme Council of Tajikistan Republic (November 1992) which opened the way to peace and consent for Tajiks. Designing on the premise of concrete factual material the author shows that this session has laid the grounds of national concord and mutual understanding. Into the bargain, the article presents a versatile scientific analysis of the national reconciliation of Tajiks as a visual example for a settlement of an inner national conflict. It is emphasized that the policy conducted by the state and the Government of Tajikistan Republic promotes widely an overcoming of political, social-economic and spiritual crisis in the country.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.