SENSOR ETALONLARNI HIS QILISH ORQALI MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR NUTQINI RIVOJLANTIRISH Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

SENSOR ETALONLARNI HIS QILISH ORQALI MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR NUTQINI

RIVOJLANTIRISH

Kayumova Dilnoza Patxulla qizi https://doi.org/10.5281/zenodo.11259950

Annotatsiya. Ushbu maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarda nutqni rivojlantirish kontekstida sensor standartlardan foydalanish samaradorligi tahlil qilingan. Sensor-pertseptiv rivojlanish nazariyasi va pedagogik diagnostika usullariga asoslanib, mualliflar akademik tadqiqotlarning umumiy ko'rinishini va ushbuyondashuvni ta'lim amaliyotida qo'llash bo'yicha tavsiyalarni taqdim etadilar.

Kalit so'zlar: nutqni rivojlantirish, maktabgacha yosh, hissiy etalonlar, ta 'lim amaliyoti, multisensorli ta'lim, vizual etalonlar, taktil etalonlar, audial etalonlar, pedagogikmetodlar, individual ta'lim, nutqni idroketish, ta'limiy o'yinlar, ijtimoiy moslashuv, pedagogikdiagnostika, interfaol ta'lim.

Аннотация. В данной статье анализируется эффективность применения чувственно-сенсорных эталонов в контексте развития речи у дошкольников. Основываясь на теории сенсорно-перцептивного развития и методах педагогической диагностики, авторы представляют обзор академических исследований и рекомендации по применению данного подхода в образовательной практике.

Ключевые слова: развитие речи, дошкольный возраст, чувственно-сенсорные эталоны, образовательная практика, мультисенсорное обучение, визуальные эталоны, тактильные эталоны, аудиальные эталоны, педагогические методы, индивидуализированное обучение, речевое восприятие, развивающие игры, социальная адаптация, педагогическая диагностика, интерактивное обучение.

Abstract. This article analyzes the effectiveness of using sensory standards in the context of speech development in preschool children. Based on the theory of sensory-perceptual development and methods of pedagogical diagnostics, the authors present an overview of academic research and recommendations for applying this approach in educational practice.

Keywords: speech development, preschool age, sensory standards, educational practice, multisensory learning, visual standards, tactile standards, auditory standards, pedagogical methods, individualized learning, speech perception, educational games, social adaptation, pedagogical diagnostics, interactive learning.

Kirish: Bugungi kunda aktabgacha ta'lim tashkilotlari tarbiyalanuvchilari nutqini shakllantirish va muntazam rivojlantirish, bunda sensor tarbiya imkoniyatlaridan foydalanish alohida pedagogik ahamiyatga ega. Maktabgacha yoshdagi bolalarda nutqni rivojlantirish ko'p qirrali hodisa bo'lib, leksik, sintaktik va semantik tuzilmalarni o'zlashtirishni o'z ichiga oladi. Mazkur masalaning muhim jihati maktabgacha yoshdagi bolalarda nutqni rivojlantirishga yordam beruvchi rag'batlantiruvchi ta'lim muhitini yaratishdir. Mazkur maqolada biz ushbu jarayonda sensor etalonlarning ahamiyati ustida to'xtalib o'tamiz.

Nazariy asoslar: Sensor-pertseptiv rivojlanish nazariyasi nutqni idrok etish va ishlab chiqarish asoslarini shakllantirish uchun bolalarning atrof-muhit bilan hissiyotlar orqali o'zaro ta'siri muhimligini ta'kidlaydi. Pedagogika va neyropsixologiya sohasidagi tadqiqotlar shuni

tasdiqlaydiki, hissiy taassurotlarning ortishi bilim va ko'nikmalarni yanada samarali egallashga yordam beradi.

Sezgi-sensor etalonlari:

Sensor etalonlar - bu bolalar nutqining rivojlanishini qo'llab-quvvatlash uchun ta'lim jarayonida faol qo'llaniladigan moddiy va mavhum ob'ektlar. Ular vizual, taktil va eshitish stimullarini o'z ichiga olishi mumkin.

Vizual etalonlar: leksik va sintaktik tushunchalarni tasavvur qilish uchun illyustratsiyalar, didaktik vositalar kabi ko'rgazmalardan foydalanishni o'z ichiga oladi.

Taktil etalonlar: Taktil sezgilarni rag'batlantirish va nutqni boyitish uchun turli xil teksturalar, shakllar va og'irliklarga ega bo'lgan materiallardan foydalanishni nazarda tutadi.

Audial etalonlar: Fonemik idrok va artikulyatsiya ko'nikmalarini rivojlantirish uchun qo'shiqlar, qofiyalar va audio yozuvlar kabi audio materiallardan foydalanishni o'z ichiga oladi.

Ta'lim amaliyotida qo'llanilishi:

Ta'lim amaliyotida sensor etalonlardan foydalanish turli xil metod va usullarni birlashtirishni, shu jumladan har bir bolaning ehtiyojlarini inobatga oluvchi shaxsga yo'naltirilgan tabaqalashtirilgan yondashuvni talab qiladi. Quyida shunday amaliy dasturlarga misollar keltirilgan:

Individual ta'lim dasturlari: har bir bolaning ehtiyojlarini hisobga oladigan va turli xil sensorli etalonlardan foydalanadigan individual ta'lim dasturlarini ishlab chiqish.

Multisensorli o'yin faoliyati: Barcha hislar orqali nutq rivojlanishini rag'batlantirish uchun turli xil materiallar va tadbirlarni o'z ichiga olgan o'yin faoliyatini tashkil qilish.

Jamoaviy musiqa loyihalari: bolalarning muloqot va artikulyatsiya qobiliyatlarini rivojlantirish uchun qo'shiq va she'rlarni ijro etishi mumkin bo'lgan musiqiy loyihalar va kontsertlarni o'tkazish.

Xulosa:

Xulosa qilib aytganda, maktabgacha yoshdagi bolalarda nutqni rivojlantirish uchun ta'lim amaliyotida sensorli etalonlardan foydalanish muhimligini ta'kidlash kerak. Pedagogika va psixologiya sohasidagi tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, ta'lim-tarbiyada multisensorli yondashuvlardan foydalanish maktabgacha yoshdagi bolalarni chuqurroq va samaraliroq rivojlantirishga yordam beradi.

Sensor-sezgi me'yorlari nafaqat bolaning his-tuyg'ularini faollashtiradi, balki uning ta'lim-tarbiya jarayonida faol ishtirok etishiga yordam beradigan qulay ta'limiy muhitini yaratadi. Bunday yondashuv bolalarning o'yin, tajriba va ijodkorlik orqali rivojlanishiga imkon berib, ularning tajribalarini boyitadi.

Ta'lim jarayonida sensorli standartlardan foydalanish sohasidagi keyingi tadqiqotlar va amaliyotlar maktabgacha yoshdagi bolalarda nutqni rivojlantirish imkoniyatlarini maksimal darajada oshirishga qaratilgan samarali usullar va strategiyalarni ishlab chiqish uchun yangi imkoniyatlar yaratadi. Har bir bolaga uning lingvistik salohiyatini rivojlantirish va ochish uchun maqbul shart-sharoitlarni ta'minlash uchun ushbu yondashuvni pedagogik amaliyotga va bo'lajak o'qituvchilarni tayyorlashga integratsiyalash bo'yicha ishlarni davom ettirish muhimdir.

Shunday qilib, sensorli standartlar zamonaviy ta'limning ajralmas qismiga aylanib, ta'limni individuallashtirish va bolalarni muvaffaqiyatli ijtimoiy va ta'limiy hayotga tayyorlashda uning samaradorligini oshirish uchun yangi ufqlarni ochadi.

REFERENCES

1. Clark, A., & Brennan, J. (1991). Grounding in communication. Perspectives on socially shared cognition, 13(1991), 127-149.

2. Gogate, L. J., & Hollich, G. (2010). Invariance detection within an interactive system: A perceptual gateway to language development. Psychological review, 117(2), 496. Greenfield, P. M., & Smith, J. H. (1976). The structure of communication in early language development. Academic Press.

3. Kuhl, P. K. (2004). Early language acquisition: cracking the speech code. Nature reviews neuroscience, 5(11), 831-843.

4. Mundy, P., & Gomes, A. (1998). Individual differences in joint attention skill development in the second year. Infant behavior and development, 21(3), 469-482.

5. Tomasello, M. (2003). Constructing a language: A usage-based theory of language acquisition. Harvard University Press.

6. Vygotsky, L. S. (1986). Thought and language. MIT press.Werker, J. F., & Tees, R. C. (2005). Speech perception as a window for understanding plasticity and commitment in language systems of the brain. Developmental psychobiology: the journal of the International Society for Developmental Psychobiology, 46(3), 233-251.