CC BY
4UDK: 691.001.5
SEMENTBETON QOPLAMALARNI YORILISHIDAGI MUAMMOLAR
Mutalibov Ibroxim Qosimjon o'g'li NamMQI, stajyor-o'qituvchi, ibroxim2396@gmail.com, +998902224575
Muxiddinov Sardorbek Zokirjon o'g'li NamMQI, magistri, sardorbekmuxiddinov843@gmail.com, +998932799696
Annotatsiya. Maqolada sementbeton qoplamalarida yoriqlarning paydo bo'lish sabablari, issiq haroratda sementning miqdorini kamaytirib sementbeton qoplamali yo'llarning yaroqlilik muddatini oshirish uchun sementbetonning fizik-mexanik xossalari, elastikligi, markasi, sinfi, sovuq bardoshliligi, harorat va deformatsion choklarini yaxshilash usullarini takomillashtirish texnologiyasiga to'xtalib o'tilgan. Tadqiqotlar natijasida sementbeton qoplamalarini yuza qatlamlarini ta'mirlash, qoplama yuzasini ta'mirlashga tayyorlash, sement ko'chishini bartaraf etish jarayoni, qoplamaning yuza qatlamini ta'mirlash uchun materiallar, qoplama yuzasini ta'mirlashga tayyorlash bo'yicha amalga oshiriladigan ishlar yoritilgan.
Abstract. The article discusses the reasons for the appearance of cracks in cement concrete pavements, the technology for improving the physical and mechanical properties, elasticity, grade, grade, cold resistance, temperature-strain joints of cement concrete in order to increase the service life of cement concrete roads by reducing the amount of cement at high temperatures. As a result of the research, the repair of the surface layers of cement concrete pavements, the preparation of the surface of the pavement for repair, the process of eliminating the migration of cement, materials for the repair of the surface layer of the pavement, the work of preparing the pavement for repair.
Аннотация. В статье рассмотрены причины появления трещин в цементобетонных покрытиях, совершенствование технологии повышения физико-механических свойств, эластичности, марки, хладостойкости, температурно-деформационных швов цементобетонов с целью увеличения срока службы цементобетонных дороги за счет уменьшения количества цемента при высоких температурах. В результате исследования ремонт поверхностных слоев цементобетонных покрытий, подготовка поверхности дорожной одежды к ремонту, процесс устранения миграции цемента, материалы для ремонта поверхностного слоя дорожной одежды, работы работы по подготовке дорожной одежды к ремонту.
Kalit so'zlar: sement, suv-sement nisbati, gil, tob tashlash, destruktsiya, yo'riqnoma, suvsizlanishi issiq iqlim, aralashma, ta'mirlash.
Keywords: цемент, водоцементное отношение, глина, литье, разрушение, направляющая, обезвоживание, жаркий климат, смесь, ремонт.
Ключевые слова: cement, water-cement ratio, clay, casting, destruction, guide, dehydration, hot climate, mix, repair.
KIRISH
Har qanday mamlakat iqtisodiyoti ko'p jihatdan avtomobil yo'llarining uzunligi va transport holatiga bog'liq. Shu sababli, yangi texnologiyalar va materiallardan foydalangan holda xavfsiz va sifatli yo'llarni ishlab chiqish, shuningdek, hayot tsikli shartnomalari yo'lsozlik sohasining asosiy vazifalaridan biridir. 8 ming km uzunlikdagi asfaltbetonbeton yo'llarni qurish, ta'mirlash va ekspluatatsiya qilishning 30 yillik tsikli uchun jami xarajatlar 2019 yil narxlarida taxminan 1991 mlrd. Biroq, rejalashtirilgan yo'llar sementbeton qoplamalari bilan qurilgan
taqdirda, shunga o'xshash narxi 1092 milliardni tashkil etadi, bu 898,5 milliardni tejashga imkon beradi. 30 yillik qurilish davrida 8 ming km uzunlikdagi avtomobil yo'llari 5806,5 ming tonna bitum tejaladi. Bo'shatilgan hajmlar yurtimizda ekspluatatsiya qilingan yo'llarning keng tarmog'ini doimiy ta'mirlash uchun ishlatilishi mumkin. [1]
Asosiy qism
Avtomobil yo'llaridagi sementbeton qoplamalar murakkab kuchlangan holatdagi sharoitlarda avtomobillarning takroriy yuklamalari, yo'l poyi va yo'l to'shamasining o'zgaruvchan harorat - namlik ta'sirlari ostida ishlaydigan konstruksiya hisoblanadi. Bundan tashqari, sementbeton materiallar uchun ichki kuchlanishlar xos bo'lib, bunga shu materiallar tuzilishining har xilligi, shuningdek, doimiy kechadigan tuzilish hosil bo'lish va destruksiya jarayonlari sabab bo'ladi. Yo'l betonining ekspluatatsion ta'sirlarga barqarorligini oshirish to'g'ridan - to'g'ri uning fizik - mexanik xossalari va tuzilishini yaxshilash bilan bog'liq [2]. Yo'l betoni tuzilishi va xususiyatlarini shakllantirish quyidagi ko'pgina omillarga bog'liq: boshlang'ich materiallarning turi va sifati, betonning loyihalangan tarkibi, qo'llaniladigan kimyoviy qo'shilmalar, tayyorlash texnologiyasi, beton qorishmasini yotqizish va zichlash, qoplamani armaturalash samaradorligi, betonni parvarishlash sifati va boshqalarga. Bularning ichida ishlatilayotgan materiallarni tanlash va sifatini baholash muhim ahamiyatga ega[3].
Sementbeton yo'llar yog'ingarchiliklarga, yer osti suvlariga, tsiklli muzlash-eritishga, muzga qarshi eritmalarga juda sezgir. Bunday yo'l korroziyaga qarshi maxsus himoyaga muhtoj. Tosh materiallarining yuqori sifati, maxsus sementlardan foydalanish, drenaj inshootlarini o'rnatish va tikuvlarning izolyatsiyasi bilan ta'minlanadi. Beton yo'l yuklarga bardosh berishi va ko'p yillar davomida yaxshi holatda bo'lishi uchun siz uni yotqizishda texnologiyaga rioya qilishingiz va ish paytida g'amxo'rlik qilishingiz kerak[4].
Natijalar
Sementbeton qoplamalarning qurilish amaliyoti shuni ko'rsatdiki, u yoki bu nuqsonlarning hosil bo'lishini oldini olish juda murakkab va ulardan to'la qochib bo'lmaydi. Yoriqlar hosil bo'lishiga, tob va po'st tashlashiga ta'sir etadigan ko'plab omillar mavjud. Nuqsonlar va buzulishlar hosil bo'lishi sabablari, ko'p hollarda bir necha omillarni birgalikda bir vaqtda ta'sir etishdir. Yoriqlar va boshqa nuqsonlar hosil bo'lishiga asosiy sabablarga quydagilar kiradi:
1. Beton qorishmasi tarkibini noto'g'ri tanlash ya'ni:
- Materiallarni noto'g'ri tanlash va komponentlarni o'zaro nisbati optimal bo'lmasligi;
- Noto'g'ri fraksiyadagi qorishmalar qo'llanilishi, misol uchun chaqiqtoshning (5^10) mm va (10^20) mm fraksiyasi o'rniga, (5^20) mm fraksiyani ishlatilishi;
- Suv-sement nisbatini oshishi yoki haddan tashqari kamayishi;
- Sement miqdori va qorishma qismini ortiqcha oshishi;
- Kimyoviy qo'shimchalarni noto'g'ri tanlash va dozalashni ortiqcha oshirish.
2. Beton qorishma tayyorlashdagi buzilishlar:
- Belgilangan retsepturadan chetlanish, dozalash aniqsizligi;
- Past sifatdagi yoki boshqa turdagi to'ldiruvchilar ishlatish, birinchi navbatda nooptimal tarkibda bo'lishi va changsimon hamda gilli zarrachalar miqdorini oshishi (1-rasm);
- Retsepturada ko'rsatilmagan materiallarni qo'llash;
- Komponentlarni bir jinslik bo'lguncha yaxshi aralashtirmaslik;
- Beton qorishmalar ishlab chiqaradigan korxonalar zamonaviy texnik bazasi yetarli emasligi;
- Beton qorishmasi haroratining ortib ketishi[5].
3. Qurilish sharoitlarining yaxshi emasligi, beton qorishmasini yotqizish
texnologiyasini buzulishi va ekspluatatsiya sharoitlari noqulayligi:
- Loyihalashdagi qabul qilingan texnik yechimlarning optimal emasligi (betonyotqizgich texnik imkoniyatlarini hisobga olmaslik, beton qoplamasi ostidagi politelin plyonka, tob tashlash va kompensatsion choklari yo'qligi.);
- Qoplama hisobi aniqmasligi;
- Joylarning iqlim va boshqa sharoitini hisobga olmaslik;
- Yotqizishda ortiqcha zichlash va beton qorishmasini qatlamlasnishi;
- Ortiqcha tekislash, ayniqsa metal tekislagichda;
- Quruq issiq iqlimda beton yuzasining tez qurishi (suvsizlanishi) va betonnong dastlabgi va davriy qotish davrida parvarish qoidalariga rioya qilmaslik;
- Choklarni o'z vaqtida va to'g'ri tashkil etilmasligi (2-rasm);
- Haroratni sutka mobaynida keskin o'zgarib turishi;
- Qoplamalarni asos bilan birikishi yetarli bo'lmaganda yuklamalar qo'yish;
- Sovuq bardoshlikni oshiruvchi kimyoviy reagentlarni to'g'ri qo'llanmasligi;
- G'ildirak yuklamalari intensiv ta'siri va takrorlanishi;
Qoplamarning birinchi yil ekspluatatsiyasida muzini erituvchi reagentlarni qo'llanishi
1-rasm. Gilli zarrachalar.
2-rasm. Choklardagi darzlar.
Beton qorishmasini konstruksiyasiga yotqizishda qatlamlanishi, ya'ni og'irroq to'ldiruvchilarning plita kesimining past qismiga cho'kib, yuqori qismiga esa, nisbatan yengilroq sement-qum qorishmasini siqib chiqarishi yuz beradi. Beton qorishmasini qatlamlanishi natijasida, yuza qismi yaqinida, yuqori suv-sement nisbatida, sement suti bilan to'yingan qatlam hosil bo'ladi. Sement sutini yuzaga chiqish darajasi, ayniqsa plitalarni tagiga politelin plyonkasiga yotqizilganda yuqori bo'lishi kuzatildi. Bu holatda, plitani past qismiga nisbatan yuqori qismi tez qurib, qisqarish turli bo'lib, tob tashlashga olib keladi. Ko'pincha, tob tashlash effekti, betonning boshlang'ich qotish davrida namoyon bo'ladi. Biroq amaliyot shuni ko'rsatmoqdaki, plitani tob tashlashi, ancha vaqt o'tganda ham sodir bo'lishi kuzatiladi. Misol uchun A-380 avtomobil yo'lining sementbeton qurilishida plitalarni tob tashlashi keyinchalik muddatlarda ham kuzatilgan. Ushbu mashrut bo'yicha, avtotransport harakati ochilganidan bir necha oy o'tganda, B2 uchastkada, 2011-yil oktabr oyida yotqizilgan beton plitalarda, 2023-yilning birinchi (aprelda), qatlam bo'yicha ochilish eni katta bo'ylama yoriqlar hosil bo'lgan (1-jadval).
1-jadval
Yoriqlar hosil bo'lgan uchastkalar._
Joylashishi Beton yotqizish Yoriqlar parametri, mm
sanasi
Uzunligi Eng katta eni
PK5084+65 11.10.2011 y 15000 45
PK5084+80
PK5083+05 11.10.2011 y 5000 6
PK5083+10
PK5081+30 13.10.2011 y 5000 7
PK5081+35
PK5081+80 PK5081+90 14.10.2011 y 10000 8
Bu obyektlard a yoriqlar hosil bo'los iiga asos va yer polotnosi defektini ta'sirini
o'rganilganda, sementbeton qoplamasi to'kma qatlami 1,5 m gacha bo'lgan mavjud yo'l ustiga tiklangani aniqlangan. Yoriqlar hosil bo'lishi xususiyatlarini qo'shimcha o'rganish shuni ko'rsatdiki, bo'ylama yoriqlar, kengayish choklaridan boshlangan, plita chetlari ko'tarilib qoplama asosi bilan orasida 5- 12 mm bo'shliq hosil bo'lgan, bu esa plitalarni tob tashlaganinig aniq dalilidir
Xulosa
Sementbeton qoplamalarni yoriqlarini ta'mirlash ishlarini yo'lga qo'ysak yurtimizdagi sementbeton qoplamalarni tamirlashga erishamiz. Chunki bugungi kunda dunyo mamlakatlari ichida ham ta'mirlashning samarali usullari yo'q. Mamlakatimiz sement qoplamaga bosqichma -bosqich o'tib borishi sababli sement qoplamali yo'llarga talab kuchayib bormoqda. Shu jumladan, sementbeton qoplamani ta'mirlashga ham. Ta'mirlashda quydagilarga erishamiz:
- Qoplama yuzasini ta'mirlashni yo'lga qo'yish;
- Sement "qaymog'i"ni ko'chishini bartaraf etish;
- Qoplamani uzoq muddat xizmaqilishini oshishi:
- Sementbeton bilan asfaltbeton yaxshi birikishishini oshishi;
- Sementbeton qoplamaning harorat choklarini yopishish imkoni oshishi.
ADABIYOTLAR
1. Inoyatov, Q., & Mutalibov, I. (2021). PROBLEMS ENCOUNTERED IN THE LAYING OF CEMENT CONCRETE PAVEMENTS. Экономика и социум, (6-1), 97-100.
2. Saydazimov, N., Qo'ysinaliyev, N., Mutalibov, I., & Maxmudov, S. (2020). RESEARCH OF METHODS OF REPAIR OF CEMENT CONCRETE PAVELS. Экономика и социум, (11), 1677-1680.
3. Mutalibov, I. (2020). ANALYSIS OF PROBLEMS IN THE LAYING OF CEMENT CONCRETE SQUASES. International journal of academic engineering research, (5), 57-58.
4. Mutalibov, I., & Qo'ysinaliyev, N. (2021). USE OF MINERAL POWDER IN THE CONSTRUCTION OF ASPHALT CONCRETE ROADS. Экономика и социум, (81), 30-35.
5. Inoyatov, Q., & Mutalibov, I. (2020). SEMENTBETON QOPLAMALARNI TAYYORLASH TEXNOLOGIYASINI TADQIQOTLASH. Uzacademia, (1), 61-64.
