¿Штаюгоуа 1
\-/ТАООЮОТ1.АР Мо4 2022
Нт(у-и*1иЫу ]итаН
( \ппп I пг тму \Чкл _ \т?л \пп шгшшнг тстп нлгпрп
САИИИД ИСЛОМХУЖА - ХИВА ХОНЛИГИНИНГ БОШ ВАЗИРИ
#
>
! Р* * ;>
Рахманова Мархабо Эрназарова Мунира Болтаева Моможон
Хива туманидаги 12-умумий урта таълим мактаби укитувчилари https://doi.org/10.5281/zenodo.7258147
Р > ^ г
Аннотация: Ушбу маколада Хива хонлигининг бош вазири Саййид Исломхужанинг хаёт фаолияти хакида суз юритилади. Саййид Исломхужанинг бош вазир сифатида амалга оширган ислохотлари ва у бино килдирган меъморий обида хакида маълумот берилган.
Калит сузлар: Хива хонлиги, Х,азорасп, бош вазир, Саййид Исломхужа, ислохот дастури, саноат, Исломхужа мадрасаси ва минораси.
11> ;>| И >
Исломхужа Иброхимхужанинг иккинчи угли булиб, 1872 йилда тугилган. Бадавлат ва обрули оилада усган Исломхужа ёшлигидан яхши тарбия олди.
Олдин у махсус укитувчилар ёрдамида савод чикарди, кейинчалик эса мадрасада укиди.
Отаси 1882 йилда вазир лавозимига тайинланиб, оиласи Хивага кучгандан сунг, ёш Исломхужа хоннинг фарзандлари билан бирга саройда тарбияланди. 1889 йилда вазир Иброхимхужа вафот килган вактда унинг угли 15 ёшлик
Исломхужа хонликнинг Бош закотчиси хисобланарди.
Амакиси Сайид Абдуллахужа вазир килиб тайинлангач, Исломхужа Хазораспга хоким килиб юборилди. Хазораспдаги 10 йиллик фаолияти давомида Исломхужа етук давлат арбоби сифатида танилди. Нихоят 1898 йилда Мухаммад Рахимхон уни якинда вафот килган бош вазир Сайид Абдуллахужанинг урнига тайинлайди.
Исломхужа 26 ёшида бош вазир булган ХХ аср бошларидаги ута мураккаб сиёсий шароитда Сайид Исломхужа хонликда саноат ва кишлок хужалик
ТТТТТТТЛ1ЛТ1ТТТТ ^ТТТГ1П лпт^ттг» ЛАТТ1Т/.ТТТТ пттг.лмлттптт'гттттттт „ „ , гп ттлтттттЧ Л7П^ТТ1Т
ишларини йулга куйиш, савдо-сотикни ривожлантириш ва маданий хаётни
жонлантириш ишларига катта эътибор берди.
У 1903, 1907, 1911, 1913 йилларда Россия шахарларига сафар килган вактида рус маъмурлари билан фойдали музокаралар олиб борди ва куплаб
! К*
шартномаларни имзолади. Натижада Урганч ва Хонка шахарларида янги ёг заводлари курила бошланди. Урганчда "Рус-Осиё банки" булими очилди.
Хонликнинг Хива Янги УрганЧ Тошховуз Хонка Хязорасп ва бошка
Хонликнинг Хива, Янги Урганч, Тошховуз, Хонка, Хазорасп ва бошка
_______ „ „ „ „ ____ „^ „„ ________ _ „
шахарларида капиталистик саноат ишлаб чикариш корхоналари курила
о ^ ъЪ ^ ъ > ,
¿Штаюгоуа 1
%#ТА001(?ОТЬАР Мо4 2022
бошланди. Исломхожанинг хонликда обруси ва салохияти кундан - кунга ошиб
.... - ■ ■ борди. У куп марта Мухаммад Рахимхоннинг топширигига кура туркман
сардорлари билан музокаралар юритди.
V /-Л, уу 1 ж 1 V/ 11^1 1 1 »1 ^ уу 1V и 1 и 1 уу ^ ж ж ж ^ Ж ■ .
1910 йилда Вазири Акбар Исломхужа хоннинг янги халкнинг осойишта ва
фаровон турмуш кечириши билан боглик булган барча масалалар урганилиб, тез фурсатда хал килинсин деган фармонини эълон килдирди. Ушбу ишларни амалга оширишни хурматли Исломхужа Иброхимхужа углига топширдик"
№
!
дейилади фармонда.
Исломхужа шахарда маъмурий бинолар куришга хам бошчилик килди. Унинг ташаббуси билан 1910-1912 йилларда янги услуб мактаби, почта-телеграф биноси, мадраса ва минора, хамда шахар касалхонаси курилди.
Саййид Исломхужа хаётлик даврида Ичан Калъада мадраса ва минора курдиради (1908—10). Мадраса(42,8*32,5)нинг бош тарзи икки каватли. Х,овли (23x20) атрофи бир каватли кичик хужралар (жами 42 та) билан
С г-
уралган. Бош тарзининг ховлига караган иккинчи каватида айвон бор. Мадрасанинг жануби шаркидаги масжид гумбазли, мехроби кошин ва ганчкори накш билан безатилган. Олд томонида Хивадаги энг баланд минора (44,6 м) кад кутарган. Асосининг диаметри —9,5 м. Юкорига
»
томон ингичкалашиб боради. Кук, яшил рангли накшлар билан бел-боглар ишланган. Кдфасасига панжаралар урнатилиб, юкориси мукарнасли шарафа ва кубба б-н якунланган. Минора шахарнинг деярли хамма томонидан кузга яккол ташланиб туради. Исломхужа мадрасаси ва минораси обидасини
куришда меъмор Худойберган хожи, наккошлар Эшмухаммад Худойбердиев,
„ , ______ _ .... ..
Болта Воисов ва бошкалар катнашганлар. 1913 йилда Саййид Исломхужа бир
ГГЧТ Т\.7 Ллтхтттп ТТТ1ГГ О 1Л ТЛИ Г АТТТ1 ТГПТТ Т7ТТТТТТ1ЛТТТТП тттт \7тттхттт"> ТТЛТПГЧТ ЛГОТТ Т/*Т Г1Л ППТЛГ'ОТТ
гурух фитначилар томонидан улдирилади. Унинг истаги узи курдирган мадрасада мангу куним топиш эди. Лекин хали мадраса уз фаолиятини бошламаган эди. Дастлаб мадрасада дафн маросимини утказишни истамаган Исломхужанинг угли Абдусаломхужа отасининг жасадини Хива шахрида жойлашган Саййид Мохи руйи жахон макбарасига жойлаштиради. Кейинчалик бу макбарага Саййид Исломхужанинг фарзандлари хам дафн этилган.
Саййид Исломхужа Хива хонлиги тарихида ёркин из колдирсан атокли давлат арбоби, маърифатпарварвар ва йирик ислохотчи эди.
Адабиётлар:
1.Садуллаев А., Сотликов А., Абдуллаев О. Саййид Исломхужа. -Тошкент, 2005. - 120 б.
2.Туркистон чор мустамлакаси даврида. Узбекистоннинг янги тарихи. Биринчи китоб. - Тошкент: Шарк, 2000. - 368 б.
1М ] з ]> >
к*
(TALQIN VA iTADQIQOTLAR
ilmiy-uslubry jurnali
№4 2022
3Даюмов М. ХХ аср бошида Хива хонлигида ислохотчилик харакатларининг бошланиши (Вазир Саид Исломхужа фаолияти мисолида) // O'zbekiston tarixi. - Тошкент, 2004. №3. - Б.53 - 59.
4Душжонов О., Полвонов Н. Хоразмдаги ижтимоий-сиёсий жараёнлар ва харакатлар (XIX аср иккинчи ярми - XX аср биринчи чораги). - Тошкент: «Abu matbuot - konsalt» МЧЖ, 2007. - 388 б.
5.Хива - минг гумбаз шахри / Масъул мухаррир А.Азизхужаев. - Тошкент: Шарк, 1997. - 168 б.
q >3*
ЩУ>
Ш
!> О
L*
иф
они» >*
196
Ы >
q > >
> л ) ^
Ы:> и*-
q
Ш >
Ш >
q
Щ >
Ш >
т >
i> * q
Ц >р
q > >
q ж* q