CC BY
1416
Труды БГТУ, 2018, серия 6, № 1, с. 16-20
УДК 947.2:323.311
А. А. Дамарад
Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот
САЦЫЯЛЬНА-ПРАВАВЫ СТАТУС НОСЬБ1ТАУ ДВАРАНСК1Х
ТЫТУЛАУ РЭЧЫ ПАСПАЛ1ТАЙ У КАНЦЫ XVIII - СЯРЭДЗ1НЕ Х1Х СТ.
Дваранск1я тытулы у эпоху феадал1зму был1 важнай сацыяльнай прыкметай, якая вылучала ix з агульнай масы феадалау. У эпоху панавання еурапейсшх 1мперый тытулы працягвал1 вы-конваць важную ролю у стратыфiкаваным грамадстве XVIII-XIX стст. Насельнщтва тэрыторый Рэчы Паспалiтай, апынуушыся пад суверэнiтэтам Аустрып, Прусii i Раси, па-рознаму штэгра-валася у новую сацыяльную структуру. Тытулы па-ранейшаму працягвалi выконваць для дваран надзвычай важную ролю у ix адносiнаx з дзяржаунай адмшютрацыяй, у тым лшу пры прававым замацаваннi сацыяльных, эканамiчныx i палиычных правоу. У гэтым кантэксце у артыкуле аналiзуюцца асаблiвасцi выкарыстання дваранск1х тытулау, атрыманых у Рэчы Паспалггай.
Ключавыя словы: тытул, дваранства, сацыяльны статус, князь, граф, барон.
A. A. Damarad
Belarusian State Technological University
NOBLE TITLES CARRIERS OF THE RECH POSPOLITAYA SOCIAL AND LEGAL STATUS IN THE LATE XVIII - MIDDLE OF XIX CENTURY
Titles of nobility in the feudal era was an important social feature that distinguishes them from the total mass of the feudal lords. In the era of the rule of European empires titles continued to play an important role in a stratified society XVIII-XIX centuries. The population of the territories of the Rech Pospolitaya, being under the sovereignty of Austria, Prussia and Russia differently integrated into the new social structure. Titles still continued to perform for nobles extremely important role in their relations with the public administration, including the legal consolidation of social, economic and political rights. In this context, the article analyzes the characteristics of the use of titles of nobility, obtained in the Rech Pospolitaya.
Key words: title of nobility, social status, Prince, Count, Baron.
Уводзшы. Падзелы Рэчы Паспаттай i далу-чэнне беларусюх зямель да Расшскай iмперыi, Аустрьп i Пруси стварылi праблему сацыяльнай адаптацьп насельнщтва да новых умоу жыцця. Закранула гэтая праблема i вы-шэйшае саслоуе. Зразумела, што тытулаваныя роды i асобы былой Рэчы Паспалгай не жадат губляць свае прывiлеi i нават шукат магчы-масщ да ix пашырэння.
Усяго у Гродзенскай, Мшскай, Магшёу-скай, Вщебскай i Смаленскай губернях налiч-валася 65 тытулаваных шляхецюх родау. У па-раунанш з агульнай колькасцю шляхты на адзначаных тэрыторыях - 6845 родау - гэта толью 0,95%. Падобныя лiчбы атрымлiваюцца таксама i па асобных губернях. У прыватнасщ, у Магшёускай губерш тытул баронау насiлi два роды (Брэмзены, фон Нолькены), графау -чатыры (ГрабоУскiя, Талстыя, Сумарокавы, Цукатто), князёу - восем (Крапоткiны, Дан-дуковы-Корсакавы, 2 галiны Любамiрскix, Мяшчэрскiя, Абаленсюя, Паскевiчы-Эрыван-скiя, Друцкiя-Сакалiнскiя) [1, с. 13]. Ix коль-касць складала каля 1% ад агульнай колькасщ шляxецкix родау (1371). Аднак матэрыяльныя рэсурсы, якiмi валодалi тытулаваныя фамши, як
правiла, не iшлi у нiякае параунанне з магчы-масцямi звычайных дваран. Для апошнiх гэта былi сапраудныя сацыяльна-саслоуныя лiдары.
Асноуная частка. Паходжанне тытулау шляхты беларусюх зямель патрабуе асобнага разгляду. Найперш, сярод шляхты беларускiх зямель, як у цэлым у Рэчы Паспаттай, здауна адбывалася паступовая дэвальвацыя княжац-кага тытула. Замест яго асаблiвую значнасць набывае абазначэнне «пан» (магнат). Патлума-чыць гэта можна тым, што, акрамя заможнасщ, паны-магнаты займат пасады, якiя разгляда-лiся шляхтай як вышэйшыя за тытулы (асаблiва калi апошнiя не заусёды сумленна атрымлiва-лiся недзе за мяжой) [2, с. 134].
У беларусюх землях урэшце рэшт замаца-валюя толькi тры дваранскiя тытулы: князь, граф, барон. З пачатку юнавання Вялшага княства Лiтоускага адзiным тытулам быу тытул князя. На гэты конт Ф. Булгарын пiсау: «Только одни князья Рюрикова и Гедеминова рода сохраняли княжеское звание, и таких родов было весьма немного» [3, с. 165]. Але А. П. Грыцке-вiчам спецыяльна была звернута увага на тое, што у лацiнскiм тэксце знакамiтага Гарадзель-скага прывшея 1413 г. у дачыненш да Вялiкага
А. А. Дамарад
17
Княства Л^оускага згадваюцца barones - бароны - у якасщ рауназначнага беларускаму «паны», што значыць «старэйшыя» - знатныя -баяры. Гэта 6ылГ нашчадкi л^оусгах i заходне-русюх «старэйшых» баяр, якiя атрымалi буйныя зямельныя уладанш ад самога вялшага князя [4, с. 65-67]. Як i прыбалтыйскiя баро-ны-«фрайгеры» (ад ням. Freiherr - даслоуна -«свабодны спадар») у Лiвонскiм ордэне, ix сyседзi i калеп у Вялiкiм Княстве Штоусюм гэтак жа валодат сваiмi маёнткамi «с полным правом и панством». Практычная тоеснасць беларуска-лггоусюх паноу i нямецюх фрайгерау увасаблялася у выкарыстаннi у дачыненнi як для тых, так i дрyгix аднолькавага лащна-моунага тытула «barones». Але, у адрозненне ад Прыбалтыкi, у Беларyсi ён не замацавауся.
Тытул князёу насш нашчадкi Рyрыкавiчау князi Чацвярцiнскiя i Масальскiя, нашчадкi Гедымiнавiчау князi Сангушю i Чартарыйскiя, а таксама некаторыя iншыя роды, напрыклад, Глiнскiя [5, с. 5]. На працягу XV ст. - 1795 г. толью тры разы княжацкi тытул надавауся Соймам: у 1764 г. - Панятоусюм, у 1768 г. -Сапегам i у 1773 г. - Паншсюм. Атрыманне iншымi шляxецкiмi сем'ямi гэтага тытула было звязана, перш за усё, з наданнем яго Гмж-ратарам Свяшчэннай Рымскай iмперыi. Такiм шляхам тытул князя атрымал Радзiвiлы (1547 г.), Асалшсюя (1634 г.), Любамiрскiя (1647 г.), Сапеп (1700 г.), ЯбланоУскiя (1743 г.) i Сул-коУскiя (1752 г.). Астатшя наданнi княжацкай годнасщ, асаблiва пасля падзелау Рэчы Паспа-лiтай, праводзiлiся i iншымi замежнымi манар-xамi, напрыклад iмператарам Напалеонам I.
Тытулы графау i баронау таксама атрымл^ валiся, у асноуным, за мяжой. У Рэчы Паспа-лiтай толькi сем шляxецкix родау былi надзе-лены тытулам графау або баронау раней як у 1772 г. [2, с. 14]. З другога боку, Ф. Булгарын упэунены, што графскага тытула у Рэчы Пас-палiтай нiколi не юнавала [3, с. 165]. Адзшым прыкладам узвядзення беларускага па паходжа-ннi магнацкага роду у графскую годнасць з'яуляецца наданне тытула у 1568 г. Жып-монтам II Аугустам роду Xадкевiчау, прауда, ужо пасля атрымання iмi гэтага тытула ад iмператара Фердынанда у 1555 г. Увогуле, ва усёй Рэчы Паспалггай адрозны ад адзначаных тытул меу толькi адзiн шляхецю дом - марк-графамi Свяшчэннай Рымскай iмперыi былi Мышкоусюя. З пачаткам падзелау Рэчы Паспалггай новыя улады Гмкнушся прыцягнуць на свой бок як мага больш уплывовых родау таксама i пацверджаннем ix тытулау. У Аустрыйскай iмперыi дваранства увогуле дзялiлася на ты-тулаванае i звычайнае рыцарства (die Ritterschaft). Далучыцца да першай групы уладаль-
нiкам тытулау з былой Рэчы Паспалгай было прасцей, чым яе шараговым шляхцщам трапiць у тое аустрыйскае «рыцарства». Напрыклад, у 1782 г. аустрыйсюя улады вырашыл^ што асобы, яюя iмкнулiся легалiзаваць сваё шля-хецтва, абавязкова павшны былi, акрамя даку-ментальных доказау высакароднага паходжан-ня, прадаставщь таксама яшчэ каляровую выяву герба i ягонае блазанiраванне (гераль-дычнае апiсанне). У сваю чаргу у Прусii працэс праверкi тытулау i шляхецкiх правоу пачауся з 1777 г. Патрабаванш па пацверджанш тытулау тут былi практычна аднолькавымi з аустрыйсюм^ але у Пруси дадаткова неабходна было валодаць маёнткам.
Неабходна адзначыць, што дастаткова вял> кая колькасць суюкальшкау прызнання тытула спачатку пацвярджала яго менавiта па-за ме-жамi Расii. Вядомыя роды князёу Друцюх-Лю-бецкiх i князёу Палшсюх пацвердзiлi свае тытулы у 1798 г. у Аустрыйскай iмперыi i у 1818 г. у Каралеустве Прускiм адпаведна [6, с. 2-3]. Пазней яны пацведзш свае тытулы i у Расш-скай iмперыi. Ужо у 1809 г. Мшсю дваранскi дэпутацкi сход прыняу рэзалюцыю, паводле якой усе прадстаунш роду Друцкiх-Любецкiх прызнаны у дварансюм i княжацкiм статусе. Прауда, канчатковае прызнанне гэтага княжац-кага тытула адбылося пасля загаду iмператара Мiкалая I толькi у 1830 г. [7, л. 202].
Адам Казiмiр Чартарыйсю насiу тытул князя Свяшчэннай Рымскай iмперыi, атрыманы iм ад iмператара Iосiфа II у 1786 г. для сябе i нашчадкау. Для старэйшага у родзе дадаткова прадугледжвалася годнасць герцага каралеу-ства Галiцыi i Ладамерьп. Аднак, калi пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалiтай большасць маёнткау А. К. Чартарыйскага апынулiся у Аустрыйскай iмперыi, ён прысягнуу менавiта дзяржаве Габсбургау, а не Раманавых [8, с. 35]. 1ншыя прадстаунiкi роду Чартарыйсюх, браты Адам Ежы i Канстанцiн Адам, вымушаны былi паехаць у 1795 г. у Пецярбург, каб захаваць уладанш, што належалi iм у Расiйскай iмперыi. Там яны дзякуючы сваёй адукацыi стал ад'ютантамi вялiкiх князёу Аляксандра i Кан-станцiна адпаведна. Канстанцiн Адам, тым не менш, з часу аустра-французскай вайны 1809 г. змагауся на баку Напалеона як генерал герцаг-ства Варшаускага. Падчас вайны 1812 г. ён таксама быу у напалеонаусюм войску i нават вызначыуся у Смаленскай бiтве [5, с. 67].
Як i у Прусii, аустрыйсюя улады падпа-радкавалi на захопленых землях царкву дзяржаве. 1мператрыца Марыя-Тэрэзiя, каб прыцягнуць на свой бок шляхту «каралеуства Галщып i Ладамерыi» (г. зн. Галщыи i заходняй Валынi), практычна уам родам, сярод продкау якiх былi
18
Caub^ëbHa-npaâaBbi craiyc нocьбiтay äBapaHCKix тытyлay Рэчы Пacпaлiтaй
«crapac™», нaдaвaлa гpaфcкi тытул. Tым ca-мым 6ыу cтвоpaны вялiкi пa колькacцi плacт «aУcтpa-польcкix гpaфay», як ix нaзвaлi y ricra-pыягpaфii XIX cт. Спpaвa y тым, што нямeцкae cловa «Graf» было эквiвaлeнтным польcкaмy «starosta» i aзнaчaлa пacaдy «^a^ka» - ю-payнiкa пэyнaй воблacцi y cклaдзe Pэчы üac-пaлiтaй. Землям, якiмi вaлодaУ ypaднiк (та-ме^к мaнapxa), нaдaвaлacя нaзвa «hrabstwa». Пaдкpэcлiм: гэтa 6ыу не тытул, як у той жa Aycтpыi, a толью пacaдa пa пpaдcтayнiцтвe юрыодыкцьп мaнapxa князя. Aднaк пacля тдзе-лay Pэчы Пacпaлiтaй, aycтpыйcкiя yлaды, лшв> дaвayшы юpыcдыкцыю «cтapacт», пaкiнyлi зa гэтымi acобaмi гpaфcкi тытул як aбaзнaчэннe годнacцi шляxeцкaгa дому. Чacткa гэтaкix rpa-фay m пpaцягy XIX cт. пaцвepдзiлa cвae ты-тулы i y Paciйcкaй iмпepыi. Сярод тaкix необ-xоднa згaдaць AлeкcaндpовiчaУ, якiя aтpымaлi гpaфcкi тытул aд iмпepaтapa Фpaнцa II у 1800 г. У Кapaлeycтвe Польем тытул 6ыу пpызнaны y 1819 i 1838 гг., a y Paciйcкaй iмпepыi - у 1847 г. Aкpaмя тaго, xaдaйнiчaць aб гpaфcкiм тытуле мaглi былыя вaяводы i кaштaляны, a aб бо-pонcкiм - пaвятовыя чыноунш. Княжaцкi ж тытул 6ыу пaцвepджaны yciмi яго ноcьбiтaмi без выключэння. Tытyлaвaнaя шляxтa, a ток-caмa вышэйшae дyxaвeнcтвa cклaлi cacлоye мaгнaтay. Шляxтa, якaя не мeлa тытyлay, перот-вapылacя y pыцapcкi стон. Уcя янa вызвaлялacя aд вaeннaй cлyжбы i зaxaвaлa acобныя cyды пa цывiльныx i кpымiнaльныx cпpaвax. Дa 1811 г. yлaдaльнiкi cтapacтвay зaxоyвaлi ix у cвaёй мaёмacцi зa cпeцыяльны пaдaтaк - дымщыю, -якi cклaдay пaловy прыбытку.
Aycтpыйcкiя yлaды зaxaвaлi бaчнacць cac-лоУнaгa пpaдcтayнiцтвa для шляxты. Морыя-Tэpэзiя aбвяcцiлa aб cтвapэннi y 1775 г. для ко-pareycraa Гaлiцыi i Лaдaмepыi пacтyлaтнaгa cоймa. У яго cклaд yвaxодзiлi acaбicтa yce мог-нaты i тыя пpaдcтayнiкi pыцapcкaгa cтaнy, якiя плaцiлi не менш зa 300 злотый пaдaткay у год, a тaкcaмa двa дэпyтaты aд гоpaдa Львовa. Гэты cойм пaвiнeн 6ЫУ збipaццa штогaдовa. Пaд юpыcдыкцыю cxодy пaдпaдaлa толькi выро-шэнне шляxоУ pэaлiзaцыi iмпepaтapcкix зоко-нay. Пpaвa зaкaнaдayчaй iнiцыятывы тасту-лaтны cойм не мey, зa выключэннем могчы-мacцi «пaкоpныx пpaдcтayлeнняy» - г. зн. пpоcьбay дa мaнapxa. Aднaк m пpaктыцы зeмлi былой Pэчы Пacпaлiтaй, дaлyчaныя дa Aycтpыйcкaй iмпepыi, ^rni без cacлоyнaгa пpaдcтayнiцтвa i кipaвaлicя выключнa бюро-кpaтыяй. Прычым aycтpыйcкi Уpaд пaйшоУ пa пpycкiм шляxy гepмaнiзaцыi кpaю, нaзнaчaючы cюды нямeцкix чыноУнiкaУ i зaaxвочвaючы дa пepacялeння нямeцкix пpaтэcтaнтay. Tane-paнтны ттэнт 1781 г. якpaз 6ыу нaкipaвaны нa
pэaлiзaцыю гэтыx пaмкнeнняy. Кaлaнicтaм paздaвaлicя былыя дзяpжayныя i езущюя мaёнт-кi, нa нeкaлькi год яны вызвaлялicя aд пaдaткay i вaeннaгa aбaвязкy.
Пpycкiя yлaцы з 179б г. ycклaлi нa зем-лeyлacнiкay aдкaзнacць зa дзeяннi cвaix пры-гонныx, a тaкcaмa aбaвязaлi пepшыx дa 1 отеж-ня 179б г. вяpнyццa y cвae мaёнткi з-зa мяжы. Выключэнне было зроблеш толькi для тыx, xto вaлодay зямлёй тaкcaмa нa тэрыторып Paciйcкaй цi Aycтpыйcкaй iмпepыi. У цэлым, першыя ж гaды пaнaвaння дынacтыi ГогeнцолepнaУ нa польcкix зeмляx пaкaзaлi, што выезд зем-лeyлacнiкay зa мяжу npycii cтay вeльмi обме-жaвaны. З дpyгогa боку, «Погашим aдноcнa пaдтpымaння cпaкою i городку y новaздaбытыx пpaвiнцыяx» ycтaнayлiвaycя тэpмiн ^a^raac-цю шэcць тыдняу, у мeжax якога кожны беззя-мельны шляxцiц пaвiнeн 6ыу з'явщвд до yлaдay i пaвeдaмiць, щ жaдae ён зacтaццa y Rpa обо выexaць зо мяжу. Для тэтой кaтэгоpыi шляxты пpycкiя yлaды не чынiлi нiякix перошкод, a нaaдвapот, зaaxвочвaлi яе эмiгpaцыю, школью лiчылi яе cxiльным до рэволюцьп элементом. Вяртонне y пpycкiя yлaдaннi для беззямельтай шляxты было омоль немогчымым. У цэлым «Потэнтом» yлaцы cтвapылi aтмacфepy yce-огультай пaдaзpонacцi, пaколькi зaaxвочвaлi дaноcы но УдзeльнiкaУ польcкaгa нaцыянaль-тага pyxy, у тым лшу cялян но cвaix тноу.
Увядзенне y 1797 г. у польcкix пpaвiнцыяx cicтэмы opy^ara зaкaнaдaycтвa кончотково aбмeжaвaлa удзел шляxты y кipaвaннi i rpa-мод^м жыццi. Зaкaнaдaycтвa Pэчы Пacпaлiтaй было ткнуто толькi y cпaдчынным прове, a доcтyп шляxты до дзяpжayныx пacaд ^a4y-глeджвaycя толькi y якacцi дapaдцay у cyдax та пытaнняx, звязaныx ca cтapым зaкaнaдaycтвaм. Paдзiвiлы, якiя пpынялi пpycкae пaддaнcтвa, пaцвepдзiлi княжоцкую годнacць толькi y 1859 i 18б1 гг. з тытулом «Свeтлacць». Звязота гэто з тым, што, нягледзячы но шлюбны caюз з пру^ кiм кapaлeycкiм домом, aпошнi pacчapaвaycя y Paдзiвiлax i aдвяpнyycя aд ix. Новот у Paciйcкaй iмпepыi княжaцкi тытул Paдзiвiлы пaцвepдзiлi роней - у 1845 г. Tpэбa зоувож^хць, што тэтою пapaдaк отрымоння дыпломоу зушм не тыповы, пaколькi большacць apыcтaкpaтычныx родоу былой Pэчы Пacпaлiтaй, у выпaдкy тацвяр-джэння iмi cвaix тытулоу rn^a мeжaмi Pacrn-отой iмпepыi, paбiлi гэто роней.
У ^ycii шляxтa зaxaвaлa прово землеуло-доння, aлe з нeкaтоpымi обмежовоннямь Taк, бeззямeльнaя шляxтa могло нобывоць зямлю толькi пacля cпeцыяльнaгa ^pa^yc^ra до-зволу. Taкi ж дaзвол пaтpaбaвaycя, коб отры-моць зямлю y cпaдчынy, дор цi œpa4a^ яе вдркве. Aкты кyплi-пpодaжy зямлi не мeлi
А. А. Дамарад
19
юрыдычнай сшы без зацвярджэння мясцовага адмшютрацыйнага органа - рэгенцыi.
На беларусюх землях у часы юнавання Вя-лiкага Княства ЛiтоУскага жылi дваранскiя роды, якiя насш тытул князя, але не былi наш-чадкамi Рурыкавiчау цi Гедымiнавiчау [9, с. 10]. Да таюх родау належалi князi Гальшанскiя, Гедройцы, Глiнскiя, Заблоцкiя, Свiрскiя, Сюр-мунты i iнш. Аднак з гэтага пералшу толькi князi Гедройцы змага пацвердзiць у Расiйскай iмперыi сваю княжацкую годнасць. На карысць адметнага становiшча князёу Гедройцау кажа той факт, што у ператсе войска Вялшага Княства ЛiтоУскага яны унесены у спiс не разам з астатнiмi князямi, а асобным «Рэестрам князей i баяр Гедройцюх». На думку А. М. Нарбута, гэты факт звязаны з тым, што Гедройцы не зай-мат значных дзяржауных пасад (акрамя бю-купскiх i ваяводы мсщслаускага), таму не былi аднесены да магнату [10, с. 49]. З другога боку, вядомы польскi спецыялют па генеалогii Е. Дунiн-БаркоУскi паведамляе, што сярод фа-мiлii Гедройцау у 1576-1796 гг. былi 33 сена-тары [6, с. 20]. У Расшскай iмперыi Рамуальд Уладзюлау Гедройц, камергер iмператарскага двара, пацвердзiу свой тытул у 1865 г. На гэта у «Агульным гербоушку дваранскiх родау Ра-сiйскай iмперыi» запiсана, што Гедройцы «по присоединении Литвы к Российской державе служили Российскому Престолу в военной и гражданской службе и награждены были чинами, орденами и другими монаршими милостями...» [11, с. 3]. Князь Адольф Гедройц, ула-дальшк маёнка у Вiленскай губернi, пацвердзiу свой тытул у 1875 г. [12, с. 22]. Ягоны сын Цэ-зарый стау дваранскiм маршалкам Трокскага павета Вшенскай губернi. Аднак з гэтага роду найбольш праславiуся Рамуальд Тадэвуш, удзель-нiк паустання 1794 г., член Ваеннага камггэта Варшаускага герцагства i нават яго старшыня. Пасля таго, як ён быу захоплены у палон i адбыу высылку у Архангельску, стау генералам у Царстве Польсюм.
1ншыя Гедройцы упамшаюцца i у рада-водных кнiгах Мшскай i Магiлёускай губерняу. Аднак унесены яны былi не у пятую, а у шос-
тую яе частку, паколью княжацкiм тытулам яны не валодаль Яшчэ у 1834 г. у Вшейсю уездны суд быу прадстаулены дакумент, у яюм пацвярджалася права уласнасцi Багуслава Гед-ройца на зямлю з прыгоннымi у вёсцы Задвор-цы [13, л. 18]. Ён жа праз два гады падау на iмя iмператара прашэнне аб зацверджаннi яго шля-хецтва, на што Сенатам быу выдадзены указ ад 16 чэрвеня 1844 г. Цiкава, што сын Багуслава Гедройца, Восш, нават i без княжацкага тытула добра штэгравауся у расiйскае прадпрымаль-нщтва, выехаушы у Якуцскую вобласць на зо-латаздабыуныя прадпрыемствы, дзе дабiуся вя-лiкага багацця [13, л. 102].
Заключэнне. Таим чынам, працэсы, якiя ахапiлi тытулаванае дваранства беларусюх зя-мель, мелi складаны характар. Вщавочна, што носьбiты дваранскiх тытулау так цi iнакш iмкнулiся штэгравацца у дваранства для таго, каб карыстацца прывiлеямi у адпаведнасцi з законам, пачынаючы ад права мець уласны герб i завяршаючы правам не плацщь падаткi. У кожным канкрэтным выпадку галоуны матыу такога iмкнення быу свой, аднак, назiраючы за гэтым працэсам, можна сцвярджаць, што усту-паць свае шляхецкiя правы i тытулы нiхто не збiрауся. 1нтэграцыя тытулаванай шляхты былой Рэчы Паспалггай у склад дваранства Аустрыi, Пруси i Расii праходзiла паспяхова. Дзяржауныя адмiнiстрацыi выкарыстоувалi мяс-цовае тытулаванае дваранства у якасцi сваёй апоры у справе захавання iмперскiх парадкау на сваёй тэрыторыi. Тая частка тытулаванага дваранства, што звязала сябе з новымi дзяржавамi цывшьнай цi вайсковай службай, шлюбамi з прадстаунiкамi мясцовых дваранскiх родау, без асаблiвых цяжкасцяу пацвярджала тытулы i захоувала свой сацыяльна-прававы статус. Прад-стаунiкi арыстакратыi, як1я iнтэгравалiся у вы-шэйшае саслоуе Расii, Аус^^ i Прусii, не толь-ю былi уключаны у склад дваранства, але i прынеслi новыя з'явы у саслоуе - падштурхнулi улады да працы па стварэннi стройнай i упа-радкаванай геральдычнай сютэмы, якая значна пашырылася менавiта дзякуючы шляхце былой Рэчы Паспалiтай.
Л^аратура
1. Алфавитный список дворянских родов, внесенных в родословные дворянские книги Моги-левской губернии. Могилев: Типо-Лит. Я. Н. Подзенского, 1909. 23 с.
2. Konarski S. O heraldyce i heraldycznym snobizmie. Warszawa: Adiutor, 1992. 315 s.
3. Булгарын Ф. Выбранае. МГнск: Беларyскi кшгазбор, 2003. 592 с.
4. Грицкевич А. П. Формирование феодального сословия в Великом княжестве Литовском и его правовые основы (XV-XVI вв.) // Первый литовский статут 1529 года: материалы республиканской научной конференции, посвященной 450-летию Первого Статута. Вильнюс, 1982. С. 65-73.
5. Дворянские роды Российской империи. В 10 т. Т. 2 / авт.-сост. П. Гребеньский [и др.]. СПб.: ИПК «Вести», 1993. 262 с.
6. Dunin-Borkowski J. Almanach blekitny. Genealogie zyjacych rodow polskich. Lwow, 1908. 767 s.
20
Сацыяльна-прававы статус носьб1тау дваранск1х тытулау Рэчы Паспал1тай
7. Нацыянальны пстарычны apxiy Беларусi (НГАБ). Ф. 319. Воп. 2. Спр. 1890. «Дело о происхождении рода князей Друцких-Любецких».
8. Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od konca cztaternastego wieku. Warszawa, 1895. 473 s.
9. Долгорукий П. В. Российская родословная книга: в 4 ч. СПб., 1854. Ч. 1. 342 с.
10. Нарбут А. Н. Генеалогия Белоруссии. Вып. 2 (16-18 вв.). - М.: Изд-во «Анна», 1994. 168 с.
11. Общий гербовник дворянских родов Всероссийской империи, начатый в 1797 году. Часть тринадцатая. СПб., 1885. 562 с.
12. Boniecki А. Herbarz Polski. 16 t. T. 13. Warszawa, 1909. 400 s.
13. НГАБ. Ф. 319. Воп. 2. Спр. 689. «Дело о дворянском происхождении рода Гедройцей».
References
1. Alfavitnyy spisok dvoryanskikh rodov, vnesennykh v rodoslovnyye dvoryanskiye knigi Mogilevskoy gubernii [An alphabetical list of noble families included in the family history books of the Mogilev province]. Mogilev, Tipo-Lit. Ya. N. Podzenskogo Publ., 1909. 23 p.
2. Konarski S. O heraldyce i heraldycznym snobizmie. Warszawa, Adiutor, 1992. 315 s.
3. Bulgaryn F. Vybranaye [Favorites]. Minsk, Belaruski knigazbor Publ., 2003. 592 p.
4. Gritskevich А. P. [Formation of the feudal estate in the Grand Duchy of Lithuania and its legal basis (XV-XVI centuries). The first Lithuanian statute of 1529]. Materialy respublikanskoy nauchnoy konfe-rentsii, posvyashchennoy 450-letiyu Pervogo Statuta [Materials of the republican scientific conference dedicated to the 450th anniversary of the First Statute]. Vilnius, 1982, pp. 65-73 (In Russian).
5. Dvoryanskiye rody Rossiyskoy imperii. V10 t. T. 2 [Noble clans of the Russian Empire. In 10 vol. Vol. 2]. St. Petersburg, IPK "Vesti" Publ., 1993. 262 p.
6. Dunin-Borkowski J. Almanach blekitny. Genealogie zyjacych rodow polskich. Lwow, 1908. 767 s.
7. National Historical Archives of Belarus (NHAB). Fund 319. I. 2. F. 1890.
8. Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od konca cztaternastego wieku. Warszawa, 1895. 473 s.
9. Dolgorukiy P. V. Rossiyskaya rodoslovnaya kniga. V 4 t. T. 1 [Russian genealogical book. In 4 vol. Vol. 1]. St. Petersburg, 1854. 342 p.
10. Narbut A. N. Geneologiya Belorusii. Vypusk 2 (16-18 vv.) [Genealogy of Belarus. Issue 2 (16-18 ct.)]. Moscow, Izd-vo "Anna" Publ. 1994. 168 p.
11. Obshchiy gerbovnik dvorianskikh rodov Rossiyskoy imperii, nachatyy v 1797 godu. Chast' 13 [Common arms of the noble families of the All-Russian empire, begun in 1797. Part 13]. St. Petersburg, 1885. 562 p.
12. Boniecki А. Herbarz Polski. 16 t. T. 13. Warszawa, 1909. 400 s.
13. NHAB. Fund 319. I. 2. F. 689.
1нфармацыя пра аутара
Дамарад Аляксей Анатольевiч - кандыдат пстарычных навук, дацэнт кафедры псторьи Бела-рус i палгтологи. Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот (220006, г. Мшск, вул. Свярдлова, 13а, Рэспублша Беларусь). E-mail: domorad@belstu.by
Information about the author
Damarad Aliaksei Anatolievich - PhD (History), Assistant Professor, the Department of History of Belarus and Political Science. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: domorad@belstu.by
Пастуту 02.03.2018
