CC BY
14НА УЧНЫЕ СТА ТЬИ
Гидрометеорология и экология №2 2010
ЗЭК 821.512.122. 09.01 САРЫАРКА ТОПОНИМИЯСЫНЬЩ ЖЕР БЕТ1НДЕГ1 КвРШ1С1
Геогр. гылымд. канд. КТСапаров
Мацалада Сарыарцадагы жер бедер1н айцындайтын топонимдер1 талданган. Географиялыц атауларга авторлыц квзцарас тургысынан тусШк бертген.
Шыгыс Казахстан облысыньщ жер бедершщ eзiвдiк ерекшелiктерi бар. Ол бiртYгас терт геоморфологиялык ауданга (Казактыц ^сак шокыларыныц (Сарыарка) шыгыс бeлiгi, Батыс Алтай, Ощуспк Алтай (Калба жотасы), Сауыр-Тарбагатай) бeлiнедi. Iшкi ^штердщ эсерiнен аумактыц кейбiр бeлiктерi кeтерiлiп, кейбiр жерлерi темен тYCкен. Сондыктан кeтерiлген аудандарда эшресе (Шыгыс, Ощуспк - шыгыс бeлiгi) биiк таулары пайда болган. Б^л к¥былыстыц Yздiксiз жYPуiне байланысты, пайда болган таулар бузылып, тепстелген, ал жекелеген бeлiктерде кайтадан тау тYзiлу YPДiсiнен казiрri таулар жYЙесi пайда болды [1].Казактыц ^сак шокылары (Сарыарка) аумактардыц ощустш -батыс, батыс бeлiгiн алып жатыр.
Сарыарка жерi сeз болса, кeз алдымызга мидай жазык дала, тeбелi шокылары, аласа тауларымен ерекшеленген шежiрелi ¥лытау, Каркаралы, табигаты eлендерде жырланган ^кшетау, Баянаула елестейдi. Павлодар облысыныц ощуспк-батыс бeлiгi аласа таулы, ^сак шокылы тeбелермен ажыратылатын Баянаула, Кызылтау таулары Казакстанныц ец iрi орографиялык нысаны Сарыаркага с^гына енiп жатыр [2].
Арканыц шыгыстагы шекарасы Балкаш ^лшщ солтYCтiк шыгыс шетiнен Шаган, Аягeз eзендерiнiц жэне Ханшы^ыс, Шы^ыстау жоталарына дейiн, батыстан шыгыска карай 1200 км-ге созылып жатыр. Еш батысында 900 км, шыгысында 400 км. Ауданы 1 млн. шаршы шакырымга жуык. Караганды, Акмола облыстарымен бiрге Павлодар, Шыгыс Казакстан облыстарыныц аздаган бeлiгiн камтиды. ¥лан-байтак кыратты жазык дала магынасына саяды [3].
Сарыарканыц кeне, ягни ортагасырлык формасы Арка екенiн тарихи деректер дэлелдеп отыр. Сарыарка даласы ежелден мал шаруашылыгымен айналысуга колайлы, кутгы жер болган. «Сарыарка, ж^ттыц емес, куттыц жерЬ> деп бекер айтылмаган. С. М^кановтыц «Халык
137
м^расы» ютабында: «Казак даласыныц батысында М^галжар тауынан басталып, Сары Арканы куалай отырып, аягы Батыс Сiбiрге трелетш кец елкеде жылкы малы кеп всiрiлген» деген деректердi кездестiруге болады. «Арка» сезi орографиялык термин реинде, одан кейiн топоним ретiнде ете ертеде пайда болган. Парсы тшнде жазылган (XV гасыр) «ТYркiлер шежресЬ» (шадж-арат ал-атрак) деген ецбекте «Арка Дешт Кыпшак елiнде» деген сездер кездеседi [4]. Казактыц кене Аркасы шыгыста Тарбагатай Алтай сiлемдерiнен бастап, батыстагы Оцтуспк Орал, Ор езеш, М^галжар жотасына дейiнгi, Крбангали Халид «Таурих-и-Хамса и Шархи» (шыгыстыц бес каласыныц тарихы. Казан, 1910 ж.) сезiмен айтсак ^зындыгы 2500 км-ден астам ^лангайыр аймакты к^рап, Ощуспк Арка, СолтYCтiк Арка,сонымен катар олар езара тау елi жэне ой елi деп те аталады [5]. Кейбiр деректерде тiптi кене Арка жайык пен Едiл атыраптарына жеткен дейщ^рак б^л кейiнiрек колданылган жалпылама ^гымга саяды. К^рбангали Халидтщ ецбепнде Ор Арканыц ец батыстагы езеш деп керсетiледi [6]. Сонымен катар Yлкен Арканыц езi «Оц Арка» «Сол Арка» деген пшрлер де тарихи деректерде керiнiс тапкан. Кейде «Арка» атауыныц тарихи мэнi - «артымыздагы ел», арт жакта орналаскан жрт магынасында айтылады. «Арка» т^лгасы тYркi-монгол, тунгус-маньчжур тобындагы тiлдерде солтуспк, батыс ^гымын калыптастырады [7].
Казактыц «Арка (Сарыарка)» ^гымы геологиялык немесе географиялык тэртшке негiзделмеген, ежелден коныс тепкен кешпелiлердiц багдарлау нэтижешнде калыптаскан тарихи ^гым ретiнде карастыруды жен кердiк. Геолог Г.Ц. Медоев «Арка» атауы «тау», «жота» деген тусшштен шыккан деп пайымдап, б^ган Казактыц катпарлы елкесiмен шектелген аласа таулы аймакты (Орталык Казакстан белт) жаткызады жэне оган Бетпакдала СолтYCтiктегi орманды далалы елкелер (Батыс Сiбiр ойпаты) мен Торгай ецiрi (Торгай кыраты) кiрмейдi деп корытындыга келедi [8]. Б^л ете кате птр едi. А.Н. Кононов кыргыздармен каракалпактарда «Арка» т^лгасы солтYCтiк магынасында айтылады деп жазса [7], F. Коцкашпаев «жота тYрiндегi белгiлi бiр багытта созылып жаткан iрi кырат, Орталык Казакстанда суайрык ретiнде» айтылады деп тYсiнiк берген [9].
Н. Баяндин «Сарыарка» деп аталатын арнайы макаласында: «аумактыц жер келемi ете Yлкен, Республика жерiнiц Yштен бiрiн алып жатыр. Халыктыц тауып койган б^л атауыныц географиялык Yлкен мэш бар, бiр шетi Оралга, екiншi шетi жоталанып, децестенiп, СолтYCтiкке
138
Батыс Сiбiр, оцтYCтiкте Балкаш-Алакел ойпатына карай бiрте-бiрте аласара бередi» - деп жазады [10]. Е. Койшыбаевтыц пшршше Сарыарка сезi «кец жон», жалпак Yстiрт, шексiз кырка магынасында айтылады [11]. «Сарыарка» топонимi А.С. Омарбекованыц гылыми-зерттеу ж^мысында былай сипатталады: ¥лытау-Торгай аймагы халыкта «Сарыарка», «Арка» деп аталатын кецiстiктiц батысында орналаскан. Б^л географиялык ецiр Балкаштыц солтYCтiгiнен меридиан багытымен Орталык жэне Казакстанныц СолтYCтiк белiгiн, оныц шекарасы Батыс-Сiбiр жазыгымен шектесiп жатыр. Казактыц катпарлы елi немесе Сарыарка Торгай Yстiртiнен Тарбагатай таулы кыраты жэне Зайсан ойысына дейiн созылып жатыр деп жазады [12]. Алып жонныц езендерi екi жакка агады солтYCтiк капталынан тегiле аккан Шар, Шагай, Ащысу, Тунд1к, Жарлы, Талды, 0лецт1, Ш1дерт1, Стет1, Есы, Нура, К,уланвтпес, Тергсаццан сиякты арналы езендер мандайын солтYCтiкке караткан. Ал ендi осы езендермен бастауы бiр шыккан жерi ортак Аягвз, Бацанас, Тоцырауын, Былцылдац, Царатал, Царшыгалы, Жщшке, Жэмш1, Мойынты, Сарысу,Сарыкецг1р, Царакецггр сиякты жылгасы мол, суы т^щы езендер керегар багытта, ощуспкке карай жамырай агып жатыр. Арка тауларында мYжiлген жартастар мен карайган к¥з кияларына дейiн катпар - катпар кызгылт сары к^м кайракты тасты келедi [13].
Сарыарканыц алып жон, суайрыгы екенi алгаш рет географиялык картага XVIII гасырда тYCтi. Ресей империясы шыгыска канат жаюына байланысты Сiбiр аркылы казак даласына да кецiл белiп, деректер жинай бастады. 1697 жылы 14 акпанда Тобыл каласыныц воеводасына жолданган патша грамотасында казак ордасына бойлай юретш жэне одан эрi Хиуа мен Б^харага дейiн баратын жолды аныктап, толык «Сызба» сызу тапсырылды. Осы н^скаудыц негiзiнде 1697 жылы Тобыл каласыныц т^ргыны «бояр ^лы» Семен Ремезов «БYкiл сусыз, жолсыз, тастак даланыц сызбасы» деген атпен алгаш казак даласыныц картасын сызып шыкты. Б^л ецбек кейiн 1812 жылы «Сiбiрдiц сызба кiтабы» атты атласты шыгаруга пайдаланылды.
С. Ремезовтыц сызба-картасында шыгысында Сауыр, Тарбагатай таулары мен батысында Торгай ойпатына дешнп аралыкта созылып жаткан Сарыарканыц алып жоны «Арка» деп керсетiлген. Сондай-ак, Сарыарканыц Торгай, Есiл, Ертiс, Сарысу сиякты арналы езендерi де бiршама дэлберiлген[14]. Кезiнде Л.Н. Гумилев жазган «Дештi Кыпшак» т^сында колданылган «Арка» ^гымы ^шы-киырсыз байтак дала
139
маFынасын ^алыптастьфса, «саpы», «кец жон» жалпа^ Yстipт, (тYCке байланысты емес) маFынасы негiзiнде ^алыптас^ан атау деп бiлемiз. Байтам дала eзiнiц гео^афиялыщ оpналасyымен Fана Каза^станныц баpльщ eцipiмен жалFасып жат^ан жо^, оныц шежipелi таpихы да тeщpеriне CYFына сабакгасып жатыф.
Б^л жеpлеp кeбiнесе жазыщты, белеси, ^фатты, дeцестi, ойпатты сай-салалы болып келедi. Кец жазьщтаpдыц оpтасында онша бшк емес таyлаp бой кeтеpген. Солаpдыц 6ípí солтYCтiк батыстан, ощустш шы^ыс^а rçаpай кец кeлемдi жеpдi алып, созылып жат^ан ШыцFыс тауы [15].
Далалыщ eцipден Шы^ыс^а rçаpай бет алFанда 6íp белестен екiншi белеске иек аpтып, кeгiлдip саFымFа оpанып, ^ас^айып жат^ан rçаpа жол Yнемi биiкке CYЙpейтiн тэpiздi. Каpаyыл ауылына жаrçындаFанда кepiнетiн алFаш^ы белес КYшiкбай асуы. Ацыз бен жыpFа толы Абай елiнiц таpихы осы жеpден басталады. Саpыаprçаныц солтYCтiк - шыFысындаFы ШыцFыстаy, оцтYCтiк шыFыстан, солтYCтiк батыс^а rçаpай 2GG км жеpге созылып, e3 мацайындаFы жеpлеpден 5GG-6GG м бшк т^. Аума^тыц оpтальщ бeлiгiн rçатпаpлы оprçаш таyлаp алып жатыф. Шы^ыстау (Наймантау) жотасын (112G м) Саpыаprçа тepiнде оpналасrçан Шы^ыс жалFызсыpамасын дегендей, табиFат оныц солтYCтiк -батысында Ханшы^ыс - 1152 м, ^осбастау - 1G77 м, ал ощуст1к шыFысында Aкшaтaу (13G5 м) эдей апаpып оpналастыpFандай кepiнедi. Б^л тау жоталаpыныц аpасында Сарышокы (1G76 м), Б^ылы (Ю61м), Ж^мак (1149 м), ^оцыр-Сандыктас (11G2 м) таyлаpы оpналасrçан [1]. Аталмыш таyлаpдыц жеp бедеpi бip-бipiне ^атты ^^сайды. Жота к¥Pылыстаpы негiзiнен ассиметpиялы болып келедь СолтYCтiк - шыFысы тiк жэне eте ^атты тiлiмденген, ал оц^стш - батыс бeлiгi жатыщ ы^айлы, сатылы кepiнiске ие. ХаншыFыс пен Шы^ыстаудыц аpасында YЗындыFы 13G...15G км, еш 3G...5G км жеpдi Шыцгыс даласы алып жатыф. Ал ДаFандалы мен TTTYбаp тeбе ацFаpлаpы к¥наpлы, эpi бipшама тегiс болып келедь Aкшaтaу жотасы облыстыц оцтYCтiк- батысына rçаpай бipтiндеп сатылай тeмендеп, eзен ацFаpлаpы тiлiмденiп, солтYCтiгiнде Yлкен ^йкентай (836 м), ^apaYflrip (865 м) таyлаpы мен оцтYCтiк батысында ^отанемш (1G89 м), батысында ЖоpFa (1G84 м) таyлаpына жалFасады. ШыцFыстаyдан солтYCтiк батыс^а жэне солтYCтiк - шы^ыс^а rçаpай Дегелец (ДоFалац -1G85 м), Мыржык (97G м), Aбpaлы (1299 м), Aкшокы (641 м), ApH^ (9G1 м), ApH^birç (494 м), Делбегетей (73G м), Семейтау (6G6 м) секiлдi аласа таyлаp оpналасrçан. ШыцFыстаyдан шы^ыс^а rçаpай
14G
Шар жэне Кекпекп езендершщ алабында Шар-Квкпектг усац шоцылыгы созылып орналаскан. Катты тiлiмденген кыраттар жайпак беткейлерi мен кец ойыстары жер бедершщ ерекшелiгiн аныктайды. Абсолюттiк биiктiгi 400...800 м келетш аласа шокылы тауларга Царатвбе, Царатацыр, Крнсор, Суыцбулац т.б. жатады. Тек кана жеке шокыларымен ерекшеленiп т^ратын таулар: Акдщгек (1004 м), Аршалы (1155 м), Ещрекей (1008 м), Келкайнар (928 м), ^аракойтас (1100 м), Заражал (1144 м), Нарбота (1056 м), СаFымжол (1215 м) ерекше керiнiс тапкан. Шар-Кекпектi ^сак шокылыгы солтYCтiк-шыFысында Цалба кыратымен, оцтYCтiк-шыFысында Жайсан казанш^цкырымен шектесш жатыр [16].
Жазыктык ландшафты жер бедерi езiнiц ерекшелiгiмен кез тартады. Сырткы жэне iшкi кYштердiц эсершен тацFаларлык Yлгiдегi жартастар, жакпарлы таулар, YЦгiрлер «Коцыр эулие, Уцг1ртас» пайда болFан. Каскаб^лак жотасынан солтYCтiк-батыста Шолпан бшг7, ШыцFыс жак бетте Ералы жазыгы кесiлiп жатыр. Ералы жазыFыныц екiншi шетi Кiшi жэне Yлкен АкшокыFа тiреледi. Каскаб^лак жотасынан шы^ыста Байгабыл, Аралтвбе, Берлгтц жоталары керiнсе, оцтYCтiк-шыFыска карай Аркат таулары орналаскан. ШыFысын Шет, батысын ШаFан езендерi кесiп ететiн ШыцFыстаудыц бауырынан баска да кiшiгiрiм езендер Кос, Бузау, Кундызды, Муцыр, Тацыр, Царауыл, Бекенш1, Квлденец, Царажартас т.б. езендер аFып шыгып, кец шалFындарFа сщш к¥PFап кетедi [1].
Абралы тауларыныц (1299м) шыFысы мен тYCтiгiн Шыцгыстау, Цалмац Емел, Оггзтау, Жорга, Тем1рш1, Карцаралы таулары кемкерш жатса, терюттнде Баянаула (Кызылтау), Мыржыц, Жалгызтау, Дегелец (Догалац) тауларымен санкилы бшк шокы, адыр, жазыкты камтиды. Абыралыныц бYгiнгi «Крйнар» деп аталатын орталы^ын да Yш тау орналаскан. «Жаксы Абралыны» жергiлiктi халык Кобыланды тауы деп те атайды. Батырдыц «Тайбурыл» т^лпарыныц iзi деп есептелiнетiн ат т^ягы таска кашалFандай белгiлерi бар. «СерелЬ», Жерадыр б^йратына онтYCтiк шыFыс бетте келденец кесiлген Кекшетау жYЙесi, сол жакта келбеу кегiлдiр мейзек, карсы да окшау биiк. Тулпар бшгя алыстан кез тартып, осы ещрдщ еркесiндей аскак «Калмацтас»деп аталатын Серелг жазыгында белгi, эр т^статы корымда туган ерекше айак айткандай «Калмактастыц кара жолы» тура Аягезге жеттазед1 Оны ертеде Кызылжар,Акмола, Сергиополь (Аягез) жолы деп ататан. Абыралы (Абырэли) атауын жергiлiктi халык жощар шапкьIншылыFында жекпе-жек ^рыста каза болFан Калмак (Абыр), Казак (Эли) батырлардыц есiмiмен байланыстырады [17]. Жаксы Абралы жэне Жаман Абралы таулары бар.
141
Yлкен Сарымбет тауларыныц шыгысында (Семей кэ) жаткан Жаксы Абралы Жаман Абралыдан биiгiрек, табиги ерекшелшне (Жаман сeзi кiшi мэнiндегi атау) байланысты аныктауыштар аркылы ажыратылады.
Босага тауынан эрi карай Дегелец тауыныц тeбесi гарте бастайды. Дегелец табигаты бай, калыц агаш ,мол сулы б^лактары бар жердщ бiрi едi. Таудыц ощуспк батысында 50 жылдай 338 рет атом, сутеп бомбаларыныц (жер асты, Yстi) сынагы eткiзiлiп, аумактыц табигат жагдайларын eзгертiп, к¥лазыган далаларга айналдырды. Yлкен жэне Кiшi Дегелец ортасындагы Зулие асуы - Еуразияныц дэл кшдш ортасын кeрсетiп т^р [17]. Дегелец оронимi атауын Е.Койшыбаев гане тYркi тiлiнде деге («теке») жэне иелец (кылац-карац) сeздерiнен к¥ралган атау (теке каптаган жер) магынасында карастырады [11]. Бiздiц пiкiрiмiзше дeцгелене келген Догалац (дога тэрiздес) тау атауы бiртiндеп дегелец сeзiне ауыскан сыцайлы. Жер бедерiнiц кeрiнiсiн накты аныктайтын атау деп бiлемiз. Шекаралас жаткан Караганды облысы аумагында Yлкен ДоFалац, Кiшi ДоFалац тау атаулары бар [16]. Таулы массивтер граниттi, кварц, порфириттп, тактатас, багалы тастармен ерекшеленетш ^ызылтау (720 м), ^оцыртау (237 м), Сарытау (641 м), Актау (657 м), т.б. атауга болады. Аксан атауыныц баламасы географиялык картада д^рыс бершмеген, накты атауы Аксац - «сац» калмакша «шыц» деген магынаны бшд1ред1. Сонда Аксац деген сeз, Ак шыц магынасында айтылады. Тау -шокыларыныц санын бiлдiретiн ^остау (684 м), Терттау, Бестау (327 м), шаруашылыкка колайлылык дэрежес казак атауларында «жацсы», географиялык нысанныц табиги колайсыздыгын бiлдiретiн «жаман» сиякты аныктауыштар аркылы ажыратылады. Баянауланыц непзп тау жоталары Ацбеттау, Жацсыаула, Жаманаула деген 3 бeлiктен тирады. Тау eлкесi биiк eркештi келген жоталардан, eзектi сайлармен бeлiнген тау блоктарына жэне жоталарга косарлана бiткен жеке тау шокыларынан к¥ралады. Тау басыныц ец биiктерi: Акбет тауы - 1027 м, Эгелен тауы -969 м, Шибет тауы - 728 м, Жасыбай - 804 м, Сарытау - 747 м, Жаксыаулага юред1 Ш.Уэлиханов кeшпелi кыргыздар (казактар) туралы: Баянауыл (б^рмаланган атау, накты тарихи атауы - Баянаула; монг. Баян-ола) - берекелi тау магынада айтылады. Баянаула жYЙесiнде орналаскан Жаманаула керiсiнше, жалацаш шокылы тау (моцг. Баинола) «Баян» -бай, «Ола» -тау, кeрiктi, бай тау магынасында карастырады [18].
Баянаула (Жаксыаула) Жаманаулага караганда жайылымы к¥нарлы, суы мол гар^т табигатымен ерекшеленедi. Баянауланыц батыс
142
белшнде окшау жаткан бтктштер1 500...600 м болатын тебел1 - шокылар Жаманаула тауларына жатады. Жаксы Сарытау - 757 м, Жаксы-Шорабай -441 м., Жаман ce3i аркылы Жамантау - 421 м, Жаман-Сарытау - 784 м, Жаман-Бегенбай - 475 м, Жаман-Далба - 758 м, т.б. атаулар жер бетшщ морфологиялык сипатын, ландшафтты ерекшелiктерiн сипаттайды. ^улынды жазыгыныц бiр бeлiгi Ертк мацы жазыгыныц мацында жондар мен далалар, жалдар ерекше кeрiнiске ие. Семей ещрше жакын жаткан БелаFаш даласы (402 м), Балапан жоны (310 м) жэне C0лтYCтiк шыгыска карай Эли даласы (254 м) карай темендей береди Шыгыс Казакстан облысыныц аумагы К^лынды даласы жэне Ертю мацы жазыгы аркылы Павлодар облысыныц аумагымен шектесiп жатыр [17].
Сарыарка жэне Батыс Ci6ip жазыгына бастыра енiп жаткан ^улынды, Бараба, Ертк мацы жазыктарыныц жер бедерi де алуан тYрлi болып келедь EKi геоморфологиялык облыстыц тYЙiскен жершде калыптаскан жер бедерi, эртYрлi пiшiндерiмен ерекшеленiп, орографиялык бiрлiктерге жiктелуге себепшi болган. Аласа таулы, тeбелi белш миллиондаган жылдар аралыгында iшкi жэне сырткы Yрдiстер эрекетiнен бузылып, казiргi жер бедерiнiц пiшiнiн калыптастырды. М^нда жеке жоталар, тау аралык ойыстар, жер бедерiнiц баска да пiшiндерi езара Yйлесiм тапкан сынайлы. Ертютщ сол жагалауы кeтерiцкiлеу тeбелi -жазыкты болып келедi [2]. Дала зонасын кесiп eтетiн Eртiс езеншщ жайылмасында далалык eцiрдiц топонимиясын айгактайтын орографиялык терминдар жиi кездеседi.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. Баяндин Н. Сарыарка // Бшм жэне ецбек. №1, 1984, 8 б.
2. Валиханов Ч.Ч. Собрание сочинений. В 5 т. Алма-Ата: Киргизское ра-дословие. Т.1. 1961-1972, С. 203-219.
3. Жерщнщ аты-Eлiмнiц хаты.Энциклопедиялык аныктамалык. Алматы: «Аруана Ltd» ЖШС, 2006. - 808 б.
4. Кармышева Б.Х., Кармышева Дж.Х. Что такое Арка-юрт? (к истории исторической географии Казахстана): Ономастика Востока. - М. : 1980, 111 с.
5. Керiмбаев Е. Атаулар сыры. Алматы: «Казакстан», 1984, 119 б.
6. Конкашпаев Г.К. Казахские народные географические термины // Изв. АН Каз.ССР, серия географическая. Вып.3, Алма-Ата, 1951, С. 3-47.
7. Кононов А.Н. Способы и термины определения стран света у Тюркских народов // Тюркологический сборник 1974. - М.: 1978. - С. 72-89.
143
8. Койшыбаев Е. Казакстанныц жер-су аттары сeздiгi. - Алматы, 1985, 256 б.
9. Лебедев Д.М. География в России ХУШ века. - М.-Л. : 1942. - 340 с.
10. Медоев Г.Ц. Сары-Арка (К топонимике Казахстана) // Вестник АН Каз. ССР, №1(34), 1948, 56 с.
11. Нэсенов Б. Абыралы-Сарыарканыц юндт. Т. 1. Новосибирск, 2002. -488 б.
12. Омарбекова А.С. Социальное и природное в формировании топонимии Улытау-Торгайского региона. Автореф. дисс. канд. географ. наук.-Алматы, 1999, 28 с.
13. Сапаров К.Т. Павлодар облысыныц топонимикалык кещстш (Казактардыц кещспкт игеру тэжiрибесiнiц жер-су атауларындагы гартю). Павлодар: «ЭКО», FвФ, 2007. - 308 б.
14. Сэдуакас^лы З. Тарихыиды танып бiл. Алматы: «Шартарап», 1997. — 294 б.
15. Сейдiмбек А. Казак элемь Этномэдени пайымдау. Оку к¥ралы. -Алматы: «Санат». - 1997.- 464 б.
16. Халид Кдобангали. Тауарих хамса: (Бес тарих) Ауд. Б. Тeтенаев, А. Жолдасов. - Алматы: «Казакстан», 1992. - 304 б.
17. Шыгыс Казакстан облысыныц эюмшшк- аумактык картасы. (М-бы 1:1000 000) Алматы, «Картография» ККК, 2003.
18. Шыгыс Казакстан облысыныц географиясы. Семей, ПК «Семей-печать» 2000. - 136 б.
Павлодарский государственный университет им. С. Торайгырова
ОТРАЖЕНИЕ ПОВЕРХНОСТИ ЗЕМЛИ В ТОПОНИМАХ САРЫАРКИ
Канд. геогр. наук К.Т.Сапаров
В статье дан авторский взгляд на происхождение географических названий, проанализированы топонимы, определяющие орографическую особенность Сарыарки.
144
