Научная статья на тему 'САМАРҚАНД ВИЛОЯТИДА ХИЗМАТ КЎРСАТИШ СОҲАСИ КЎРСАТКИЧЛАРИНИНГ ТАҲЛИЛИ'

САМАРҚАНД ВИЛОЯТИДА ХИЗМАТ КЎРСАТИШ СОҲАСИ КЎРСАТКИЧЛАРИНИНГ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЯИМ / хизмат кўрсатиш / хизмат кўрсатиш соҳаси / савдо / транспорт / туризм / меҳмонхона / умумий овқатланиш. / GDP / service / service sector / trade / transport / tourism / hotel / catering.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Рахмонов А.И.

Мақолада хизмат кўрсатиш соҳасининг ижтимоийиқтисодий аҳамияти ёритилган бўлиб, Самарқанд вилоятида хизмат кўрсатиш соҳасининг кўрсаткичлари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ANALYSIS OF SERVICE INDUSTRY INDICATORS IN SAMARKAND REGION

The article covers the socio-economic importance of the service sector and analyzes the indicators of the service sector in the Samarkand region.

Текст научной работы на тему «САМАРҚАНД ВИЛОЯТИДА ХИЗМАТ КЎРСАТИШ СОҲАСИ КЎРСАТКИЧЛАРИНИНГ ТАҲЛИЛИ»

Рахмонов А.И.

Ицтисодиёт назарияси кафедраси уцитувчиси

СамИСИ

САМАРКАНД ВИЛОЯТИДА ХИЗМАТ КУРСАТИШ СОХДСИ КУРСАТКИЧЛАРИНИНГ ТАХДИЛИ

Аннотация. Мацолада хизмат курсатиш соуасининг ижтимоий-ицтисодий ауамияти ёритилган булиб, Самарцанд вилоятида хизмат курсатиш соуасининг курсаткичлари таулил цилинган.

Калит сузлар: ЯИМ, хизмат курсатиш, хизмат курсатиш соуаси, савдо, транспорт, туризм, меумонхона, умумий овцатланиш.

Rakhmanov A.I.

teacher

department of economic theory

SamIES

ANALYSIS OF SERVICE INDUSTRY INDICATORS IN SAMARKAND

REGION

Annotation. The article covers the socio-economic importance of the service sector and analyzes the indicators of the service sector in the Samarkand region.

Keywords: GDP, service, service sector, trade, transport, tourism, hotel, catering.

Жахонда глобаллашув жараёнларининг чукурлашиши натижасида хизмат курсатиш сохасида жадал усиш тенденцияси кузатилмокда. "Хизматлар сохасининг жахон ЯИМдаги улуши охирги 25 йилда 54,2% дан 65,0% га етиб, курсатилган хизматларнинг хажми 3,1 баробарга ва сохада банд ахолининг улуши 38,0% дан 50,6% гача ошган. Шу даврда ЯИМдаги саноатнинг улуши 31,9% дан 24,8% гача, кишлок, урмон ва баликчилик хужаликлари еса 7,6% дан 3,5% гача кискарган"145. Хрзирги вактда бирон бир давлатни ривожланган мамлакатлар каторига кушиш учун яратилаётган миллий иктисодиёти ялпи ички махсулот таркибида хизмат курсатиш сохасининг улуши 65 фоиздан юкори булиши асосий мезон хисобланади. Иктисодий жихатдан ривожланган давлатларда ялпи ички махсулот таркибида хизмат курсатиш ва сервис сохасининг улуши 65-80 фоизини ташкил этмокда. Шунингдек, жахон мамлакатларида тугридан-тугри

145 Jahon banki ma'lumotlari, 2020.

инвестициялар хажмининг 40,0 фоизи хизмат курсатиш сохасига тугри келмокда146.

Мамлакатимизда хизмат курсатиш сохасини сифат жихатдан янги погонага кутариш ва самарадорлигини ошириш, сохага бошкарувнинг замонавий тизимини ва ракамли технологияларни жорий килиш буйича кенг камроврли чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Хусусан, «Узбекистон - 2030» стратегиясида "Худудларда хизматлар сохасини жадал ривожлантириш" максади куйилган булиб, унга эришиш учун куйидаги вазифаларни амалга ошириш белгиланган 147:

> Худудларда хизмат курсатиш ва сервис сохаларини ривожлантириш оркали хизмат курсатиш хажмини 3 бараварга ошириш

> Урта ва йирик шахарлар хамда ахолиси 300 мингдан куп булган туманларда замонавий бозор хизматлари, IT, таълим, тиббиёт, юридик, санъат,туризм, мехмонхона ва умумий овкатланиш хамда транспорт хизматларини ривожлантириш

> Шахарсозлик лойихалари асосида зарурий инфратузилмаси мавжуд ва ахоли гавжум булган кучаларнинг 233 мингта буш ер майдонларини аукцион савдоларига чикариш оркали савдо, маиший, сайилгох ва кунгилочар хизматларини ривожлантириш

> Урта ва йирик шахар марказларида хизмат курсатишга ихтисослашган марказий кучаларни ташкил этиш оркали 36 мингта савдо ва сервис объектларини ташкил этиш

> «Янги Узбекистон» массивларида ва халкаро автомобиль йуллари буйида 6 мингта савдо ва сервис объектларини куриш

> Етакчи лойиха ташкилотларини жалб килиб, бозорларни замонавий, кулай барча хавфсизлик талабларига жавоб берадиган савдо комплексларига айлантириш.

Стратегияда белгиланган вазифаларни амалга ошириш уз навбатида худудларда хизмат курсатиш сохасини ривожлантирининг янгича услуб ва воситаларини такозо килади. Хизмат курсатиш сохаси, бир томондан, мил-лий иктисодиётнинг бошка соха хамда тармокларига, уларнинг холати ва ривожланишига катта таъсир курсатса, иккинчи томондан, унинг ривожланиш имкониятлари хамда истикболлари бошка соха ва тармоклар динамикаси билан белгиланади.

Хизмат курсатиш сохасининг ЯИМ таркибидаги улуши канча юкори булса, мамлакат ахолисининг турмуш даражаси ва сифати хам шунчалик юкори булади. Узбекистон ва Самарканд вилояти ЯИМ (ЯХМ)да хизмат курсатиш сохасининг улуши 1-диаграммада келтирилган.

146 https://www.worldbank.org/en/topic/smefinance

147Узбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 11 сентябрдаги ""Узбекистон-2030" стратегияси тугрисида"ги ПФ-158-сонли Фармони 1-иловаси

1-диаграмма. Хизмат курсатиш сохдсининг ЯИМ ва ЯХ,Мдаги улуши,

фоизда148

Keлтиpилгaн ^дигр^м^^ курини6 тури6дики, Узбeкиcrондa 2019 йилдa хизмaт кypcaтиш ^х^ини^ ЯИМ тapкибидaги улуши 36,4 фоизни тaшкил килган бyлca, охирги уч йил мобaйнидa хизмaт кypcaтиш ш^^ниет ЯИМдaги улуши Myrracra ycиб боpгaнлигини кyзaтиш мумкин. Мaмлaкaтимиздaги кaби Сaмapкaнд вилояrидa хдм хизмar кypcarиш хвжми бapкapоp уодб боpгaн. Жyмлaдaн, 2019 йилдa - 31,2 фоиз, 2021 йилдa - 35,9 фоиз Ba 2023 йилдa эca - 39,2 фоизгaчa уодшга эpишгaн. Ушбу кypcarкич pивожлaнгaн мaмлaкaтлapдa 65 фоизни raшкил эгишини хдообга олиб, pecпyбликaдa Ba вилояrдa ушбу шхдни жaдaл cypъarлap билaн pивожлaнтиpиш Ba унинг мaмлaкar ЯИМ (ЯХМ) rapкибидaги улушини янaдa ошириш лозим. Мaмлaкaтдa олиб боpилaёrгaн rapкибий yзгapишлap хaм aйнaн шyнгa KaparHnraK.

Хизмaт rypлapини pивожлaнrиpиш - мaмлaкarикrиcодиёrини pивожлaнишигa acоcий ^cca кушади. Хизмar cифaтини ошириш Ba pивожлaнrиpиш бугунги кун кypcaтилaётгaн хизмarнинг acоcий мaкcaди Ba вaзифacи x1иcоблaнaди. Ушбу шхдни икrиcодиёrдa кaндaй x^a^a экaнлигини aниклaб, тахлил килиш лозим. Шу caбaбли бизлap Сaмapкaнд вилояrидa хизмar кypcarиш œxa^ x1олarини твхлил килдик(1-жaдвaл).

148 https://stat.uz. Узбeкиcтон Рecпyбликacи Пpeзидeнrи хузуридяги Стaтиcтикa aгeнrлиги мaълyмоrлapи acоcидa xиcоблaнди

1-жадвал

Самарканд вилояти худудлари кесимида курсатилган бозор _ хизматларининг 2023 йилдаги холати149_

Худудлари номи Хажми Ахоли жон бошига

Млрд.сум 2022 й.га нисбатан усиши %да Жамига нисбатан улуши,%да Минг.сум 2022 й.га нисбатан усиши %да

Вилоят буйича 28 992,0 113,7 100,0 6 963,5 111,2

Самарканд ш. 12665,4 114,1 43,7 21 874,7 111,8

Каттакургон ш. 651,2 111,4 2,2 6 913,4 109,6

Окдарё 877,5 110,8 3,0 5 125,8 108,1

Булунгур 767,6 111,2 2,6 3 843,7 108,8

Жомбой 1206,0 111,4 4,2 6 442,1 108,7

Иштихон 997,0 110,9 3,4 3 652,1 108,6

Каттакургон 1042,8 111,1 3,6 3 584,6 108,9

^ушработ 559,0 110,8 1,9 3 978,5 108,6

Нарпай 930,5 110,7 3,2 4 128,4 108,7

Пайарик 1009,5 111,0 3,5 3 737,6 108,4

Пастдаргом 1769,8 111,0 6,1 4 668,3 108,6

Пахтачи 627,2 110,8 2,2 4 150,7 109,2

Самарканд 2206,4 124,0 7,6 8 168,8 121,4

Нуробод 546,0 110,9 1,9 3 391,0 108,7

Ургут 1841,3 111,9 6,4 3 332,6 109,2

Тайлок 1294,8 119,2 4,5 5 928,7 116,3

Келтирилган 1-жадвал маълумотлари асосида куйидаги хулосалар килинди:

- тахлил олиб борилган 2022-2023 йилларда вилоятда хизматлар хажми усиб бориш тендециясига эга булиб, хизматлар хажми 2022 йилдаги 22953,6 млрд.сумдан 2023 йилга келиб 6038,4,0 млрд.сумга ошиб, 28992,0 млрд.сумни ташкил килди.

- хизмат курсатиш хажмлари вилоятнинг барча худуларида 2023 йилда 2022 йил билан таккослаганда усишга эришган. Самарканд вилояти худудлари орасида 2022 йилга нисбатан 2023 йилда энг юкори усиш суръатлари Самарканд тумани - 24,0 фоиз, Тайлок тумани- 19,2 фоиз ва Самарканд шахрида - 14,1 фоиз кузатилди.

-Вилоят худудлари орасида жами курсатилган хизматлар хажмида Самарканд шахри (43,7%), Самарканд (7,6%), Ургут (6,4%), Пастдаргом (6,1%) ва Тайлок (4,5%) туманларининг улушлари юкорилигича сакланиб колмокда.

Ахоли жон бошига курсатилган хизматлар буйича энг юкори курсаткич Самарканд шахрида 21874,7 минг сумга тенг булиб, усиш суръати утган йилнинг шу даврига нисбатан 111,8 % ни ташкил этди.

149 Узбекистан Республикаси Президенти хузуридаги Статистика агентлиги Самарканд вилоят статистика бошкармаси расмий сайти https://samstat.uz/uz/ маълумотлари асосида хисобланди

Бундан ташккари, ахоли жон бошига курсатилган хизматлар хажмининг сезиларли усиши Самарканд (121,4 %) ва Тайлок (116,3%) туманларида кузатилди. Ахоли жон бошига курсатилган хизматларнинг энг паст курсаткичи Ургут (3332,6 минг сум), Нуробод (3391,0 минг сум) туманларида кузатилди.

Хизматлар сохасининг йил сайин усишига, албатта хизмат курсатиш тармокларининг купайиши ва замонавий турларининг пайдо булиши хам асосий сабаблардан бири булиб хисобланади. Шу боис, бизлар тахлилнинг кейинги боскичида хизмат курсатиш сохаси тармоклари таркибини Самарканд вилояти буйича тахлил килишни лозим топдик (2-жадвал).

2-жадвал

Самарканд вилоятида 2023 йилда хизмат курсатиш сохасининг _тармоклари таркибий тахлили150 _

Курсаткичлар Х,ажми, млрд.сум 2022 й.га нисбатан,%да Якунга нисбатан,%да

Хизматлар - жами 28992,0 113,7 100,0

ахборот ва алока сохасидаги хизматлари 1318,4 121,4 4,6

молия хизматлари 4541,0 115,5 15,7

транспорт хизматлари 6805,1 110,5 23,5

шу жумладан: автотраспорт хизмати 6180,5 109,3 21,3

яшаш ва овкатланиш буйича хизматлар 1717,5 130,9 5,9

савдо хизматлари 7511,1 109,4 25,9

кучмас мулк билан боглик хизматлар 681,7 111,3 2,4

таълим сохасидаги хизматлар 1578,7 127,9 5,4

согликни саклаш сохасидаги хизматлар 585,2 111,3 2,0

ижара хизматлари 771,3 107,9 2,7

компьютерлар, шахсий фойдаланиш буюмлари ва маиший товарларни 821,3 110,0 2,8

таъмирлаш буйича хизматлар

бошка шахсий хизматлар 1286,9 110,5 4,4

меъморчилик, мухандислик

изланишлари, техник синовлар ва 477,5 119,5 1,6

тахлил сохасидаги хизматлар

бошка турдаги хизматлар 896,3 117,4 3,1

Келтирилган 2-жадвал маълумотлари хисоб-китоби шуни курсатмокдаки, вилоятда яшаш ва овкатланиш буйича хизматларда (130,9 фоиз), таълим сохасидаги хизматларда (127,9 фоиз) хамда алока ва ахборотлаштириш хизматларида (121,4 фоиз) 2022 йилга нисбатан усиш суръати юкори булди. Бозор хизматларининг умумий хажмидаги савдо хизматлари 25,9 % - энг юкори улушни ташкил этади. Савдо оддий

150 Узбекистан Республикаси Президента хузуридаги Статистика агентлиги Самарканд вилоят статистика бошкармаси расмий сайти https://samstat.uz/uz/ маълумотлари асосида хисобланди

TaKcuMgam MexaHu3MugaH ucTetMognura HyHanTHpnnraH 6o3op Taga6gapuHu maKggaHTupum ^apaeHgapuga $aog umTupoKHura afigaHgu. ^03upru BaKTga, caBgo xroMaraapu uKTucogueTga KypcarugraH ^aMu xu3Maraap xa^MHHHHr ce3ugapgu khcmh xucoSgaHagu. fflyHuHrgeK, TpaHcnopT xroMaraapu - 23,5 %, MonuaBHH xu3Margap - 15,7 %, arnarn Ba oBKargaHum 6yHHHa xu3Maraap - 5,9 % xaMgaratguM coxacugaru xu3Maraap - 5,4 % KypcaTKuH 6ugaH w^opu ygymHu TamKug этgн.

Xygoca aHTraHga, ogu6 6opugraH Taxgug MatgyMoTgapugaH

Y36eKucTOHga, xycycaH CaMapKaHg BugoaTuga xu3Mar Kypcarum coxacuHu ®;axoH Taga6gapu acocuga puBO^naHTupum, coxaHuHr нннoвaцнoн acocgapuHu KyHaHTupum, xu3Mar KypcarumHuHr aHru Typgapu Ba maKggapuHu KeHr ^opuft Kugum, xu3Mar Kypcarum coxacuHu KeHraHTupum opKagu MuKpo Ba MaKpo gapa^aga 6apKapopguK KypcaTKuHgapuHu ce3ugapgu gapa^aga axmugam Ka6u HyHagumgapga KeHr KaMpoBgu Tag6upgap aMagra omupugraHu aHuKgaHgu. Xu3Mar Kypcarum coxacugaru 6yHgafi n^oSuM ycum тeнgeнцнacн - BugoaT Ba MaMgaKaT uKTucogueTuHuHr acocuft MaKpouKTucoguH KypcaTKuHu xuco6gaHaguraH .HXM Ba ^HM xa^MuHuHr xaM Kynanumura xu3Mar Kugagu. EyHgan n^oSuM xogarau Kegrycuga xaM caKga6 Kogum nopa-TagSupgapuHu Kypum, 6yryHru Typgu uHKupo3gap mapouruga yTa gog3ap6 Ba3u$agapgaH 6upu xuco6gaHagu.

OongagaHHgraH agaSueTgap pynxaTu:

1. Y36eKucToH Pecny6guKacu npe3ugeHTuHuHr 2023 Hug 11 ceHTa6pgaru "Y36eKucToH-2030" cTpareruacu Tyrpucuga^ru nO-158-coHgu OapMoHu

2. Mc Connell, Bruc. Economics. 19th edition. Mcgraw-hill/Irvin, USA,2014

3. N.Gregory Mankiw. Principles of Economics, 7th edition. Amazon, USA 2014.

4. Paul A. Samuelson, William D. Nordhaus. Economics. 19th edition. McCraw-Hill Companies. USA. 2009

5. Xodiyev B.Yu., Shodmonov Sh.Sh. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. -T.:"Barkamol fayz media" 2017. - 783 - bet.

6. O'lmasov A., Vahobov A.V. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. - T.: "Iqtisod-Moliya" 2014.-480 - bet

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.