Научная статья на тему 'ХИЗМАТ КЎРСАТИШ СОҲАСИНИ РИВОЖЛАНИШИДА КАДРЛАР МАСАЛАСИ'

ХИЗМАТ КЎРСАТИШ СОҲАСИНИ РИВОЖЛАНИШИДА КАДРЛАР МАСАЛАСИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
117
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
даромад / ялпи ички маҳсулот / меҳнат унумдорлиги / тадбиркорлик / меҳнат бозори / инвестиция / бандлик. / доход / валовой внутренний продукт / производительность труда / предпринимательство / рынок труда / инвестиции / занятость.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Мардонов Баҳодир Бахронович, Эрдонов Мухаммадамин Эрдон Ўғли

Мақолада хизмат кўрсатиш соҳасини юқори суръатларда ривожланишида кадрлар салоҳияти таҳлил этилган. Унда олий маълумотли кадрлар соҳани ривожланишида муҳим аҳамиятни касб этиши кўрсатиб берилган. Шунингдек хизмат кўрсатиш соҳаси тармоқлари кесимида олий, ўрта махсус маълумотли кадрлар моҳияти таҳлил этилган ва муаммо ечими бўйича таклифлар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВОПРОСЫ КАДРОВ В РАЗВИТИИ СФЕРЫ УСЛУГ

В статье анализируется роль кадрового потенциала в развитии сферы услуг высокими темпами. Показано, что кадры с высшим образованием играют важную роль в развитии отрасли. Также в секторе услуг была проанализирована роль кадров с высшим, средним специальным образованием и разработаны предложения по решению проблем

Текст научной работы на тему «ХИЗМАТ КЎРСАТИШ СОҲАСИНИ РИВОЖЛАНИШИДА КАДРЛАР МАСАЛАСИ»

Мардонов Бах,одир Бахронович.

Самарканд иктисодиёт ва сервис институти «Тармоклар иктисодиёти» кафедраси катта укитувчиси, PhD

Эрдонов Мухаммадамин Эрдон угли,

Самарканд иктисодиёт ва сервис институти 2-курс магистранти

ХИЗМАТ КУРСАТИШ СО^АСИНИ РИВОЖЛАНИШИДА КАДРЛАР МАСАЛАСИ

УДК: 331:338.46

МАРДОНОВ Б.Б., ЭРДОНОВ М.Э. ХИЗМАТ КУРСАТИШ СОЦАСИНИ РИВОЖЛАНИШИДА КАДРЛАР МАСАЛАСИ

Маколада хизмат курсатиш сох,асини юкори суръатларда ривожланишида кадрлар салох,ияти тах,лил этилган. Унда олий маълумотли кадрлар сох,ани ривожланишида мух,им ах,амиятни касб этиши курсатиб берилган. Шунингдек хизмат курсатиш сох,аси тармоклари кесимида олий, урта махсус маълумотли кадрлар мох,ияти тах,лил этилган ва муаммо ечими буйича таклифлар ишлаб чик,илган.

Таянч иборалар: даромад, ялпи ички мах,сулот, мех,нат унумдорлиги, тадбиркорлик, мех,нат бозори, инвестиция, бандлик.

МАРДОНОВ Б.Б., ЭРДОНОВ М.Э. ВОПРОСЫ КАДРОВ В РАЗВИТИИ СФЕРЫ УСЛУГ

В статье анализируется роль кадрового потенциала в развитии сферы услуг высокими темпами. Показано, что кадры с высшим образованием играют важную роль в развитии отрасли. Также в секторе услуг была проанализирована роль кадров с высшим, средним специальным образованием и разработаны предложения по решению проблем

Ключевые слова: доход, валовой внутренний продукт, производительность труда, предпринимательство, рынок труда, инвестиции, занятость.

MARDONOV B.B., ERDONOV М.Е. PERSONNEL PROBLEMS IN THE DEVELOPMENT OF THE SERVICE SECTOR

There is analyzed in the article human resources potential in the development of the service sector at a high rate. It is shown that personnel with higher education play an important role in the development of the industry. Also were analyzed problems of the personnel with higher, secondary specialized education in the services sector, and proposals for solving existing problems developed.

Key words: income, gross domestic product, labor productivity, entrepreneurship, labour market, investment, employment.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 1(133)

Кириш.

Узбекистонда кадрлар муаммоси ва салох,ияти иктисодий ислох,отларнинг асосий негизини ташкил килади. Улар иктисодиётнинг барча сох,аларида асосий омил сифатида иштирок этади, яъни ишлаб чикариш ва хизмат курсатиш сох,аларида янги техника ва технологиялар кири-тилган булса-ю, уни амалга оширадиган мала-кали мутахассислар булмаса, иктисодий самара-дорликни ошириб булмайди.

Хизмат курсатиш сох,асида айланма маблаFларнинг тез айланиши, ушбу сох,ада тад-биркорликни ривожланиши ишлаб чикариш сох,асига Караганда осон кечиши, доимо хиз-матларга эхтиёжнинг пайдо булиши каби хусу-сиятлари сох,ани миллий иктисодиётда жадал ривожланишига имкон беради. Модомики, хизмат курсатиш сох,аси иктисодиётда мослашув-чанлиги юкори ва мамлакатнинг ижтимоий-иктисодий тараккиётида катта роль уйнар экан, ушбу сохдда банд ходимлар зиммасига катта масъулият юклатилади. Шу сабабли хизмат курсатиш сох,асида ходимлар малакасини оши-риш, уларни кайта тайёрлаш, хориж мамлакат-ларига тажриба алмашишга юбориш максадга мувофик х,исобланади. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2018 йил 28 декабрдаги Олий Мажлисга Мурожаатномасида шундай дейилган "... жамиятимизда олий маълу-мотга эга, юксак малакали мутахассислар канча куп булса, ривожланиш шунча тез ва самарали булади"1.

Иктисодчи олимлар Х.Риндерманн, М.Сейлар ва Ж.Томпсонлар узларининг тадкикотларида ижтимоий тараккиётнинг омилларига эътибор каратиб, унда акл ва билимга асосланган омилни алох,ида тадкик этишган. Уларнинг хулосаларига кура халкнинг (IQ-intelligence quotient - интеллект даражаси) интеллект даражаси коэффици-енти бир пунктга ошиши ЯИМнинг киши бошига 229 АК.Ш долларга ошишини асослаб берган-

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2018 йил 28 декабрь. // "Халк сузи" газетаси, 2018 йил 29 декабрь, № 271-272 (7229-7230).

лар2. Демак, мамлакатда тайёрланаётган кадрлар жараёнига катта эътибор бериш лозим.

Тадцицот мавзусининг долзарблиги.

ЯИМ таркибида хизмат курсатиш сох,аси тармокларининг улушига караб ушбу тармоклардаги кадрлар салох,иятига бах,о бериш мумкин. Масалан, 2017 йилда ахборот коммуни-кацион технологияларнинг ЯИМдаги улуши 2,2 фоизни ташкил этган. Вах,оланки, ушбу курсаткич 2010 йилда х,ам 2,1 фоизга тенг булган3. СоFликни саклаш тармоFининг ^ам ЯИМ таркибидаги улуши жуда кам. У 2017 йилда 0,6 фоизни ташкил этган4. Иктисодиёти юксак ривожланган Fарб мамла-катларида ушбу тармокларнинг ЯИМда улуши юкори. Масалан, Францияда соFликни саклаш тармоFининг ЯИМдаги улуши 10-11 фоизни, АКШда 17-18 фоизни, Швейцарияда 12 фоизни ташкил этади5.

Узбекистон иктисодиётида хизмат курсатиш сох,асининг ЯИМдаги улуши охирги 10 йил ичида сезиларли даражада узгармаган (2010 йилда хизмат курсатиш сох,асининг ЯИМдаги улуши 46,9 фоизни ташкил этган булса, 2017 йилда ушбу курсаткич 47,3 фоизга тенг булган). Хизмат курсатиш сох,аси ах,оли бандлигини таъмин-лаш, фаровонлигини ошириш ва бошка ижтимоий муаммоларни х,ал этишда имконияти кенг. Бирок, бизлар ушбу сох,анинг кенг имконият-ларидан мамлакатнинг ижтимоий-иктисодий тараккиёти йулида унумли фойдаланаётганимиз йук. Иктисодиёти ривожланган Fарб мамлакатла-рида эса хизмат курсатиш сох,аси аллакачонлар иктисодиётнинг асосий секторига айланган. Жах,он банкининг маълумотларига кура, х,озирги кунда "... ривожланган мамлакатларда сох,анинг ялпи ички махсулотдаги улуши 74 фоизни, ах,оли

2 Rinderman H., Sailer M., Thompson J. The impact of smart fractions, cognitive ability of politicians and average competence of peoples on social development// Talent Development & Excellence.2009. Vol.1.No.1.pp.3-25.

3 Узбекистон Республикасининг статистик ахборот-номаси (2017 йил январь-декабрь). - Тошкент: 2018.

4 Узбекистонда ижтимоий ривожланиш ва турмуш даражаси. Статистик туплам. - Тошкент; 2018. 19 ва 208 бетлар.

5 Орлов А. Медпрактикум. Свободная медицина свободной Франции. Деловой партнер. uz // №15(991) 11-17 апрель 2013 г., 21 стр.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 1(133)

бандлигида 70-75 фоизни ва жами корхоналар сонида 90-95 фоизни ташкил этади1.

2017-2021 йилларда Узбекистон Респу-бликасини ривожлантиришнинг бешта усту-вор йуналиши буйича Харакатлар стратегия-сида хизмат курсатиш со,асини ривожланти-риш буйича вазифалар белгилаб берилган. Биз-нинг назаримизда, хизмат курсатиш со,асини ривожланиши буйича белгиланган вазифалар-нинг ижроси кутилган натижаларни бермаяпти. Буни мамлакатимиз иктисодиётида яратилаёт-ган ялпи хизматлар хажмини а,оли жон бошига ,исоблаганимизда яккол куришимиз мумкин. Масалан, республикамизда 2015 йилда а,оли жон бошига ялпи хизматлар 2509,0 минг сумни ташкил этган булса, 2018 йилга келиб ялпи хизматлар а,оли жон бошига 4578,5 минг сумни ташкил этди2. Ушбу вакт оралиFида мамлакатимиз иктисодиёти ялпи хизматларни атиги 2069,5 минг сумга ошганини ижобий бах,олаб булмайди. Чунки ушбу даврда нархлар индекси ,ам 12,0 пунктга ошган3.

Бизлар ушбу муаммоларни хизмат курсатиш сох,асида банд булган кадрларнинг мех,нат унум-дорлиги билан боFлик деб ,исоблаймиз. Бу масалага Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев катта эътибор каратиб, шундай деганлар: «Хаммамиз яхши тушунамизки, олди-мизда турган кенг куламли вазифаларни бажа-риш учун кадрлар билан ишлашнинг бутун тизимини такомиллаштиришга доир бир катор ишларни албатта амалга оширишимиз керак»4.

Шу нуктаи назардан келиб чикиб хизмат курсатиш со,асида банд булган ходимларнинг малакасини ошириш, маълумот даражаси буйича ,ам та,лил килиб чикиш ва юкорида келтирилган муаммоларни ечимини топиш учун илмий тавси-ялар ишлаб чикиш долзарб вазифа ,исобланади.

Илмий муаммонинг куйилиши.

1 Жа,он банкининг маълумотлари. Расмий сайти: http://data.woHd bank.org/indicator.

2 Узбекистонда ижтимоий ривожланиш ва турмуш даражаси. Статистик туплам. Тошкент 2019 йил. 20 бет.

3 Узбекистонда ижтимоий ривожланиш ва турмуш даражаси. Статистик туплам. Тошкент 2019 йил. 20 бет.

4 Слепцова Е.В., Аванесян Э^. Роль кадрового потенциала в развитии организаций сферы услуг. Экономика и бизнес: теория и практика. - 2016.-№12.-с.128-130.

Мехнат унумдорлигини оширишда ишлов-чиларнинг билим савияси, мехнат малакаси ва мах,орати катта ахамиятга эга. Олимларнинг таъ-кидлашларича малакали ходимларнинг мехнат унумдорлиги оддий ходим мехнати унумдорли-гидан 2-3 баровар зиёд.

Шу нуктаи назардан келиб чикиб Узбекистонда илм-фанни янада равнак топти-риш, вояга етаётган мехнат ресурсларини чукур билимга, юксак маънавият ва маданият эгаси этиб тарбиялаш ракобатбардош иктисодиётни шакллантиришда ута мухим ахамиятни касб этади. Шу билан бирга хизмат курсатиш сохасида кадрларни тайёрлаш буйича куйидаги муаммо-лар мавжуд:

• биринчиси, олий таълим муассасаларида кадрларни тайёрлашда укитишнинг инновацион таълим шаклларидан (амалий уйинлар, муаммоли укитиш, интерфаол дарслар, модулли-кредит тизими, масофали укитиш, blended learning (ара-лаш укитиш), махорат дарслари, эвристик метод-лар) фойдаланилаётгани йук. Вахоланки, хориж мамлакатларида битирувчилар бутун укув йили давомида жами булиб 1200-1500 дан ортик мураккаб вазиятли масалаларни ("Case - study") мустакил равишда бажарадилар;

• иккинчиси, хизмат курсатиш сохасида жумладан соFликни саклаш, туризм, молия ва банк, шунингдек, маиший техникаларга хиз-мат курсатадиган профессионал мутахассис-ларни тайёрлашда худудлардаги мехнат бозори холати урганилмаяпти. Шу сабабли республика-мизнинг баъзи худудларида, жумладан Сурхон-дарё, К,ашкадарё, Хоразм вилоятларининг чекка туманларида хизмат курсатиш сохасида кадрлар танкислиги учраб турибди;

• учинчиси, хизмат курсатиш сохасидаги ходимларни ишга жойлаштириш, лавозимларга тайинлашда хамон коррупцион холатлар мав-жуд.

Мамлакат иктисодиётини ривожланишида ушбу муаммолар бартараф этилмас экан, хизмат курсатиш сохасида ижобий силжишлар руй бермайди.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 1(133)

Тадцицот мацсади.

Хизмат курсатиш сох,асини жадал ривожлани-шида кадрлар урнини асослаб бериш ва сох,ада кадрлар тайёрлаш сифатини ошириш буйича илмий таклифлар ишлаб чикиш.

Илмий моцияти.

Хизмат курсатиш сох,асини жадал суръатлар билан ривожлантиришда кадрлар масаласи билан боFликl жих,атларини хорижлик олим-лари куп тадкик этишган. Жумладан Е.В.Слепцова, Э.Г.Аванесянлар х,ам хизмат курсатиш сох,асини ривожланишида ходимларнинг урни мух,им ах,амият касб этишини билдиришган. Ушбу иктисодчи олимлар хизмат курсатиш сох,асини ривожланишига таъсир этувчи бир канча омил-ларни тах,лил этишган. Улар орасида ушбу сох,ада олий маълумотли кадрларнинг етишмаслигини олтинчи уринда эътироф этишган ва улар хизмат курсатиш сох,асини ривожланишига 20 фоиз таъсир этишини асослаб беришган1.

А.Р.Гайсина, Н.И.Артемовлар хизмат курсатиш сох,асидаги тадбиркорлик мух,итининг яхшила-нишига бир неча муаммолар таъсир этишини ва улар орасида кадрлар масаласи алох,ида урин тутишини билдиришган. Ушбу иктисодчи олим-ларнинг фикрига кура, улар хизмат курсатиш сох,асидаги кадрлар алох,ида хусусиятга эга булишлари лозимлигини таъкидлашмокда. Айникса, мижозлар билан ишлашда уларга майорат, тажриба, билим них,оятда зарурлигини илмий тадкикот ишларида асослаб беришган2.

Ю.П.Мухамадиева, И.И.Полупановлар х,ам хизмат курсатиш сох,асини малакали кадрлар билан таъминлаш уткир муаммолардан эканли-гини илмий тадкикот ишларида асослаб беришган. Уларнинг таъкидлашларича, хизмат курсатиш сох,асидаги ходимлар малакаси, тажрибаси,

1 Гайсина А.Р., Артемов Н.И. Современные проблемы развития предпринимательской деятельности в сфере услуг // Современные проблемы науки и образова-ния.-2015-№1 -1.URL: Ы*р:/Лаепсе^исайоп.ш.агйс1е/ view?id = 18553 (дата обращения: 02.08.2019).

2 Мухамадиева Ю.П., Полупанов И.И.. Актуальные проблемы кадрового обеспечения в сфере туризма // Молодой ученый. — 2017. — №13.2. — С. 15-17. — 1^1. https://moluch.ru/archive/147/42016/ (дата обращения: 03.08.2019).

мах,орати, кобилияти сох,ани жадал ривожланишида катта ах,амият касб этади3.

Умуман олганда иктисодчи олимларни хизмат курсатиш сох,асини ривожланишида кадрлар малакасининг урни борасидаги билдирил-ган фикрлари диккатга сазовор. Мавзу доирасида бундай илмий фикрларни яна узок давом этти-риш мумкин. Бирок, бизлар ушбу мавзуни XIII асрдаёк долзарб булганлигини, уша асрда яшаб ижод килган ватандошимиз Пах,лавон Махмуд рубойиларининг мисраларида х,ам учратдик (1247-1326) - "Юз йил зиндонда ётмок, нодон сух,батидан кура яхширок". Гарчанд, у киши иктисодчи булмаса-да, х,озирги кунда у киши-нинг уша вактда ёзилган рубойиларидаги мисра-лари иктисодий мазмунни касб этмокда. Рубой-идаги ушбу мисраларда кишилар уз вактларини бех,уда сух,батлар билан утказмасликни, балки, мех,нат килиш, даромад топиш, китоб укишга баFишласалар, ижтимоий ишлаб чикаришда катта самара беришини баён килиб турибди.

Тадцицот методологияси.

Билишнинг аник усуллари йиFиндисига таян-ган х,олда илмий тах,лиллар, анализ ва синтез, индукция ва дедукция, тизимли ёндашув, тах,лилнинг мантикий усуллари х,амда натижани илмий урганиш услубларидан фойдаланилди.

Асосий натижалар.

Хизмат курсатиш сох,аси тармокларида банд ах,оли таркибида олий маълумотли кадрларнинг улуши канчалик куп булса, ушбу тармокда сифатли хизмат курсатиш даражаси х,ам шун-чалик юкори булади. Узбекистонда 2010 йилда иктисодиётда банд ах,олининг 31,5 фоизи олий маълумотли кадрларни ташкил этган. 2017 йилга келиб ушбу курсаткич 2010 йилга нисбатан атиги 1,2 мартага ошган. Бирок, бизнинг назари-мизда бу х,али анчага кам. Тахминий х,исобимиз буйича 7-8 фоизга кам. Чунки ривожланган мам-лакатларда, масалан, Россия Федерациясида иктисодиётда банд булганларнинг 38,6 фоизи олий маълумотлилардир4.

3 Распределение численности занятых в экономике по уровню образования. Российский статистический ежегодник, 2018 г. Стр ?????

4 Узбекистон Республикаси Давлат Статистика кумитаси маълумотлари асосида тайёрланди. Йил-лар?????? Бетлар???????

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 1(133)

1-жадвал. 2010-2017 йилларда Узбекистан Республикасининг хизмат курсатиш сох,аси

тармокларида банд а^олининг маълумот даражаси (фоизда)

Тармоклар 2010 йил 2017 йил 2017 йилнинг2010 йилга нисбатан узгариши, (+;-)

Олий Урта махсус Туликсиз урта Жами Олий Урта махсус Туликсиз урта Жами Олий Урта махсус Туликсиз урта

Жами хизмат курсатиш сохаси буйича 33,6 39,3 27,1 100,0 37,8 42,3 19,9 100,0 4,2 3,0 -7,2

Савдо ва умумий овкатланиш, моддий техника таъминоти, сотиш ва тайёрлов 20,8 37,7 41,5 100,0 22,7 46,2 31,1 100,0 1,9 8,5 -10,4

Уй-жой коммунал хужалиги, ахолига маиший хизмат курсатишнинг но ищлаб чикариш турлари 11,5 29,6 58,9 100,0 11,7 39,8 48,5 100,0 0,2 10,2 -10,4

СоFликни саклаш, жисмоний тарбия ва ижтимоий таъминот 17,8 57,2 25,0 100,0 16,4 62,5 21,1 100,0 -1,4 5,3 -3,9

Маориф, маданият ва санъат, фан ва илмий хизмат курсатиш 47,9 34,5 17,6 100,0 42,2 41,4 16,3 100,0 -5,7 6,9 -1,3

Молия ва кредит 45,6 43,4 11,0 100,0 54,9 38,1 7,0 100,0 9,3 -5,3 -4,0

Бошкалар 42,0 38,1 19,9 100,0 40,5 43,1 16,4 100,0 -2,5 5,0 -3,5

Биринчи жадвал маълумотлари хизмат курсатиш сохасининг савдо ва умумий овкатланиш, моддий техник таъминоти, сотиш ва тайёрлов тармокларида олий маълумотли-лар 2017 йилда 2010 йилдагидан атиги 1,9 пун-ктга ошганлигини курсатди. Хизмат курсатиш сохасининг ушбу тармоFида олий маълу-мотли кадрларнинг ошиб бориши, тармок салохиятининг ошаётганлигидан далолат беради. Лекин соханинг уй-жой коммунал хужалиги, ахолига маиший хизмат курсатишнинг ноишлаб чикариш турлари тармоFида олий маълумотли-лар узгармаган. 2017 йилда ушбу тармокда банд ах,олининг 11,7 фоизи олий маълумотли кад-рларни ташкил этган булса, 2010 йилда хам ушбу тармокда банд булганлар таркибида 11,5 фоизи олий маълумотли кишиларни ташкил этган.

Хизмат курсатиш сохасининг баъзи тармокларида олий маълумотли кадрлар камай-

ган. Масалан, 2010 йилда хизмат курсатиш сохасининг соFликни саклаш, жисмоний тарбия ва ижтимоий таъминот тармс^идаги банд ахолининг 17,8 фоизи олий маълумотли кадрларни ташкил этган. 2017 йилга келиб бу курсаткич 16,4 фоизни ташкил этиб, 2010 йилга караганда 1,4 пунктга камайган. Урта махсус маълумотли кадрлар эса 5,3 пунктга ошган. Бу курсаткичлар ушбу тармокда ижобий узгаришлар руй бермаганлиги-дан далолат беради. Вахоланки, соFликни саклаш, жисмоний тарбия ва ижтимоий таъминот хиз-матларига доимо талаб бор. Хар доим ахолига сифатли тиббий хизмат курсатиши лозим. Шу нуктаи назардан каралганда олий маълумотли ходимлар сонини камайиб бориши сифатли тиббий хизматлар курсатилмай колаётганлигидан далолат беради. Шу сабабли фукароларимизнинг купчилиги хориж мамлакатларга бориб тиббий хизматлардан фойдаланаяпти.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 1(133)

2-жадвал. Узбекистонда мецнат унумдорлигининг цолати1

Йил-лар Ишлаб чикариш сохаси Хизмат курсатиш сохаси Хизмат курсатиш сохасининг ишлаб чикариш сохасига нисбатан узгариши, (+: -)

банд ахоли улуши, фоиз мехнат унум-дорлиги (минг сум) банд ахоли улуши, фоиз мехнат унум-дорлиги (минг сум) банд ахоли улуши, фоиз мехнат унум-дорлиги (минг сум)

2000 58,9 398,7 41,1 326,2 -17,8 -72,5

2005 55,4 1 736,3 44,6 1 292,1 -10,8 -444,2

2006 54,7 2 232,4 45,3 1 727,5 -9,4 -504,9

2007 54,8 2 745,6 45,2 2 776,8 -9,6 +31,2

2008 54,6 3 349,1 45,5 3 332,8 -9,2 -16,3

2009 47,9 4 680,3 52,1 3 842,5 +4,2 -837,8

2010 47,8 5 660,3 52,2 5 247,7 +4,4 -412,6

2015 46,8 13 546,4 53,2 12 751,9 +6,4 -794,5

2016 46,2 14 405,6 53,8 15 724,1 +7,6 + 1 318,5

2017 50,3 19 459,8 49,7 17 381,3 -0,6 -2 078,5

Бу борада хам мамлакатимиз рахбари шун-дай деганлар: "... диагностика даражасининг паст-лиги ва врачларнинг малакаси етарли эмаслиги натижасида йилига 30 мингдан зиёд юртдоши-миз даволаниш учун хорижий мамлакатларга боришга ва оила бюджетидан катта маблаF сарф-лашга мажбур ..."1.

2017 йилда хизмат курсатиш сохасининг мао-риф, маданият ва санъат, фан ва илмий хизмат курсатиш тармоFидаги банд ахолининг 42,2 фоизи олий маълумотли кадрларни ташкил этди. 2017 йилда олий маълумотли кадрлар 2010 йилга нисбатан карийб 6,0 пунктга камайган. Бу холатни хам ушбу тармокда бандлик даражасининг ошганлиги билан изохлаш мумкин. Чунки шу давр мобайнида тармокдаги бандлик дара-жаси 102,2 фоизга ошган. Урта махсус маълумотли кадрлар эса карийб 7,0 пунктга ошган. Хизмат курсатиш сохасининг ушбу тармоFидаги олий маълумотли кадрлар мамлакат иктисодиётида инновацион Fояларни яратишда мухим ахамият касб этади. Бирок, тармокда урта махсус маълумотли кадрларнинг усиш суръати, олий маъ-

1 Мирзиёев Ш.М. "Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак" мавзусида мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маъ-руза. - Т.: "Узбекистон", 2017. - 18 бет.

лумотли кадрларнинг усиш суръатига нисбатан ортик. Шунинг учун хам бу тармокдаги кадрларни маълумот даражаси ошириб борилса максадга мувофик деб биламиз.

2017 йилда хизмат курсатиш сохасининг молия, кредит ва банк тармоFидаги банд ахолининг 54,9 фоизи олий маълумотли кадрларни ташкил этган булиб, 2010 йилга нисбатан 9,3 пунктга ошган.

Тахлиллар Узбекистонда хизмат курсатиш сохаси тармокларида ишлаб чикариш сохасига нисбатан кадрлар салохиятининг ошиб бора-ётганлигини курсатди. Бирок, хизмат курсатиш сохасини жадал ривожланиши учун сохада олий маълумотли ходимларнинг 1,2 ёки 2,3 пунктга ошаётгани мамлакатимиз иктисодиёти учун кам-лик килади деб хисоблаймиз.

Хулоса ва таклифлар.

Хозирги кунда республикамиз ахолиси 33,0 милллион кишидан ошиб кетди. Статистик маъ-лумотлар хизмат курсатиш сохасида олий маълумотли ходимлар 1,2 ёки 2,3 пунктга оша-ётганини курсатмокда. Бизнинг фикримизча, хизмат курсатиш сохасининг тармокларида олий маълумотли ходимлар сонини ошиб бориши ва улар сохада банд булган ходимларнинг камида 50 фоизини ташкил этиши керак.

2 Жадвал Узбекистон Республикаси давлат статистика кумитаси маълумотлари асосида муаллифлар томони-дан хисобланди. Йиллар?????? Бетлар???????

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 1(133)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Хисоб-китобларимиз 2017 йилда мамлакатимиз иктисодиётида банд булган олий маълумотли ходимлар сони умумий ахолининг 15,3 фоизини ташкил этишини аник,лади1. Ушбу курсаткич 2000 йилда 6,5 фоиз булган. 17-18 йил ичида олий маълумотли ходимларнинг карийб 10 фоизга ошиши жуда кам. Чунки, ривожланган мамла-катларда олий маълумотлилар жами ахолисининг 50 фоизидан кам эмас. Масалан, Канадада олий маълумотлилар жами ахоли сонининг 52,6 фоизини, Россия Федерациясида 53,5 фоизини, Япония ва Исроилда 46,6 фоизини ташкил этади2.

Хисоб-китобларга караганда 2015 йилда хиз-мат курсатиш сохасидаги мехнат унумдорлиги ишлаб чикариш сохасидаги мехнат унумдор-лигига караганда 794,5 минг сумга кам булган. Бирок 2016 йилда хизмат курсатиш сохасидаги мехнат унумдорлиги курсаткичи ишлаб чикариш сохасидаги мехнат унумдорлиги курсаткичига нисбатан 1318,5 минг сумга куп. 2017 йилда мехнат унумдорлик курсаткичи яна камайган (2-жадвал). Ушбу сохада бундай узгаришларни кадрлар салохияти билан изохлаш мумкин.

Юкоридагилардан келиб чикиб куйидаги таклифларни уринли деб биламиз:

Биринчидан, Олий таълим муассасала-рида профессор укитувчилар кадрларни тай-ёрлашга масъул. Бирок бугунги кунда улар-нинг куп вакти аудитория соатларини бажа-ришга сарфланмокда (хозирда илмий дара-жали профессор-укитувчиларнинг укув юклама-сида 850-900 соат аудитория соатларини ташкил этади). Амалий машFулотларни ташкил этишда юкорида айтилган вазиятли масалаларни (Кейс-стади) тайёрлашга имкон булмаяпти. Шунинг учун олий укув юртларидаги илмий даражали профессор-укитувчиларнинг аудитория соатларини камайтириш, унинг урнига талабалар билан биргаликда илмий-тадкикот ишларини бажа-ришга алохида соатлар ажратилса ва илмий-тадкикот гурухларини (15 нафардан иборат академик гурухлар) ташкил этилса максадга мувофик булар эди.

1 Узбекистонда ижтимоий ривожланиш ва турмуш даражаси. Статистик туплам Т.: 2018.-Б. 54.

2 https://tileinfo.ru/naseleniya-s-vysshim-obrazovaniem-stranУ-s-samym-vysokim-urovnem/.(Мурожаат килинган сана: 15.02.2020 й.)

Иккинчидан, олий таълим муассасалари уртасида олий маълумотли мутахассисларни тайёрлаш борасида ракобатни таъминлаш. Бунда олий таълим муассасалар сонини оши-риш максадга мувофик деб биламиз.

Учинчидан, олий таълим муассасаларида талабалар орасида намунали хулки ва аъло укиши билан ажралиб юрган, иктидорли тала-баларга олий укув юртининг махсус тавсияно-масини ишлаб чикиш ва шу оркали ишга жой-лаштирилса, битирувчиларни ишга кабул килиш жараёнида шаффофлик таъминланади. Тавсияно-малар олий укув юртининг махсус кафедралар-нинг профессор-укитувчилари томонидан тай-ёрланиши лозим.

Туртинчидан, урта махсус маълумотли кадрлар малакасини ошириш ва кайта тайёрлаш. Хозирги кунда олий маълумотли кадрлар малакасини ошириш ва кайта тайёрлаш масалалари талаб даражасида ташкил этилган. Бирок, урта махсус маълумотли кадрлар малакасини ошириш ва кайта тайёрлаш борасида ишларни амалга ошириш имкониятлари чегараланган. Улар-нинг малакасини ошириш ва кайта тайёрлай-диган бирон-бир билим юртлари йук. Вахоланки, улар олий маълумотли кадрлар билан тенгма-тенг фаолият юритиб келмокда. Бизнинг наза-римизда, бу муаммони хал этиш йулларидан бири укитишнинг инновацион таълим усулла-ридан, ривожланган мамлакатларнинг бу бора-даги илFор тажрибаларидан фойдаланиш лозим.

Хизмат курсатиш сохаси мамла-кат тараккиётини таъминлайдиган асосий сохалардан биридир. Уни олий маълумотли етук мутахассислар билан таъминлаш ва уларни иш фаолиятидаги мониторингини юритиш сохани ривожланишида мухим ахамият касб этади. Мехнат ресурслари ишлаб чикариш омил-лари ичида ноёб ресурс хисобланади. Мехнат ресурсини укимишли, маданиятли килиш учун камида 20 йил умр сарфланади. Шундай экан уларни мехнатини муносиб раFбатлантириш ва сохаларда мехнат натижаларига караб лавозим-ларини оширилса, максадга мувофик булади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 1(133)

Адабиётлар руйхати:

1. Мирзиёев Ш.М. «Танкидий тах,лил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - х,ар бир рах,бар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак» мавзусида мамлака-тимизни 2016 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мух,им устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Мах,камасининг кенгайтирилган мажлисидаги маъруза. - Т.: "Узбекистон", 2017.

2. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Узбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. Узбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига баFишланган Олий Мажлис палаталарининг кушма мажлисидаги нутк. - http://uza.uz/oz/ politics/erkin-va-farovon-demokratik-zbekiston-davlatini-mard-va-olizh-14-12-2016 (Электрон ресурс. 2020 йил 12 мартда мурожаат этилган).

3. Слепцова Е.В., Аванесян Э^. Роль кадрового потенциала в развитии организаций сферы услуг. Экономика и бизнес: теория и практика. - 2016.-№12.-с.128-130.

4. Гайсина А.Р., Артемов Н.И. Современные проблемы развития предпринимательской деятельности в сфере услуг// Современные проблемы наукииобразования.-2015-№1-1. URL: http://science-education.ru/ru/article/view?id=18553 (датаобращения: 02.08.2019).

5. Мухамадиева Ю.П., Полупанов И.И. Актуальные проблемы кадрового обеспечения в сфере туризма // Молодой ученый. — 2017. — №13.2. — С. 15-17. — URL https://moluch.ru/ archive/147/42016/ (дата обращения:03.08.2019).

6. Распределение численности занятых в экономике по уровню образования. Российский статистический ежегодник-2018г.

7. Узбекистонда ижтимоий ривожланиш ва турмуш даражаси. Статистик туплам. Т.: 2018.-Б. 54.

8. Узбекистон Республикасининг статистик ахборотномаси (2017 йил январь-декабрь). Тошкент 2018 йил.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 1(133)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.