CC BY
16
УДК 9Т ББК 63.3 (5Т)
СА^МИ БОНУВОНИ РУСЗАБОН ВА РУСТАБОРИ ТОЦИКИСТОН ДАР ПАЖУ^ИШИ ТАЪРИХИ ХАЛЩИ ТОЦИК
ВКЛАД РУССКИХ И РУССКОЯЗЫЧНЫХ ЖЕНЩИН-ИСТОРИКОВ ТАДЖИКИСТАНА В ИССЛЕДОВАНИИ ИСТОРИИ ТАДЖИКСКОГО НАРОДА
CONTRIBUTION OF RUSSIAN AND RUSSIAN-SPEAKING WOMEN HISTORIANS OF TAJIKISTAN INTO THE STUD Y OF THE HISTORY OF THE TAJIK NATION
Зокирова (Бобоева) Зу^ро Абдурозикрвна,
унвонцуи кафедраи таърихи ватан ва археологияи МДТ «ДДХ ба номи акад.Б. Гафуров» (Тоцикистон, Хуцанд)
Зокирова (Бобоева) Зухро Абдуразиковна,
соискатель кафедры отечественной истории и археологии ГОУ «ХГУ имени акад. Б. Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)
Zokirova (Boboeva) Zukhro Abdurazikovna, applicant of the department of home history and archeology under the SEI "KhSU named after acad. B. Gafurov" (Tajikistan, Khujand) E-mail: [email protected]
Вожа^ои калиди: таърихи халци тоцик, бонувони муаррихи русзабон, бостоншиноси, мардумшиноси, симошиноси (антропология), нумизматика
Мацола ба тауцицу омузиши сауми бонувони русзабон ва рустабори Тоцикистон дар пажууишу омузиши таърихи халци тоцик бахшида шудааст. Кайд мешавад, ки ташаккул ва рушду нумуи илми таърихшиносии навини тоцик, тарбияи мууаццицони соуибунвон аз уисоби занон ба даврони шурави марбут аст. Зикр шудааст, ки дар пайдоиш ва инкишофи илми таърихнигории тоцик сауму хизмати бонувони муаррихи русзабон ва рустабори Тоцикистон хеле арзанда аст. Гуфта мешавад, ки онуо дар радифи нахустин мууаццицони таърихи тоцикон царор гирифта, дар пешрафти илму маориф, мактаби оли, фаруанг ва тарбияи мутахассисони мууащицон-омузгорон сауми беандоза гузоштаанд.
Ключевые слова: история таджикского народа, русскоязычные женщины-историки, история, археология, этнография, антропология, нумизматика, монография, искусство, исследование, культура
Статья посвящена исследованию вклада русскоязычных женщин-историков Таджикистана в изучении и исследовании истории таджикского народа. Отмечается, что история становления и развития новой подлинной научной таджикской исторической науки, подготовки научных кадров из числа женщин связана с советской эпохой. Указывается, что в возникновении и развитии таджикской исторической науки большой вклад внесли русскоязычные женщины-историки Таджикистана, которые находились в первых рядах исследователей истории таджикского народа и внесли достойный вклад в развитие науки, просвещения, высшей школы и подготовку научно-педагогических кадров.
Key words: history of the Tajik people, Russian-speaking women - historians, archeology, ethnography, anthropology, numismatics, monograph, art, research, culture
The article dwells on the analysis beset with the contribution of Russian-speaking women historians of Tajikistan into the study and research related to the history of the Tajik nation. It is underscored that the formation and development of a new genuine scientific Tajik historical science, training of scientific personnel from among women is associated with the Soviet era. It is indicated that Russian-speaking women - historians of Tajikistan made a great contribution to the emergence and development of Tajik historical science. They were in the forefront of researchers of the history of the Tajik people, and made a worthy contribution to the development of science, education, higher education and training of scientific and pedagogical personnel.
Таърихи ташаккул ва рушду нумуи илми таърих ва таърихнигории вокеан илмй дар Тоцикистон, таъсис ва инкишофи муассисадо ва марказдои илмй, донишгохдои олй, аз цумла таъсиси факултетдои таърих, тарбия ва тайёр намудани муаррихони содибунвон дар цумдурии мо ба даврони шуравй рост меояд. Мадз дар дамин давра дар Тоцикистон бо кумаку дастгирии марказдои бузурги илмй ва донишгохдои олии машхури Иттидоди Шуравй-Маскав, Ленинград
(Санкт-Петербург), Киев ва гайра нахустин марказхои илмй, мактабхои олй, тарбияи олимони сохибунвон аз хисоби мутахассисони махаллй огоз гардид ва минбаъд идома ёфт.
Тазаккур бояд дод, ки ташаккул ва рушду нумуи илми таърихшиносии навини точик, тайёр намудани мухакикони сохибунвон, аз чумла аз хисоби занон махсули даврони шуравй аст. Сахму хизмати бонувони муаррих дар тахкику омузиши мархилахои гуногуни таърих, фарханг ва тамаддуни точикон-даврони бостон, асрхои миёна ва наву навтарин хеле назаррас аст.
Бонувони муаррих дар чодаи ташаккул ва рушду нумуи илми таърихшиносии точик ва самту равияхо ва даврахои гуногуни он, аз чумла бостоншиносй (археология), сиккашиносй (нумизматика),;иёфашиносй(антропология),мардумшиносй(этнография), катибашиносй
(эпиграфика), санадшиносй (дипломатика), маъхазшиносй, таърихи санъат ва меъморй, мактабу маориф, илму фарханг, саноат, кишоварзй ва гайра сахми бузург гузоштаанд.
Ёдовар бояд шуд, ки дар ташаккул ва инкишофи илми таърихшиносии даврони шуравии точик ва замони истиклол сахму хизмати олимахои рустабор ва русзабон, ки дар Точикистон дар солхои гуногун зиндагй ва дар муассисахои илмию тадкикотй ва донишгоххои олии чумхурй кору фаъолият бурдаанд, хеле арзанда аст.
Махз онхо дар сафи нахустин бонувони мухаккики чумхурй карор гирифта, дар пешрафти илму маориф, мактаби олй, фархднг, тарбия ва тайёр намудани кормандони илмй, омузгорони донишгоххои олй аз хдсобй занони махаллй пешсаф, намунаи ибрат буданд ва дар ин чода сахми беандозаи худро гузоштаанд.
Танхо номбар намудани ному насаби зумрае аз бонувони рустабори мукими Точикистон, мавзуи тадкикотхои илмии онхо кифоя аст, ки самту равия, вусъат ва сахму хизмати шостаи онхоро дар тахкику омузиши даврахои гуногуни таърих, фархднг ва тамаддуни точикон аз замони бостон то даврони муосир тасаввур намоем.
Доир ба таърихи давраи бостон сиккашиносй симошиносй санъат ва меъмории замони кадим ва асримиёнагии точик бонувони мухаккики рустабор ва русзабон аз кабили Е.А.Давидович, Т.П.Кияткина, М.А.Бубнова, Т.В.Беляева, Е.Д.Салтовская, А.Г.Амосова, Т.Филимонова ва дигарон тадкикот бурдаанд (7,32).
Дар ташаккул ва инкишофи илми мардумшиносии халки точик, таърихи санати точик ва шохахои гуногуни он сахми мардумшиносон ва санъатшиносони номй А.К.Писарчик, С.П.Русайкина, Л.Ф.Моногарова, М.М.Кармишева, Т.Белинская, Э.Гейзер, Зоя Точикова, Г.Майдинова, Неля Юсупова, Елена Негматуллоева ва дигарон хеле бузург аст (7,81).
Таърихи даврони шуравй ва масъалахои гуногуни он дар тадкикоти муаррихони шинохта К.А.Богомолова-Гафурова (хамсари академик Бобочон Гафуров (3,3)), Л.П.Сечкина, З.М.Шевченко, Г.Каширина, З.Богуманова, В.М.Николаева, В.Дзидзиашвили, Ш.Данилченко, Неля Искандарова ва дигарон инъикос ёфтааст (7,22-24).
Равияи тадкикотхои таърихй-хдзбй, тахкику омузиши таърихи Х,изби Коммунисти Точикистон ва фаъолияти сарварии он дар самти инкишофи сохахои гуногуни хаёти сиёсй, ичтимой, иктисодй, маданй, саноат, кишоварзй, энергетики, наклиёт, алока ва гайра дар тадкикотхои В.М.Ионова, Б.Н.Гутниская, М.С.Шупикова ва дигарон мавриди тахкику омузиш карор гирифтааст (18,37,56).
Чи тавр, ки ишора гардид, дар тахкику омузиши таърихи давраи бостон ва асримиёнагии точик бонувони бостоншиноси рустабор ва русзабон, ки дар чумхурии мо кору фаъолият бурдаанд, хеле бузург аст.
Яке аз чунин мухаккикони шинохта бостоншинос, сиккашиноси маъруф, доктори илмхои таърих, профессор Е.А.Давидович (хамсари бостоншиноси номй, академик Б.А.Литвинский. (3.3)) мебошад. Е.А.Давидович дар ташаккул ва рушди илми бостоншиносй ва сиккашиносии точик сахми беандоза дорад. У солхои тулонй дар Шуъбаи археология ва нумизматикаи Пажухишгохи таърих, бостоншиносй ва мардумшиносии ба номи Ахмади Дониши Академияи илмхои Точикистон, ки онро академик Б.А. Литвинский сарварй менамуд, кору фаъолият бурда, дар рушду нумуи илми таърих дар чумхурй, хусусан илми бостоншиносй ва яке аз равияхои мухими он сиккашиносй (нумизматика) сахми шоиста гузоштааст (7,32).
Минбаъд ин ду бостоншиносони номй-Б.А.Литвинский ва Е.А.Давидович бо даъвати академик Б. Гафуров ба Пажухишгохи ховаршиносии Академияи илмхои ИЧ,ШС (ш. Маскав) ба кор гузашта, дар ин бузургтарин маркази илми ховаршиносии чахон ба тахкику омузиши таърих ва фарханги бостонии точикон ва мардуми Осиёи Марказй машгул шуданд.
Рисолаву тадкикот, маколахои сершумори мухаккики номии таърих ва тамаддуни бостонии халки точик Е.А.Давидович голибан ба илми сиккашиносй бахшида шуда, муаллиф дар пояи бозёфтхои нумизматикй таърихи давраи бостон, асрхои миёна ва давраи нави халки точик,
чанбахои гуногуни хаёти сиёсй, ичтимой, иктисодй, фарханг, тичорат ва гайраро хеле муфассал ва мушикофона мавриди тахкику омузиш карор додааст.
Рисолаи доктории Е.А.Давидович«Маълумотхои сиккашиносй (нумизматикй) оид ба таърихи ичтимоию иктисодй ва сиёсии Осиёи Миёна дар асрхои X-XVШ»,ки соли 1964 химоя гардида буд, яке аз тадкикоти бунёдй дар сохаи илми сиккишиносй ба хисоб меравад (2).
Рисола аз 14 боб иборат буда, дар он хусусиятхои хоси муомилоти пулй дар ахди Сомониён, маълумоти нумизматикй оид ба инкишофи муносибатхои феодалй дар асрхои 1Х-Х, хусусиятхои муомилоти пулй дар асрхои Х1-Х11, маълумоти нумизматикй оид ба хронология (солхои мавчудият) ва генеологияи (шачараи) ^арохониён, хусусиятхои муомилоти пулй дар асрхои ХШ-ХУ, таснифи (классификатсияи) сиккахои нукрагии асрхои ХУ1-ХУ11, ислохоти пулии Убайдуллохон дар соли 1708, муомилоти пулй ва хунари сиккабарорй дар ахди Ч,ониён, ченакхои вазн дар Бухорои асрхои ХУ11-ХУ111 ва гайра мавриди тахлилу тадкики хамачониба карор гирифтааст.
Бостоншинос Е.А.Давидович дар байни мухаккикони ватанй ва хоричй чун мутахассиси асил ва эътирофшудаи илми нумизматика машхур гашта, тадкикоти у дар байни олимони Точикистон, собик ИЧ,ШС ва берун аз он бахои баланд гирифтаанд ва уро, бешубха яке аз бунёдгузорони илми нумизматика дар чумхурии мо хисобидан мумкин аст.
Яке аз мавзуъхои хеле мухим ва мураккаб дар илми таърихнигории точик масъалаи ташаккули халкияти ягонаи точик ва чавхари этникии он ба хисоб меравад.
Ба ин масъалаи мушкилу дандоншикан тадкикоти хеле мухим ва пурарзиши антрополог Т.П.Кияткина «Ташаккули шакли (типи) антропологии точикон дар руи маълумотхои палеантологй»(9) бахшида шудааст, ки соли 1965 дар Шурои диссертатсионии Пажухишгохи мардумшиносии ба номи Н.Н.Миклухо-Маклайи Академияи илмхои ИЧ,ШС дар шахри Санкт-Петербург химоя гардид.
Рисола дар асоси маводи илми палеонтология, ки аз чониби дастаи археологии Пажухишгохи таърих, бостоншиносй ва мардумшиносии ба номи Ахмади Дониши Академияи илмхои Точикистон бозёфт ва чамъоварй шудаанд, нигошта шуда, бо фарогирии маводи хеле дакик ва пурарзиши илмй ахамияти хоса дорад.
Мухаккики шинохта Т.П.Кияткина чун мутахассиси ягона дар сохаи илми антропология солхои тулонй дар Шуъбаи археология ва нумизматикаи Пажухишгохи таърих, бостоншиносй ва макрдумшиносии ба номи Ахмади Дониши Академияи илмхои чумхурй ба сифати мудири Кабинети антропология кору фаъолият бурда, дар тадкикотхои худ дар заминаи бозёфтхои археологй, палеоантологй аз минтакахои гуногуни Точикистон чараёни ташаккули халкияти точик ва мархилахои асосии он, мансубияти нажодии точиконро мавриди тахкику омузиши карор додааст.
Яке аз бонувони бостоншинос, ки дар тахкику омузиши археологии Точикистон, хафриёти бостоншиносй ва рушди илми археология дар чумхурии мо сахми арзанда дорад, М.А.Бубнова мебошад. Тадкикоти у бештар ба омузиши таърихи азхудкуни сарватхои зеризаминй, хоса филизот, таърихи конхои кадима ва услубу техникаи х,афр, коркард ва истифодаи навъхои гуногуни филизот дар асоси кашфиёти бостоншиносй бахшида шудаанд.
Бостоншинос Е.Д.Салтовская, ки солхои зиёд дар Шуъбаи таърихи маданияти моддии пажухишгохи дар боло зикр шуда кору фаъолият бурда, соли 1971 тахти рохбарии илмии бостоншиноси номии точик академик Н.Неъматов рисолаи номзадии худро дар мавзуи «Фаргонаи Шимолу Гарбй дар давраи кадим ва ибтидои асрхои миёна»(14) химоя намуд.
Муаллиф дар асоси бозёфтхои бостоншиносй ба хулоса меояд, ки водии Фаргона аз замонхои хеле кадим яке аз марказхои бузурги тамаддуни мардуми мукимии кишоварзу хунарманд ва кучин чорводор буда, дар ин сарзамин чараёнхои хаётан мухими тахаввулоти этникй, забонй, фархангй ба амал омаданд, ки дар ташаккул ва сарнавишти мардуми ин водии зархез ва минтакахои атрофи он накши мухим бозидааст.
Корманди Шуъбаи археология ва нумизматикаи пажухишгох бостоншинос А.Г.Амосова соли 1985 дар шахри Ленинград (Санкт-Петербург) дар мавзуи «Асри санги водии Бешкент»(1) рисолаи номзадии худро химоя намуд.
Дар ин рисола муаллиф дар асоси маводи хафриёти бостоншиносй ва тадкикоти геологию табиатшиносй оид ба сохти геологй ва шароити табии водии Бешкент, кабатхои археологй ва мадании он маълумот дода, бозёфтхои давраи асри санг-асбобу олоту рузгор, шикор ва мехнатро тахлил ва тавсифи типологию техникии онхоро хеле чолибу шавковар баён намудааст.
Бостоншинос Каримова Галина Радимовна соли 1996 дар мавзуи «Омузиши археологии Афгонистон ва масъалаи асри санги депрессияи (кабати геологии) Афгонистону Точикистон»(8) тадти родбарии бостоншиноси номй, узви вобастаи АИ Точикистон, доктори илмдои таърих, профессор В.А.Ранов димоя намуд.
Рисола дар асоси силсилаи «Маводи дайати бостоншиносии Франсия дар Афгонистон», мачаллаи «Афгонистон», маводи дастаи бостоншиносии шуравию афгон ва тадкикоти дигар навишта шуда, дар он оид ба мардиладои асосии омузиши археологии Афгонистон, осори археологии асри санги депрессияи (кабати геологии) Афгонистон ва Точикистон (Точикистони Ч,анубй), натичадои омузиши асри санги Афгонистон ва даврабандии он дар мукоиса бо Точикистони Ч,анубй маълумот дода мешавад.
Соли 2007 бостоншинос Т.Г.Филимонова рисолаи номзадии худро дар мавзуи «Палеолити боло ва мезолити депрессияи (кабати геологии) Афгонистон ва Точикистон»(17) димоя намуд. Бостоншинос Т. Филимонова дар тадкикоти худ оид ба геология, шароити табий ва иклими Афгонистони шимолй ва Точикистони чанубй, таърихи омузиши археологии палеолити боло ва мезолити Точикистон, бошишгоддои палеолити боло дар доманакуддои силсилакуди Х,исор, бошишгоддои палеолити боло ва мезолит дар миёнобии дарёи Вахш, тавсифи хочагидорй дар асоси тадлили функсионалии бозёфтдои археологй, хронология(даврабандй) ва мансубияти мадании бошишгоддои палеолити боло ва мезолити депрессияи(кабати геологии) Афгонистону Точикистон маълумоти чолиб додааст.
Дар ташаккул ва инкишофи илми мардумшиносии халки точик садми мардумшиносони номй А.К.Писарчик, С.П.Русайкина(18,166-167), Л.Ф.Моногарова(18,149-151), З.Широкова, М.М.Кармишева, Г.Майдинова ва дигарон хеле назаррас аст.
Антонина Константиновна Писарчик яке аз мардумшиносони номии Осиёи Миёна буда, солдои зиёд Сектори этнографияи Пажудишгоди таърих, археология ва мардумшиносии ба номи Адмади Дониши АИ Точикистонро дар удда дошта. Тадкикоти пурарзиши у оид ба дунари манзилсозй, сару либос, таоми миллй, урфу одати точикони минтакадои гуногуни Осиёи Миёна, хусусан точикони водй ва кудистон дар байни мардумшиносони ватанию хоричй шудрат пайдо кардааст (7, 78).
Мардумшиноси номй Л.Ф.Моногарова соли 1951 дар Пажудишгоди мардумшиносии ба номи Н.Н.Миклухо-Маклайи АИ ИЧ,ШС дар мавзуи «Язгуломиён. (Тачрибаи тасвири монографй)»(18,149-151) рисолаи номзадй димоя намуд, ки он ба тадкику омузиши этнографии водии Язгуломи ВМКБ бахшида шудааст.
Мардумшинос З.А.Широкова тадкикоти худро ба тадкику омузиши сару либоси (маданияти либоспушии) точикони кудистон(18) бахшида, дар ин чода хизмати шоиста намудааст.
Яке аз мудаккикони шинохтаи таърихи либоси точикон дар давраи кадим ва асрдои миёна Г.Майдинова мебошад(11). Рисолаи доктории ин бонуи мардумшинос ба тадкику омузиши сару либоси точикон, инкишофи дунари либосдузй, навдои либос ва тардрезии он, анвои маъто ва ороиши он, рангу мол, гулдузй ва дигар хусусиятдои дунари либосдузй ва либоспушии точикон дар асоси маводи бозёфтдои илмии бостоншиносй ва маълумоти сарчашмадои хаттй бахшида шудааст.
Дар тадкику омузиши таърихи санъати точик ва шохадои гуногуни он, аз чумла санъати мусикй, театр, ороишоти занона, зару зевар, ороишоти бадей, кандакорй, дастраси адли илм гардонидани шодкоридои санъат ва дунари точикон садми бонувони мудаккик мусикишиносон, санъатшиносон Т.Белинская, Э.Гейзер, Зоя Точикова, Нелли Юнусова(20) Елена Неъматуллоева ва дигарон хеле бузург аст.
Дар равияи тадкикоти таърихию дизбй, таърихи Х,изби коммунистии Точикистон ва фаъолияти он дар содадои гуногуни даёти сиёсй, ичтимой, иктисодй дар тадкикоти Б.Н.Гутниская «Муборизаи Х,изби коммунисти барои индустриякунонии Точикистон (1926-1932)»(18,16-18), В.М.Ионова «Муборизаи Х,изби Коммунист барои Х,окимияти шуравй дар Точикистони Шимолй» (18,30-31), М.С.Шупикова «Ташкилоти хдзбии Точикистон дар мубориза барои аз чидати ташкилй-хочагй мустадкам намудани колхоздо дар солдои баъдичанг»(18,102-103) ва дигарон мавриди тадкику баррасй карор гирифтааст.
Таърихи давраи шуравй ва пасошуравй, масъаладои гуногуни он дар тадкикотдои мудаккикони шинохта К.А.Богомолова-Гафурова, Л.П.Сечкина, З.И.Шевченко, В.М.Николаева, Т.Каширина, З.Богуманова, К.Митюкова, А.Класс, Олга Иззатшоева, Елена Далятова, Наталя Секретова, В.З.Дзидзиашвили, Ш.Данилченко, Н.В.Пивоварова ва гарадо инъикос ёфтааст.
Муаррих К.А.Богомолова соли 1954 дар Шурои диссертатсионии назди Пажухишгохи таърих, археология ва этнографияи ба номи Ахмади Дониши АИ Точикистон дар мавзуи «Аз таърихи коллективонии хочагии кишлоки Точикистон.(дар асоси маводи нохияхои шимолй)»(18,188-189) тахти рохбарии илмии академик Б. Гафуров химоя намуд.
Дар рисола чараёни мубориза барои коллективонии хочагии кишлок дар округи Хучанд ва дигар нохияхои Точикистони шимолй, ислохоти обу замин, тахаввулоти ичтимой, иктисодй, маданй дар хаёти мардуми дехоти минтакаи шимоли мамлакат мавриди тахлилу омузиш карор дода шудааст.
Яке аз муаррихони машхур ва сермахсули таърихи Ч,анги Бузурги Ватании солхои 1941-1945, корнамоии фиристодагони Точикистон дар майдонхои набард, мехнати фидокоронаи мардум дар акибгох ва сахми мардуми точик ва точикистониён дар таъмини Галаба бар фашизми Олмон дар байни бонувони муаррих, олимаи шинохта Л.П. Сечкина махсуб меёбад.
Ба калами ин бонуи муаррих чанд рисолаи мухиму калонхачм ва даххо маколаи пурарзиши илмй таалук доранд ва таълифоти у дар илми таърихнигории точик доир ба тахкику пажухиши мавзуи Точикистон дар давраи Ч,анги Бузарги Ватанй пажухишоти шоиста ба хисоб мераванд (7, 22).
Л.П. Сечкина соли 1961 натичаи чустучу ва пажухиши чандин солаи худро чамъбаст намуда, дар Шурои диссертатсионии назди Донишгохи давлатии Точикистон ба номи В.И. Ленин дар мавзуи «Корномахои мехнатии халки точик дар солхои Ч,анги Бузурги Ватанй»(16) бомуваффакият химоя намуд.
Яке аз нахустин мухаккикони таърихи таъсиси китобхонахо дар Точикистон ва фаъолияти онхо дар таблигу ташвики донишу маърифат ва баланд бардоштани сатхи маърифати сиёсиву фархангии мардум З.М.Шевченко ба хисоб меравад.
У соли 1969 тахти рохбарии академик З.Ш.Рачабов дар Шурои диссертатсионии назди ДДТ ба номи В.И. Ленин дар мавзуи «Инкишофи кори китобхона дар Точикистон»(18,256-258) рисолаи номзадй химоя намуд.
Дар рисола таърихи таъсиси аввалин китобхонахои оммавй, давлатй, шабакаи китобхонахои чумхурй, фаъолияти онхо маълумоти чолиб оварда мешавад.
Ин бонуи муаррих, донандаи мохири сохаи китобхона, китобшиносй солхои тулони Китобхонаи марказии илмии ба номи Индира Гандии Академияи илмхои Точикистонро сарварй мекард.
Таърих ва фаъолияти Шурохои ^МШС Точикистон ва санадхои он чун сарчашмаи таърихй, масъалахои хаёти фархангии дехоти точик дар тадкикотхои олимахои муаррих Т.Каширина, З.Богуманова мавриди пажухиш карор гирифтаанд.
Доир ба таърихи ташаккул ва тахкими макомоти олии хокимияти давлатй ва идоракунй дар Чумхурии Мухтори Шуравии Точикистон (1924-1929), бонуи муаррих К.Д.Митюкова(12) ва тачрибаи таърихии сохтмони конститутсионй, ташаккули низоми конститутсионй дар Точикистон, мархилахои асосии он, кабули Конститутсияхои Точикистон мухаккик А.А.Класс(10) тадкикот бурдаанд.
Муаррих Н.А.Секретова рисолаи номзадии худро, ки соли 1992 дар Шурои диссертатсионии назди Пажухишгохи таърих, бостоншиносй ва мардумшиносии ба номи Ахмади Дониши АИ Точикистон тахти рохбарии илмии академик Р.Масов дар мавзуи «Фаъолияти харбию сиёсии кисмхои Артиши Сурх дар Ч,умхурии Халкии Шуравии Бухоро»(15) химоя намуд, ки он ба инъикоси иштироки чузъу томхои Артиши Сурх дар баркароркунии Х,укумати Шуравй дар ^ХШ Бухоро, фаъолияти фархангию мадании кисмхои харбй дар байни мардум бахшида шудааст.
Таърихи таъсис ва фаъолияти экспедитсияи илмии Точикистону Помири АИ ИЧ,ШС ва сахми он дар омухтани сарватхои табий, таъриху фарханг ва этнографияи халки точик дар рисолаи В.З.Дзидзиашвили(5) ва фаъолияти илмй-ташкилии яке аз таъсисдихандагони маркази илмй дар Точикистон-Пойгохи точикистонй ва сарвари Филиали Точикистони АИ ИЧ,ШС академик Е.Н.Павловский(4) мавриди тахкику омузиш карор гирифтаанд.
Рисолаи муаррих Н.В.Пивоварова «Таърихи туризм дар Точикистон»(13) ба инъикоси таърихи турзм дар Точикистон дар замони шуравй ва давраи истиклолият бахшида шудааст.
Хдмин тавр, аз тахлилу тахдщи ин мавзуъ бармеояд, ки сахми бонувони муаррихи рустабори Точикистон дар ташаккул ва рушду нумуи илми таърихшиносй, дар ташаккул ва рушду нумуи илми таърих, тарбияи бонувони сохибунвон хеле бузург аст.
Бояд тазаккур дод, ки дар хачми як маколаи махдуд тамоми масъалахои марбут ба мавзуи макола, тадкикоту рисолахо ва сахму хизмати бонувони муаррихи рустабори чумхурихо дар
тадкику омузиши археология, этнография, санъат, таърихи давраи бостон, асрдои миёна ва
наву навтарини халки точик инъикос намудан аз имкон берун аст. Масъалаи мазкур чустучу,
саъю кушиш, тадлил ва пажудишдои чиддии минбаъдаро такозо менамояд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Амосова, А.Г. Каменный век Бешкентской долины. Автореф. диссер. на соис. учен. степ. канд. ист. наук/А. Г.Амосова.-Ленинград, 1985.-23с.
2. Давидович,Е.А.Нумизматические данные по социально-экономической и политической истории Средней Азии X-XVIII вв. Автореф. диссер. на соис. учен. степ. докт. ист. наук./Е.А.Давидович. -М.:1964.-44с.
3. Давлятова, Е.В. Деятельность руководящих национальных кадров Таджикистана в 19171924гг. (Историографический аспект). Автореф. диссер. на соис. учен. степ. канд. ист. наук/Е.В.Давлятова.-Душанбе, 1994.-24с.
4. Данильченко, Ш.А. Научно-организационная деятельность академика Е.Н. Павловского в Таджикистане. Автореф. диссер. на соис. учен. степ. канд. ист. наук/Ш.А.Данильченко.-Душанбе, 1990.- 24с.
5. Дзидзишвили, В.З. Таджикско-Памирская экспедиция АН СССР:история организации и проблемы иследования. Автореф. диссер. на соис. учен. степ. канд. ист. наук/В.З.-Дзидзишвили.- Душанбе, 1988.-22с.
6. Изатшоева, Ольга Амиршоевна. Возникновение и деятельность масовых дехканских организаций в Таджикистане 1918-1932 гг. Автореф. диссер. на соис. учен. степ. канд. ист. наук/О.А.Изатшоева.-Душанбе, 1988.-23с.
7. Институти таърих, бостоншиносй ва мардумшимносии ба номи А. Дониши Академияи илмдои Ч,умдурии Точикистон.-Душанбе, 2014.-448с.
8. Каримова, Галина Рахимовна. Археологическое изучение Афганистана и проблемы каменного века Афгано-Таджикской депрессии. Автореф. диссер. на соис. учен. степ. канд. ист. наук/Г.Р.Каримова.-Душанбе, 1996.-24с.
9. Кияткина, Т.П. Формирование антропологического типа таджиков по палеантологическим данным. Автореф. диссер. на соис. учен. степ. канд. ист. наук/Т.П.Кияткина.-Ленинград, 1965.-24с.
10.Класс, А.А. Исторический опыт конституционного строительства в Таджикистане. Автореф. диссер. на соис. учен. степ. канд. ист. наук/А.А.Касс.-Душанбе, 2015.-22с.
11.Майдинова, Гузель. Генезис костюма таджиков: древность и раннее средневековье. Автореф. диссер. на соис. учен. степ. докт. ист. наук/Г.Майдинова.-Душанбе, 1997.-50с.
12.Митюкова, К.Д. Становление и укрепление высших государственных органов власти и управления Таджикской АССР. Автореф. диссер. на соис. учен. степ. канд. ист. наук/К.Д.Митюкова.-Душанбе, 1989.-23с.
13.Пивоварова, Н. В. История туризма в Таджикистане. Автореф. диссер. на соис. учен. степ. канд. ист. наук/В.Н.Пивоварова.-Душанбе, 2010.-24с.
14.Салтовская,Е.Д.Северо-западная Фергана в древности и раннем средневековье. Автореф. диссер. на соис. учен. степ. канд. ист. наук/Е.Д.Салтовская.-Душанбе, 1971.-23с.
15.Секретова, Н.А. Военно-политическая деятельность частей Красной Армии в Бухарской Народной Советской Республике. Автореф. диссер. на соис. учен. степ. канд. ист. наук/Н.А.Секретова.-Душанбе, 1992.-22с.
16.Сечкина, Л.П. Трудовой подвиг таджикского народа в годы Великой Отечественной войны. Автореф. диссер. на соис. учен. степ. канд. ист. наук/Л.П.Сечкина.-Душанбе, 1968.-24с.
17. Филимонова, Т.Г. Верхний палеолит и мезолит Афгано-Таджикской депрессии. Автореф. диссер. на соис. учен. степ. канд. ист. наук/Т.Г.Филимонова.-Душанбе, 2007.-23с.
18.Холджураев, Х. Диссертация историков по материалам Таджикистана/Х.Холджураев.-Душанбе: ТГУ имени В.И. Ленина, 1970.-283с.
19.Широкова, З.А. Одежда таджиков горного Таджикистана. Автореф. диссер. на соис. учен. степ. канд. ист. наук/З.А.Широкова.-Душанбе, 1971.-23с.
20.Юсупова, Нелли. Изобразительная и орнаментальная система и вышивка в художественных тканях Таджикистана XIX-XX вв. Автореф. диссер. на соис. учен. степ. канд. Исскуствовед/Н.Юсупова.-Минск, 1974.-22с.
REFERENCES:
1.Amosova, A.G. The Stone Age of Beshkent Valley. Synopsis of candidate dissertation in history / A.G. Amosova. - Leningrad, 1985. - 23 p.
2.Davidovich, E.A. Numismatic Data Concerned with the Socio-Economic and Political History of Central Asia Referring to the X-th - the XVIII-th Centuries. Synopsis of doctoral dissertation in history / E.A. Davidovich. - M., 1964. - 44 p.
3.Davlyatova, E.V. Activities of the Leading National Personnel of Tajikistan in 1917-1924. (Historiographical aspect). Synopsis of candidate dissertation in history / E.V. Davlyatova. -Dushanbe, 1994. - 24p.
4.Danilchenko,Sh.A.Scientifico-Organizational Activities of Academician E.N.Pavlovsky in Tajikistan.Synopsis of candidate dissertation in history/Sh.A.Danilchenko.-Dushanbe,1990.-24 p.
5.Dzidzishvili, V.Z. Tajik-Pamir Expedition of the Academy of Sciences of the USSR: History of Organization and Research Problems. Synopsis of candidate dissertation in history / V.Z.-Dzidzishvili.- Dushanbe, 1988. - 22 p.
6.Izatshoeva, Olga Amirshoevna. The Emergence and Activity of Mass Dehkan Organizations in Tajikistan 1918-1932 Synopsis of candidate dissertation in history / O. A. Izatshoeva. - Dushanbe, 1988. - 23p.
7.Academy of Sciences of the Tajik SSR. Institute of History named after A. Donish - Dushanbe, 2014.
- 448 p.
8.Karimova,Galina Rakhimovna. Archaeological Study of Afghanistan and the Stone Age Problems Beset with the Afghan-Tajik Depression. Synopsis of candidate dissertation in history / G.R. Karimova. - Dushanbe, 1996. - 24 p.
9.iyatkina, T.P. Formation of the Anthropological Type of Tajiks Based on Paleantological Data. Synopsis of candidate dissertation in history / T.P. Kiyatkina.-Leningrad, 1965. - 24 p.
10.Klass, AA Historical Experience of Constitutional Building in Tajikistan. Synopsis of candidate dissertation in history / A.A. Klass. - Dushanbe, 2015. - 22 p.
11.Maydinova, Guzel. The Genesis of the Tajik Costume: Antiquity and Early Middle Ages. Synopsis of doctoral dissertation in history / G. Maidinova. - Dushanbe, 1997. - 50 p.
12.Mityukova, K.D. Formation and Strengthening of the Highest State Authorities and Administration of the Tajik ASSR. Synopsis of candidate dissertation in history / K.D. Mityukova.
- Dushanbe, 1989. - 23p.
13.Pivovarova, N.V. The History of Tourism in Tajikistan. Synopsis of candidate dissertation in history / V.N. Pivovarova. - Dushanbe, 2010. - 24 p.
14.Saltovskaya, E.D. The North-western Fergana in Antiquity and Early Middle Ages. Synopsis of
candidate dissertation in history / E.D. Saltovskaya. - Dushanbe, 1971. - 23p. 15.Sekretova,N.A.Military-Political Activities of the Red Army Units in Bukhara People's Soviet
Republic. Synopsis of candidate dissertation in history /N.A.Sekretova. - Dushanbe, 1992. - 22 p. 16.Sechkina, L.P. Labor Feat of the Tajik People During the Great Patriotic War. Synopsis of candidate dissertation in history / L.P. Sechkina. - Dushanbe, 1968. - 24 p.
17.Filimonova, T.G. Upper Paleolithic and Mesolithic of the Afghan-Tajik Depression. Synopsis of candidate dissertation in history / T.G. Filimonova. - Dushanbe, 2007. - 23 p.
18.Kholdzhuraev, H. Thesis of Historians on the Materials of Tajikistan / H. Kholdzhuraev.-Dushanbe: TSU named after V.I. Lenin, 1970. - 283 p.
19.Shirokova, Z.A. Clothes of Tajiks of Mountainous Tajikistan. Synopsis of candidate dissertation in
history / Z.A. Shirokova. - Dushanbe, 1971. - 23 p. 20.Yusupova, Nelly. Fine and Ornamental System and Embroidery in Artistic Fabrics of Tajikistan Referring to the XIX-th - the XX-th Centuries. Synopsis of candidate dissertation in history / N. Yusupova. - Minsk, 1974. - 22 p.
