CC BY
88
ЭОЖ 612. 017.1 + 553.061
Д.Е. Узбеков*, Д.М. Шабдарбаева, Н.Б. Саякенов, С.Е. Узбекова, С.А. Апбасова
Семей каласыньщ Мемлекетлк медицина университету * «Медицина» мамандыгы бойынша 1-шi оку жылыныи PhD докторанты
СЭУЛЕЛЕНД1Р1ЛГЕН ЕГЕУК¥ЙРЫКТАРДЫН 1-Ш1 ¥РПАГЫНЫН ИММУНДЫК КАБ1ЛЕТТ1 АГЗАЛАРЫНДАГЫ АЛМАСУ YРДIСТЕРIНIИ ЖАГДАЙЫ
Тужырым
Гамма-сэуленщ шагын дозасы (0,2 Гр) эсерЫе ушыраган егеукуйрыктардыщ 2 айлык интактты урпактарыныщ зерттеуге алынган бауьр, кекбауьр, тимус, бYЙрек YCTi 6e3i гомогенаттарь мен жщшке iшек лимфа тYЙiндерiндегi сДг мен ЦХО ферменттерЫщ белсендiлiгi, сонымен катар ДК мен МДА де^гейлерЫщ накты тYPде езгерiске тYспегенi аныкталды.
Нег1зг1 сездер: радиация, энергия алмасу, липидтер аскын тотыгы.
Мэселенщ взектiлiгi. ^абылданган радиобиоло-гиялык гипотезага с8йкес, с8улелеудщ кез-келген шагын дечгейi осы сэуле 8серЫе ушыраган адамдарда жэне олардыщ алгашкы екi урпагында медициналык тургыдан алгандагы зардаптарыныщ пайда болу каупЫ келтiредi [1, 2]. Эдебиеттi талдау барысында т8жiрибе жYзiнде иондаушы радиацияныщ шагын дозасыныщ созылмалы 8серi кезiндегi тышкандар урпагыныщ иммунологиялык реактивтiлiк жавдайы зерттелген [3], бiрак шагын дозалы радиацияньщ 8серiне ушыраган жануарлар урпагында мYмкiн дамитын биохимиялык ауыткуларды болжау мен коррекциялау Yшiн 8рi карай теречдетт зерттеудi талап ететiн, осы жануарлар урпактары тiндерiнде липидтердщ аскын тотыгу внiмдерi мен энергиялык алмасу ферменттерi белсендiлiгiнiк взгеруi туралы м8лiметтер аз.
^аз1рп кезде шагын дозалар 8серЫ багалаудыщ кателiктiк, дискуссиялык сурактар мен зерттелмеген кубылыстар деп бiрнеше категорияларга бвледi. Бул осы м8селенщ, 8фесе радиациялык бYлiнiске ушыраган адамдардыщ бiрiншi урпагында одан ары карастыру кажетттИн аныктайды [4]. Квп жылдык зерттеулерге сай персонал мен жеке тулгалар Yшiн соматикалык бузылыстарды тудырмайтын, бiрак супероксиддисмутаза белсендiлiгiн, кемiк майы мен квкбауыр жасушаларыныщ козгалмалылыгын жогарлататын, мембрана кызметЫ ынталандыратын шектi руксат еттетш доза жылына 0,5 ж8не 5 рад мвлшерЫ курайды [5, 6]. ^аз1рп урпактардыщ квпшiлiгiнiк ата-анасыныщ иондаушы с8улеге ушыраганы анык [7]. С8улелендiрiлген ата-анасынан туылгандардыщ ж8не кейiнiрек 8р тYрлi экстремалдык 8серлерге ушыраган урпактардыщ корганыштык реакциялары туралы м8лiметтер жетшшз.
Жумыстыц максаты. Шагын дозадагы гамма-с8уленщ 8серiне ушыраган егеукуйрыктардыщ 2 айлыктагы урпагыныщ иммундык кабiлеттi агзаларында алмасу YPДiстерiн аныктау.
Зерттеу эдм мен материалдары. Гамма-с8улесiне ушыраган жануарлардыщ 1-шi урпактары-ныщ 2 айлык егеукуйрыктарында энергия алмасу-ындагы ферменттерЫщ белсендiлiгiн ж8не липидтердщ аскын тотыгы внiмдерiн аныктау Yшiн 2 айлык калыпты егеукуйрыктар тобы (n=15) ж8не 0,2 Гр гамма-с8уле алган ак егеукуйрыктардыщ 1-шi урпагыныщ 2 айлыктагы т8жiрибелiк егеукуйрыктар тобы (n=15). С8улелендiру «Терагам» атты чехиялык радиотерапиялык кондыргысында радиобелсендi элементi 60Co гамма-с8улелерiмен жYргiзiлдi. Ол Yшiн т8жiрибелiк жануарларды с8улелендiруге Б.А.
Жетпiсбаев пен авторлармен усынылган эдiсi бойынша топометриялык-дозиметриялык дайындыгы вткiзiлдi [8]. TiH гомогенаттарында сукцинатдегидрогеназа (СДГ), цитохромоксидаза (ЦХО) фермент белсендтИ ж8не малон диальдегидтi (МДА), диен конюгаты (ДК) шамалары аныкталды. Алынган м8лiметтердi4 статистикалы к в4деуi жYргiзiлдi [9].
Зерттеу мэлiметreрi. Со^гы жылдары радиацияньщ шелей 8серiн алган адамдардыщ урпактарын зерттеу жумыстары колга алына бастады [10, 11]. TYрлi жастагы агзалардыщ жауап беру реакциялары тYрлi де^гейде болуы мYмкiн, сондыктан зерттеу жумысымыздыщ осы багытта жYргiзiлуi бiрден бiр себеп болды. Эдеби м8лiметтерге шолу барысында аныкталганы бул багытта жумыстардыщ тапшы келгенiне байланысты гамма-с8улесiн алган жануарларды4 урпактарында тYрлi агзаларындагы алмасу YPДiстерiн зерттеу басты мiндет болды.
Зерттеу жумысыныщ н8тижелерi кврсеткендей 2 айлык калыпты топтагы жануарлар мен 2^i т8жiрибелiк топтагы 2 айлык егеукуйрыктарда СДГ ферментi белсендiлiгi бауырда ж8не квкбауырда накты взгерiстерге тYспегенi аныкталды. Атап айтканда, бауыр гомогенатында СДГ ферментУ4 белсендiлiгi калыпты топта 0,61±0,02 нмоль/мг.сек болса, т8жiрибелiк топта 0,58±0,03 нмоль/мг.сек кврсеткiште болды, р>0,05. Ал, келесi квкбауыр гомогенатында сДг ферментУ4 белсендiлiгi накты взгерiске тYспегенi сандык кврсеткiштер кврсетiп отыр: калыпты топта 1,82±0,08 нмоль/мг.сек болса, т8жiрибелiк топтагы жануарларда 1,84±0,08 нмоль/мг.сек кврсетюште болды, р>0,05 (1 кесте).
Бауыр гомогенатында СДГ ферментЫщ белсендiлiгi калыпты топта 0,61 ±0,02 нмоль/мг.сек болса, т8жiрибелiк топта 0,58±0,03 нмоль/мг.сек кврсеткiште болды, р>0,05. Келесi квкбауыр гомогенатында СДГ ферментЫщ белсендiлiгi накты взгерiске тYспегенi сандык кврсеткiштер кврсетiп отыр: калыпты топта 1,82±0,08 нмоль/мг.сек болса, т8жiрибелiк топтагы жануарларда 1,84±0,08 нмоль/мг.сек кврсетюште болды, р>0,05.
0,2 Гр иондаушы с8уле 8серiне ушыраган жануарларды 4 урпактарындагы 2 айлык
т8жiрибелi егеукуйрыктардыщ жi4iшке iшек лимфа тYЙiндерiнде СДГ фермент белсендiлiгiне келсек, накты тYPде взгерiске тYспегенi аныкталды. Сандык м8лiмет бойынша т8жiрибелiк тобындагы СДГ шамасы 0,81 ±0,05 нмоль/мг.сек болса, ал, калыпты тобындагы жануарларда кврсеткiш 0,92±0,05 нмоль/мг.сек курады (р>0,05).
1 кесте.
Гамма-сэулеге ушыраган жануарлардыц 1-шi урпагыныц 2 айлык егеукуйрыктардыц тiндерi гомогенатындагы СДГ, ЦХО белсендшт._
Нысаналар СДГ (нмоль/мг.сек) ЦХО (нмоль/мг.сек)
калыпты топ T8жiрибелiк топ калыпты топ T8жiрибелiк топ
Бауыр 0,61±0,02 0,58±0,03 16,53±0,71 14,22±0,85*
Квкбауыр 1,82±0,08 1,84±0,08 13,27±0,96 11,32±0,66
1шек лимфа TYЙiнi 0,92±0,05 0,81±0,05 12,07±0,72 10,67±0,54
БYЙрек Yстi безi 0,75±0,03 0,76±0,04 10,83±0,57 10,22±0,85
Тимус 0,77±0,01 0,81±0,03 11,94±0,46 11,73±0,57
Ескерту - калыпты топтан айырмашылык нактылыгы: * - р<0,05.
БYЙрек Yстi безi гомогенатында СДГ ферментi калыпты топта 0,75±0,03 нмоль/мг.сек кврсеткiшi болса, 2 айльщ т8жiрибелiк топта 0,76±0,04 нмоль/мг.сек кврсеткшнде болдь, р>0,05. 2 айдагы т8жiрибелiк топтагы егеукуйрыктарды взара салыстыруды тимус гомогенатында жалгастырсак, 2 айлыгындагыларда арту кимылы байкалганымен, накты тYPде взгерiске тYспегенi аныкталды. Калыпты тобындагы жануарларда СДГ белсендiлiгi 0,77±0,01 нмоль/мг.сек кврсетюште болса, т8жiрибелiк топтагы жануарларда 0,81 ±0,03 нмоль/мг.сек кврсетюште болды (р>0,05).
Зерттеу жумысымыздыц максатына сай, энергиялык алмасу YPДiсiнiи мацызды ферментiнiн бiрi ЦХО белсендiлiгiн аныктау болды. Зерттеу жумысымыздыц т8жiрибе н8тижелерiне келсек, радиация с8улесЫ алган жануарлардан туылган 2 айлык егеукуйрыктарда калыпты тобындагы кврсеткiшке караганда ЦХО ферментi белсендтИ бауыр гомогенатында накты тYPде твмендегенi аныкталды. Калыпты топтагы жануарларда цХо кврсеткш 16,53±0,71 нмоль/мг.сек болса, т8жiрибелiк топта бул кврсеткiш 14,22±0,85 нмоль/мг.сек болды (р<0,05) немесе 13,97 %-га твмендеген. Квкбауыр гомогенатында ЦХО фермент белсендiлiгi калыпты топта 13,27±0,96 нмоль/мг.сек кврсеткiштi кврсетсе, т8жiрибелi топта 11,32±0,66 нмоль/мг.сек кврсеткiште тiркелдi, р>0,05. 0,2 Гр иондаушы с8уле 8серЫе ушыраган жануарлардыц 1-шi урпактарындагы т8жiрибелi егеукуйрыктардыц жНшке iшек лимфа тYЙiндерiндегi ЦХО ферментi белсендiлiгiне келетiн болсак, накты
0,2 Гр иондаушы с8уле 8серiне ушыраган жануарлардыц 1-шi урпактарындагы т8жiрибелi егеукуйрыктардыц жiцiшке iшек лимфа тYЙiнi гомогенатында ДК мвлшерiнiц де накты тYPде взгерiске тYспегенi аныкталды. Сандык м8лiметке келсек, 2 айлык т8жiрибелiк тобындагы ДК мвлшерi 0,91 ±0,06 ш.б. болса, ал, калыпты тобындагы 2 айлык жануарларда 0,92±0,72 ш.б. кврсетюшт курады (р>0,05). БYЙрек Yстi безiне келетiн болсак, т8жiрибелiк топтагы 2 айлык егеукуйрыктарда ДК децгей накты взгерiстердiц байкалмаганы аныкталды. Атап
тYPде взгерiске тYспегенi аныкталды. Сандык м8лiметi бойынша 2 айлык т8жiрибелiк тобындагы ЦХО белсендiлiгiнiц шамасы 10,67±0,54 нмоль/мг.сек болса, ал, калыпты тобындагы 2 айлык жануарларда кврсеткiш 12,07±0,72 нмоль/мг.сек кврсеткiштi курады (р>0,05).
2 айлык калыпты топтагы жануарлар мен 2^ т8жiрибелiк топтагы 2 айлык егеукуйрыктарда ЦХО фермент белсендiлiгi бYЙрек Yстi безi ж8не тимус гомогенатында да накты взгерютер байкалмаганы аныкталды. Атап айтканда, бYЙрек Yстi безi гомогенатында ЦХО фермент белсендiлiгi калыпты топта 10,83±0,57 нмоль/мг.сек кврсеткiште болса, 2 айлык т8жiрибелiк топта 10,22±0,85 нмоль/мг.сек кврсеткшнде болды, р>0,05.
Т8жiрибелiк топтагы 2 айлык егеукуйрыктардыц тимус гомогенатына келетiн болсак, накты взгерiс болмаган: калыпты тобындагы 2 айлык жануарларда ЦХО белсендтИ 11,94±0,4б нмоль/мг.сек кврсетюште болса, 2 айлык т8жiрибелiк топтагы жануарларда 11,73±0,57 нмоль/мг.сек кврсеткiшiнде болды, р>0,05.
Зерттеу жумыстагы 2 айлык калыпты топтагы жануарлар мен 2^ т8жiрибелiк топтагы 2 айлык егеукуйрыктарда ЛАТ внiмi ДК децгейiне келетЫ болсак (2 кесте), бауыр ж8не квкбауыр гомогенат-тарында накты тYPде взгерiске тYспегенi аныкталды: бауыр гомогенатында 1,05+0,06-дан 1,13+0,07-ге (р>0,05) ж8не квкбауыр гомогенатында 1,54+0,07-ден 1,50+0,08-ге (р>0,05) дейЫ шамаларды кврсеткен.
айтканда, бYЙрек Yстi безi гомогенатында ДК децгейi калыпты топта 1,33±0,06 ш.б. кврсеткiште болса, 2 айлык т8жiрибелiк топта 1,71 ±0,14 ш.б. кврсеткшнде болып, арту кимылы байкалган, р>0,05. Ал, 5 айлыктагы калыпты ж8не т8жiрибелi топтагы жануарларда аныкталган ДК внiмi мвлшерiн салыстыру кезiнде бYЙрек Yстi безi тУ гомогенатында кврсеткiштердiц арту ыкпалында болганы белгiлi болды: 1,05+0,07-ден 1,21+0,08-ге (р>0,05) дейiн взгерiсте болган. Келесi зерттеу нысанасыныц бiрi тимус тiнiне келетЫ болсак, 2 айлыктагы калыпты ж8не
2 кесте.
Гамма-сэулеге ушыраган жануарлардыц урпагыныц 2 айлык егеукуйрыктардыц тiндерi гомогенатындагы ДК, МДА ешмшщ децгейi (М±т). __
Нысаналар ДК (ш.б.) МДА (нмоль/ЖЛ мг)
Калыпты топ Т8жiрибелiк топ Калыпты топ Т8жiрибелiк топ
Бауыр 1,05±0,06 1,13±0,07 0,31±0,02 0,32±0,03
Квкбауыр 1,54±0,07 1,50±0,08 0,26±0,02 0,22±0,01
1шек лимфатYЙiнi 0,92±0,72 0,91±0,06 0,28±0,01 0,25±0,02
БYЙрек Yстi безi 1,33±0,06 1,71±0,14 0,32±0,02 0,30±0,02
Тимус 1,12±0,06 1,02±0,06 0,35±0,03 0,37±0,02
Ескерту - калыпты топтан айырмашылык нактылыгы: * - р<0,05.
т8жiрибелi топтагы жануарларда аныкталган ДК еымл мвлшерiн салыстыру кезiнде Дк де^гей калыпты топта 1,12±0,06 ш.б. керсетюште болса, 2 айлык т8жiрибелiк топта 1,02±0,06 ш.б. керсеткiшiнде болган, р>0,05.
Зерттеу жумыстыщ барысында 2 айлык калыпты ж8не т8жiрибелiк топтагы егеукуйрыктардагы ЛАТ енiмi МДА дечгейi бауыр ж8не кекбауыр гомогенаттарында накты тYPде езгерiске тYспегенi аныкталды: бауыр гомогенатында 0,31+0,02-ден 0,32+0,03-ке (р>0,05) ж8не кекбауыр гомогенатында 0,26+0,02-ден 0,22+0,01-ге (р>0,05) дейiн шамаларга гана езгерiс жYрген. Зерттеудщ мiндеттерiне с8йкес шагын дозалы иондаушы с8уле 8серiне ушыраган жануарлардыщ урпактарындагы т8жiрибелi
егеукуйрыктардыщ жщшке шек лимфатYЙiнi гомогенатындагы Дк мелшерiн аныктаган кезде накты тYPде езгерiске тYспегенi аныкталды: 2 айлык т8жiрибелiк тобындагы МДА мелшерi 0,25±0,02 нмоль/ЖЛ мг болса, ал, калыпты тобындагы жануарларда керсетюш 0,28±0,01 нмоль/ЖЛ мг керсетюшт курады, р>0,05. Атап айтканда, бYЙрек Yстi безi гомогенатында МДА де^гей калыпты топта 0,32±0,02 нмоль/ЖЛ мг керсетюште болса, 2 айлык т8жiрибелiк топта 0,30±0,02 нмоль/ЖЛ мг керсеткшнде болды, р>0,05,
Зерттеу жумыстагы келес нысана ретiнде тимус тiнi алынды. Т8жiрибе н8тижелерi керсеткендей 2 айлык калыпты топтагы ж8не т8жiрибелiк топтагы 2 айлык егеукуйрыктардыщ тимус гомогенатында МДА мелшерЫщ накты езгерiстiн жYPмегенi тiркелдi: калыпты топта 0,35±0,03 нмоль/ЖЛ мг керсеткiште болса, т8жiрибелiк топта 0,37±0,02 нмоль/ЖЛ мг керсеткiшiнде болды (р>0,05).
Корытынды. Зерттеу м8лiметтерiне сYЙене отырып, зерттеуге алынган иммундык кабтетп тiндердегi энергиялык алмасу YPДiсiндегi СДГ ж8не ЦХО ферменттерiнiи белсендiлiгi 0,2 Гр дозадагы гамма-с8улесiн алган жануарлардан туылган 2 айлыктагы егеукуйрыктарда тежелу YPДiсi байкалган, ал ДК ж8не МДА дечгейлерi зерттеуге алынган тЫдерде накты езгерiстерге тYспеген. Ягни шагын дозаныщ «белсендiру» 8серi мен жас агзаныщ бейiмделу серпiлiсiнiи бiрлесуi болган.
Эдебиеттер:
1. Апсаликов К.Н., Гусев Б.И., Андагулов К.Б. и др. Смертность от злокачественных новообразований среди населения Восточно-Казахстанской области, подвергавшегося облучению при испытаниях ядерного оружия // Гигиена, эпидемиология жэне иммунобиология. - 2005. - № 3. - С. 49-53.
2. Гусев Б.И., Апсаликов К.Н., Пивина Л.М. и др. Репродуктивное здоровье потомков лиц, подвергавшихся прямому облучению в результате
испытаний ядерного оружия // Актуальные проблемы биологии, медицины и экологии. - Томск. - 2004. - №13. - С. 371-373.
3. Серебряный А.М., Алещенко А.В., Кудряшова О.В., Никонова М.Ф., Орадовская И.В., Осипов А.Н., Пащенкова Ю.Г., Пелевина И.И. Нарушение связей между иммунным статусом и окислительным гомеостазом в лимфоцитах крови ликвидаторов последствий аварии на чернобыльской АЭС // Радиационная биология. Радиоэкология. - 2012. - Т. 52, № 4. - С. 341-348.
4. Жакиянова Ж.О. Влияние различных дозовых нагрузок ионизирующего излучения на функциональное состояние иммунной системы и активность ферментов пуринового обмена: автореф. дисс. канд. мед. наук: 03.00.01. - Семипалатинск: СГМА, 2001. - 26с.
5. Утешев А.Б., Макашев Ж.К., Журнист А.Г. Окислительно-восстановительные энзимы в ткани селезенки животных при воздействии рентгеновских лучей // Вестник НЯЦ РК. - 2003. - №. 3. - С. 188190.
6. Липихина А.В., Заурбекова Ж.А., Джамбаев М.Т. Ретроспективная оценка дозовых нагрузок населения территорий, прилегающих к Семипалатинскому испытательному ядерному полигону, методом ТЛД дозиметрии (по данным совместных исследований НИИ РМЭ, Казахстан и ИИ РБМ, Япония) // VII Международная научно-практическая конференция «Экология. Радиация. Здоровье». - Семей, 2011. - С. 23.
7. Евдокимовский Э.В., Губина Н.Е., Ушакова Т.Е., Газиев А.И. Изменение соотношение мтДНК/яДНК в сыворотке крови после рентгеновского облучения мышей в различных дозах // Радиационная биология. Радиоэкология. - 2012. - Т. 52, № 6. - С. 565-571.
8. Эдтет МинистрлИ Зияткерлк меншк кукыгы комитет. Эксперимент™ жануарларды с8улелендiруге топометриялык-дозиметриялык дайындау т8с^ / Жетпюбаев Б.А., 1лдербаев О.З., Сандыбаев М.Н., Базарбаев Н.А., Ерменбай О.Т. Инновациялык патент №21845. Автордыч ку8лИ №61964.
9. Плеханов А.В. Математико-статистические методы обработки информации с применением программы SPSS. СПб.: Изд-во СПбГУЭФ, 2010. - С. 64-73.
10. Мадиева М.Р. Отдаленные последствия воздействия ионизирующего излучения на здоровье потомков облученного населения (обзор) //Гигиена, эпидемиология ж8не иммунобиология. - 2007.- №3. -С.15-18.
11. Мадиева М.Р. Распространенность и риск болезней у потомков жителей некоторых районов Восточно-Казахстанской области, прилегающих к Семипалатинскому ядерному полигону // Гигиена, эпидемиология ж8не имуннобиология. - 2009. - №2.- С.44-47.
Резюме
СОСТОЯНИЕ ОБМЕННЫХ ПРОЦЕССОВ В ИММУНОКОМПЕТЕНТНЫХ ОРГАНАХ
У 1-ГО ПОКОЛЕНИЯ ПОТОМКОВ ОБЛУЧЕННЫХ КРЫС Д.Е. Узбеков*, Д.М. Шабдарбаева, Н.Б. Саякенов, С.Е. Узбекова, С.А. Апбасова Государственный медицинский университет города Семей, * PhD докторант 1-го года обучения по специальности «Медицина» Установлено, что в исследованных гомогенатах печени, селезенки, тимуса, надпочечников и лимфатических узлах тонкого кишечника 2 месячных интактных потомков крыс, подвергнутых малой дозе (0,2 Гр) гамма-излучения активность ферментов СДГ и ЦХО, а также количественное содержание ДК и МДА не претерпевают достоверных изменений.
Ключевые слова: радиация, энергетический обмен, перекисное окисление липидов.
Summary
STATE OF METABOLIC PROCESSES IN IMMUNOCOMPETENCY ORGANS AT 1-ST GENERATION OF DESCENDANTS OF RATS EXPOSED TO RADIATION D. Uzbekov, D. Shabdarbaeva, N. Sayakenov, S. Uzbekova, S. Apbasova Semey State Medical University
It is set that in investigational homogenats of liver, spleen, thymus, adrenal glands and lymph nodes of small intestinal of 2 monthly intact descendants of the rats exposed to the small dose (0,2 Gy) of gamma-radiation, activity of enzymes of SDG and CHO, and also quantitative maintenance of DC and MDA is not suffered reliable changes.
Keywords: radiation, energy metabolism, lipid peroxidation.
