Научная статья на тему '60Co ӘСЕРІНЕ ҰШЫРАҒАН ЕГЕУҚҰЙРЫҚТАРДЫҢ ӘР ТҮРЛІ ЖАСТАҒЫ ҰРПАҒЫНЫҢ ЖІҢІШКЕ ІШЕК ЛИМФА ТҮЙІНДЕРІНДЕГІ ЭНЕРГИЯ АЛМАСУ ҮРДІСІНІҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ СИПАТТАМАСЫ'

60Co ӘСЕРІНЕ ҰШЫРАҒАН ЕГЕУҚҰЙРЫҚТАРДЫҢ ӘР ТҮРЛІ ЖАСТАҒЫ ҰРПАҒЫНЫҢ ЖІҢІШКЕ ІШЕК ЛИМФА ТҮЙІНДЕРІНДЕГІ ЭНЕРГИЯ АЛМАСУ ҮРДІСІНІҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ СИПАТТАМАСЫ Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
145
104
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
РАДИАЦИЯ / ЭНЕРГИЯ АЛМАСУ / RADIATION / ENERGY METABOLISM / ЭНЕРГЕТИЧЕСКИЙ ОБМЕН

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Узбеков Д.Е., Ильдербаев О.З., Шабдарбаева Д.М., Саякенов Н.Б., Узбекова С.Е.

Шағын дозадағы (0,2 Гр) гамма-сәуленің әсеріне ұшыраған егеуқұйрықтардың 1-ші ұрпағының 2, 5 және айлық ұрпақтарының жіңішке ішек лимфа түйіндерінде энергиялық алмасу ферменттері сукцинатдегидрогеназа мен цитохромоксидаза белсенділігін анықтау. Эксперименттік зерттеу радиация әсеріне ұшыраған ақ түсті егеуқұйрықтардың аталық пен аналық жынысты ұрпақтарына жасалды. Тәжірибенің мәні гамма-сәуле әсерінен ұшыраған және интактты егеуқұйрықтар ұрпақтарының 2, 5 және 10 айлық ұрпақтарының жіңішке ішек лимфа түйіндеріндегі энергия алмасу жағдайы зерттелді. Жануарларды сәулелендіру «Терагам» атты чехиялық радиотерапиялық қондырғысында радиобелсенді элементі 60Co гамма-сәулелерімен жүргізілді. Ол үшін тәжірибелік жануарларды сәулелендіруге Б.А.Жетпісбаев пен авторлармен ұсынылған әдісі бойынша топометриялық-дозиметриялық дайындығы өткізілді. Тәжірибелік жануарлардың жіңішке ішек лимфатүйіндері гомогенаттарында сукцинат-дегидрогеназа белсенділігі С.О. Тапбергенов әдісімен (1971) анықталды және 1 мл нәруызға тотықсыздандырылған тетразольдің нм/сек көрсетілді. Цитохромоксидаза Р.С. Кривченкова әдісі (1974) бойынша анықталды. Алынған зерттеу нәтижелері SPSS бағдарламасы бойынша өңделді. Салыстыру t-Стьюдент критерийі бойынша жүргізілді. Жүргізілген тәжірибемізге сай тәжірибелі егеуқұйрықтардың ішек лимфа түйіндерінде 2 және 5 айлықтағы егеуқұйрықта өзгеріссіз қалды, р>0,05. Шағын дозадағы иондаушы сәуле әсеріне ұшыраған жануарлардың 1-ші ұрпақтарындағы 10 айлық тәжірибелі егеуқұйрықтардың жіңішке ішек лимфа түйіндерінде СДГ белсенділігі нақты түрде 20,13%-ға белсенділігі кемігені белгілі болды (р<0,05). Сонымен, зерттеуге алынған жіңішке ішек лимфа түйіндерінде энергиялық алмасу үрдісіндегі СДГ және ЦХО ферменттерінің белсенділігі 0,2 Гр дозадағы гамма-сәулесін алған егеуқұйрықтардан туылған 2 және 5 айлықтағы егеуқұйрықтарда тежелу үрдісі байқалса, 10 айлықтағы тәжірибелік топ егеуқұйрықтарында нақты түрде тежелгені анықталды.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по фундаментальной медицине , автор научной работы — Узбеков Д.Е., Ильдербаев О.З., Шабдарбаева Д.М., Саякенов Н.Б., Узбекова С.Е.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

COMPARATIVE CHARACTERISTICS OF ENERGY METABOLISM IN LYMPH NODES OF SMALL INTESTINE OF DESCENDANTS OF RATS OF DIFFERENT AGE EXPOSED TO 60CO

The purpose of research was study the changes of activity energy metabolism enzymes succinatedehydrogenase and citohromoksidase in lymph nodes of the small intestine at the generation descendents in 2, 5 and 10-monthly ages of white rats subjected to low dose (0,2 Gr) of gamma radiation. Experimental studies were carried out on white outbred 90 rats of both sexes which was generation of animals exposed to radiation. The study status of energy metabolism in the lymph nodes of the small intestine in 2, 5 and 10-monthly intact descendants and the descendants of animals subjected to gamma-radiation at a dose of 0,2 Gr. Irradiation was performed in czech radiotherapy device «Teragam» rays of 60Co. This method was developed by topometric-dosimetric preparation of experimental animals to radiation exposure. In the lymph nodes of the small intestine gomogenats were determined the activity of succinatedehydrogenase (S. Tapbergenov, 1971), citohromoksidase (R.Krivchenkova, 1974). The results of the study were generally accepted by SPSS program. The comparison conducted by the criterion of t-Student. Our experimental study showed that in the lymph nodes of the small intestine in 2-monthly of the descendants of the irradiated white rats the activity of SDG is not reliable changes, and the 5-monthly descendants irradiated animals characterized that lymph nodes of the small intestine there is no reliable changes. The 10-monthly descendants of animals subjected to low-dose gamma radiation activity of SDG in the lymph nodes of the small intestine to 20,13% (p<0,05). So it is set that in researched lymph nodes of the small intestine at the 10-monthly descendants of rats subjected to low dose (0,2 Gr) of gamma-radiation compared to 2 and 5-monthly descendants of the exposed rats there has been a significant reduction of activity of SDG and CHO enzymes.

Текст научной работы на тему «60Co ӘСЕРІНЕ ҰШЫРАҒАН ЕГЕУҚҰЙРЫҚТАРДЫҢ ӘР ТҮРЛІ ЖАСТАҒЫ ҰРПАҒЫНЫҢ ЖІҢІШКЕ ІШЕК ЛИМФА ТҮЙІНДЕРІНДЕГІ ЭНЕРГИЯ АЛМАСУ ҮРДІСІНІҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ СИПАТТАМАСЫ»

ЭОЖ 612. 017.1 + 553.061

60Co ЭСЕР1НЕ ¥ШЫРАГАН ЕГЕУК¥ЙРЫКТАРДЫН ЭР ТYРЛI ЖАСТАГ Ы ¥РПАГ ЫНЫН Ж1Н1ШКЕ 1ШЕК ЛИМФА ТYЙIНДЕРIНДЕП ЭНЕРГИЯ АЛМАСУ УРД1С1Н1И САЛЫСТЫРМАЛЫ СИПАТТАМАСЫ

Д. Е. Узбеков1, О. З. Ильдербаев2, Д. М. Шабдарбаева1, Н. Б. Саякенов1, С. Е. Узбекова1

1 Семей каласыныц Мемлекеттiк медицина университетi, Семей, ^азакстан 2Л. Н. Гумилев атындагы Еуразия ¥лттык университетi, Астана, ^азакстан

Шагын дозадагы (0,2 Гр) гамма-сэуленН эсерше ушыраган егеукуйрыктардыц 1-шi урпагыныц 2, 5 жэне айлык урпактарыныц жНшке iшeк лимфа тYЙiндepiндe энергиялык алмасу фepмeнттepi - сукцинатдегидрогеназа мен цитохромоксидаза бeлceндiлiгiн аныктау. Эксперимента зерттеу радиация эсерше ушыраган ак тYCтi егеукуйрыктардыц аталык пен аналык жынысты урпактарына жасалды. Тэжipибeнiц мэнi гамма-сэуле эсершен ушыраган жэне интактты егеукуйрыктар урпактарыныц 2, 5 жэне 10 айлык урпактарыныц жНшке iшeк лимфа тYЙiндepiндeгi энергия алмасу жагдайы зерттелдк Жануарларды cэулeлeндipу «Терагам» атты чехиялык радиотерапиялык кондыргысында pадиобeлceндi элeмeнтi 60Co гамма-cэулeлepiмeн жYpгiзiлдi. Ол Yшiн тэжipибeлiк жануарларды cэулeлeндipугe Б.А.Жeтпicбаeв пен авторлармен усынылган эдici бойынша топометриялык-дозиметриялык дайындыгы ©ткiзiлдi. Тэжipибeлiк жануарлардыц жНшке iшeк лимфатYЙiндepi гомогенаттарында сукцинатдегидрогеназа белсендтт С.О. Тапбергенов эдiciмeн (1971) аныкталды жэне 1 мл нэруызга тотыксыздандырылган тетразольдщ нм/сек к©pceтiлдi. Цитохромоксидаза Р.С. Кривченкова эдici (1974) бойынша аныкталды. Алынган зерттеу нэтижeлepi SPSS багдарламасы бойынша ©цделдк Салыстыру t-Стьюдент кpитepийi бойынша жYpгiзiлдi.

ЖYpгiзiлгeн тэжipибeмiзгe сай тэжipибeлi егеукуйрыктардыц iшeк лимфа тYЙiндepiндe 2 жэне 5 айлыктагы егеукуйрыкта ©згepicciз калды, р>0,05. Шагын дозадагы иондаушы сэуле эcepiнe ушыраган жануарлардыц 1-шi урпактарындагы 10 айлык тэжipибeлi егеукуйрыктардыц жНшке iшeк лимфа тYЙiндepiндe СДГ бeлceндiлiгi накты тYPдe 20,13%-га бeлceндiлiгi кeмiгeнi бeлгiлi болды (р<0,05).

Сонымен, зерттеуге алынган жНшке iшeк лимфа тYЙiндepiндe энергиялык алмасу YPДiciндeгi СДГ жэне ЦХО ферменттершН бeлceндiлiгi 0,2 Гр дозадагы гамма-сэулесш алган егеукуйрыктардан туылган 2 жэне 5 айлыктагы егеукуйрыктарда тежелу YPДici байкалса, 10 айлыктагы тэжipибeлiк топ егеукуйрыктарында накты тYPдe тeжeлгeнi аныкталды.

Hemri сездер: радиация, энергия алмасу.

COMPARATIVE CHARACTERISTICS OF ENERGY METABOLISM IN LYMPH NODES OF SMALL INTESTINE OF DESCENDANTS OF RATS OF DIFFERENT AGE EXPOSED TO 60Co

D. Uzbekovi, O. Ilderbaev2, D. Shabdarbaeval N. Sayakenovi, S. Uzbekovai

i The State Medical University, Semey, Kazakhstan 2 L. N. Gumilyov Eurasian National University, Astana, Kazakhstan

The purpose of research was study the changes of activity energy metabolism enzymes -succinatedehydrogenase and citohromoksidase in lymph nodes of the small intestine at the generation descendents in 2, 5 and 10-monthly ages of white rats subjected to low dose (0,2 Gr) of gamma radiation. Experimental studies were carried out on white outbred 90 rats of both sexes which was generation of animals exposed to radiation. The study status of energy metabolism in the lymph nodes

of the small intestine in 2, 5 and 10-monthly intact descendants and the descendants of animals subjected to gamma-radiation at a dose of 0,2 Gr. Irradiation was performed in czech radiotherapy device «Teragam» rays of 60Co. This method was developed by topometric-dosimetric preparation of experimental animals to radiation exposure. In the lymph nodes of the small intestine gomogenats were determined the activity of succinatedehydrogenase (S. Tapbergenov, 1971), citohromoksidase (R.Krivchenkova, 1974). The results of the study were generally accepted by SPSS program. The comparison conducted by the criterion of t-Student.

Our experimental study showed that in the lymph nodes of the small intestine in 2-monthly of the descendants of the irradiated white rats the activity of SDG is not reliable changes, and the 5-monthly descendants irradiated animals characterized that lymph nodes of the small intestine there is no reliable changes. The 10-monthly descendants of animals subjected to low-dose gamma radiation activity of SDG in the lymph nodes of the small intestine to 20,13% (p<0,05).

So it is set that in researched lymph nodes of the small intestine at the 10-monthly descendants of rats subjected to low dose (0,2 Gr) of gamma-radiation compared to 2 and 5-monthly descendants of the exposed rats there has been a significant reduction of activity of SDG and CHO enzymes.

Key words: radiation, energy metabolism.

СРАВНИТЕЛЬНАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА ЭНЕРГЕТИЧЕСКОГО ОБМЕНА В ЛИМФОУЗЛАХ ТОНКОГО КИШЕЧНИКА ПОТОМКОВ КРЫС РАЗЛИЧНОГО ВОЗРАСТА, ПОДВЕРГНУТЫХ ВОЗДЕЙСТВИЮ 60Co

Д. Е. Узбеков1, О. З. Ильдербаев2, Д. М. Шабдарбаева1, Н. Б. Саякенов1, С. Е. Узбекова1

1 Государственный медицинский университет города Семей, Казахстан 2 Евразийский Национальный университет имени Л. Н. Гумилева, Астана, Казахстан

Целью исследования явилось изучение изменений активности ферментов энергетического обмена сукцинатдегидрогеназы и цитохромоксидазы в лимфатических узлах тонкого кишечника у 1-го поколения потомков 2-х, 5-ти и 10-ти месячного возраста белых крыс, подвергнутых малой дозе (0,2 Гр) гамма-излучения. Экспериментальные исследования выполнялись на 90 белых беспородных крысах обоего пола являющихся поколением облученных животных. При этом изучали состояние энергетического обмена в лимфатических узлах тонкого кишечника у 2, 5 и 10-ти месячных интактных потомков, а также потомков животных, подвергнутых гамма-излучению в дозе 0,2 Гр. Облучение производилось на чешском радиотерапевтическом устройстве «Терагам» лучами 60Co. Для этого был разработан способ топометрическо-дозиметрической подготовки экспериментальных животных к облучению. В гомогенатах лимфатических узлов тонкого кишечника определяли активность сукцинатдегидрогеназы по методу С. О. Тапбергенова (1971), активность цитохромоксидазы по методу Р.С.Кривченковой (1974). Полученные результаты исследования обрабатывались с помощью программы SPSS. Сравнение проводилось по критерию t-Стьюдента.

Проведенные нами экспериментальные исследования позволили установить, что лимфатических узлах тонкого кишечника у 2-х и 5-ти месячных потомков облученных животных по сравнению с интактными животными активность СДГ в лимфатических узлах тонкого кишечника достоверных изменений не наблюдается. У 10-ти месячных потомков животных, подвергнутых малой дозе гамма-облучения активность СДГ в лимфатических узлах тонкого кишечника на 20,13% (р<0,05).

Таким образом, установлено, что в исследованных лимфатических узлах тонкого кишечника у 10-ти месячных потомков крыс, подвергнутых малой дозе (0,2 Гр) гамма-излучения по сравнению с 2 и 5-ти месячными потомками облученных крыс наблюдается достоверное снижение активности ферментов СДГ и ЦХО.

Ключевые слова: радиация, энергетический обмен.

Библиографическая ссылка:

Узбеков Д. Е., Ильдербаев О. З., Шабдарбаева Д. М., Саякенов Н. Б., Узбекова С. Е. Сравнительная характеристика энергетического обмена в лимфоузлах тонкого кишечника потомков крыс различного возраста, подвергнутых воздействию 60Co / / Наука и Здравоохранение. 2015. №2. С. 72-81.

Uzbekov D., Ilderbaev O., Shabdarbaeva D., Sayakenov N., Uzbekova S. Comparative characteristics of energy metabolism in lymph nodes of small intestine of descendants of rats of different age exposed to 60Co. Nauka i Zdravoohranenie [Science & Healthcare]. 2015, 2, pp. 72-81.

Узбеков Д. Е., Ильдербаев О. З., Шабдарбаева Д. М., Саякенов Н. Б., Узбекова С. Е. 60Co эсерЫе ушыраган егеукуйрыктардыц эр тYрлi жастагы урпагыныц жщшке шек лимфа тYЙiндерiндегi энергия алмасу YPД¡с¡н¡ц салыстырмалы сипаттамасы / / Гылым жэне Денсаулык сактау. 2015. №2. Б. 72-81.

Мэселенщ езектшш

Сэуле эсерше ушыраган урпактардыц организм1нде энергиялык алмасу ферменттер1 бузылыстарыныц жалпы эсер1ндег1 жеке lY^m аныктау киындык тугызады. Т1келей жэне жанама езгерютердН Yлесi жайлы белш бiр усыныстарды энергиялык алмасу фермент^ мен субстраттарына иондаушы радиацияныц эсерш колдану аркылы модельдi эксперименттер кемепмен алуга болады [18]. ^аарп кезде осындай зерттеулер кеп мелшерде жYргiзiлген жэне осы кездей-сок емес эсерлердщ радиациядан туындага-ны да дэлелденген [21]. Радиациялык эсерге тэн касиеттн бiрi картаю YPДiсiнiк жылдамдауымен, iшкi агзалардын созылмалы ауруларынын жылдам дамуымен жэне катерлi iсiктермен кершетш кейiнгi салдар мен аскынулармен байланыскан иммунды жYЙенiк жеке тYЙiндерiндегi бYлiнiстердiн узак уакыт сакталуы болып табылады [7]. Энергиялык алмасудыц аналогиялык езгерiстерi агзалар-ды жергiлiктi сэулелендiру жэне организмдi жаппай сэулелендiру жагдайында байкалады, сондай-ак бiрдей ауыткуларды тудыратын радиация дозалары бiрдей немесе жуык болып табылады [19].

Сэулелеуден кейшп эр тYрлi мерзiмдерде кептеген авторлар сукцинатдегидрогеназа белсендттнН тежелуiн айкындаган, бул кубылыс жасуша iшiлiк мембрана микро-курылымдарыныц бузылыстарынан, улы заттардыц пайда болуынан жэне сэулеленген организмдегi нейрогуморальдi ауыткушылык-тардан туындаган сульфгидрильдi фермент-терi белсенушН бузылыстары кайталама сипатымен жYзеге асатынын керсетедi [8].

Эр тYрлi дерттiк жагдайлар кезiндегi энергиялык алмасу ферменттершН темендеуi тотыктандыргыш фосфорланудыц гликолизi Yрдiстерi тYЙiндесуiнiц айкын бузылыстарын керсетедi жэне энергиямен камтамасыз ету Yрдiстерiнiц дэрменсiздiгiн болжауга мYмкiндiк бередi [6]. Иммундык кабiлеттi агзалар мен жасушалардьщ энергиямен камтамасыз етiлу

мэселесi тек адаптациялы взгерiстерi каркын-дылыгыныц сатысы мен дэрежесiне гана емес, эсер етушi факторга жэне радиацияныц бYлдiргiш эсерi бойынша сурактарды шешу-деп мацызды болып табылатын иммунды потенциалга да байланысты [13]. Сонымен, кабылданган радиобиологиялык гипотезага сэйкес, сэулелеудН кез-келген шагын децгей осы сэуле эсерше ушыраган адамдарда жэне олардыц алгашкы екi урпагында медицина-лык тургыдан алгандагы зардаптарыныц пайда болу каутн келтiредi [1, 3].

Жумыстьщ максаты. Шагын дозалы гамма-сэуленН эсерiне ушыраган егеукуйрыктардыц 2, 5 жэне 10 айлыктагы урпактарындагы жНшке iшек лимфа тYЙiндерiнде энергия алмасу ферменттершщ белсендттн аныктау.

Зерттеудщ негiзгi мiндеттерi

Гамма-сэуле эсерше ушырамаган жэне гамма-сэулесiн алган ак егеукуйрыктардыц 2, 5 жэне 10 айлыктагы урпагыныц жНшке шек лимфа тYЙiндерiнде сукцинатдегидрагеназа мен цитохромоксидаза ферменттершщ белсендiлiгiн аныктау.

Зерттеу материалдары мен эдiстерi. Эксперимент сэулелендiрген 70 (50 аналык, 20 аталык) ак тYCтi егеукуйрыктардыц 2 ай толган 15 дана, 5 ай толган 15 дана жэне 10 ай толган 15 дана урпактарына, сонымен катар сэулелен^рмеген, ягни калыпты 30 (20 аналык, 10 аталык) егеукуйрыктардыц жогарыда кврсетiлген жас мвлшерi мен санына сэйкес урпактарына жасалды.

Тэжiрибелiк жануарларга эксперимент жYргiзу ^азакстан Республикасы Денсаулык Сактау МинистршН 2007 жылгы 25 шiлдедегi № 442 «^азакстан Республикасындагы клиникага дейiнгi, медициналык-биологиялык эксперименттер мен клиникалык сынактар жYргiзу туралы Ережесше» [11], КСРО Денсаулык сактау МинистрлтнН 12.08.1977 жылгы №755 «Тэжiрибелiк жануарларды колдануга байланысты уйымдастыру жумыстары тYрлерiн одан ары жетiлдiру

шаралары туралы» буйрыгына [15] сэйкес жYзеге асты. Этикалы; комитет отырысыныц 21.10.2011 жылгы №3 хаттамасынан.

Гамма-сэуленН шагын дозасына ушыраган жануарлардыц 1-шi урпа;тарыныц 2, 5 жэне 10 айлы; егеу^уйры^тарыныц жНшке шек лимфа тYЙiндерiндегi энергия алмасуындагы ферменттершщ белсендiлiгiн аныктау Yшiн жогарыда керсеттген жас мвлшерiндегi ;алыпты егеукуйрыктар тобы жэне 0,2 Гр гамма-сэуле алган а; егеукуйрыктардыц 1-шi урпагыныц 2, 5 жэне 10 айлыктагы тэжiрибелiк егеукуйрыктар тобы. Сэулелендiру «Терагам» атты чехиялы; радиотерапиялы; ;ондыргысында радиобел-сендi элементi 60Co гамма-сэулелерiмен жYргiзу максатында тэжiрибелiк жануарларды сэулелендiруге Б.А. Жеттсбаев пен авторлар-мен усынылган эдiсi бойынша топометрия-лык-дозиметриялы; дайындыгы етюз^ [4]. Топометриялы;-дозиметриялы; дайынды;-тыц мэнi «Тегаз1х» рентгенсимуляторында арнайы торшаларда (жеке жануар Yшiн изоляцияланган 10 уяшы;тан туратын арнайы жэшт) тэжiрибелiк жануарларды сэулелен-дiруге алдын ала дайындап, Чехияда курастырылган «Терагам» гамма-терапиялы; аппаратында сэулелендiруде болды. Сэулелендiру алацы мен тор келемi «Терагам» радиотерапиялы; ;ондыргысыныц сэулелендiру алацы келемiмен сэйкес болды (алац келемi 40х40 см). Тэжiрибелiк жануарлар сэулелен^ру алдындагы топометриялык-дозиметриялык дайынды;тан еткеннен кейш «Терагам» (бiр жолгы оша^ты; доза 0,2 Гр доза: SSD - 97,2 см, SAD - 100,0 см, алац 40x40 см, 1=12сек.) радиотерапиялы; ;ондыргымен эксперимент ма;сатына сай межелi уа;ытта 0,2 Гр дозадагы гамма-сэулесiмен сэулелендiрiлдi.

Егеукуйрыктарды декапитацияга ушырат-;ан соц, жiцiшке шек лимфатYЙiнi тiндерi алынды. Алынган тiндердi суыт;аннан соц, сахарозамен (0,25%) шприц кемепмен шайы-лады. Тазаланып жуылган жэне елшенген тiндердi Петри ыдысында музга ;ойылады. Эрбiр тiндер ;айшыныц кемегiмен уса;талып, гомогенизациялау Yшiн пробиркага салынады. Гомогенизация Yшiн 1 г тшге 7-8 мл сахароза алынып, пластмассалы; пробиркага ;уйылып, мYшелер гомогенизаторда уса;талынады. Гомогенизация уза;тыгы - 30 секундтай уа;ыт алынды, айналу жылдамдыгы - 800-900 айналым/мин. Осы уа;ыт аралыгында пробирканы жогары жэне темен ;озгай отырып айналдырылады. Будан соц

пробиркага тагы да 3 мл сахароза косып, гомогенделген тiннен калдыктары толыгымен алынады. Жасалынган гомогенат капрон CYЗгi аркылы пробиркага мукият CYзiледi. Гомогенаттары бар пробиркалар музда ферменттер белсендттн зерттеу кезiнде сакталынады [16].

Сукцинатдегидрогеназа (СДГ) белсендiлiгiн аныктау эд1сшН мэнi: ТYCсiз болып табылатын 2,3,5 трифенил тетразолий хлоридi ерiтiндiсi сукцинатдегидрогеназа фермент эсерiнен натрий сукцинатымен кызыл тYCтi боялган формазанга тотыксызданады. Фермент белсендтт тотыксызданган кызыл формазан мелшерше пропорционалды.

1,0 мл инкубациялык; ортага 2,3,5 - трифенил тетразолий хлоридшН 1% 0,5 мл ертндь сiн, сукцинат натрий 0,1 мл, зерттелшетш тiнi гомогенатыньщ 0,1 мл косылды. Бакылау сынамасында инкубацияны 1 мл 5% Yшхлор-сiрке кышкылымен токктатылды. Инкубацияны карацгыда, 37°С су буында жYргiзiлдi. Фер-менттi реакциясын шыгару Yшiн пробиркага 1 мл 5% Yшхлорсiрке кышкылынан куйылып отырды. Араласканнан кейiн жэне нэруыздар-дыц тунбага тYсуiнен кейiн суда боялган формазандарды 12 минут бойы 3000 айналым /минут центрифугацияланды. Тунба Yстiлiк суйыктыкты тегiп, тунбага ондагы болган боялган формазандарды араластырган 5 мл этанолга (С2Н5ОН) куйылды. 20-30 минутка калдырып, 15 минут бойы 3000 айналым /минут центрифугацияланды. Центрифуга-лаганнан кейiн формазан ерiтiндiсiн спиртте, 540 нм жасыл тYCтi фильтрдегi ФЭК-те, 1 см кюветте, №6 фильтрде, сез1мталдык; 2-де колориметрлендi. Фотоколориметриядан алын-ган керсеткiштердi салыстыруга ыцгайлы болу Yшiн х100 амалын колдандык;. Сукцинатдегидрогеназа (СДГ) белсендiлiгiн 1 мл нэруызга тотыксыздандырылган тетразольдН нм/сек керсет^ [17].

Цитохромоксидазаны аныктау эд1сшН мэнi: Гомогенаттьщ диметил-парафенилен-диамингидрохлоридпен (ДПФД) байланысу кезiнде, соцгысынан цитохром-С-оксидаза белсендттне жэне 1 минуттан 3 минутка дейiн инкубация уакытына мелшерi бойынша пропорционалды кызыл пигмент тYзiлдi. Арнайы субстрат ретшде косылатын цитохром «С», ал электрондар донаторы ретiнде -ДПФД болып табылады. Ферменттi реакция-ньщ жYзеге асуы барысында цитохром-С-нН калпына келуi диметил-парафенилендиамин-нН (ДПФД) артык мелшерiмен усталып турады. Цитохромоксидаза фермент белсен-

дттн аныкктау Yшiн Р.Е. Кривченкова эдiсi колданылды [9]. Пробиркага 0,4 мл мелшерш-дегi 0,04% цитохром «С» ертндюн жэне гомо-генаттыц 0,1 мл-н куяды, араластырылган боратты буфердщ 1,4 мл-н, бакылау сынама-сына куяды. 0,2 мл ДПФД рН=6,8 косады да 370С кезiнде 13 мин бойы инкубациялайды. Пробиркадагы суйыктык акшыл-кызыл тYCке айналады. Тез арада 1 мл С2Н5ОН тэжiри-белт сынамасына ферментпц инбелсенуi Yшiн куяды. ^атты шайкап, музда 1 мин бойы суытып болганнан кейiн 5 минут-тай центри-фугаланады да 490 нм, КФК-3, кювет 10мм, Н2О(д) карсы кезiнде колориметрлейдi.

Алынган мэлiметтердщ статистикалык ец-деуi SPSS багдарламасы аркылы жYргiзiлдi. Варианттардыц екi салыстырылатын катар-лары арасындагы айырмашылык нактылыгы-ныц дэрежесi t-Стьюдент критерийi бойынша жYргiзiлдi [14]. Алынган нэтижелер Р<0,05 болган кезде накты деп есептелдк

Зерттеу мэлiметтерi мен оны талкылау.

Алга койылган максатты орындау Yшiн радиацияга ушыраган жануарлардыц 1-шi урпактарыныц 2, 5, 10 айлык егеукуйрык-тарында энергиялык алмасудагы фермент-тершН белсендiлiгiн багалауда 6 сериялы тэжiрибе жасалды, бiрiншiсi: 2 айлык калыпты

1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2

0

V,. 1,54 1,23*

_1—О СП U2 1,02 S3

N :: 0,81 й « i ■- ■ ■- ■ ■ ■ ■ ■ ■ 1

егеукуйрыктар тобы (n=15), екiншiсi: ата-анасы 0,2 Гр радиация алган жануарлардыц 1-шi урпагыныц 2 айлыктагы тэжiрибелiк егеукуйрыктар тобы (n=15); Yшiншiсi: 5 айлык калыпты егеукуйрыктар тобы (n=15), тертшшь сi: ата-анасы 0,2 Гр радиация алган жануар-лардыц 1-шi урпагыныц 5 айлыктагы тэжiри-белiк егеукуйрыктар тобы (n=15); бесiншiсi: 10 айлык калыпты егеукуйрыктар тобы (n=15), алтыншысы: ата-анасы 0,2 Гр радиация алган жануарлардыц 1-шi урпагыныц 10 айлыктагы тэжiрибелiк егеукуйрыктар тобы (n=15).

0,2 Гр иондаушы сэуле эсерше ушыраган жануарлардыц 1-шi урпактарындагы 2, 5, 10 айлык тэжiрибелi егеукуйрыктардыц жНшке iшек лимфа тYЙiндерiндегi СДГ ферментi белсендiлiгiн карастырайык. 0,2 Гр иондаушы сэуле эсерше ушыраган жануарлардыц 1-шi урпактарындагы 2 айлык тэжiрибелi егеу-куйрыктардыц жНшке шек лимфа тYЙiн-дерiнде СДГ фермент белсендiлiгiне келсек, накты тYPде езгерюке тYспегенi аныкталды. Сандык мэлiмет бойынша тэжiрибелiк (1-сурет) тобындагы СДГ шамасы 0,81±0,05 нмоль/мг.сек болса, ал, калыпты тобындагы жануарларда керсеткiш 0,92±0,05 нмоль/мг.сек курады (р>0,05).

1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2

0

2 ай 2 ай 5 ай 5 ай 10 ай 10 ай

бак,ылау тэжiрибе бак,ылау тэжiрибе бак,ылау тэжiрибе

1 сурет - Калыпты топ жэне тэжiрибелiк топтагы 2, 5, 10 айлык егеукуйрыктардьщ жНшке iшек лимфа тYЙiндерiндегi СДГ (нмоль/мг.сек) белсендшшнщ салыстырмалы KepiHÏci.

0,2 Гр гамма-сэуленН эсерiне ушыраган жануарлардыц 1-шi урпактарындагы 5 айлык егеукуйрыктардыц керсеткiшiнде СДГ фер-ментi белсендттнН темендеуге ыкпалы болганымен, накты тYPде езгерiске тYспеген. Сандык мэлiметке келсек, тэжiрибелiк тобын-дагы СДГ шамасы 1,02±0,09 нмоль/мг.сек болса, ал, калыпты тобындагы жануарларда кер-сетюш 1,12±0,07 нмоль/мг.сек курады (р>0,05).

Иондаушы сэуле эсерше ушыраган жануарлардыц урпактарындагы 10 айлык тэжiрибелi егеукуйрыктарда СДГ ферментi белсендiлiгi накты тYPде езгерiске тYсiп, сандык мэлiмет бойынша: тэжiрибелiк тобындагы СДГ шамасы 1,23±0,05 нмоль/мг.сек болса, ал, калыпты тобындагы жануарларда керсеткiш 1,54±0,05 нмоль/мг.сек курады, немесе 20,13%-га белсендiлiгi кем^еы белгiлi болды (р<0,05).

0,2 Гр иондаушы сэуле эсерше ушыраган жануарлардыц 1-шi урпактарындагы тэжiри-белi егеукуйрыктардыц жНшке шек лимфа тYЙiндерiндегi ЦХО ферментi белсендттне келетiн болсак, накты тYPде езгерюке тYспегенi аныкталды. 2-суретте керсетiлген сандык мэль мет бойынша 2 айлык тэжiрибелiк тобындагы ЦХО белсендттнИ шамасы 10,67±0,54 нмоль/мг.сек болса, ал, калыпты тобындагы 2 айлы; жануарларда керсетюш 12,07±0,72 нмоль/мг.сек керсеткiштi курады (р>0,05).

Ал, радиация сэулесiн алган жануарлардан туылган 5 айлы; жануарлардыц жНшке iшек

лимфа тYЙiндерi гомогенатында тэжiрибелi топта 12,67±0,77 нмоль/мг.сек, ал калыпты топта 12,55±0,72 нмоль/мг.сек шамасында болды, р>0,05.

0,2 Гр гамма-сэуле эсерше ушыраган жануарлардыц 1-шi урпактарындагы 10 айлык тэжiрибелi егеукуйрыктардыц жНшке шек лимфа тYЙiндерiнде ЦХО ферментi накты езгерюке тYспегенi аныкталды: тэжiрибелiк топтагы шамасы 13,42±0,85 нмоль/мг.сек болса, ал, калыпты топтагы керсеткiш 13,55±0,72 нмоль/мг.сек керсеткш курады (р>0,05) (2 сурет).

14 12 10 8 6 4 2 0

' 1

+4-4

44-4 444

±±4

2,07

! 10,67

! 12,55

' ■■ ■■■ ■■ ' ■■ ■■■ ■■

2,67

3,55

13,42

7Ш:

14 12 10 8 6 4 2 0

2 ай 2 ай 5 ай 5 ай 10 ай 10 ай

бак,ылау тэжiрибе бак,ылау тэжiрибе бак,ылау тэжiрибе

2 сурет - Калыпты топ жэне тэжiрибелiк топтагы 2, 5, 10 айлык егеукуйрыктардык жНшке iшек лимфа 17йшдершдеп ЦХО (нмоль/мг.сек) белсендшшнщ салыстырмалы кeрiнiсi

Зерттеу жумысымыздыц максатына сай эр тYрлi жастагы (2, 5, 10 айлыктагы) ак егеу-куйрыктардьщ жНшке iшек лимфа тYЙiндерiндегi алмасу YPД¡стерiнщ жагдайын салыстырмалы тYPде багалау Yшiн жасына карай калыпты жануарлар 3 топка белшдк

Агзадагы энергиялык алмасу ферменттерi белсендттнИ мацыздылыгын ескерт, жумыс-тыц мiндетi 2, 5 жэне 10 айлыктагы калыпты егеукуйрыктарда ферменттер белсендiлiгiн

1 кесте.

2, 5 жэне 10 айлыктагы калыпты егеукуйрыктардын зерттеуге алынган жщшке шек

жНшке iшек лимфа тYЙiндерiнде зерттеу жYргiзiлдi. Зерттеу нэтижелерiне келетiн болсак (1 -кесте), СДГ ферментУц жНшке iшек лимфа тYЙiндерiндегi белсендiлiгi топтагы жануарларда 0,92+0,05 нмоль/мг.сек, 2^ топтагы жануарларда 1,12+0,07 нмоль/мг.сек жэне 3^ топтагы калыпты жануарларда 1,54+0,05 нмоль/мг.сек шамаларында болганы аныкталды.

лимфа тYЙiндерiндегi СДГ мен ЦХО фермент^ белсендшш (М±т).

ЖНшке iшек лимфа тYЙiндерiндегi фермент 2 айлыктагы калыпты егеукуйрыктар - 1 топ 5 айлыктагы калыпты егеукуйрыктар - 2 топ 10 айлыктагы калыпты егеукуйрыктар - 3 топ

СДГ 0,92±0,05 1,12±0,07* 1,54±0,05*** оо

ЦХО 12,07±0,72 12,55±0,72 13,55±0,72

Ескерту: 1 - калыпты 1 топтан айырмашылык нактылыгы: * - р<0,05, *** - р<0,001; 2 - калыпты 2 топтан айырмашылык нактылыгы: оо - р<0,01, ооо - р<0,001.

Сандык цифрларды езара салыстырганда 10 айлыктагы калыпты егеукуйрыктарда СДГ фермент белсендттнН 2 жэне 5 айлыктагы егеукуйрыктарга караганда накты артканы аныкталды: топпен салыстырганда

67,39%-га (р<0,001), 2-шi топпен

салыстырганда 37,50 %-га (р<0,01) артканы аныкталды.

Жумыстыц алдында турган максаттарга байланысты зерттеуге алынган жНшке iшек лимфа тYЙiндерiнде сукцинатдегидрогеназа ферментшН белсенуi агзаныц есе келе

агзада бешмделу механизмшщ езгерюке тYCкендiгiн керсеттi.

Ендi келесi энергиялык алмасудагы ферменттщ бiрi цитохромоксидазага келетш болсак, жНшке iшек лимфа тYЙiндерiндегi белсендiлiгi 1-шi топтагы жануарларда 12,07+0,72 нмоль/мг.сек, 2-шi топтагы жануарларда 12,55+0,72 нмоль/мг.сек жэне 3-шi топтагы калыпты жануарларда 13,55+0,72 нмоль/мг.сек шамаларында болган.

Алынган мэлiметтердi езара салыстыру жYргiзе келе 1-шi жэне 2^ топка Караганда 3-шi топта белсендтт децгей арта тYCкенi керiндi. Бул жерде сукцинатдегидрогеназа ферментi мен цитохромоксидаза ферментшН 10 айлыктагы жануарларда артуы энергиялык алмасу YPДiсiнiц каркындылыгын керсетп.

Зерттеу кезiнде алынган мэлiметтердi кел^рсек, жНшке iшек лимфа тYЙiндерiнде СДГ фермент белсендттнщ жас ерекшелiгiне тэуелдi болганы мэлiм болып отыр: ягни, 2 айлыктагы егеукуйрыктыц гомогенатында фермент белсендтт 0,92+0,05 нмоль/мг.сек болса, 5 айлыктагы калыпты егеукуйрык-тарда 21,73%-га жэне 10 айлыктагы калыпты егеукуйрыктарда 67,39%-га арта тYCкенi аныкталган. Бул зерттеуге тYCкен нысанада жас организмнН есуiне байланысты агзадагы алмасу YPД¡стерiнiц каркындылыгыныц арта тYCкенiн керсетедi. Бул алынган мэлiметтер бойынша жНшке шек лимфа тYЙiндерiнде СДГ ферментi белсендттнщ артуы агзаныц жетiлу кезе^ кезшде (10 айлыктагы) алмасу Yрдiстерiнiц каркындылыгы арта тYсетiнi мэлiм болып отыр. Жетшу кезецшде алмасу Yрдiстерiнiц арта тYсуi жYрген болса, агзаныц картайган кезiнде алмасу YPДiстерiнiц кулдырау жYретiнi анык.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Энергиялык алмасу YPДiсiндегi цитохромоксидаза фермент белсендттнщ 2, 5 жэне 10 айлыктагы ерекшелiгiне байланысты ез^сше сараптама жYргiзсек, негiзiнен алганда сукцинатдегидргеназа ферментшщ белсендiлiгi сиякты YPДiс байкалган. Мэлiметтердщ сандык сипатына келсек, 10 айлыктагы, ягни егеукуйрыктардыц жетту кезецшдеп калыпты жануарлардыц энергиялык алмасу фермент ЦХО белсендiлiгi жНшке iшек лимфа тYЙiндерiнде накты езгерютердщ байкалмаганы тiркелдi, тек арту ыкпалын байкатты.

Лимфа тYЙiндерiнiц гипоплазиясы тгер^ инволюциясы нэтижесiнде иммунологиялык реакциялардыц бурмалануы, аутоиммунды

Yрдiстердiц кYшеюi, бактериялык пен вирус-тык жукпалардьщ белсенуi жYзеге асады [22, 10, 12, 2]. Осы кезде иммундык тапшылык лимфоидты тiндер саныныц азаюы немесе агзалардыц езара эрекеттесушщ бузылыс-тары нэтижесшде дамиды [20]. Сэулелен-дiрiлген жануарлардыц жНшке iшегiндегi лимфа тYЙiндер саныныц жогарылауы гамма-сэулеленудщ шагын дозалары эсерiне организмнщ бейiмделу механизмдершщ мацызды бiр керiнiсi болып табылатын жщш-ке iшегiндегi лимфа тYЙiндерiне лимфоидты жасушалардыц кайта Yлесуi мен миграция-сыныц жYзеге асуымен байланысты [5].

Сараптамага алынган жНшке iшек лимфа тYЙiндерiндегi СДГ жэне ЦХО фермент^ белсендттнщ жас егеукуйрыктардыц жетiлу кезецшде (10 айлыктагы) артуы агзаныц бешмделу механизмшщ де арта тYсуiне ыкпалын жасайды. 2 жэне 5 айлыктагы калыпты жануарларда зерттеуге алынган жНшке iшек лимфа тYЙiндерiндегi СДГ жэне ЦХО фермент^ белсендiлiгi ез ара салыстыруда езгерiссiз калып, 10 айлыкта (жетiлу кезецшде) накты арткан. Агзаныц жетiлу кезiнде энергиялык алмасу кер^сшен агзаныц бейiмделу YPДiсi жогарлай тYCкен.

Корытынды. Зерттеуге алынган жНшке шек лимфа тYЙiндерiндегi энергиялык алмасу YPДiсiндегi СДГ жэне ЦХО ферменттершщ белсендтт 0,2 Гр дозадагы гамма-сэулесiн алган жануарлардан туылган 2 жэне 5 айлыктагы егеукуйрыктарда тежелу YPДiсi байкалса, 10 айлыктагы тэжiрибелiк топ егеукуйрык-тарында накты тYPде тежелген. Тэжiрибелiк 2, 5 айлыктагы жануарларда энергиялык алмасу кер^сшен бейiмделу серп^сшщ децгей жогары болган.

ддебиет т/'з/'м/':

1. Апсаликов К. Н., Гусев Б. И., Андагулов К. Б. и др. Смертность от злокачественных новообразований среди населения ВКО, подвергавшегося облучению при испытаниях ядерного оружия // Гигиена, эпидемиология жэне иммунобиология. 2005. № 3. С. 49-53.

2. Беляева З. Д., Окладникова Н. Д. Функциональное состояние бронхолегочной системы у работников, подвергшихся хроническому облучению в высоких дозах // Мед. радиобиология и радиационная безопасность. 2003. № 1. С. 23-29

3. Гусев Б. И., Апсаликов К. Н., Пивина Л. М. и др. Репродуктивное здоровье потомков лиц, подвергавшихся прямому облучению в

результате испытаний ядерного оружия // Актуальные проблемы биологии, медицины и экологии. Томск. 2004. № 1-3. С. 371-373.

4. Жетпюбаев Б. А., Лдербаев О. З., Сандыбаев М. Н., Базарбаев Н. А., Ерменбай О. Т. Эдтет Министрлт Зияткерлк меншт кукыгы комитет. Эксперимента жануарлар-ды сэулелендiруге топометриялык-дозимет-риялык дайындау тэсiлi // Инновациялык патент №21845. Автордыц куэлiгi №61964 (Семей, ^азакстан).

5. Жетписбаев Б. А., Серимханова Б. Т., Сайдахметова А. С. Состояние некоторых ферментов энергетического обмена в тканях различных органов в отдаленном периоде после сублетального гамма-облучения. // Тезисы междунар. научно-практ. конфер. Физиол. основы здоров. образа жизни. Алматы, 2005. С. 52-53.

6. Ильдербаев О. З. Влияние сочетанного воздействия асбестовой пыли и малой дозы радиации на энергетический обмен в отдаленном периоде // Оралдыц гылым жаршысы. 2011. № 1 (28). С. 78-82.

7. Кайгородова Л. Я., Важенин А. В., Корольков В. В. и др. Заболеваемость злокачественными новообразованиями за период 1995-1006 гг. в когорте жителей г. Озерска, подвергшихся техногенному облучению в детском возрасте // Медицинская радиология и радиационная безопасность, 2011, Том 56, № 1. С. 18-27].

8. Климович М. А., Козлов М. В., Шишкина Л. Н. Изменение показателей липидов печени мышей спустя месяц после воздействия на организм низкоинтенсивного рентгеновского излучения в малых дозах переменной мощности // Радиационная биология. Радиобиология. 2012. Т. 52, № 1. С. 58-65.

9. Кривченкова Р. С. Определение активности ЦХО (цитохромоксидазы) в суспензии митохондрий. В кн.: Современные методы в биохимии. М., 1974. С. 47.

10. Круглов С. В., Байда Л. А., Пшенникова М. Г. и др. Адаптация организма к теплу ограничивает стрессиндуцированную активацию в тимусе // Бюл. эксперим. биол. и мед. 2002. № 10. С. 374-378.

11. ^азакстан Республикасы Денсаулык Сактау Министршщ 2007 жылгы 25 штдедеп № 442 «^азакстан Республикасындагы клиникага дейшп, медициналык-биологиялык эксперименттер мен клиникалык сынактар жYргiзу туралы Ережеа», Астана. 2007.

12. Окладникова Н. Д., Сумина М. В, Пестерникова В. С. Хроническая лучевая болезнь человека, вызванная внешним гамма-облучением: 50 лет клинического наблюдения // Мед. радиология и радиационная безопасность. 2003. № 1. С. 8-22.

13. Пелевина И. И., Алещенко А. В., Готлеб В. Я. и др. Адаптивный ответ и реакция популяции на воздействие малых доз ионизирующей радиации // Вопр. биол. мед. и фарм. химии. 2004. № 4. С. 37-42.

14. Плеханов А. В. Математико-статисти-ческие методы обработки информации с применением программы SPSS. СПб.: Изд-во СПбГУЭФ, 2010. С. 64-73.

15. Приказ МЗ СССР №755 от 12.08.1977 «О мерах по дальнейшему совершенствованию организационных форм работы с использованием экспериментальных животных». Москва, 1977.

16. Тапбергенов Т. С., Тапбергенова С. М. Лабораторное дело, 1984. № 2. С. 104-107.

17. Тапбергенов С. О. К методике определения СДГ-активности митохондрий крыс // В кн.: Вопросы физиологии и морфологии человека и животных, Семипалатинск, 1971. С. 222-223.

18. Усенова О. А. Влияние реаферона и имунофана на активность некоторых ферментов энергетического обмена в селезенке крыс при остром и фракционированном гамма-облучении // Сб. трудов Международной конференции «Экология, радиация, здоровье». Семипалатинск, 2007. С. 58.

19. Утешов А. Б., Аргынбекова А. С., Мусайнова А. К., Жетписбаев Б. А., Ильдербаев О. З. Состояние биохимических процессов в печени, селезенке и надпочечниках в отдаленном периоде после острого гамма-облучения в эксперименте // Астана медициналык журналы. 2005. № 3. С. 77-79.

20. Шубик В. М., Бронштейн И. Э., Королева Т. М., Стрельникова Н. К., Сукальская С. Я. Эпидемиологические и иммунологические исследования при радиационных авариях и испытаниях ядерного оружия. Окружающая среда и здоровье человека // Материалы II Санкт-Петербургского международного экологического форума: в 2-х частях. СПб.: ВМедА, 2008. Часть I. С. 215.

21. Ярмоненко С. П., Вайсон А. А. Радиобиология человека и животных. - М.: Высшая школа. 2004. С. 549.

22. Steinert M. et al. Delayed effects of accidental cutaneous radiation exposure: fifteen years follow-up after the Chernobyl accident // J. Am. Acad. Dermatol. 2003. Vol. 49., No 3. P. 417-423.

References:

1. Apsalikov K. N., Gusev B. I., Andagulov K. B. i dr. Smertnost' ot zlokachestvennykh novoobrazovanii sredi naseleniya VKO, podvergavshegosya oblucheniyu pri ispytaniyakh yadernogo oruzhiya [The death rate from cancer in the population of the East Kazakhstan region was irradiated with the nuclear weapons tests]. Gigiena, epidemiologiya i immunobiologiya [Hygiene, Epidemiology and immunobiology]. 2005, 3, pp. 49-53. [in Kazakhstan]

2. Belyaeva Z. D., Okladnikova N. D. Funktsio-nal'noe sostoyanie bronkholegochnoy sistemy u rabotnikov, podvergshikhsya khronicheskomu oblucheniyu v vysokikh dozakh [Functional state of bronchopulmonary system in workers exposed to chronic radiation in high doses]. Med. radiobiologiya i radiatsionnaya bezopasnost' [Med. radiobiology and Radiation Safety]. 2003, 1, pp. 23-29. [in Russia]

3. Gusev B. I., Apsalikov K. N., Pivina L. M. i dr. Reproduktivnoe zdorov'e potomkov lits, podvergavshikhsya pryamomu oblucheniyu v rezul'tate ispytaniy yadernogo oruzhiya [Reproductive health descendants of persons who were the direct result of exposure to nuclear weapons tests]. Aktual'nye problemy biologii, meditsiny i ekologii [Actual problems of biology, medicine and ecology]. Tomsk, 2004, 1-3, pp. 371-373. [in Kazakhstan]

4. Zhetpisbaev B. A., Ilderbaev O. Z., Sandybaev M. N., Bazarbaev N. A., Ermenbay O. T. Adilet Ministrligi Ziyatkerlik menshik kukugy komiteti. Eksperimenttik zhanuarlardy saulelendi-ruge topometriyalyk-dozimetriyalyk daiyndau tasili [Committee of the Ministry of Protection. Topometric-dosimetric methods of preparation of experimental animals]. [Innovational patent] №21845. Copyrights №619645 [in Kazakhstan].

5. Zhetpisbaev B. A., Serimkhanova B. T., Saydakhmetova A. S. Sostoyanie nekotorykh fermentov energeticheskogo obmena v tkanyakh razlichnykh organov v otdalennom periode posle subletal'nogo gamma-oblucheniya [Condition of some enzymes of energy metabolism in the tissues of various organs in the long term after sublethal gamma-irradiation]. Tezisy mezhdunar. nauchno-prakt. konfer. Fiziol. osnovy zdorov. obraza zhizni [Abstracts of International Scientic

Conference. Physiological basis of a healthy lifestyle]. Almaty, 2005, pp. 52-53. [in Kazakhstan]

6. Ilderbaev O. Z. Vliyanie sochetannogo vozdeystviya asbestovoy pyli i maloy dozy radiatsii na energeticheskiy obmen v otdalennom periode [Influence of combined exposure to asbestos dust and small doses of radiation on the energy metabolism in the long term]. Oraldyn gylym zharshysy [Scientific creator]. 2011, 1 (28), pp. 78-82. [in Kazakhstan]

7. Kaygorodova L. Ya., Vazhenin A. V., Korol'kov V. V. i dr. Zabolevaemost' zlokachest-vennymi novoobrazovaniyami za period 1995-1006 gg. v kogorte zhiteley g. Ozerska, podvergshikhsya tekhnogennomu oblucheniyu v detskom vozraste [The incidence of malignant neoplasms in the period 1995-1006 in a cohort of residents of Ozersk, subjected to technogenic irradiation in childhood]. Meditsinskaya radiologiya i radiatsionnaya bezopasnost' [Medical Radiology and Radiation Safety]. 2011, 56, (1), pp. 18-27.

8. Klimovich M. A., Kozlov M. V., Shishkina L. N. Izmenenie pokazateley lipidov pecheni myshey spustya mesyats posle vozdeystviya na organizm nizkointensivnogo rentgenovskogo izlucheniya v malykh dozakh peremennoy moshchnosti [Changes in lipid mouse liver a month after exposure to the organism of low-intensity X-ray radiation in small doses, variable power]. Radiatsionnaya biologiya. Radiobiologiya [Radiation Biology. Radiobiology]. 2012, 52 (1), pp. 58-65. [in Russia]

9. Krivchenkova R. S. Opredelenie aktivnosti TsKhO (tsitokhrom oksidazy) v suspenzii mitokhondriy [Determination of the activity of CHO (cytochromoxidase) in mitochondrial suspension]. V kn.: Sovremennye metody v biokhimii [Modern methods in biochemistry]. M., 1974, pp. 47.

10. Kruglov S. V., Bayda L.A., Pshennikova M. G. i dr. Adaptatsiya organizma k teplu ogranichivaet stressindutsirovannuyu aktivatsiyu v timuse [Adaptation to heat stress-induced activation of the limits in the thymus]. Byul. eksperim. biol. i med [Experimental Biology and Medicine]. 2002, 10, pp. 374-378. [in Russia]

11. Kazakstan Respublikasy Densaulyk Saktau Ministrinin 2007 zhylgy 25 shildedegi № 442 «Kazakstan Respublikasyndagy klinikaga deyingi, meditsinalyk-biologiyalyk eksperimentter men klinikalyK synaKtar zhYrgizu turaly Erezhesi» [The Law "On hold preclinical studies, medical and biological experiments and clinical trials," the Minister of Health of the Republic of Kazakhstan №442 from 25 July 2007]. Astana, 2007.

12. Okladnikova N. D., Sumina M.V, Pesternikova V.S. Khronicheskaya luchevaya bolezn' cheloveka, vyzvannaya vneshnim gamma -oblucheniem: 50 let klinicheskogo nablyudeniya [Chronic radiation sickness man due to external gamma irradiation: 50 years of clinical observation]. Med. radiologiya i radiatsionnaya bezopasnost' [Medical Radiology and Radiation Safety]. 2003, 1, pp. 8-22. [in Russia]

13. Pelevina I. I., Aleshchenko A. V., Gotleb V. Ya. i dr. Adaptivnyy otvet i reaktsiya populyatsii na vozdeystvie malykh doz ioniziruyushchey radiatsii [The adaptive response and the reaction of the population to the effects of low doses of ionizing radiation]. Vopr. biol. med. i farm. khimii [Questions biological medicine and pharmaceutical chemistry]. 2004, 4, pp. 37-42. [in Russia]

14. Plekhanov A. V. Matematiko-statisticheskie metody obrabotki informatsii s primeneniem programmy SPSS [Mathematical and statistical methods of data processing using software SPSS]. SPb.: Izd-vo SPbGUEF, 2010, pp. 64-73.

15. Prikaz MZ USSR №755 ot 12.08.1977 «O merakh po dalneyshemu sovershenstvovaniyu organizatsionnykh form raboty s ispolzovaniem eksperimentalnykh zhivotnykh» [Order of the Ministry of Health of the USSR №755 from 12.08.1977 "On measures for further improvement of the organizational forms of work with experimental animals"]. Moscow, 1977.

16. Tapbergenov T. S., Tapbergenova S. M. Laboratornoe delo [Laboratory business]. 1984, 2, pp. 104-107. [in Kazakhstan]

17. Tapbergenov S. O. K metodike opredeleniya SDG-aktivnosti mitokhondriy krys [By the method of determining the LDH activity of mitochondria of rats]. V kn.: Voprosy fiziologii i morfologii cheloveka i zhivotnykh [Questions morphology and physiology of humans and animals]. Semipalatinsk, 1971, pp. 222-223. [in Kazakhstan]

18. Usenova O. A. Vliyanie reaferona i imunofana na aktivnost nekotorykh fermentov

energeticheskogo obmena v selezenke krys pri ostrom i fraktsionirovannom gamma-obluchenii. [Influence of reaferon and imunofan on the activity of certain enzymes of energy metabolism in the spleen of rats with acute and fractionated gamma-irradiation]. Sb.trudov Mezhdunarodnoi konferentsii «Ekologiya, radiatsiya, zdorov'e» Semipalatinsk, 2007, pp. 58. [in Kazakhstan]

19. Uteshov A. B., Argynbekova A. S., Musaynova A. K., Zhetpisbaev B. A., Il'derbaev O. Z. Sostoyanie biokhimicheskikh protsessov v pecheni, selezenke i nadpochechnikakh v otdalennom periode posle ostrogo gamma-oblucheniya v eksperimente [Condition of biochemical processes in the liver, spleen and adrenal glands in the late period after an acute gamma-irradiation experiment]. Astana meditsinalyK zhurnaly [Astana medical magazine]. 2005, 3, pp. 77-79. [in Kazakhstan]

20. Shubik V. M., Bronshteyn I. E., Koroleva T. M., Strel'nikova N. K., Sukal'skaya S. Ya. Epidemiologicheskie i immunologicheskie issledovaniya pri radiatsionnykh avariyakh i ispytaniyakh yadernogo oruzhiya. Okruzhayushchaya sreda i zdorov'e cheloveka [Epidemiological and immunological studies in radiation accidents and nuclear weapons tests. Environment and Human Health]. Materialy II Sankt-Peterburgskogo mezhdunarodnogo ekologicheskogo foruma: v 2-kh chastyakh [Materials of the second St. Petersburg International Ecological Forum: in 2 parts]. SPb.: VMedA, 2008, I, p. 215. [in Russia]

21. Yarmonenko S. P., Vayson A. A. Radiobiologiya cheloveka i zhivotnykh [Radiobiology of humans and animals]. M.: Vysshaya shkola [Graduate School]. 2004, p. 549. [in Russia]

22. Steinert M. et al. Delayed effects of accidental cutaneous radiation exposure: fifteen years follow-up after the Chernobyl accident. J. Am. Acad. Dermatol. 2003, 49 (3), pp. 417-423.

Контактная информация:

Саякенов Нурлан Болатжанович - к.м.н., доцент кафедры патологической анатомии и судебной медицины Государственного медицинского университета г. Семей, г. Семей, Казахстан. Почтовый адрес: Казахстан, г. Семей, ул. Сеченова, 3. Телефон: моб. 8 700 444 08 44 E-mail: nbs_forever@mail.ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.