Научная статья на тему 'РОЛЬ ФЛОРЫ НА ЦЕРЕМОНИЯХ НАВРУЗА У ТАДЖИКОВ'

РОЛЬ ФЛОРЫ НА ЦЕРЕМОНИЯХ НАВРУЗА У ТАДЖИКОВ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
118
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
НАВРУЗ / ФЛОРА / ПРАЗДНИКИ / ПОДСНЕЖНИК / СУМАНАК / ПРАЗДНИК ТЮЛЬПАНА / ПРАЗДНИК КРАСНОГО ЦВЕТКА / ВЫШИТЫЕ ПЛАТЬЯ / СЕМАНТИКА

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Юсуфбекова З., Шовалиева М.

Как известно, среди таджиков сохранился ряд обычаев и обрядов, связанных с весенным периодом времени, праздником Навруз, которые очень популярны. Весна это сезон возрождения природы после долгой холодной зимы, сезон начала земледельческих работ и наилучших пожеланий в предстоящем году. И особое превосходство этого весенного периода времени по сравнению с другими сезонами стало причиной появления множественных весенных церемоний. Все эти церемонии так или иначе были связаны с пожеланием получения хорошего урожая, с верой в возрождение растительного мира (флоры),устойчивого его сохрания.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PLACE OF FLORA IN NAVRUZ CEREMONIES Z.YUSUFBEKOVA, M.SHOVALIEVA

As we know, there are range of ceremonies connect with spring season in Navruz holiday among Tajiks. Spring - is the season of upbringing of nature after the long cold winter, the season of beginning of agricultural works and good dreams on future. Especially the superiority of spring season to compare with other seasons was the reason of appearance of numerous spring ceremonies. That ceremonies connecting with warship of good harvest, seeing of die out and to be revived of flora, and its stability.

Текст научной работы на тему «РОЛЬ ФЛОРЫ НА ЦЕРЕМОНИЯХ НАВРУЗА У ТАДЖИКОВ»

МАВЦЕИ ОЛАМИ НАБОТОТ ДАР МАРОСИМ^ОИ НАВРУЗИ

З.ЮСУФБЕКОВА, М.ШОВАЛИЕВА,

кормандони Институти таърих, бостоншиносй ва мардумшиносии ба номи Ахмади Дониши Академияи илмхои Ч,умхурии Точикистон хиёбони Рудакй-33, 734025, Душанбе, Ч,умх,урии Точикистон

Тавре ки маълум аст, дар байни точикон як силсила расму суннатхои таквими вобаста ба фасли бахор машхур мебошанд. Бахор - ин фасли эхёшавии табиат баъд аз зимистони тулони ба \исоб рафта фасли огозшавии кори де\кон - кишту кори бахори ва орзу\ои неки соли дар пешистода мебошад. Ма\з бартарияти фасли ба\ор нисбати фасл\ои дигари сол, дар зисту зиндагонии инсон, сабабгори пайдо шудани расму оини сершумори бахорона гардидааст. Ин расму суннат\о бо парастиши серхосили, акидахои несту нобуд шудан ва аз нав э\ё шудани олами наботот ва устувору пойдор мондани он\о вобаста мебошанд.

Калидвожахо: Навруз, олами наботот, цашнуо, бойчечак, суманак, иди Гули лола, Сайли гули сурх, куртауои гулдузи, семантика.

Иди калонтарини бахории мардуми машрикзамин - Иди Навруз сар то сар бо олами наботот пайвастагй дорад. Навруз бо пухтани хуроки бахории суманак, ки аз навдахои нахустини расиши бахорй тайёр карда мешавад огоз мегардад; дар рузи Навруз аз 7 намуд зироатхои донагй хуроки куча ё ин ки гандумкуча тайёр мекунанд ки, аз руи тасаввуротхои мардумй барои серхосилшавии зироатхои соли дар пешистода мусоидат мекунад.

Бояд кайд кард, ки муждаи нахустин аз омад-омади бахор ва хабари омода намудани замин барои шудгор бо максади «дар оянда аз замин хосили зиёд гирифтан» хам дар байни точикони водило ва хам кухистон дар охири асри Х1Х ва ибтидои асри ХХ - ин кдйд намудан ва гузаронидани оинхо ва чашнхои вобаста ба гулхои нахустини бахорй буд.

Дар огози фасли бахор нахустин гулхои хурди зардчаранг, ки бойчечак ё ин ки сияхгуш ном доранд пайдо мешаванд. Дар хамаи минтакахои Точикистон хам дар гузашта ва хам дар айни хол, вобаста ба ин гули нахустини бахорй маросимхои гуногун гузаронида мешаванд. Гули бойчечак ё гули сияхгушро бачахо аз куху даштхо мечинанд ва бо онхо хона ба хона мегарданд.

Дар нохияхои шимоли Точикистон, аз он чумла Хучанд ва Уротеппа (холо Истаравшан) ва инчунин шахри бостонии Самарканд як гурух писарбачахои ноболиг чамъ шуда, гули сияхгушро даста-даста карда, гирифта, хона ба хона гашта сурудхонй мекунанд. Дар чануби Точикистон ин расмро «гулгардонй» мегуянд ва дар баъзе чойхо дар рузи «гулгардонй» гулхои сияхгуш ва бойчечакро ба як чуби дароз, ки такрибан 1,5 метр дарозй дорад мебанданд ва бо он гаштак мекунанд. Сокинони деха ин дастаи гули сияхгушро гирифта онро мебусанд, баъд гулхоро дар чашм молида мегуянд: «Бойчечак, бойчечак» ё ин ки «сёхгуш-сиёхгуш, вазнинихои маро бигиру, сабукихоятро ба ман бидех!» Одамон ба писарбачахои гул оварда тухфахо - мевахои хушк, тухм ва канд медиханд. Аз руи гуфтахои мардумшинос М.Р.Рахимов, ин расм «дехкононро аз омода шудан ба нахустин корхои сахрой» ва зинда шудани табиат огох менамуд.

Мардумшиноси маъруфи рус Е.М. Пешерева дар бораи тачлил кардани «Иди лола» дар шахрхои Исфара, Конибодом ва Шахристони Уротеппа («Иди лолазор») дар охири асри Х1Х- ибтидои асри ХХ маълумоти чолиб додаст. Аз руи ин маълумот, ин ид аз чамъ овардани гули лола ва аз онхо сохтани шохчаи дарахт огоз мегардид. Бо ин шохчаи аз гулхои лола орододашуда, сокинон ба маркази деха равон мешуданд. Дар он чо сайругашти оммавй баргузор мегардид. Дар рузи дуввум, занхо ва мардхо ба мазорхо равон мешуданд. Занхо ба мазори Абдуллохи сурхй равон мешуданд, ки ин мумкин аст, ки бо гули «лола» шабохат доштанро ифода менамояд. Баъд аз зиёрати мазор, занхо ба назди чуй равон шуда, дар ончо дар об оббозй ё ин ки обшапй мекарданд. Бояд гуфт, ки ин амал ба амали дар чашни Навруз ба чо овардаи эрониён монандй дорад. Дар чануби

Точикистон низ ин ид бо номи «Сайли гули сурх» ва дар шахри Бухоро бо номи «Гули сурх» кайд карда мешуд.

Мардумшиноси дигари маъруфи рус Б.Х. Кармишева ин идро дар точикони Бойсуни (Узбекистан) мушохида намудааст. У кайд намудааст, ки, ки дар ончо мазори Гули сурх вучуд дорад, ки он чои зисти гузаштагони хуцауои Гули сурх ба хисоб меравад. Аз руи ривоятхо, дар ин чо иди Гули сурх дар рузи Навруз огоз меёфт ва шайххо дар ин руз дар болои мазор як шохчаи гулро гузошта мемонданд ва ахолии гирду атроф омада онро ибодат мекарданд. Инчунин, аз руи ривоятхо дар ин чо дар нимаи асри ХХ намояндаи Хоцаи Гули сурх аз Самарканд зиндагонй мекард. Точикони Бухоро ба монанди хамаи точикистониён дар рузи Навруз пеш аз хама сабзаи суманакро, ки «майса» ё ин ки «сабза» ном дошт дар руи дастурхон мегузоштанд. Нафаре ба хона даромада се бор майса ё ин ки сабзаро ба чашмонашон молида мегуфт: «Илохо моро ба солу мохи дарозе расонй» ва баъд аз он ба сари дастурхоне, ки аз самбуса ва бичакхои алафин, тухмхои ранги сурх дошта, суманаки дегй ва мевачот оро дода шуда буд менишаст ва аз он тановул мекард.

Дар байни точикони шахри Бухоро ба накши гулхо, алалхусус, ба садбарг, диккати махсус дода мешуд. Дар дастурхони Наврузй дар Бухорои Шариф хам дар даврахои пеш ва хам хозир мураббои аз гули садбарг тайёркардашуда гузошта мешавад. Дар байни точикони Бухоро расм шуда буд, ки дар хар як хона бояд дар рузи Навруз ин мурабборо бояд пазанд ва бо ин максад гулхои махсуси садбарг парвариш карда мешуданд, ки «гули мураббой» ном доштанд. Баргхои он хеле хурд буда рангашон гулобии сафедранг буд. Баргхои онро дар бозорхо низ дар тарозу баркашида мефурухтанд. То хол ин намуд мураббо хам дар точикони Бухоро ва хам зодагони Бухоро, ки дар Точикистон зиндагонй мекунанд хеле машхур аст.

Гуфтан лозим аст, ки занхо дар Точикистон дар рузи Навруз куртахои гулдузй мепушиданд. Накши ин куртахо пурра аз гул- косагулхо - офтоб ва хатхои качу килеб - об иборат буда, табиати диёрашонро инъикос менамуд. Ба гайр аз он дар байни косагулхо мо рамзи гардиши олам - нишонаи чор ангуштмонанди нугхояш хамидашударо мушохида менамоем. Накши хамаи ин тасвирхо рамзнок буда ишора бар он аст, ки мо ориёй хастем. Рамзи офтоб - ин рамзи Хуршед, гармй, оташ, гул - Зиндагй, Об - хаёт мебошад.

Дамин тавр, Иди Навруз бо Бахор мувофикат карда ба гулхо, растанихо ва бедоршавии табиат пайваста мебошад. Зеро Навруз - зодаи табиат аст. Табиат гуё аз хоби ноз бедор мешавад ва худро бо перохани аз сабзаву гулхо бофтаву накшу нигор баста чун наварусон зебову ороста мегардад. Ва ин пайвастагии табиат бо инсонро мо дар фасли бахор дар расму русуми омад-омади бахор ва Навруз - гулгардонй, бойчечак, чашнхои «Сайли гули сурх» ё «Чдшни гули лола»; хурокхо - «сабзаи суманак», мураббои садбарг, суманак; сурудхо - дар бораи бахору табиат, гулхо; либосхои занона - куртаи «гулдузй», ки дар онхо гулхоро тасвир менамуданд дида метавонем.

АДАБИЁТ

1. Пещерева Е.М.Некоторые дополнения к описанию праздника тюльпана в Ферганской долине.- ИС;

2. Сухарева О.А. Празднества цветов у равнинных таджиков (конец Х1Х-начало ХХв.).//В кн.: Древние обряды, верования и культы народов Средней Азии. - М.: Наука.

3. Рахимов М.Р. Земледелие таджиков долины Хингоу в дореволюционный период. -Сталинабад,-1957.

4. Кисляков Н.А.Некоторые иранские поверья и праздники в описании западноевропейских путешественников ХУ11в.//В кн.: Мифология и верования Восточной и Южной Азии. - М., -1973.

5. Хамраев А.Х. Праздник красной розы./Изв.АН УзССР 1958.-№6

6. Турсунов Н.О. Пути развития городского и сельского населения Северного Таджикистана. Душанбе., - 1967.

7.Снесарев Г.П. Реликты древних верований у узбеков Хорезма.М., -1969.

THE PLACE OF FLORA IN NAVRUZ CEREMONIES

Z.YUSUFBEKOVA, M.SHOVALIEVA,

scientific workers of A.Donish Institute of history, archeology and ethnography Academy of

sciences Republic of Tajikistan.

As we know, there are range of ceremonies connect with spring season in Navruz holiday among Tajiks. Spring - is the season of upbringing of nature after the long cold winter, the season of beginning of agricultural works and good dreams on future. Especially the superiority of spring season to compare with other seasons was the reason of appearance of numerous spring ceremonies. That ceremonies connecting with warship of good harvest, seeing of die out and to be revived of flora, and its stability.

РОЛЬ ФЛОРЫ НА ЦЕРЕМОНИЯХ НАВРУЗА У ТАДЖИКОВ

З.ЮСУФБЕКОВА, М.ШОВАЛИЕВА,

научные сотрудники Института истории, археологии и этнографии имени Ахмада Дониша Академии наук Республики Таджикистан

Как известно, среди таджиков сохранился ряд обычаев и обрядов, связанных с весенным периодом времени, праздником Навруз, которые очень популярны. Весна это сезон возрождения природы после долгой холодной зимы, сезон начала земледельческих работ и наилучших пожеланий в предстоящем году. И особое превосходство этого весенного периода времени по сравнению с другими сезонами стало причиной появления множественных весенных церемоний. Все эти церемонии так или иначе были связаны с пожеланием получения хорошего урожая, с верой в возрождение растительного мира (флоры),устойчивого его сохрания.

Ключевые слова: Навруз, флора, праздники, подснежник, суманак, праздник Тюльпана,праздник Красного цветка, вышитые платья, семантика.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.