Научная статья на тему 'ЎРМОН ЁНҒОҒИНИ (CORYLUS AVELLANA L.) УРУҒИДАН КЎПАЙТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ'

ЎРМОН ЁНҒОҒИНИ (CORYLUS AVELLANA L.) УРУҒИДАН КЎПАЙТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

38
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўрмон ѐнғоғи / интродукция / ѐнғоқмевали / вегетация даври / гуллаш даври / хосилдорлиги / кўпайтириш / Hazelnut / cobnut / introduction / nutmeg / vegetation period / flowering period / yield / reproduction

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — А. Қайимов, Ҳ. Ў. Эгамназаров

Мақолада Тошкент давлат аграр университетига қарашли бўлган Ахборот-маслахат марказида ўрмон ѐнғоғини экиб, унинг устида тажрибалар олиб бориш натижалари, унинг экиш чукурлиги ва муддати тўғрисида маълумотлар келтирилган. Шунингдек Ўрмон ѐнғоғининг ахамияти, тарқалиши хақида қисқача маълумотлар берилган. Бу ерда асосан ўрмон ѐнғоғини уруғидан кўпайтиришнинг самарали технологияси хақида тажриба маълумотлари берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article provides information on the results of planting and conducting experiments on Hazelnut in the information and consulting center of the Tashkent State Agrarian University, on the depth and timing of its planting. There is also a brief overview of the importance and distribution of Hazelnut. Experimental data are presented here, mainly on the effective technology of Hazelnut propagation by seeds

Текст научной работы на тему «ЎРМОН ЁНҒОҒИНИ (CORYLUS AVELLANA L.) УРУҒИДАН КЎПАЙТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ»

yPMOH EHFOFHHH (CORYLUSAVELLANA L.) YPYFH^AH KynAHTHPHm TEXHO^OrHHCH

X,. У. Эгамназаров

Тошкент давлат аграр университети таянч докторанти

А. Кайимов

Тошкент давлат аграр университети профессори egamnazarov2021 @bk.ru

АННОТАЦИЯ

Маколада Тошкент давлат аграр университетига карашли булган Ахборот-маслахат марказида урмон ёнгогини экиб, унинг устида тажрибалар олиб бориш натижалари, унинг экиш чукурлиги ва муддати тугрисида маълумотлар келтирилган. Шунингдек Урмон ёнгогининг ахамияти, таркалиши хакида кискача маълумотлар берилган. Бу ерда асосан урмон ёнгогини уругидан купайтиришнинг самарали технологияси хакида тажриба маълумотлари берилган.

Калит сузлар: Урмон ёнгоги, интродукция, ёнгокмевали, вегетация даври ,гуллаш даври, хосилдорлиги, купайтириш.

ABSTRACT

The article provides information on the results of planting and conducting experiments on Hazelnut in the information and consulting center of the Tashkent State Agrarian University, on the depth and timing of its planting. There is also a brief overview of the importance and distribution of Hazelnut. Experimental data are presented here, mainly on the effective technology of Hazelnut propagation by seeds.

Keywords: Hazelnut, cobnut, introduction, nutmeg, vegetation period, flowering period, yield, reproduction.

КИРИШ

Бугунги кунда Республикамизнинг барча ер ресурсларидан унумли фойдаланиш ва уларнинг самарадорлигини ошириб бориш мухим ахамият касб этади. Мамлакат худудининг катта кисмини сугорилмайдиган лалмикор ерлар ташкил этади. Ушбу майдонларда лалмикор дехкончиликдан ташкари ёнгокмевали дарахтларнинг айрим турларидан фойдаланиб серхосил плантациялар барпо килиш максадга

June, 2022

1025

MyBO^HKgnp.

AxpnuHu TyHHMHH 03hk - OBKaT MaxcynoTu öunaH TatMuHnamga ypMoH eHFOFH xaM MyxuM axaMuaTra эгa. YHHHr MeBacu öhfok xucoönaHuö (1-pacM), ^yga xaM Ma3anu öynagu. MeBacHHHHr MaF3uga 55-60 % eF Ba 15 % eHrun xa3M öynyBHH OKCun Moggacu 6op. BuraMuHnapgaH A, B, E, KaHg, TeMup, Kamun, Ty3nap Ba KynruHa 6omKa эпeмeнтпaр xaM MaB^yg. éhfofuhuot MaF3H HOHra HucöaTaH hkkh öapoöap, rymTra HucöaTaH öup apuM öapoöap KynnupoK, TyHHMnupoK xucoönaHagu. fflyHuHrgeK TaHa nycTnoFH ornnoBHH Mogganapra öongup.

1-pacM. YpMOH eHFOFHHHHr MeBacii

YpMoH eHFOFH - Corylus TypKyMH, KañuHgomnap (Betulaceae) - ounacura MaHcyö öynuö, Ep mapuHUHr ypMOH 3OHacuga 20 gaH opTHK Typu MaB^yg. fflyHgaH M^X, ^nopacuga 8 Ta Typu Typnu reorpa^uK mapouraapga ynpangu [1]. YpMoH eHFOFu 6apr nuKapMacgaH onguH rynnañgu. Y öomKa gapaxraap coacuga xaM yca onagu, neKuH ohuk MañgoHga axmu xpcun öepagu, TynpoKKa TanaönaH, yHyMgop TynpoKHu axmu Kypagu [2].

Y30eKucTOHga WKopu uctuksohhu ycнмпнкпapнн ypyFugaH Ba KanaMnanapugaH KynaHTupumHuHr uhmuh

June, 2022

1026

асосланган услубларини аниклаш буйича илмий тадкикот ишлари олиб борилмокда [3, 4, 5, 6, 7].

Урмон ёнгоги уругидан, буталарини булиш, пайвандлаш, яшил новдасидан купайтирилади. Лекин асосан уругидан купайтирилади.

ТАДЦЩОТ ОБЪЕКТИ ВА УСЛУБЛАРИ

Тадкикот объекти Betulaceae Gray оиласига мансуб Corylus avellana L. -урмон ёнгоги хдсобланади.

Тошкент давлат аграр университетининг ахборот-маслахат марказида урмон ёнгогини экиб, унинг устида тажрибалар олиб борилмокда. Бу тажрибага кура урмон ёнгоги уругини уч хил экиш схемаси ва уч хил чукурликда экиб, уч хил муддатдаги вариантлар жойлаштирилди. Бунда уруглар 5; 7; 9 см чукурликда ва уч хил такрорийликда экилди. Экиш схемаси буйича хам 60х10; 60х15; 60х20 см схемада уч хил муддатда вариантлар экилди. Экиш муддатлари орасидаги фарк 12 кунни ташкил килди. Дастлабки уруглар 10-март санасида уч хил вариантда жойлаштирилди. Иккинчи муддатда эса 22-мартда, учинчиси эса 3- апрелда экилди.Тажрибада туккизта вариант булиб, уларни I А, Б, С; II А,Б,С; III А, Б, С вариантлар тарзида жойлаштирилди. Бунда А, Б, С; 5, 7, 9 см ни ва 60х10; 60х15; 60х20 см экиш схемасини билдиради. I, II, III эса хдр хил муддатда экилган уруглар эканлигини англатади.

Икки йилдан сунг кучатларни доимий усиш жойига кучириш мумкин. Яхши ривожланмаган нихрлларни 1х1 м схемада жойлаштирилади, бу ишларни булутли кунда амалга оширилса максадга мувофик булади. Уругидан экилган урмон ёнгоги 6-10 йилдан кейин хосил бера бошлайди. Доим хрсилдорлик ва хрсил сифатини кузатиб бориш керак. Уругидан экилган нихрллар кдмматбахр урмон ёнгоги кучатини олишда пайвандтаг сифатида хам фойдаланиш мумкин.

Бу тажрибадан асосий максад урмон ёнгогини уругидан купайтиришнинг самарали технологиясини ишлаб чикишдир.

ОЛИНГАН НАТИЖАЛАР ВА УЛАРНИНГ ТАХДИЛИ

Урмон ёнгоги уруглари сентябр ойида Тошкент вилояти Бустонли; тумани академик М.Мирзаев номидаги Узбекистан богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадкикот институтининг тог богдорчилик ва узумчилик филиалида барпо этилган урмон ёнгоги плантацияларида терилди. Уругларни бир кисми кузда, октябр ойида Тошкент давлат аграр университети кошидаги Ахборот маслахат

June, 2022

1027

марказидаги тажриба майдонига назорат варианти сифатида экилди. Колган уруглар 8 декабрда махсус казилган очик траншеялардаги кумга 3/1 нисбатда стратификацияга куйилди. Урмон ёнгоги уругларини стратификацияси муддати 120-150 кунни ташкил этишини хдсоб олиб 8 апрелдан бошлаб ниш урган уругларни траншеядан олиб тажриба майдонига экилди (2-расм). Стратификация килинган уругларнинг 84 % униб чикди. Назорат вариантдаги уруглар 60 % и унди. Улар орасидаги фарк 24 % ни ташкил килди.

2-расм. Стратификация килинган уруFлар

Кунлар исиши билан тупрокдаги харорат ортиши натижасида дастлабки экилган уруглар 12 - апрелдан бошлаб униб чика бошлади. Бунда Оддий урмон ёнгоги уругларини экиш муддати буйича уч муддатда экилган уруглар уртача 61,4 % курсаткични намоён этди.

Экиш чукурлиги буйича I, II, III вариантларда униб чикиш даражаси уртача 57,7 % ни ташкил килди. Экиш схемалари буйича эса уртача 59,3 % унувчанлик кузатилди (1-жадвал). Лекин олдин экилган уругларнинг унувчанлиги бирмунча паст булиб, кейинрок эса колганлари хам униб чика бошлади. Кейинги экилганлари хам униб

June, 2022

1028

HHKgn. ammo KenuHru экнпгaн ypyraap onguHnapura HucöaTaH yHyBnaHnuru MKopu öynraHnnrHHH Ky3aTHngn. By Ky3aramnapgaH myHgañ xynocara KennmHMH3 MyMKuHKu, ypMOH eHFOFHHHHr ypyrn HHCÖaTaH nyKyppoK экнпca, TynpoK TapKHÖugaru HaMnuKHHHr Kyn Synumu xucoöura ypyFnapHHHr axmu ycumura mapoHT aparanagu.

fflyHHHrgeK, TynpoK TapKuöuga xapopaT WKopu Öynca, ypMOH eHFOFH ypyFnapuHHHr yHHÖ HHKumu caMapagopnuru WKopu Öynagu. ByHgaH TamKapu экнm cxeManapuga xaM WKopu caMapagopnuKHu Kypum MyMKHH.

XY.HOCA

ypMOH eHFOFHHH ypyFugaH KynaHTupum SyHuna onuHraH Hara^anap ypMOH xy^anuKnapuga ymöy ycuMnuKHH caMapanu KynaHTupum ynyH hmkoh apaTagu.

ypMOH eHFOFu - TynuMnu eHFOKMeBanu ycuMnuKnap KaTopura Kupagu. yHuHr MeBacu nuponnu KypuHumnu, nynoFu HucöaraH ronKa, MaF3u ^ygaaM Ma3anu Ba TynuMnu Öynagu. yHuHr MaF3u TapKuöu TaöuuH WKopu Kanopuanu концентpaт xucoönaHagu Ba O3yKa MaxcynoTnapuHuHr acocun Mogganapu MaB^yg.

ypMOH eHFOFu y3uHuHr экопогнк xycycuaraapu Gyauna TynpoKKa TanaönaH, HaMceBap Ba MytTagun mapouraapga axmu ycuö puBO^naHaguraH ycuMnuK xucoönaHagu. ffly caöaönu y acocaH tofhu xygygnapgaru ypM0H30pnapga KeHr KynaMga ycuö puBO^naHagu.

ljKa^Ba.ir

ypMOH ehfonihh tv p.ni BapnaHTJiapja yhhó 'ihkhuj japa^acn KYpcaTKin.iapii

№ Bap nam 3khei My¿maTH üyibni 3khih lyjfypjihkjiaph Symna 3khin cxeManapn Syflma

nap yhhö Kinii vhhS Yhho yhhö ÍLmii VHHÖ yhhö yhhö Kinn vhhö YHHO

ihkhiiihhht mhkhih hhkhin ihkhiiihhht hhkhm hhkhin ihkhiiihhht MHKHin hhkhin

BoiiLiaHHin caHaca aapaacat öoiiLiaHHin caHacH gapaaia SoiiLiaHHin caHaca aapaaia

BaiciH 13. % BaKiH CH. % BaKiH CH. %

1- takpopa hjihk I (5 cm) 12.04.2021 24.04.2021 51 12.04.2021 23.04.2021 50 12.04.2021 24.04.2021 51

n (7 cm) 12.04.2021 23.04.2021 62 12.04.2021 23.04.2021 51 12.04.2021 24.04.2021 52

m (9 cm) 13.04.2021 25.04.2021 65 13.04.2021 23.04.2021 51 13.04.2021 24.04.2021 52

2- TaicpopH i11i3k I (5 cm) 23.04.2021 05.05.2021 53 23.04.2021 03.05.2021 57 23.04.2021 03.05.2021 60

n (7 cm) 23.04.2021 04.05.2021 66 23.04.2021 04.05.2021 57 23.04.2021 04.05.2021 61

in (9 cm) 24.04.2021 06.05.2021 66 24.04.2021 04.05.2021 58 24.04.2021 04.05.2021 61

3- takpopii hhek I (5 cm) 02.05.2021 11.05.2021 55 01.05.2021 12.05.2021 64 01.05.2021 11.05.2021 65

n (7 cm) 02.05.2021 10.05.2021 68 01.05.2021 12.05.2021 65 01.05.2021 10.05.2021 65

m (9 cm) 03.05.2021 13.05.2021 67 02.05.2021 12.05.2021 67 02.05.2021 10.05.2021 67

June, 2022

1029

REFERENCES

1. Эгамназаров X,. (2019). Урмон ёнгоги ва унинг хусусиятлари. Экология хабарномаси, 7: 17-18.

2. Эгамназаров Х.У. & Каландаров М.М. (2021). Экология хабарномаси, 5: 3940.

3. Жумабоев, Г.Ш., Иноятова, М.Х. & Махкамов Т.Х. (2022). Инвазив усимлик - Испан мингбоши (Vaccaria hispanica (Mill.) Rauschert) ни маданийлаштириш истикболлари ва уруг унувчанлиги. ГулДУ ахборотномаси, 1: 17-23.

4. Пулатова, А.Р., Усмонова, Б.К. Иноятова, М.Х. & Махкамов, Т.Х. (2021). Codonopsis clematidea (Schrenk) C.B.Clarke уругларининг унувчанлиги. "Таълим фидойилари"Республика илмий-услубий журнали, 12(1): 265-273.

5. Иноятова, М.Х. & Махкамов Т.Х. (2021). Melissa officinalis L. ни in vitro усулида микроклонал купайтиришнинг оптимал ечимлари. "Таълим фидойилари"Республика илмий-услубий журнали, 12(1): 207-213.

6. Бердиев, Э.Т. & Холмуротов, М.З. (2018). Вегетативное размножение калины обыкновенной (Viburnum opulus L.) в Ташкентском оазисе. Актуальные проблемы устойчивого развития лесного комплекса: Международная научнопрактическая конференция, посвященная, 70: 130-135.

7. Тухтаев, Б.Ё., Махкамов, Т.Х., Тулаганов, А.А., Маматкаримов, А.И., Махмудов, А.В., & Аллаяров, М.У. (2015). Доривор ва озуцабоп усимликлар плантацияларини ташкил цилиш ва хом ашесини тайерлаш буйича йурицнома.

June, 2022

1030

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.