Научная статья на тему 'Риддер кдласыньщ мацындагы 63ен суларыныц ауыр металдармен ластануы'

Риддер кдласыньщ мацындагы 63ен суларыныц ауыр металдармен ластануы Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
44
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Бейсеева Г.Б.

В статье приводятся материалы исследовании, проведенной промышленных районах города Риддера. В условиях интенсивной антропогенной деятельности загрязнение природных пресных вод тяжелыми металлами стало особо острой пробемой. Тяжелые металлы попадают в природные воды не только с использованными промышленными, но и с дождевой водой, фильтрующейся через отвалы.Мацалада Риддер цаласыньщ енеркэагтк аудандарында журпзшген зерттеулердщ мате-риалдары келт1ршед1. Карк;ынды антропогендж ic эрекет жагдайында табиги тущы сулардьщ ауыр металдармен ластануы ерекше жт мэселелердщ 6ipi болып отыр. Ауыр металдар таби-ги суларга енеркэсштщ пайдаланган сулары гана емес, сондай-ак; енеркэсштщ уйшдыер1 арк;ы лы сузшш етет1н жацбыр суларымен де туседьThe article deals with the materials of the researches held in the industrial regions of the Ridder citi. The contamination of natural fresh waters by heavy metals became an especially urgent problem under intensive anthropogenic activity. Heavy metals get into natural waters either with the waste waters or with rain waters filtering through dumps.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Риддер кдласыньщ мацындагы 63ен суларыныц ауыр металдармен ластануы»

УДК 631.614.

РИДДЕР КДЛАСЫНЬЩ МАЦЫНДАГЫ 63ЕН СУЛАРЫНЫЦ АУЫР МЕТАЛДАРМЕН

ЛАСТАНУЫ

Г.Б. Бейсеева

Казахстан Республикасы, Алматы ц., элъ-Фараби дацгылы, 75 в, 6.0. Оспанов атындагы Топырацтану жэне агрохимия институты, E-maihbeiseeva2009@mail.ru; erjan2006@mail.ru)

Мацалада Риддер цаласыньщ енеркэагтк аудандарында журпзшген зерттеулердщ мате-риалдары келт1ршед1. Каркынды антропогендж к эрекет жагдайында табиги тущы сулардьщ ауыр металдармен ластануы ерекше жт мэселелердщ 61р1 болып отыр. Ауыр металдар таби-ги суларга енеркэсштщ пайдаланган сулары гана емес, сондай-ак; енеркэсштщ уйшдыер1 арк;ы лы сузшш ететш жацбыр суларымен де туседь

К1Р1СПЕ

Тацырыптьщ мацыздылыгы. Казахстан Республикасыньщ Шыгыс Казахстан облысы Еуразия материгшщ орта-льщ бел1пнщ шепнде цоцыржай белде-удщ оцтустж жартысында орналасцан. Ел1м1зде Шыгыс Казахстан мацызды тау-кен енд!ру жэне металлургия енеркэаб1 дамыган аймак; болып табылады. Калып-таск;ан элеуметтш-экономикалык; жаг-дайга байланысты, бул облыс экология-лык; жагдайы нашар аймак; болып санала-ды.

Кенд1 Алтайдыц кептеген сульфидть полиметалл кен орындары туст1 метал-лургияньщ жэне онымен байланысты энергетика, машина жасау, хурылыс енеркэйб! жэне баскдлардьщ дамуы ушш шиюзат базасы болып табылады. Тусп металл кен орныньщ рудаларыньщ Курамында Си, 2п, Ре, Мп, Ва, Аи сияк;-ты металдар бар, оньщ шшде С(1, Аб, БЬ, Т1, 5е, РЬ. 2п елеул1 концентрацияда кездеседь Ылгалды климат жагдайында сульфида кен орындарыныц тотыгу аймагында сульфидтердщ тотыгуы журед1 жэне руда заттары жер асты суларымен коршаган ортага шыгарылады.

Сульфида минералдардыц тотьгеу урдга температураньщ кетер1лу1мен, кеп мелшердеп кук1рт к;ышк;ылыныц туз1лу1мен журедь Су ертндшер1 цыш-Кылданады. Курамында кеп мелшерде

сульфат ионы бар жыныстар мен руда-лардьщ шаймалануы есебшен жер асты суларыньщ минерализациялануы 1-3 г/л жэне одан жогары артады, судыц кер-мектт 15-20 мг-экв./л есед1, рудатузупн металдардьщ жэне олардьщ сержтес-тершщ концентрациясы фоннан б1рне-ше ондаган жэне жуздеген есе артады. Уытты элементтердщ тотыгу жэне шай-малану урд1стер1, тусп металл кен орын-дарын к;азбалаган кезде туындайтын тех-ногендж факторлардьщ эсершен елеул1 турде жылдамдайды. Осыган байланысты кен орындарын казбалау ашык, карь-ерлж, немесе жер асты, шахталыц эд1стермен журпзу коршаган ортага зор эсер етедь Кен орындарын ашьщ эдкпен енд1рудщ коршаган ортага зияны мол, себеб^ бул жагдайда рудалар мен ашыл-ган минералды жыныстар ондаган жэне жуздеген жылдарга топырак;ты жэне суды ластаудьщ куатты кез! бола оты-рып, ете кеп мелшерде жер бетше жинацталады. Ушндще жинак;талатын атмосферальщ ылгал металдарга каньщ-кан куюрт кыищылына айналады да, ез безмен дренаждьщ сулармен ушндшщ астындагы топыракда, жер асты ыза сула-рына, одан эр1 жылгалар мен езендерге туседь Коршаган орта уипн ец алдымен, кен орындары жэне тау-кен енд1ру кэсшорындары орналасцан аудандарда-гы су ресурстары ушш шахталар жэне

карьерлерден айдалып шыгарылатын руда сулары, дренаждык; жэне кен байы-ту фабрикаларынын, кдлдык; сак;тагыш-тарыньщ ацаба сулары улкен Kayin тенд1ред1. Оларды залалсыздандыру жэне тазарту ушш арнайы тазарту гима-раттарын салу талап етчледь Кенд1 Алтайдьщ туст1 металдар кен орнын к;аз-балау тэж1рибесшщ KepceTyi бойынша тау-кен енд1ру кэсшорнын жобалаган, салган жэне пайдаланган кезде экологи-ялык; талаптарды елемеу жэне осы сала-дагы цалыптасцан дагдарыстык; жагдай-лар K;a3ipri кезде де, болашацта да цорша-ган ортага жагымсыз эсер етудщ басты ce6e6i болып табылады. Bip-6ipiMeH ете тыгыз байланысты жэне де б1регей су сактагыш жуйеш б1лд1ретш жер асты жэне жер бетшдеп суларга улкен залал кел-пршедь K[a3ipri кезде облыс аума-гында тау-кен енд1ру енеркэабшщ 10 жумысын ток;татк;ан нысандары бар, олардьщ eHflipy к;ызмет1 ток;татылган, алайда кэсшорындарда цараусыз калган шахталар, рудниктер, карьерлер, ушндыер, к;алдьщсак;тарыштар корша-ган ортага Kepi эсерш типзуш жалгасты-РУДа[1].

Сощы жылдары белсещц антропо-генд1к эсер ету нэтижесшде жер бетшдеп сулармен катар жер асты сула-рынын, химияльщ цурамы елеул1 езгердь Ластанудан жер бетшдеп суларга Караганда цоргалгандыгына к;арамастан жер асты суларыныц езшде к;оргасын, хром, сынап, мырыш жэне тагы басца элемент-тер табылган. 9cipece, ауыр металдар-дыц жогары концентрациясы ipi кдлалар мен енеркэсштж ортальщтардьщ аума-гыньщ мацында ecin отыр. Белсенд1 антропогендж эсер етужагдайында таби-ги тущы судьщ ауыр металдармен ласта-нуы ец mi проблеманьщ 6ipi болып отыр. Судагы ауыр металдардан ездшнен тазару журмейд!: ауыр металдар тек 6ip табиги резервуардан басцасы-

на алуан турл1 Tipi агзалармен эрекет ете отырып жэне барльщжерде ауыр салдар-Fa ушырата отырып, к;айта таралады. Ауыр металдар табиги суларга енеркэсштщ пайдаланган суларымен рана емес, сондай-ак; ушндшер арк;ылы сузше отырып, acipece, кдлдык; сацта-гыштардан жацбыр суларымен туседь Жер асты сулары ушш уцгылардан, шах-талардан жэне шуруфтардан GHflipicTiK цалдыцтардан тазартцан кезде де жагымсыз эсер етед! [2]. Сондьщтан енеркэсштж аудандардагы езен сулары-ньщ ластануын зерттеу Ka3ipri кезде езект1 мэселенщ 6ipi болып отыр.

ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ ЖЭНЕ ЭД1СТЕР1 Б1здщ зерттеу жумысымыз Шыгыс Казахстан облысы Риддер кен орында-рыныц аумагында журпзыдь

Су улпсш алу удеркшде су алдымен суз1лд1 жэне эр1 царай зертханалык; жаг-дайда жеке-жеке судьщ epireH жэне epiMereH компоненттерше талдау журпзищь Су улплерше талдау ядролык; физика институтыньщ зертханасында жург1з1лдь Барлык; алынган су улплершщ epireH (WD) жэне epiMereH (WS) компоненттер1не нейтрондык;-активациялык; [NAA] талдау жасалды. Плазмамен индуктивтьбайланысцан масс-спектрометрия (ICE-MS) эдгамен алынга судьщ epireH компоненттершщ элементтж курамы зерттелдь

Су ynruiepi коргасын зауытыньщ мацындагы цалдьщ сацтагыштьщ цасындагы Филипповка езеншен, Риддер мырыш зауытыньщ ацаба сулары тас-талатын Тихая езеншен, Тишинка руд-нигшщ ^асындагы Ульба езеншен жэне ауыз су ретшде пайдаланылатын Громо-туха езен1нен алынды.

Облыста TycTi металдар кен орында-рын ашьщ эдкпен ецдеу нэтижесшде еткен гасырдыц 40-50 жылдары кендер цалдыгы жэне ашылган жыныстар сузыуге к;арсы экран Teceyci3 езен

жайылмаларына теплш, жинак;талган. Ушндыерге жинацталган атмосфералык; ылгалдар металга к;анык;к;ан куюрт к;ыш-к;ылына айналады да, ушндшщ дренаж-дык; суларымен жер асты суларына, булацтарга жэне езендерге туседь

Дэйекп турде б1р-б!рше келш к;уйы-латын Брекса, Тихая, Ульба езендер1 лас-тануы жогары жэне экстремалды жогары ластанган сулар ретшде т1ркелген. Брекса езеншщ ластануы Шубинск руднигшщ жыныстьщ уйшдш ершщ дренаждык; суларымен Брексага келш куйылатын Мартынов ключ булагыныц .к;арк;ынды ластану-ымен байланысты. Эр1 к;арай Брекса Тихая езенше келш куйылады, мунда Брекса езеншщ суы араласып, мырыш-пен ластануы экстремалдык; жогары лас-танудан 191,6 ШЖШ-ПДК 17,4 ШЖШ-ПДК дешн темендейдъ эр1 карай су агысы бойынша 12 ШЖШ-ПДК дешн темендейд1 (2004 жылгы мониторинг деректерО-Ульба езеншщ мырышпен, марганецпен ластану децгешнщ жогары болуы Тишинка руднигшщ №2 ушндганщ кура-мындагы уытты элементтершщ темен шайылу урдгамен байланысты. Тишинка руднигшщ №2 уйшдкш тегу Ульба езеншщ ацгарына арнайы цой тастарды тегус1з 1967-1977 жылдары журпзыген. Лениногорск шуццырындагы (Чекмарь руднип) караусыз калган шахталар, руд-никтер жэне штольнялар да езендердщ ауыр металдармен ластану кездер1 болып табылады [3].

Ульба езеш Ерт1с езеншщ 1р1 б1р тар-магы болып табылады. Ол Риддер паласы мацындагы Брекса жэне Журавлиха езендершен басталады. Б1рге цосыла отырып, олар Риддер рудниктершщ мацында Тихая езенш курайды, ол ез кезегшде Громотуха езешмен цосылып, Ульба eзeнiн цурайды. Брекса, Тихая жэне Ульба езендерш б1регей су агысы ретшде карастыруга болады, себеб1 олар

б1р-б1ршщ жалгасы болып табылады. Осы жагдай бойынша езеннщ теменп агысына к;арай су сапасыныц к;алай езг-еретшш бацылауга болады. Риддер к;ала-сында Ульба езеншщ суыньщ сапасына Брекса мен Тихая езендер! елеул1 турде эсер етедь Су сапасы бойынша бул езе-ндер лас жэне ете лас езендер ретшде сипатталады. Бул езендерд1 непзп лас-таушылар туст1 металдар: мыс, мырыш, марганец, кадмий болып табылады. Мыс, мырыш жэне марганц бойынша ай сайын ластанудыц жогарылагандыгы байкдла-ды - ШЖК(ПДК) 10-нан асады, сондай-ак; ластану децгешнщ тетенше жогарылы-гы ШЖК (ПДК) 100-ден асатын жагдай-лар да кездесед! [4].

Т1р! агза ушш ер1ген турде (ШЖК-ПДК>) елеул1 концентрацияда цатыса-тын элементтер ец кеп цауштшк туды-рады. Табиги сул арда сынап уш турл1 жаг-дайда кездеседк элементтж Hg0, б1р валентт1 Н§+1 жэне ею валенгп Hg+2. Осы металдыц формаларын суда табу, олар-дыц таралуы рН ортага байланысты болады. Су жуйелершде сынап эр турл1 орга-никальщ лигандалармен берж кешенд1 цосылыстар тузедь бнеркэсштж ластан-ган суларда, ол молекулярлык; салмагы >10000 белшектермен байланыста болады, ал табиги суларда сынап цатты жузбе белшектермен к;арк;ынды байла-нысады. Сынаптыц сщ1р1лу1 жэне эр1 карайгы тунбалануы, оны судан кет1руде мацызды рел атцарады. Сынап су жуйес-ше элементарльщ сынап туршде, ею валенттж ион туршде антропогендж кездерден туседь Метилденген сынап бальщтыц денесшде, тштен аздаган сынаппен ластаган кездщ езшде табыла-тындыгы анык;талган. Ластанбаган тущы судагы ер1ген сынаптыц концен-трациясы 0,02-0,1 мкг/л шепнде болады. Ауада кездесетш сынап цатты жауган жацбырмен жуылып кетедь Жумыс

штейтш белменщ ауасындагы сынаптьщ шектеул! жол берыген мелшер1 (ШЖМ) 0,01 мг/м3 курайды. Кептеген физика-л ьщжэне химиял ьщ зертханалардьщ ауа-сындагы сынаптьщ буыньщ мелшер1 0,2 мг/м3 [5]. Сынап ете б1р к;аушт1 ластаушы-лардыц 61р1 болып табылады, себеб1 к;ан мен улпаныц кептеген нэруыздарымен тез эрекеттеседьАгзага тускен метилд1 сынап (СН)3^+ к;ан агынымен тасымал-данып, буйректе, бауырда жэне мида жинацталады. Тштен сынаптьщ урывда эсер еткен кездер1 де т1ркелген [6]. Кептеген табиги су жуйелершде ер!ген цорга-сынньщ мелшер1, эдетте 10 мкг/л аспай-ды жэне де осы удерктердщ к;арк;ынды-лыгы рН ортасына, лигандалардьщ болу-ына жэне б1рк;атар баск;а факторларга байланысты. Взендердеп к;оргасынныц ауысу нышандарын зерттеудщ керсету1 бойынша езен суларында осы металдьщ 45 %-га жуьщ мелшер1 жузшд! форма-лармен байланыскан. Жауын-шашындагы цоргасынныц мелшер1 1-ден 50 мкг/л дейш болады, алайда енеркэсштж аудандарда ол 1000 мкг/л дешнжетедь

Т1р1 агзалар уппн цоргасын уыттылы-гы жогары металл болып табылады. Кор-гасынныц бейорганикальщ к;осылыста-ры зат алмасуды бузады жэне фермент-терге тежепш эсер етедь Коргасын жуйке жуйесше, буйректщ бауырдьщ Кызметше эсер етедь Осы металл аз мелшерде кездесетш суды узак уацыт пайдалану, созылмалы аурулардыц пайда болуына экеледь Агзадагы к;орга-сынньщ жогаргы мел шер1 урьщтыц даму-ыныц елеул! езгерктерше (цацк;аныц езгергане) экеледь Курамында хром бар шыг арылымдардыц непзп кездер1 - бул ецщрк жэне феррохромды к;айта ецдеу, хромды болат енд1р1н. Анторопогендж хром цоршаран ортага металл ецдеген кезде тусед1, ал Сг6+ непзп кез1 суыту

айналым жуйесшщ суы. Сг3+ - табиги тущы судагы хромныц турацты жагдайы, ол 6 координациялык; санымен инертп кешендер тузедь Адам уппн хром ете улы емес, алайда алты валенгп хромньщ б1рк;атар к;осылыстары канцерогендж эрекет етед! [2].

Б1здщ зерттеулер1м1здщ нэтижелер1 бойынша ШЭ улплершщ радионук-лидтж (гамма-спектрометрлж) талдау деректер1 Риддер кдласынан 6 км жерде Громотуха езешшн, санитарльщ цоргау зонасынан алынган су улпсшде Яа-226 (220 мБк/л) мелшер1 жогары болганын жэне к;оргасын зауытыныц мацынан алынган су улпсшде К-40 мелшер1 жога-ры болганын керсетп. Бул жагдайда (М5-1СР деректер1 бойынша) калий эле-ментшщ мелшер1 крргасын зауытыньщ мацындагы Филипповка езеншен алын-ган су улпсшде онша кеп емес 153 мкг/л екенш атап ету керек. Цоргасын зауыты-ньщ шыгарылымдарымен атмосферага ластаушы заттардьщ 27 тур1 тусед1 [7]. Технологиялык; шацныц курамында 16 зат кездесед1, соньщ ¡ипнде куюртт1 к;ор-гасын, к;оргасын жэне оныц бейоргани-кальщ к;осылыстары, мырыш, мышьяк-тын, бейорганикалык; цосылыстары куюртт1 мыс, жэне т. б. Турлж хурамы жэне зиянды заттардьщ жалпы шыгары-лымы бойынша коргасын зауытыньщ кэсшорны каушт^п бойынша 1-нн санатк;а жатады. Зауыттыц жумыс айма-гында ластаушы заттардьщ елеул1 артуы орын алатынын атап ету керек: шац -1,05 ШЖШ (ПДК), к;оргасын - 116 ШЖШ (ПДК). Одан баск;а, ластаушы заттарды рук;сатсыз шыгару да орын алады. Журавлеваныц деректер1 бойынша [8], санитарльщ-эпидемиологияльщ станса-ныц жоспардан тыс экологияльщ тексе-ру1 кез1нде мына заттар ягни коргасын -30,4, куюртт1 ангидрид 4,1, азот диоксид! 195,4 есе нормативтерден асып тусет1н1

t, X

s а

tu

В

ч ®

s х

ч a

ti) h h Я tu

s

tu 4 m

3

fe ce

D,

re &

и

s fe s

VD re E-

3 fe re ce

X

3

5Г re

s

a

(U

CC CC s

Oh

tu h и tu

TH СП тН CN О т-Н см о

э o +i 1Л тЧ о +1 о ■ф" о +1 ЧО тН О +1 о см О +1 О гН о +1 о см

о о

o 4D о о CSI ■ф о LO СМ о гН

л O +1 о +1 О +1 о +1 о +1 о +1

см [С ■ф 1Л «J rsT ч. о сэ со" со гН

Hg <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05

■Ф

oí o V о V о V о V о V о V

nS o cí +1 о ■ф +1 о +1 1Л т-Н +1 см о" +1

1-е en 1Л 1Л 1Л V т-Н см"

Sb 2,0±0,2 T'0+Z'X <0,2 <0,2 1,4±0Д <0,2

■ф

и o V о V о V о V о V о V

C3 см *н см т-Н

Mo +1 es *H *H о +1 CSÍ о +1 гН о +1 о +1 С5 см" о +1 LO т-Н

!ы CN 1Л +1 1Л рп +1 О +1 см +1 со гН +1 +1

VD т-Н

VO ■Í1 1Л

CN гЧ <0,5 <0,5

Se +1 o CN +1 о т-í о" V о" V

o o СП +1 ш со

Zn +1 +1 1Л +1 +1 +1

o M TH тН СП со тН so т-Н со

o ra rH +1 VO +1 т-Н т-Ч т-Н

rj CM VO

ID 1Л 1Л 1Л LO LO

и O V о V о V о V О V о V

> 5 <0,5 X'0+S'T 1 S'0+S'S <0,5 0 <0,5 <0,5

ra со га +1 см гН 1Л гН +1 о гН LO см

o о т О LO

со *н *н тН со т-Н со

со

< +1 o os TH +1 Í+ZI СО +1 о со см +1 о

о см о lo"

03 18,5±1, 5 14,5±1, 0 2б±2 тЧ V т-Н V тН V

13 L6,5±l,5 4,0±0,4 7,0±0,7 ,45±0,04 3,0±0,3 ,40±0,04

о о

§ л ¡s & СО и US 3 3 ее а со & о s 3 и со ЕН О, О а 3 н РР-9 мырыш зауыты .2 мырыш ■1ТЫ о S о a LO -Г-

А 3 Он со cu а CÚ п. Cu, т ф &н т CU ф

п. m

аньщталган. Жумыс аймагыныц ауасындагы к;орга-сынныц жогары мелшер! жэне атмосферага шыга-рылган ластаушы заттар шыгарылымы тжелей тургындардыц денсаулыгына эсер етед! жэне кэаби аурулардьщ (цоргасын интоксикациясы) есу-ше экеледь К^оргасын зауытыньщ ластаушы заттар-ды шырарылымы, 9cipece Таловка, Гавань, Автостанция аудандарыныц тургындарыныц денсаулыгына ерекше Kayin тенд!редь Ce6e6i осы тел1мдерде ШЖШ (ПДК) РЬ 100-200 ШЖШ етежога-ры болган кезде, цауштшп жогары жэне ете жога-ры ластану аймагына жатцызылса да, тургындар бул жерден кеипршмеген жэне де осы аймацта к;ор-гасын зауытымен кегалданыру жэне ауаны тазарту ic-шаралары журпзшмеген. К^оргасын зауытыныц мацынан алынган езен суларында Ва (55 мкг/л) кон-центрациясы да жогары болып келедь Ал ванадий мелшер15.5 мкг/л курайды.

Васца элементтердщ (Li, В, Al, Fe, Zn, Se, Sr, Mo, Sb, Pb, U) мелшер1 бойынша калдьщсак;тагыш мацынан алынган езен суында кеп екенш ерекше атап етуге болады. Муныц ce6e6i калдьщ сактагыштар жэне кул уйшд1лер1 aya алабыныц экологияльщ жагда-йын курт нашарлататын ауыр металдардыц к;алк;ы-малары жэне олардыц к;осылыстарыныц ауаны лас-тайтын непзп антропогендж кездер1 болып табы-лады. Соныц салдарынан аумацта мекен ететш адам-дардыц цалыпты TipinüiiK ету жагдайына, жануар-лардыц жэне еимджтердщ агзаларына эсер етед1, цалдьщ сацтагыштыц айналасындагы жерлерд1 ауылшаруашылыгына пайдалануга жарамсыз жаг-дайга экеледь Тау-кен байыту комбинаттарыныц цалдык; сацтагыштарында кен байыту фабрикала-рыныц полиметалл рудаларыныц к;алдык;тары жэне олардыц енеркэсштж к;алдык;тары жиналады.

Кен байыту комбинаттарыныц к;алдьщсак;та-гыш уйшдшершдеп уытты ингредиенттердщ орта-ша мелшер1 [10]: Си - 0,033 %; РЬ - 0,083 %; Zn - 0,2 %; Fe - 5,2 %; SÍ02 - 54,2 %; А1203 - 1,5 %; Ва - 0,12 %; СаО - 3,37 %; MgO -1,75 %; Мо - 0,02 %; Ti02 - 0,005 %; NazO - 0,53 %; Be - 0,001 %; Ni - 0,006 %; Cd - 0,002 %; Mn - 0,08 % цурайды. Кен байыту комбинаттарыныц полиметалл рудаларыныц цалдыцтары K;ayinTÚiiri бойынша 4 класса жатады [9]. Риддер мырыш зауытыныц мацынан алынган су улпле-

ршде мырыштыц мелшер! жогары Zn (160-190 мкг/л) (1-кесте).

КОРЫТЫНДЫ Калдьщ сактагыштыц мацынан алын-ган (РР-1) су улгчлер1 жэне тоцтанды су айдынынан алынган (РР-4) су ynrwepi ауыр металдармен купт ластанган. Осы су квздер1 Tipi агзалар уипн xayinTi болып табылады. Сонымен к;атар, улы элемент-тердщ 6ipi кадмий барлык; су улгыершде кездеседь Табиги суларга кадмий топы-рах шайылганда, полиметалл жэне мыс рудаларын енд1ру кезшде, осы элемента

ез денесше жинацтауга к;аб1летт1 су агза-лары ыдыраган кезде туседь Кадмийдщ к;осындылары жер бетшдеп су кездерше к;оргасын-мырыш зауыттарыньщ, кен байыту фабрикаларыныц, б1рк;атар химия кэсшорындарыныц, шахтаныц агын суларымен шыгарылады. Сонымен, ауыр металдардьщ иондарыньщ турлер1 су ортасында баска орталармен салыс-тырганда алуан турль Сондык;тан суды ауыр металдарынан тазарту ете кеп куш, к;аражат жумсауды жэне уак;ытты к;ажет етедь

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Давыдова С.Л., Тагасов В.И. Тяжелые металлы как супертоксиканты XXI века. М. 2002.140 с.

2. Е.Ф. Панина. Состав, свойства сточных вод горнорудной промышленности и способы их очистки. М.: «Экология».1995. №4.12 с.

3. Данные ВКО территориального управления охраны окружающей среды. Усть-Каменогорск. 2004.

4. Ежегодные данные о качестве поверхностных вод на территории деятельности // Восточно-Казахстанский центр гидрометеорологии. Усть-Каменогорск. 2000-2004.

5. Давыдова С.Л. О токсичности ионов металла. М.: Знание, сер. «Химия». 1990.18 с.

6. Заягрязнение окружающей среды свинцом и его влияние на здоровье население. М.: РЭФИА. 1997.797 с.

7. Ежегодные данные о качестве поверхностных вод на территории деятельности // Восточно-Казахстанский центр гидрометеорологии. Усть-Каменогорск. 2000-2004.

8.Журавлева Л. И. и др. Экологическая обстановка воздушной среды в г. Риддере // В сб: Практические достижения медицины ВКО. Усть-Каменогорск. 2005. С. 175-182.

9. Мамбетказиев Е.А., Лобанов Ф.И., Мамбетказиева Р.А. Проблема предотвращения пыления пляжей хвостохранилищ и способы их решения // Экология Восточного Казахстана: Проблемы и решения. Усть-Каменогорск. 2001. С. 27-31.

РЕЗЮМЕ

В статье приводятся материалы исследовании, проведенной промышленных районах города Риддера. В условиях интенсивной антропогенной деятельности загрязнение природных пресных вод тяжелыми металлами стало особо острой пробемой. Тяжелые металлы попадают в природные воды не только с использованными промышленными, но и с дождевой водой, фильтрующейся через отвалы.

RESUME

The article deals with the materials of the researches held in the industrial regions of the Ridder citi. The contamination of natural fresh waters by heavy metals became an especially urgent problem under intensive anthropogenic activity. Heavy metals get into natural waters either with the waste waters or with rain waters filtering through dumps.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.