Научная статья на тему 'Риддер қаласы және Глубокое кентінің топырақ пен сулардың түбіндегі шөгінділерді салыстырмалы экологиялық химиялық бағалау'

Риддер қаласы және Глубокое кентінің топырақ пен сулардың түбіндегі шөгінділерді салыстырмалы экологиялық химиялық бағалау Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

CC BY
448
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ауыр металдар / топырақтың ластану индексі / су түбіндегі шөгін-ділер / heavy metals / the index of pollution of soil / botton sediments

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Т А. Кызылтаева

Жеке зерттеулердің нәтижесі бойынша Риддер қаласында топырақтың лас-тану индексі орташа есеппен 9,6 ш.б., ал Глубокое кентінде 9,7 ш.б. құрады, бұл ластанудың төмен деңгейін көрсетеді. Быструха өз. түбіндегі шөгінділердің ласта-ну индексі ZС 0,7 ш.б., Хареузовка өз. 0,09 ш.б. құрады, яғни топырақ ластанба-ған. Ертіс өз. 2,05 ш.б., Глубочанка өз. 1,7 ш.б., бұл ластанудың төмен деңгейін көрсетеді.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Comparative environmental chemical assessment of soils and sedi-ments Ridder and Glubokoe

From results of own research in Ridder town was nearly 9.6 and in Glubokoe village was 9.7, that is the low level of pollution. It revealed that in all the pollution index of the bottom sediment of Bistruha river is 0.7, in Hareuzovka river it is 0.09 , so it is unpolluted. In Ertis river the bottom sediment`s pollution index is 2.05, of Glubochanka river the pollution index is about 1.7, that is the low level of pollution.

Текст научной работы на тему «Риддер қаласы және Глубокое кентінің топырақ пен сулардың түбіндегі шөгінділерді салыстырмалы экологиялық химиялық бағалау»

ЭОЖ 614.74:546.3(574.4)

РИДДЕР ЦАЛАСЫ ЖЭНЕ ГЛУБОКОЕ КЕНТ1НЩ ТОПЫРАЦ ПЕН

СУЛАРДЬЩ ТYЫНДЕГI Ш0Г1НД1ЛЕРД1 САЛЫСТЫРМАЛЫ ЭКОЛОГИЯЛЬЩ ХИМИЯЛЬЩ БАГАЛАУ

Т.А. Кызылтаева

^Р ДСЭДМ «Ецбек гигиенасы жэне кэсiби аурулар улттык орталыгы» РМ^К,

Караганды к.

Жеке зерттеулердщ нэтижесi бойынша Риддер каласында топырактыц лас-тану индекс орташа есеппен 9,6 ш.б., ал Глубокое кентшде 9,7 ш.б. курады, бул ластанудыц темен децгешн керсетедь Быструха ез. тYбiндегi шегшдшердщ ласта-ну индексi ZС 0,7 ш.б., Хареузовка ез. - 0,09 ш.б. курады, ягни топырак ластанба-ган. Ертiс ез. - 2,05 ш.б., Глубочанка ез. - 1,7 ш.б., бул ластанудыц темен децгешн керсетедь

Т'^'^^н^^ свздер: ауыр металдар, топырактыц ластану индекс^ су тYбiндегi шегш-

дшер

0зект1л1г1. Адам емАршде топырактыц мацызы зор. Топырактан адам езь нщ емАр CYPуiне кажетп заттардыц кебюш алады. Топырак - азык^лш корыныц мацызды да кайталанбас кезА, адам емАрА тэуелдА болып табылатын бас байлык. Ол ауылшаруашылык енд1рю мен орман шаруашылыгыныц непзп куралы болып табылады. Жэне де топыракты тYрлi жер курылгыларында курылыс материалы етш пайдаланылады. [1].

Топырак жамылгысыныц казАрп жагдайы алдымен адам когамыныц эрекет етуше байланысты. БYгiнгi тацда, бул фактор планетаныц топырак жамылгысын тYрлендiру факторларыныц арасында алгашкы орынга ие. Табиги кYштердiц топыракка эсерА токтамаганымен, олардыц эсер ету сипаты едэуАр ауысуда. Адам-ныц топыракка эсер ету жолдары мен эдютер1 тYрлi жэне адам когамыныц енд1рю кYштерiнiц даму децгешне тэуелдА [2].

Су тYбiндегi тунбалары (су тYбiндегi шегшдшер) - физикалык, химиялык жэне биологиялык Yдерiстер нэтижесшде мухиттар, тещздер, келдер мен езецдер тYбiнде тунып калган минералдык заттар[3].

ГидроэкожYЙесiн экологиялык багалау барысында зерттеудщ акпараты жа-гынан мол нысаны су тYбiндегi тунбалар болып табылады. Су коймасына узак мерзАмде келш тYсетiн ластауларды жинай отырып, су тYбiндегi тунбалар аумак-тыц экологиялык жагдайыныц аныктаушы, ластану децгешнщ бАрАкпршген бАр-тект керсетюшА болып табылады [4].

ISSN 1727-9712

Гигиена труда и медицинская экология. №1 (50), 2016

Су тYбiндегi тунбалар, тунбаларды сiцдipiп жаткан минералдар мен су epi-тшдюшщ кYPдeлi кешеншщ бeлiнбeс бipлiгi. Осы су epiтiндiсi дискpeттiк белш-тер, минералдык фазалар мен органикалык калдыктарды физикалык жэне химия-лык жолдарымен бipтутас жYЙeгe бipiктipeдi. Ол аркылы оныц бeлiктepiнiц езара катынасуы жYзeгe асырылады.

Оныц iшiндe жэне оныц катты бeлiктepiмeн ажырасу бетшде тYpлi химия-лык реакциялар етуде, ертлген компонeнттepдi кeшipу жэне кайта Yлeстipуi жY-зеге асуда. Су epiтiндiсiндe жэне бeлiктepдiц бeтiндe су тYбiнiц микрофлорасы eмip CYPУдe, ол су тунбаларындагы химиялык Yдepiстep мен зообентос агзалары-ныц eмip CYPуiнe айтарлыктай эсepiн тигiзудe. Су тYбiндeгi тунбалар - бул, шека-расы (су кабаты - су тYбiндeгi шeгiндiлep) аркылы коршаган ортамен материал-дык ауысу жYзeгe асырылатын ашык физикалык-химиялык жYЙe [5].

Сондыктан топырак жэне су тYбiндeгi шeгiндiлepдi зерттеу казipгi тацда eзeктi мэселе болып табылады.

Зерттеудщ максаты. Риддер каласы жэне Глубокое кeнтiнiц топырак пен су тYбiндeгi шeгiндiлepгe салыстырмалы экологиялык химиялык багалау беру.

Материалдар мен эдктер. Топырак сынамаларын ipiктeу МЕСТ 17.4.4.0284 «Химиялык сараптама Yшiн топырак сынамаларын ipiктeуiнe» сэйкес алынды. Топырактыц нYктeлiк сынамары жарык ^нде сынамалык алацдардан бip гори-зонттан конверт эдiсiмeн бip рет ^рекпен алынып оларды араластыру жолымен бipiккeн сынамасы жасалды (салмагы 1 кг кем емес). Топырак сынамалары Риддер к. - 17 нYктeдe, Глубокое к. - 16 нYктeдe ipiктeлiп алынды.

Топырак сынамаларынан нитраттар, хлоридтер, мырыш, марганец, ко-бальтты анъщтауга арналган химиялык зерттеу жумыстары КР ДСЭДМ «ЕГ жэне КА¥О» экологиялык гигиена жэне токсикология зетханасында жYpгiзiлдi.

Ары карай топыракка сандык химиялык талдау фотометрикалык эдiспeн жYpгiзiлдi. Ол Yшiн алдымен металдарды жэне бейорганикалык заттарды аныктауга арналган топырак CYЗгiлepiн арнайы МЕСТ 26483-85 «Топырактан тузды CYЗгi дайындау» жэне МЕСТ 26423-85 «Топырак. Судагы CYЗгiсiн дайындау» нор-мативтик кужаттарына сэйкес дайындадык.

Алган нэтижeлepдi багалау топырактагы заттарды ШРК, барлык курауыш-тардыц уландыру дeцгeйiн СанЕжэнеН 2.1.7 «Калдыктар курауыш заттардыц уландыру дeцгeйiн сипаттайтын экологиялык-гигиеналык паpамeтpлepiнe» сэйке-сiншe eткiзiлдi.

Зерттеу нэтижелерь Зертханалык зерттеулер нэтижeсiндe жылдыц суык маусымында Риддер каласыныц топырагындагы мыстыц мeлшepi 30,84 ШРК, коргасын 1,32 ШРК тец eкeнi аныкталды. Топырактыц ластану индeксi (ТЛИ) жалпы 4,7 ш.б., ZC (топырактыц ауыр металдармен ластану индeксi) мeлшepi 3,5 ш.б. курады, бул ластанудыц тeмeн дeцгeйiн кepсeтeдi.

Жылдыц жылы маусымында мырыштыц мeлшepi 4,18 ШРК, мыс 22,78 ШРК (топырактыц барлык 17 сынамасында) тец болды. Калган металдардыц

ISSN 1727-9712

Гигиена труда и медицинская экология. №1 (50), 2016

(марганец, кобальт) курамы санитарлык нормалардан аскан жок. Топырактыц ауыр металдармен ластану индекс ZC 15,6 ш.б. курады - топырак ластанудыц ортангы децгешне жатады. Сынамаларда нитраттар мен хлоридтердщ артык болуы байкалган жок (1 кесте).

Кесте 1- Риддер к. TonbipaFbiHbiH металдар мен металл емес заттармен жылдьщ суык жэне жылы маусымдарында ластану децгешн баFалау

Кeрсеткiштер ШРК, мг/л ШРК катысты еселж

суык маусым жылы маусым

Нитраттар 45 0,019 0,027

Хлоридтер 350 0,473 0,383

Марганец 0,1 0,00003 0,00

Мырыш 5 0,213 4,18

Мыс 1 30,840 22,78

Кобальт 0,1 0,082 0,078

^оргасын 0,03 1,315 -

Жеке зерттеулер деректерi бойынша жылдыц суык маусымында Быструха ез. тYбiндегi шeгiндiлерде мыстыц мeлшерi 15,9 ШРК тец екенi аныкталды. ТЛИ жалпы 2,4 ш.б., ZC мeлшерi 0,7 ш.б., бул ластанудыц темен децгешн, жэне ауыр металдармен ластанбаганын керсетедь Хареузовка ез. тYбiндегi шeгiндiлерiнде мыстыц мeлшерi 10,6 ШРК жеттi. ТЛИ жалпы 1,6 ш.б., ZC мeлшерi 0,09 ш.б., бул ластанудыц тeмен децгейiн, жэне ауыр металдармен ластанбаганын кeрсетедi (2 кесте).

Кесте 2 - Риддер к. су тубшдеп шегшдшершде металдар мен металл емес заттармен жылдыц суык маусымдарында ластану децгешн баFалау

Кeрсеткiштер ШРК, мг/л ШРК катысты еселж

Быструха eз. Хареузовка eз.

Нитраттар 130 0,013 0,002

Хлоридтер 360 0,531 0,559

Марганец 1500 0,000 0,000

Мырыш 23 0,266 0,082

Мыс 3 15,922 10,628

Кобальт 5 0,041 0,024

^оргасын 32 0,343 0,057

Зертханалык зерттеулер нэтижесшде жылдыц суык маусымында Глубокое кентшщ топырагында мыстыц мeлшерi 49,6 ШРК, коргасын 1,04 ШРК екенi

ISSN 1727-9712

Гигиена труда и медицинская экология. №1 (50), 2016

аныкталды. ТЛИ жалпы 7,4 ш.б., ZC мeлшерi 3,8 ш.б., бул ластанудыц темен дец-гейiн керсетуде.

Жылдыц жылы маусымында топырактыц барлык зерттелген сынамаларын-да орташа есеппен мырыштыц 6,8 ШРК, мыстыц 13,5 ШРК тец жогары курамы байкалуды. Марганец, кобальт жэне хлоридтер мен нитраттардыц курамы сани-тарлык нормалардан аскан жок.

Топырактыц ауыр металдармен ластану индекс ZC мeлшерi 15,6 ш.б., бул топырактыц ластанудыц орташа децгешне жататынын кeрсетедi (3 кесте).

Кесте 3 - Глубокое к. топырагыньщ металдар мен металл емес заттармен жылдыц суык жэне жылы маусымдарында ластану децгейiн багалау

Кeрсеткiштер ШРК, мг/л ШРК катысты еселж

суык маусым жылы маусым

Нитраттар 45 0,017 0,02

Хлоридтер 350 0,503 0,43

Марганец 0,1 0,000 0,000001

Мырыш 5 0,322 6,8

Мыс 1 49,627 13,5

Кобальт 0,1 0,126 0,11

^оргасын 0,03 1,039 -

Жеке зерттеулер деректерi бойынша Ертiс ез. тYбiндегi шeгiндiлерiнде жылдыц суык маусымында мыстыц мeлшерi 44,6 ШРК тец екеш аныкталды. ТЛИ жалпы 6,5 ш.б., ZC мeлшерi 2,05 ш.б., бул ластанудыц тeмен децгейiн ^рсет^. Глубочанка e3. тYбiндегi шeгiндiлерiнде мыстыц мeлшерi 43,6 ШРК екенi аныкталды. ТЛИ жалпы 6,4 ш.б., ZC мeлшерi 1,7 ш.б., бул ластанудыц тeмен децгешн кeрсеттi (4 кесте).

Кесте 4 - Глубокое к. су тубшдеп т^цбаларында металдар мен металл емес заттармен жылдыц суык маусымдарында ластану децгешн багалау

Кeрсеткiштер ШРК, мг/л ШРК катысты еселж

Ертас e3. Глубочанка e3.

Нитраттар 130 0,003 0,002

Хлоридтер 360 0,531 0,587

Марганец 1500 0,000 0,000

Мырыш 23 0,086 0,802

Мыс 3 44,629 43,616

Кобальт 5 0,093 0,074

^оргасын 32 0,105 0,374

ISSN 1727-9712

Гигиена труда и медицинская экология. №1 (50), 2016

^орытынды. Жеке зерттеулердщ нэтижесi бойынша Риддер каласыныц топырагында мыстыц мeлшерi 26,8 ШРК, коргасын 1,32 ШРК, мырыш 4,18 ШРК тец болды. Глубокое кентiнде мыстыц мeлшерi 31,5 ШРК, коргасын 1,04 ШРК, мырыш 6,8 ШРК-га тец болды. Топырактыц ластану индексi Риддер каласында орташа есеппен 9,6 ш.б., ал Глубокое кентшде 9,7 ш.б. курады, бул ластанудыц темен децгейiн керсетт1.

Барлык су тYбiндегi шeгiндiлерде мыстыц децгей калыпты жагдайдан асып кетуi аньщталды: Риддер каласында 5 есе, Глубокое кентшде 14 есе. Быстру-ха ез. тYбiндегi шeгiндiлердiц ластану индекс 0,7 ш.б. тец, ягни ластанбаган, Хареузовка ез. тYбiндегi шeгiндiлердiц ластану индекс 0,09 ш.б. тец, топырак ластанбаган. Ертiс e3. тYбiндегi шeгiндiлердiц ластану индексi 2,05 ш.б. тец, бул ластанудыц тeмен децгейiн ^рсетедь Глубочанка e3. тYбiндегi шeгiндiлердiц ластану индекс 1,7 ш.б. тец, бул ластанудыц тeмен децгейiн ^рсетедь

Сонымен, зерттеу нэтижесiнде Риддер каласына караганда Глубокое кенть нiц топырагы жэне су тYбiндегi шeгiндiлерi кeбiрек мыспен, коргасынмен жэне мырышпен ластанганы аныкталды.

Эдебиеттер

1. Диханова З.А., Сембаев Ж.Х., Федорова И.А. и др. Состояние почвенного покрова урбанизированных регионов РК // Медицина и экология. - 2012. - №3.

- С.74-75.

2. Филатов Б.Н., Латышевская Н.И., Васильков А.В. Гигиеническая оценка загрязнения территории химически опасного производства // Гигиена и санитария.

- 2014. - №4. - С.20-23.

3. Архангельский В.И. Оценка почвенных ресурсов на территории техногенного воздействия РК // Гигиена и экология человека. - 2012. - №4 - С.25-27.

4. Большаков А.М., Новикова И.М. Здоровье населения РК подверженному к техногенным воздействиям // Медицина и экология. 2002. - №2. - С.47-49.

5. Белоног А.А., Байсеркин В.С., Казыбекова У.С. О состоянии почвеного покрова Республики Казахстан // Гигиена труда и медицинская экология. - 2013. -№1. - С.46-50.

Резюме

По результатам собственных исследований индекс загрязнения почвы г.Риддер в среднем равен 9,6 у.е., а в п. Глубокое составил 9,7 у.е., что соответствует низкому уровню загрязнения. Выявлены, что в донных отложениях р. Быс-труха ZC равен 0,7 у.е., р. Хареузовка ZC равен 0,09 у.е., незагрязненная. В донных отложениях р. Иртыш ZC равен 2,05 у.е., р. Глубочанка ZC равен 1,7 у.е., что показывает низкий уровень загрязнения.

Ключевые слова: тяжелые металлы, индекс загрязнения почвы, донные отложения ISSN 1727-9712 Гигиена труда и медицинская экология. №1 (50), 2016

Summary

From results of own research in Ridder town was nearly 9.6 and in Glubokoe village was 9.7, that is the low level of pollution. It revealed that in all the pollution index of the bottom sediment of Bistruha river is 0.7, in Hareuzovka river it is 0.09 , so it is unpolluted. In Ertis river the bottom sediment's pollution index is 2.05, of Glubochanka river the pollution index is about 1.7, that is the low level of pollution.

Key words: heavy metals, the index of pollution of soil, botton sediments

UDC 612.015:616.074.2(574.54)

TRACE ELEMENTS IN BLOOD OF ADULT POPULATION LIVING IN ARAL

REGION

Z.I. Namazbayeva, A.A. Yelchibekova, R.S. Berzhanova

«National Centre of Labour Hygiene and Occupational Diseases» RSGE of Ministry of

Health and Social Development of the Republic of Kazakhstan, Karaganda

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

It was investigated the trace element status in blood of adult population living in Aral region crisis zone. An imbalance of trace elements in body is manifested by rising of copper and reduction of zinc, selenium, iodine concentration. Violation of blood microelement composition is an objective criterion for occurrence of various pathologies caused by ecology.

Key words: Aral region crisis zone, trace elements, adult population, imbalance

Actuality. Currently, environmental pollution has become a global, stable and permanent factor, andseparate regions have strong set of pollutants determining therea "toxic" situation.

The most significant problem of the South Kazakhstan region is a zone of ecological disaster - Kazakhstan part of Aral Sea with a population of 1,342,190 people. Shallowing of the Aral Sea has led to an increase salt in waterin several times, increase precipitation salinity, climate change, the spread of fine salt silt mixed with chemicals through the air.

Atmospheric air pollution of Aral region crisis zone with fine silt comprised of toxic compounds has effect on various organs [1]. Changing of chemical composition of air and water can lead to the so-called technogenic biogeochemical provinces, violation of protective and adaptive reactions of the body and the appearance of new pathological conditions.Moreover, the pathogenic effect of their impact can be delayed in time.Long-term effects can manifest themselves in the form of selective damage to any organ,

ISSN 1727-9712

Turnern Tpyga h Meg^HHCKaa эк0fl0гнн. №1 (50), 2016

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.