CC BY
52
Выводы. Для уменьшения интенсивности загрязнения необходимо провести реконструкцию очистных сооружений с применением современных технологий по очистке стоков. Необходимо к концу 2013 г провести оценку качества стоков до очистки и после очистки. Для уточнения ассоциации загрязняющих веществ необходимо выполнить полный химический анализ проб воды с обязательным определением концентрации солей тяжелых металлов по всем точкам наблюдения.
Литература:
1. Субботин С.Б., Лукашенко С.Н., Айдарханова А.О. Радиоактивное загрязнение поверхностных и подзем-
ных вод на Семипалатинском полигоне / С.Б.Субботин, С.Н. Лукашенко, А.О. Айдарханова; Томский политехнический ун-т // Радиоактивность и радиоактивные элементы в среде обитания человека: 3 Междунар. конф. -Томск, - 2009. - С. 5-8.
2. Артамонова Е.Н. Радиоэкологический мониторинг подземных вод месторождения угля «Каражыра» (Семипалатинский испытательный полигон) / Томский политехнический ун-т // Радиоактивность и радиоактивные элементы в среде обитания человека: 3 Междунар. конф. - Томск, - 2009. - С. 2-5.
Т^жырым
ЖЕР АСТЫ СУЛАРЫНА ШАРУАШЫЛЫК ЦЫЗМЕТЩ ЫЦПАЛЫ Н.А. Жунусова
Семей к. мемлекетпк санитарлык-эпидемиологиялык кадагалаудыц МБ ШКО боынша Казакстан Республикасыныц МСЭККД
Б^л макалада ластаушы кездердщ каркындылыгын темендету Yшiн к¥бырларды жендеуден вткiзуде заманауи технологияларды су агындарын тазалауда колдану кажет. 2013 жылдыц соцына таман тазалау алдында жэне тазалауданан кейЫ агымдар сапасын багалау. Ластаушы заттардыц ассоциациясын аныктау Yшiн барлык кадагалау HYKтелерi бойынша судыц сынамасыныц химиялык сараптамасында толык тузды ауыр металлдардыц концентрациясын аныктау.
Heri3ri свздер: Жер асты сулары, экология, су, ластану кездер^ сумен жабдыктау.
Summary
INFLUENCE OF ECONOMIC ACTIVITY TO UNDERGROUND WATERS N.A. Zhunussova
State Administration of Semey SSEC Management DKSSEC PH M of EKR of RK
For reduction an intensity of contamination it is necessary to conduct the reconstruction of sewage treatment plants with use the modern technologies for cleaning the sewage.It is necessary to the end of a 2013 to conduct the estimation of quality of sewage flows to before and after cleaning. For clarification of association of contaminents it is necessary to execute fully chemical analysis of water tests with obligatory determination of concentration the heavy metals on all of view points.
Key words: Underground waters, ecology, water, contamination, water supply.
ЭвЖ 614.2(470-571) 07
Ш.Е. Калиханова, Ф.С. Рахимжанова, Г.А. Берекенова, КЕ. Калиханова Семей каласыныц Мемлекетлк медицина университет
СУДЫЦ КАСИЕТ1Н СИПАТТАЙТЫН ОРГАНОЛЕПТИКАЛЬЩ К0РСЕТК1Ш
Тужырым
«Водный», «Шыгыс» кенттерУц жер асты суларыныц к¥рамы" гылыми жобасыныц максаты Шыгыс Казакстан облысы, Семей каласы, «Водный», «Шыгыс» кенттерiнiн жер асты суларыныц к¥рамын аныктау. Алдагы койган мiндеттерi: зерттеу нысандарын аныктау; зерттеу эдiстерiмен танысу; зерттелетiн судыц касиетЫ сипаттайтын органолептикалык кврсеткiштерiн аныктау жэне судыц химиялык к¥рамын аныктау.
Непзп свздер: cу, ауру, гидросфера, атмосфера, элементтер, су к¥рамы.
Су - биосфераныц аса мацызды элемент Гидросфера - бiздiц планетамыздыц аса мацызды к¥рам бвлiктерiнiц бiрi. Гидросферага KYH энергиясы мен гравитациялык куштер эсерiнен козгалыска TYсетiн жэне бiр KYЙден екiншi KYЙге вте алатын барлык су TYPлерi жатады. Гидросфера Жердщ баска элементтерi атмосфера мен литосферамен тыгыз байланысты. Жердегi су Yнемi козгалыста болады. Табигаттагы су айналымы гидросфераныц барлык бвлiктерiн бiр-бiрiмен байланыстырып, бiрт¥тас жабык ЖYЙе: м^хит - атмосфера - к¥рлык TYзедi. Ол гидросфераныц TYPлi бвлiктерiнiц эртекттИне байланысты взгеретiн су алмасу процесУц белсендiлiгiн камтамасыз етедi.
БYгiнгi кун адамзат алдында т^рган кептеген мэселелердiн iшiндегi ец езектiлерi: элеуметтiк, экологиялык, азык^л^ш жэне су мэселелерi болып табылады. Су мэселесi тиiмдi шештмей, баска мэселелердiц оц шешiлуi MYMкiн емес. Бiздiц ецiрiмiзде су Yлкен рел аткарады. Адамзаттыц сусыз не ютейтУн тiптi елестету MYMкiн емес. Адамзат сусыз емiр CYре алмас едк Сумен бiздiц галамшарымызда фштм пен ауа райынан баска, кептеген халык шаруашылыгыныц салалары, эсiресе су келк катынасы тыгыз байланысты. Сондай-ак су - энергияныц бай кезк
Су - элемнiц ец Yлкен байлыгы. Бiрак бiздiц планетамыздагы т^щы судыц коры санаулы гана, барлык су ресурстарыныц 3% гана. Таза судыц
жетюпеуштИ жер шарыныц кептеген аудандарындагы вткiр мэселелердiн бiрi болып отыр.
Жердегi су ресурстары жалпы алганда, жер бетiлiк немесе континетальды сулар, БYкiл Элемдк м^хит сулары жэне жер астылык сулар болып Yш топка белiнедi. Жер бетiлiк, не континетальды суларга - езен, кел, жабык тенiздер, батпактар, атмосфералык жауын-шашын сулары, м^здыктар суы, бYкiлэлемдiк м^хиттар мен оларга к¥ятын те^здер, ал жерастылык суларга топырак ылгалдары, жер астылык грунд сулары жатады.
Судыц химиялык к¥рамы бiр-бiрiне байланыссыз екi фактордыц - тарихи-табиги жэне геологиялык жагдайлар мен антропогендiк фактордыц эсерЫен калыптасады.
Судыц химиялык к¥рамыныц TYPлiше болуы себептi оларды минералдану дэрежесЫе байланысты темендегiше классификациялауга болады (1 г/л):
Т¥щы су................1 ге дейiн
Т^здылау---------------1-25
Т¥зды-------------------26-50
Ащы......................> 50 [2]
Атмосфера мен литосферага TYсетiн ластаушы зат-тардыц жаратылыстагы табиги кезi гидросфера болып табылады. Б¥л судыц ете жогары ерiткiш касиетiне, табигаттагы су айналымына жэне су айналымыныц соцгы HYKтесi топтау буларга байланысты.[2]
Жер асты суларыныц мелшерi жер Yстiндегi су мелшерУц жартысы шамасындай болады. Судыц к¥рамындагы ластаушы заттардыц болуы барлык тiрi агзаларга жэне судыц функциясына ЖYЙелi TYPде эсер етедi.
Жер асты сулары топыракка сiцген сулар деп ата-лады. Жер асты суларыныц с^ топырактыц касиетiне жэне к¥рамына, жацбыр жауу жиiлiгiне, мелшерЫе байланысты. Топырак кабатыныц борпылдактыгына байланысты суды сiцiредi немесе суды с^рмейдк Жер асты сулары табиги кабаттардан етiп су еткiзбейтiн кабатка дешн сiцедi де, су еткiзетiн жер кабаттарыныц торшаларын толтырады. М¥ндай су грунтталган деп аталады, ал оныц бетi - грунттагы су айнасы болып табылады.
Жер асты сулары бетю, грунтты жэне артезиян сулары болып жер кабаттарына байланысты белЫедк Беткi сулар жер бетiне ете жакын орналасып, коргай-тын кабат болмагандыктан тез ластанады. Грунтты суларга су сщретЫ кабаттагы сулар жатады. Ал арте-зияндык сулар су етшбейтЫ кабаттар арасындагы сулар.
Грунтты сулар айнасыныц децгейi эркашан толкып тирады. Грунтты сулар айнасы жерге TYCкен жылдык жацбыр мелшерiне байланысты кетертт, ал к¥дыктардан сулардыц теракты алынуына байланысты темендеп отырады. Суга деген с¥раныс жылдан жылга жогарылап келедк Кейбiр мемлекеттерде осы грунтты судыц мелшерУц темендеуi Yлкен мацызды жагдай ретiнде аландатып отыр. Жацбырлы жаздыц езiнде грунтты су мелшерi аздаган мелшерде гана кетерiледi. Жацбыр суларыныц кеп мелшерi есiмдiктер кажетiне кетедк Грунт суларыныц децгейi салкын - кыскы мерзiмдерде, казаннан наурыз айларында кетерiледi. взен жагалауларында CYзiлiп ететЫ сулар кебiне беткей жэне грунт суларыныц арасынан орын алады.
Табиги су бiртектi емес, онда ЖYЗгiндермен газдыц ¥сак кепiршiктерi болады. М¥ндагы белшектердiц мелшерi эр TYPлi. Судыц TYбiне т^натын заттар минералды ядродан жэне органикалык кабаттан
тирады. Сонымен катар су кабаты кептеген микроорганизмдермен толы, олар коршаган ортамен тыгыз байланысты.
Табиги су кездерiндегi ластаушы заттардыц эсерi эртYPлi. Мысалы: Жылу аркылы болатын ластаушы заттар кезЫде судагы агзалардыц интенсивтi дамуына экелед^ б¥л экосистеманы б¥зады.
Сырткы ортамен осмотикалык катынастагы бiр жасушалы агзалар Yшiн минералды т¥здар кауiптi болады.
ЖYЗгiндер судыц мелдiрлiгiн темендетедi, су ешдктерУц фотосинтезiне кедергi келтiредi, агынсыз суларда TYбiне шегiндiлер жиналады.
Б¥л эртYPлi суда тiршiлiк етушi агзалардыц фштИн киындатады. ЖYЗгiндерге эртYPлi ластаушы заттар сщп, TYбiне т^нады да екiншi TYPлi ластаушы зат кезi пайда болады.
Судыц ауыр металдармен ластануы экологиялык кауiп кана емес, экономикалык зиян экеледi.
Тау-кен енеркэаб^ кара жэне TYCтi металлургия, гальваникалык цехтар суды ауыр металмен ластау кезi болады.
Су м¥най енiмдерiмен ластанганда су бетiнде кабат пайда болады, ал атмосферамен газ алмасады. Б¥л м¥най эмульсиясынан баска лас заттарга жинакталады.
М¥най енiмдерiмен суды ластаушыныц непзп кездерi су келiктерi болады.
Су кездерще органикалык заттар боягыштар, фенолдар, пАв, диоксинда, пестицтар болуы улануды тугызады, эсiресе диоксиндар катерлi у болады. Б¥л екi хлорлы елi косылыс дибензодиоксин жэне дибензофуран. FылымFа белгiлi ец улы зат 2,3,7,8 -тетрохлордибензодиоксин (2,3,7,8 - ТХДД). Б¥л улар табиFатта жинала бередi де, концентрациясы артады.
Судыц ластануын зерттеудiц езiндiк ерекшелiгi болады. Атмосфераныц ластануы эркилы, кейбiр ластаушы зат аз мелшерде болуы MYMкiн, олар т¥ракты болмайды.
Суда органикалык жэне анорганикалык заттар теракты TYPде KYPделi к¥рылыста болады. Сонымен бiрге суда химиялык, фотохимиялык процесстер ЖYрiп жатады. Ол судыц к¥рамын Yнемi езгертiп т¥рады.
Жануар теки жэне есiмдiк тектi биологиялык езгерiстер химиялык езгерiстердi ЖYзеге ась^а Yлкен Yлес косады. Сондыктан судаFЫ оттегiнiц мелшерi судыц к¥рамына iрi керсеткiш болады.
Судыц к¥рамын дэл баFалау Yшiн, ЯFHи оны сынауFа алу Yшiн бiршама жаFдайлар эсер етедк Олар: судыц аFу жылдамды^ы жэне аFу сипаты, т¥нбасы, ластаушы заттыц физико-химиялык касиетi жэне оныц судаFЫ тузактылы^ы т.б. Егер суды шартты TYPде тiк жазыктыкпен кессек, одан Yш белiктi байкауFа болады: бетю кабык (пленка), негiзгi су, т¥нба. Т¥нба мен беткi кабат ластаушы заттар белiмi (зона) болады. Т¥нбаFа ерiмейтiн заттар TYседi де, б¥л кептеген заттар заттарды сщредк
СуFа белiнбейтiн заттар TYсуi MYMкiн. Олар баска химиялык заттармен эрекеттест, теракты косылыстар TYзедi де судаFЫ тiршiлiк иелерiнiц (балык, планктон т.б.) денес аркылы адам аFзасына TYсуi MYMкiн.
Суды тексеруге алFанда барлык жаFдайларды ЯFHи судыц к¥рамына эсер ететУн ескеру керек.
Екi непзп сынау бар: бiр жолFЫ жэне орташа. Бiр жолFЫ кажет суды толык алады, ал орташада кажет суды белгiлi уакытта белiп алады. Орташа сынау к¥рамы сэйкес келген сайын дэл болады.ТабиFИ суларда азоттыц косылуы минералды жэне
органикалык формаларында кездеседк Минералды формага аммоний ионы NH4, нитраттар N02, нитраттар N03 жатады. Органикалык формага твмен молекулярлы косылыстар жатады (амин кышкылдары, аминдер, несеп кышкылы т.б.).
К^ргак жерлердегi жер бетi суларында 1 литр суда азот концентрациясы 100 микрограммына милиграммга дейiн толкиды.
Аммоний туздары, азотты, азот кышкылдары, хлоридтер су коймаларында нэжiс жэне несеп сиякты органикалык заттардыц ыдыраган TYрiнде кездесуi MYMкiн. Олармен бiрге суга инфекциялык аурулардыц коздыргыштары TYсуi, эпидемиялык ластануына экелетiн жанай кврсетгаш болып табылады. Азотты косылыстардыц мвлшерЫе карай оныц ластану децгейiн, кай уакыттан берi ластанганын, немесе теракты су коймасын ластанып жатканын аныктауга болады. Суда тек кана аммоний туздарыныц болуы судагы бактериологиялык су коймасы кврсеткiштi аныктауга MYMкiндiк беред^ ол жацадан органикалык заттармен ластанганын кврсетт бере алады. Суда азот жэне азотталган кышкылыныц болуы онда аммоний
туздарыныц болмауы немесе аздаган мвлшерде iз калуы - судыц вздИнен тазалаудан вткендiгiн кврсетедi.
Су курамында заттардыц болуы - су коймасыныц теракты органикалык заттармен ластануын кврсетедi.
Бiрак сонымен катар табигатта да осы заттардыц косылыстарыныц болу MYMкiншiлiгi всiмдiк тектес калдыктарынан TYсетiндiгiн естен шыгармаган жвн. М^ндай жагдайда суды динамикалык бакылау негiзгi роль аткарады.
Эдебиеттер:
1. Жатканбаев Ж.Ж. Экология негiздерi - Алматы: Кайнар. - 2005. - 118 б.
2. Аскарова ¥. Б. Экология жэне коршаган ортаны коргау. Алматы, - 2004. - 130 б.
3. Сэтпмбеков Р., Элшк^лова Р., Штдебаев Ж. Биология. Алматы «Мектеп». - 2007. - Б. 198-201.
4. Кунце В. Технология солода и пива - Санкт-Петербург: Издательство, Профессия. - 2001. - С. 7380.
Резюме
ОРГАНОЛЕПТИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА ВОДЫ Ш.Е. Калиханова, Ф.С. Рахимжанова, Г.А. Берекенова, К.Е. Калиханова Государственный медицинский университет города Семей
Цель научного проекта "Состав грунтовых вод поселка «Водный», «Восход» - определение состава грунтовых вод поселка «Водный», «Восход», г. Семей Восточно-Казахстанской области. Поставленные задачи: определение объекта для исследования, ознакомление с методами исследования, определение органолептических показателей характеризующих исследуемые свойства воды и её химический состав.
Ключевые слова: вода, заболеваемость, гидросфера, атмосфера, элементы, состав воды.
Summary
ORGANOLEPTIC PROPERTIES OF WATER Sh.Ye. Kalikhanova, F.S. Rakhimzhanova, G.A. Berekenova, K.Ye. Kalikhanova Semey State medical university
The aim of the scientific project is «Components of water of the villages «Voskhod» and «Vodny» are to define their chemical components of underground water of the East Kazakhstan region, Semey. The object this article is to define research object, to introduce with research of object, to define the qualities of chemical components of water and to define organoleptical evidence, which define the quality of water.
Key words: water, morbidity, hydrosphere, atmosphere, elements, composition of water.
ЭЭЖ 614.2(470-571) 07
Ш.Е. Калиханова, Р.Ж. Фатхуллина, Ф.С. Рахимжанова, Г.А. Берекенова, КЕ. Калиханова Семей каласыныц Мемлекетлк медицина университет СУДЫЦ ФИЗИКАЛЫК, ХИМИЯЛЫК КАСИЕТТЕР1 ЖЭНЕ ЭПИДЕМИЯЛЫК КАУ1ПС1ЗД1Г1
Т^жырым
ШКр, «Водный», «Шыгыс» кенттерУц жер асты суларыныц органолептикалык касиеттерк температура, мeлдiрлiк, TYсi, ию, тунба жэне химиялык к¥рамы: рН, кургак калдык, НСО3,-, Cl-, SO2-4, Са2+, Мд2+, Fе3+ иондары теориялык мэлiметтерге CYЙене отырып, iс-тэжiрибе жасалынып карастырылган. Эр кенттерден он сынамадан алынып, зертханада титрлеу, аналитикалык, фотометрлк т.б. зерттеу эдiстерiн колдана отырып аныктау ЖYPгiзiлген.
Нег1зг1 свздер: су, ауру, гидросфера, атмосфера, элементтер, су к¥рамы.
Су агрегаттык Yш куйде болады: суйык, газ жэне катты (су, бу, м:уз). Таза су TYCсiз жэне иiссiз суйыктык. Калыц кабаты кeгiлдiр болады. Судыц кайнау темпе-ратурасы 1000С, ал температурасы 00С.
Таза су электр етюзбейдк Барлык суйык жэне катты заттардыц шнде судыц меншiктi жылу сыйымды-лыгы бэрiнен Yлкен, ягни салмагын бiрдей етiп бiрнеше
зат алып, бiр белгiлi градуска дейЫ кыздырганда, суды кыздыруга жылу соныц бэрiнен жылу кеп кетедi. КерюЫше, салкындатканда да, бiрдей етiп алынган заттардыц iшiнде, су жылуды кеп шыгарады. Сондыктан су жазда баяу жылынып, кыста баяу суып, жер шарыныц температурасын реттеушi кызметiн аткарады.
