CC BY
41
органикалык формаларында кездеседк Минералды формага аммоний ионы NH4, нитраттар N02, нитраттар N03 жатады. Органикалык формага темен молекулярлы косылыстар жатады (амин кышкылдары, аминдер, несеп кышкылы т.б.).
К^ргак жерлердегi жер бетi суларында 1 литр суда азот концентрациясы 100 микрограммына милиграммга дейiн толкиды.
Аммоний трдары, азотты, азот кышкылдары, хлоридтер су коймаларында нэжiс жэне несеп сиякты органикалык заттардыц ыдыраган TYрiнде кездесуi MYMкiн. Олармен бiрге суга инфекциялык аурулардыц коздыргыштары TYсуi, эпидемиялык ластануына экелетiн жанай керсетгаш болып табылады. Азотты косылыстардыц мелшерЫе карай оныц ластану денгейiн, кай уакыттан берi ластанганын, немесе теракты су коймасын ластанып жатканын аныктауга болады. Суда тек кана аммоний т^здарыныц болуы судагы бактериологиялык су коймасы керсеткiштi аныктауга MYMкiндiк беред^ ол жацадан органикалык заттармен ластанганын керсетт бере алады. Суда азот жэне азотталган кышкылыныц болуы онда аммоний
трдарыныц болмауы немесе аздаган мелшерде i3 калуы - судыц ездiгiнен тазалаудан еткендiгiн керсетедi.
Су к^рамында заттардыц болуы - су коймасыныц теракты органикалык заттармен ластануын керсетедi.
Бiрак сонымен катар табигатта да осы заттардыц косылыстарыныц болу MYMкiншiлiгi есiмдiк тектес калдыктарынан TYсетiндiгiн естен шыгармаган жен. М^ндай жагдайда суды динамикалык бакылау негiзгi роль аткарады.
Эдебиеттер:
1. Жатканбаев Ж.Ж. Экология негiздерi - Алматы: Кайнар. - 2005. - 118 б.
2. Аскарова ¥. Б. Экология жэне коршаган ортаны коргау. Алматы, - 2004. - 130 б.
3. Сэтпмбеков Р., Элiмк¥Лова Р., Штдебаев Ж. Биология. Алматы «Мектеп». - 2007. - Б. 198-201.
4. Кунце В. Технология солода и пива - Санкт-Петербург: Издательство, Профессия. - 2001. - С. 7380.
Резюме
ОРГАНОЛЕПТИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА ВОДЫ Ш.Е. Калиханова, Ф.С. Рахимжанова, Г.А. Берекенова, К.Е. Калиханова Государственный медицинский университет города Семей
Цель научного проекта "Состав грунтовых вод поселка «Водный», «Восход» - определение состава грунтовых вод поселка «Водный», «Восход», г. Семей Восточно-Казахстанской области. Поставленные задачи: определение объекта для исследования, ознакомление с методами исследования, определение органолептических показателей характеризующих исследуемые свойства воды и её химический состав.
Ключевые слова: вода, заболеваемость, гидросфера, атмосфера, элементы, состав воды.
Summary
ORGANOLEPTIC PROPERTIES OF WATER Sh.Ye. Kalikhanova, F.S. Rakhimzhanova, G.A. Berekenova, K.Ye. Kalikhanova Semey State medical university
The aim of the scientific project is «Components of water of the villages «Voskhod» and «Vodny» are to define their chemical components of underground water of the East Kazakhstan region, Semey. The object this article is to define research object, to introduce with research of object, to define the qualities of chemical components of water and to define organoleptical evidence, which define the quality of water.
Key words: water, morbidity, hydrosphere, atmosphere, elements, composition of water.
ЭЭЖ 614.2(470-571) 07
Ш.Е. Калиханова, Р.Ж. Фатхуллина, Ф.С. Рахимжанова, Г.А. Берекенова, КЕ. Калиханова Семей каласыныц Мемлекетлк медицина университет СУДЫЦ ФИЗИКАЛЫК, ХИМИЯЛЫК КАСИЕТТЕР1 ЖЭНЕ ЭПИДЕМИЯЛЫК КАУ1ПС1ЗД1Г!
Т^жырым
ШКр, «Водный», «Шыгыс» кенттерУц жер асты суларыныц органолептикалык касиеттерк температура, мeлдiрлiк, TYсi, ию, т^нба жэне химиялык к¥рамы: рН, к¥ргак калдык, НСО3,-, Cl-, SO2-4, Са2+, Мд2+, Fе3+ иондары теориялык мэлiметтерге CYЙене отырып, iс-тэжiрибе жасалынып карастырылган. Эр кенттерден он сынамадан алынып, зертханада титрлеу, аналитикалык, фотометрлк т.б. зерттеу эдiстерiн колдана отырып аныктау ЖYPгiзiлген.
Нег1зг1 сездер: cy, ауру, гидросфера, атмосфера, элементтер, су к¥рамы.
Су агрегаттык Yш куйде болады: суйык, газ жэне катты (су, бу, м^з). Таза су TYCсiз жэне иiссiз суйыктык. Калыц кабаты кeгiлдiр болады. Судыц кайнау темпе-ратурасы 1000С, ал температурасы 00С.
Таза су электр етюзбейдк Барлык суйык жэне катты заттардыц шнде судыц меншiктi жылу сыйымды-лыгы бэрiнен Yлкен, ягни салмагын бiрдей етiп бiрнеше
зат алып, бiр белгiлi градуска дейЫ кыздырганда, суды кыздыруга жылу соныц бэрiнен жылу кеп кетедi. КерюЫше, салкындатканда да, бiрдей етiп алынган заттардыц iшiнде, су жылуды кеп шыгарады. Сондыктан су жазда баяу жылынып, кыста баяу суып, жер шарыныц температурасын реттеyшi кызметiн аткарады.
Судыц бас^а заттардан тагы бiр взгешiлiгi, оныц тыгыздыгы, салкындатканда баска заттардiкiндей Yздiксiз все бермейдi, судыц тыгыздыгыныц ец Yлкен шамасы 40 та болады. Одан жогары я твмен темпера-тураларда судыц тыгыздыгы кемидi. Судыц молекула-сында оттектщ атомы бiр жак шетiнде, сутектщ екi атомы екiншi жак шетiнде болады, сондыктан судыц моле-куласы эжептэуiр полюстi молекула (диполь ^зындыгы 0,039 нм).
Судыц молекуласыныц б^рышты молекула болуы, оттек атомыныц вр3 - гибридты орбиталiнiц еке^ Н - О байланысыныц екеуЫ TYзуге ж^мсалады. Калган екi sp3 - гибридты орбиталдарыныц эр кайсысында айырылы-спаган электрон косагы болады. Су бу куйЫде гана, Н2О формуласына сэйкес жеке молекула тдонде болады; с^йык судагы молекулалар ассоциацияланып ЖYредi, ягни жеке молекулалармен кабат, жалпы формуласы (Н2О)х сэйкес KYPделi косындылар аралас болады. Б^л KYPделi косындылар бiресе TYзiлiп, бiресе ыдырап жата-ды, оны мынадай схемамен кврсетуге болады: х Н2О = (Н2О)х.Су молекулаларыныц ассоциялануыныц себебi: сутекш байланыс аркылы судыц молекуласындагы сутек атомы екiншi молекуладагы оттекпен байланыса-ды. Сутектiк байланыстыц энергиясы 18,8 кДж/моль. Демек, коваленттiк байланыстыц энергиясынан квп кем, бiрак ван-дерваальс ^штерЫен басымырак. Судагы т^здар толык диссоциацияланып тек ион TYрiнде кезде-седк К¥ргак калдык дегенiмiз - миллиграммен влше-нетiн 1 литр суда ерген т^здардыц мвлшерi. К¥ргак калдыктагы органикалык заттардыц мвлшерi 10-15% аспайды, судыц минералдык сапасын к¥ргак калдык бойынша бiледi. Судыц минералдык к¥рамыныц 85% Са2+, Na+, Мд2+ катионы мен НСО3-, С1-, 802-4 аниондарынан тирады. Калган минералдык к¥рамын Na+, К+, РО3-4 т.б. микроэлементтерi жэне Fе2+, Fе3+, Си2+ т.б. микроэлемент^ к¥райды. Суда 1000 мг/литрге дейн к¥ргак калдык болса, т^щы су деп, ал 1000 мг/литрден жогары болса минералды деп аталады. Минералды трдардыц мвлшерi вте квп болса, ондай су ащы - тр дэмдi келедi. М^ндай суды пайдалану адам агзасына эртYPлi физиологиялык ауыткуларга экеп согады. Алайда к¥ргак зат мвлшерi 50-100 мг/литрден кем болса, м^ндай суды ¥зак уакыт пайдалану тагы да агзага зиянды болады (хлоридтердщ мвлшерi ^лпада азаюы т.б.). М^ндай суда фтор мен баска да микроэле-менттер аз мвлшерде болады. 20-100 мг/литр т^з коспа-сы бар суды элсiз минералды деп, 100-300 мг/литр -болса канагаттанарлык минералды деп, ал 300-500 мг/литр - болса жогары минералды деп есептеледк Жер Yстi суларында эдетте темiр (II) теракты косылыс гуми-нокышкыл TYрiнде, ал жер асты суларында темiр бикарбонаты TYрiнде кездеседi. Жер асты суындагы темiр бикарбонаты ауаныц эсерiнен тотыгып, коцыр TYCтi Fе (ОН)3 TYзедi, б^л суга лай жэне сары TYC бередi (егер темiр мвлшерi 0,3 мг/литр болса). Егер суда темiр концентрациясы 1 мг/литр болса, ащы дэм бередк Темiрдiц мвлшерУц квп болуы судыц органолептикалык касиетЫ твмендетедi. Б^л суды токыма внеркэабще, май-iрiмшiк жасауда пайдалануга болмайды. М^ндай суда темiр сiцiретiн микроорганизм-дер квбейт, темiр TYTiктердiц бiтелуiне согады. Сонымен пайдаланатын суда темiр мвлшерi 0,3 мг/литрден аспауы керек. Судыц эпидемиялык кауiпсiздiгiн сипаттайтын кврсеткiштерi екi топшага бвлiнедi:
1 - санитарлык - микробиологиялык кврсеткiш.
2 - санитарлык - химиялык кврсеткiш.
Бiрiншi топшага жататындар: микроб саны, коли - индекс, коли - титр, бактериялар мен вирустардыц болуы.
Микроб саны - б^л жалпы колониялар саны. Ол 370С температурада, 1 см3 суга 1,5% ет - пептонды агар 24 сагат вседк Коли - индекс 1 мл. судагы шек таякша сынык (коли) санын кврсетедi. Коли - титр де-генiмiз - бiр шек таякшасы болса да табылатын судыц ец аз мвлшерк Егер судыц коли - индекс 3-тен аспаса, сонда оныц эпидемиялык каутш болатынын квп жылгы тэжiрибе дэлелдедi. Судыц эпидемиялык каутшдк кврсеткiшiнiц негiзгiсi санитарлык - микробиологиялык кврсетюш болып табылады. Санитарлык - химиялык кврсетюш жанама болып табылады. Б^л кврсетюштер органикалык заттар немесе олардыц ыдырау внiмдерi болуымен сипатталады. Оларды аныктау Yшiн эртYPлi химиялык эдiстер колданылады. Табиги суларда азоттыц косылуы минералды жэне органикалык формаларында кездеседi. Минералды формага аммоний ионы NH4, нитраттар N02, нитраттар N03 жатады. Органикалык формага твмен молекуляр-лы косылыстар жатады (амин кышкылдары, аминдер, несеп кышкылы т.б.).
К^ргак жерлердегi жер бетi суларында 1 литр суда азот концентрациясы 100 микрограммына милиграммга дейiн толкиды. Аммоний т^здары, азотты, азот кышкылдары, хлоридтер су коймаларында нэжiс жэне несеп сиякты органикалык заттардыц ыдыраган TYрiн-де кездесуi MYMкiн. Олармен бiрге суга инфекциялык аурулардыц коздыргыштары TYсуi, эпидемиялык ла-стануына экелетiн жанай кврсетюш болып табылады. Азотты косылыстардыц мвлшерiне карай оныц ласта-ну децгейЫ, кай уакыттан берi ластанганын, немесе теракты су коймасын ластанып жатканын аныктауга болады. Суда тек кана аммоний трдарыныц болуы судагы бактериологиялык су коймасы кврсеткiштi аныктауга MYMкiндiк бередi, ол жацадан органикалык заттармен ластанганын кврсетт бере алады. Суда азот жэне азотталган кышкылыныц болуы онда аммоний трдарыныц болмауы немесе аздаган мвлшерде iз калуы - судыц вздiгiнен тазалаудан вткендИн кврсе-тедi. Су к¥рамында заттардыц болуы - су коймасыныц теракты органикалык заттармен ластануын кврсетедi. Бiрак сонымен катар табигатта да осы заттардыц косылыстарыныц болу MYMкiншiлiгi вшдк тектес кал-дыктарынан TYсетiндiгiн естен шыгармаган жвн. М^ндай жагдайда суды динамикалык бакылау негiзгi роль аткарады. Кдогак калдык - 1 л су к¥рамындагы ерiген заттар мвлшерк Суды минералдандырады. Судыц минералды к¥рамы Са2+, Na+, Мд2+ катиондарынан жэне НСО3-, С1-, 802-4 аниондарынан к¥ралады. Судагы к¥ргак калдыкты аныктау Yшiн фарфор шашкага CYЗгi кагаз аркылы CYзiлген судан 100 мл к¥йып, электр плиткасына буландырып, 1100С 2 сагатка кептiргiш шкафка кояды. Одан кейЫ эксикаторда салкындатып, аналитикалык таразыда влшейдi. Мына формула бойынша есептейдк
(а-а1) 1000
Х= -------
V
X - цургац зат массасы (мг/л) зерттелетн судыц; а - шашка мен цургац зат; а1 - бос шашка, мг; V - су квлемi, аныцтауга алган, мл.
80 2-4 - ионын аныктау. 50 мл зерттелетЫ суга ка-тионит КУ-2 ден аздап косып, шайкап 30 мин коямыз. 30 минуттан кейЫ 10 мл осы ертндщен влшеп аламыз, 5 мл ацетон аздап дитизон бензой кышкылын (1:5) жаксы CYPтiлген Yккiште араластырамыз. Ерiтiндi жа-сыл TYCтi болуы кажет. Оны 500С дейЫ кыздырамыз
жэне 0,02 нормалды Pb(NO3)2 ертндгамен жасыл TYCтен кызыл KYЛгiн TYC TYзiлгенше титрлейдi. Ионный мвлшерiн мына формуламен есептеймiз:
а R960,6
Х= -------
V
X - сульфат ионыньщ мвлшерi, мг/л; а - квлем, 0,02 н Pb(NO3)2; R - тузету коэффицент'1;
V- сынаманьщ квлем, анализ ушнмл 48,03эквивалент. Са2+ жэне Mg2+ иондарын аныктау. 10 мл зерттелетЫ суга 50 мл дистилденген су, 0,5 мл 5% гидроксиламин (НС1) диэтилдитиокарбонат натрий кесепн, 5 тамшы 0,5% кою квк хромкышкылын косады. Са2+ ионын 0,05 н трилон Б ертндюмен тит-рлейдi. Кызгылттан квг^рге дейiн титрлейдi.
А R0,05* 40,08*1000 а R *2004
Х= --------- = -----
V V
х а R *100 у= ---- = ----- мг.экв/л
Стандарттык шкала.
Темiрдiн концентрациясынмына формуламен есеп-тейдi: С = Сх100; Сх - калибрлi графиктен табылган темiрдiн концентрациясы.
НСО3 - жэне СО32- иондарын аныктау. Иономерде сутеклк кврсеткiшi рН>8,3 болса, СО32 - ионын, ал рН-4,4 болса НСО3 - ионын аныктайды. Стаканга 20 мл зертте-летiн су алып, магниттi араластыргышка койып, рН-ты аныктайды. Зерттелетiн судын рН>8,3 болса 0,02 н H2SO4 ерiтiндiсiмен СО32 - ионын титрлейдг Одан кейн рН=4,4 судагы НСО3 - ионын H2SO4 ерiтiндiсiмен титрлейд.
Эдебиеттер:
1. Федорова А.И, Никольская А.И. Практикум по экологии и охране окружающей среды - М.: Гуманит. Центр ВЛАДОС. - 2003. - С. 221-237.
20,04 V
Мундагы,
а - титрлеуге кеткен трилон Б ерiтшдidнщ квлем'у, V - зерттелетн су квлемi, мл; R - тузету коэффицентi (I).
Mg2 + ионын аныктау Yшiн акырындап тамшылатып НС1 (1:4) ертндюн косып кызгылт TYC TYзiлгенше бей-тараптайды, 5 мл хлорлы-аммиакты буфер ертндган косып, трилон Б ерiтiндiсiмен квк TYC TYзiлгенше титр-лейдi.
С| - иондарын аныктау. Колбага 25 мл зерттелетiн су алып, магнитт араластыргышка 3-5 минут койып, 1 мл 5% K2CrO4 ерiтiндiсiн к¥йып, 0,02 н AgNO3 ерiтiндiсiмен ty» взгергенше титрлейдi.
Фотометрлiк эдiспен темiрдi (Ill) аныктау.10 мл сынаманы 25-30 мл колориметрлк сынауыкка к¥йып, 5 мл сульфосалицил кышкылын жэне 5 мл ертндтерЫ косып, 10 минутка коямыз. Фотоколориметрде толкын ^зындыгын 420 нм койып, айдалган судын жэне зерттелетЫ ерiтiндiнiн оптикалык тыгыздыгын влшеп аламыз. Калибрлi график сызу Yшiн стандарттык шкала (1-кесте).
1-кесте.
2. Н^рахметов Н.Н, Шаяхметов Ш.Ш. Химиялык сездк Алматы: К^йнар. - 1993. - 90б.
3. Жатканбаев Ж.Ж. Экология непздерк Алматы: Кайнар. - 2005. - 130б.
4. Аскарова ¥. Б. Экология жэне коршаган ортаны коргау. Алматы. - 2004. - Б. 25-27.
5. Сэтпмбеков Р., Элiмк¥Лова Р., Шiлдебаев Ж. Биология. Алматы «Мектеп» - 2007. - Б. 198-201.
6. Кунце В. Технология солода и пива - Санкт-Петербург: Издательство, профессия. - 2001. - С. 73-80.
7. Арабаджи В.И. Загадки простой воды. Москва. -1973. - С.10-15.
Стандарт саны Темiрдiн стандарт ертндга 0,01 мг/л, мл Айдалган су, мл Темiрдiн мвлшер^ мг
1 0,1 9,9 0,001
2 0,3 9,7 0,003
3 0,5 9,5 0,005
4 0,6 9,4 0,006
5 0,8 9,2 0,008
6 1,0 9,0 0,01
Резюме
ФИЗИЧЕСКИЕ, ХИМИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА ВОДЫ И ЭПИДЕМИОЛОГИЧЕСКАЯ БЕЗОПАСТНОСТЬ Ш.Е. Калиханова, Р.Ж. Фатхуллина, Ф.С. Рахимжанова, Г.А. Берекенова, КЕ. Калиханова Государственный медицинский университет города Семей
Органолептические свойства грунтовых вод поселка «Водный», «Восход» - температура, прозрачность, цвет, запах, осадочный и химический состав - рН, сухие остатки, ионы НСО3,-, С1-, SO2-4, Са2+, Мд2+, Fе3+, рассмотрены опираясь на теоретические сведения и проведенные опыты. На основе лабораторного титрования, используя аналитические, фотометрические методы, определялись 10 проб анализов десяти объектов из каждого поселка.
Ключевые слова: вода,заболеваемость, гидросфера, атмосфера,элементы, состав воды.
Summary
PHYSICAL AND CHEMICAL PROPERTIES OF WATER AND EPIDEMIOLOGY SAFETY Sh.Ye. Kalikhanova, R.Zh. Fathullina, F.S. Rakhimzhanova, G.A. Berekenova, K.Ye. Kalikhanova
Semey State medical university
The object this article is to define research object, to introduce with research of object, to define the qualities of chemical components of water and to define organoleptical evidence, which define the quality of water. The organoleptical quality of this underground water of «Voskhod» and «Vodny» are temperature, transparental, colour, smell, sediment and chemical components рН, dry wastes, НСО3,-, d-, SO2-4, Са2+, Mg2+, Fе3+ ions according to theoretical facts there were made a lot of practical works.
Keywords; water, morbidity, hydrosphere, atmosphere, elements, composition of water.
