CC BY
40
st. kpt. mgr inz. Daniel MALOZI^C
Zaklad-Laboratorium Badan Chemicznych i Pozarowych, CNBOP kpt. mgr inz. Ariadna KONIUCH
Biuro Rozpoznawania Zagrozen, Komenda Glowna Panstwowej Strazy Pozarnej
METODY OKRESLANIA REAKCJI NA OGIEN WYBRANYCH MATERIALOW WLOKIENNICZYCH I ELEMENTOW WYKONCZENIA WN^TRZ - czesc I
Streszczenie
W niniejszym artykule przedstawiono zagrozenie pozarowe materialow wlokienniczych, ktore najcz?sciej mog^ znalezc si? na drogach ewakuacyjnych tj. dywany i wykladziny podlogowe, meble tapicerowane w tym materace i tapicerowane podstawy lezysk, pionowo umieszczone materialy wlokiennicze w tym zaslony i firany oraz wyroby przemyslowe i techniczne.
Summary
This article contains fire hazard of textile fabrics which are most often spotted on escape routes for example carpets and floor coverings, curtains, upholster furniture such as mattresses and many others textile goods.
WST^P
Jednym z najistotniejszych elementow kontroli dynamiki rozwoju pozaru jest wlasciwy dobor elementow wykonczenia wn?trz. Do prawidlowego doboru w wysokim stopniu przyczynic si? moze jednolity system badan pozarowych materialow znajduj^cych si? m.in. na drogach ewakuacyjnych.
Problematyka bezpieczenstwa pozarowego zwi^zanego z wlasciwosciami palnymi, dymotworczosci^. i wydzielaniem toksycznych produktow rozkladu stanowi najbardziej widoczny aspekt bezpieczenstwa ich uzytkowania. Wi?kszosc obecnie stosowanych materialow wlokienniczych, charakteryzuje si? niewielk^. odpornosci^. na dzialanie ognia, oznacza to, ze wyroby te bardzo cz?sto b?d^ decydowac o skali i zasi?gu rozwoju pozarow w budynkach.
Obowi^zuj^ce w krajach europejskich (takze w Polsce) wymagania dla wlokienniczych elementow wyposazenia wn?trz w zakresie bezpieczenstwa pozarowego dotycz^. najcz?sciej kilku parametrow wyznaczonych znormalizowanymi metodami:
• zapalnosc okreslana najkrótszym czasem dzialania plomienia zapalaj^cego, po którym
próbka ulega zapaleniu,
• szybkosc rozprzestrzeniania plomienia po powierzchni próbki,
• intensywnosc wydzielania ciepla podczas palenia próbki,
• emisja toksycznych produktów rozkladu i spalania,
• dymotwórczosc materialów.
Podczas badania ww. parametrów obserwacji poddaje si? takze takie procesy jak: czas nast?pczego palenia po odsuni?ciu zródla zaplonu, zarzenie próbki, wielkosc zw?glenia, tlenie, odrywanie si? od próbki pal^cych szcz^tków. W zaleznosci od sposobu uzytkowania wyrobów wlókienniczych, bada si? je w pozycji:
• pionowej jak np. kotary, zaslony, firanki,
• poziomej jak np. dywany i wykladziny podlogowe,
• reprezentuj^cej zastosowanie rzeczywiste jak np. uklady tapicerskie, fotele, materace,
tapicerowane podstawy lezysk,
• w skali rzeczywistej jak np. materace, tapicerowane podstawy lezysk.
W oparciu o wartosci powyzszych parametrów, badane materialy podlegaj^. klasyfikacji, która nast?pnie powinna dawac podstaw? do zastosowania sprawdzonych wyrobów wlókienniczych w obiektach o róznym przeznaczeniu i róznych wymaganiach bezpieczenstwa pozarowego.
Jednym z najistotniejszych problemów dotycz^cych tematyki badan wlókienniczych elementów wyposazenia wn?trz jest brak korelacji cech palnosci stosowanych w Rozporz^dzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadac budynki i ich usytuowanie. (Dz. U. Nr 75, poz.690 z pózn. zm.) [4] i wyników przeprowadzonej w oparciu o odpowiednie normy, klasyfikacji badan reakcji na ogien wyrobów wlókienniczych.
1. MATERIALY WLÓKIENNICZE A ZAGROZENIE POZAROWE 1.1. Podzial tekstyliów pod wzglgdem palnosci
Tekstylia pod wzgl?dem palnosci mozna podzielic na:
• latwopalne jak:
- bawelna,
- wiskoza,
- len,
- poliakrylonitryl.
• palne jak:
- poliamid,
- poliester,
- welna,
- jedwab.
• trudnopalne jak:
- aramid,
- polichlorek winylu,
- modyfikowany poliester.
• niepalne jak:
- wlôkna szklane,
- wlôkna metalowe,
- wlôkna azbestowe. [47]
1.2. Parametry wplywajqce na palnosc tekstyliôw
Do parametrôw, ktôre wplywaj^. na palnosc tekstyliôw zaliczyc nalezy:
• sklad chemiczny materialu,
• warunki otoczenia,
• struktura materialu,
• ulozenie wyrobu.
Zatem mozna powiedziec, ze palnosc materialôw wlôkienniczych zalezec bçdzie rôwniez od czynnikôw wplywaj^cych na ww. parametry. Na palnosc tekstyliôw wplywa bçdzie takze:
Sklad chemiczny:
• wlôkna,
• barwnika,
• zabrudzenia,
• wykonczenia.
Warunki otoczenia:
• temperatura,
• zawartosc tlenu,
• cyrkulacja powietrza.
Struktura tekstyliów:
• ci?zar,
• g?stosc,
• skr?cenie,
• powierzchnia,
• splot.
Ulozenie:
• poziome,
• pionowe,
• pofaldowane. [47]
1.3. Zagrozenie pozarowe a wlókiennicze wyroby wyposazenia wngtrz
Chc^c ocenic, w jaki sposób wlókiennicze wyroby wyposazenia wn?trz wplywac b?d^ na powstanie lub rozwój pozaru nalezy jasno skonkretyzowac, w jaki sposób b?d^ zachowywac si? pod wplywem ognia. Do najistotniejszych cech zwi^zanych z reakj na ogien materialów wlókienniczych nalezec b?d^:
• rozprzestrzenianie plomieni po powierzchni - zmiana polozenia frontu plomienia na powierzchni elementu lub materialu, czyli propagacja czola plomienia, [26]
• szybkosc wydzielania ciepla - energia cieplna, wydzielona w jednostce czasu przy spalaniu materialu w okreslonych warunkach, [26]
• szybkosc wytwarzania dymu,
• zapalnosc - miara latwosci, z jak^ obiekt moze zostac zapalony w okreslonych warunkach, [26]
• palnosc - zdolnosc materialu lub wyrobu do palenia si? plomieniem, w okreslonych warunkach, [26]
• krytyczny strumieñ promieniowania przy zgasniçciu (CHF) - strumien cieplny padaj^cy na powierzchniç próbki, w punkcie, w którym plomien przestaje postçpowac i w nastçpstwie czego moze zgasn^c, [21]
• wydzielanie toksycznych produktów rozkladu,
• plonqce krople - material oddzielaj^cy siç od pal^cego siç obiektu podczas spalania i nadal plon^cy, [26]
• gçstosc optyczna dymu - miara tlumienia wi^zki swiatla przechodz^cej przez dym, wyrazona jako logarytm dziesiçtny nieprzezroczystosci dymu (miara oslabienia wi^zki swiatla przechodz^cej przez dym w okreslonych warunkach, wyrazona jako stosunek strumienia swietlnego padaj^cego do przepuszczonego przez dym, [26]
• wysoka temperatura.
Wszystkie z wyzej podanych parametrów maj^ znacz^cy wplyw na szybkosc rozwoju pozaru, zwiçkszenie zagrozenia rozprzestrzeniania siç ognia na inne elementy wyposazenia wnçtrz, inne pomieszczenia a czçsto równiez, w efekcie na inne obiekty. Szybkosc rozwoju pozaru, wysoka temperatura wynikaj^ca z ilosci energii cieplnej uwolnionej na skutek spalania siç materialów, gçsty, czçsto toksyczny dym, utrudniac albo uniemozliwiac bçd^ ewakuacjç osób i mienia oraz prowadzenie dzialan ratowniczo-gasniczych, a w efekcie prowadzic bçd^ do powstania wiçkszych strat. [34, 39]
Mozna wiçc przyj^c, ze do okreslenia odpornosci materialu na dzialanie zewnçtrznych zródel podpalenia niezbçdna jest znajomosc wartosci:
• krytycznego strumienia ciepla,
• ciepla podtrzymuj ^cego spalanie plomieniowe,
• intensywnosci wydzielania ciepla,
• ciepla wydzielonego w czasie rozkladu termicznego i spalania,
• mozliwosci tworzenia pal^cych siç kropli i odpadów.
Pierwsze dwa parametry odpowiadaj^. za odpornosc materialu (wyrobu) na dzialanie zewnçtrznych zródel podpalenia, pozostale trzy za mozliwosc wywolania przez ten material zapalenia s^siednich materialów. [43]
1.4. Potencjalne zródta powstania pozaru
Jak juz wczesniej wspomniano, wiçkszosc obecnie stosowanych materialów wlókienniczych, charakteryzuje siç niewielk^. odpornosci^. na dzialanie ognia, oznacza to, ze wyroby te bardzo czçsto decyduj^. o skali i zasiçgu rozwoju pozarów w budynkach.
Prawdopodobienstwo wyst^pienia zagrozenia powstania pozaru z udzialem wlókienniczych wyrobów wyposazenia wn?trz, jego podtrzymania lub rozprzestrzenienia si? na inne materialy jest bardzo duza. Dlatego tez niezwykle istotnym jest by okreslic potencjalne zródla powstania pozaru. Nalezec b?d^ do nich:
• zaprószenie ognia przez pracowników lub osoby odwiedzaj^ce (papieros, zapalki),
• podpalenie,
• wlamanie i ch?c zatarcia jego sladów,
• stosowanie na oslony punktów swietlnych materialów palnych umieszczonych w nieodpowiedniej odleglosci,
• oprawy oswietleniowe lub osprz?t instalacji elektrycznych zainstalowane bezposrednio na podlozu palnym bez odpowiedniego zabezpieczenia,
• niebezpieczenstwo zwi^zane na przyklad z p?kni?ciem rozgrzanego punktu oswietleniowego, np. zarówki,
• s^siedztwo terenów porosni?tych trawami i drzewami - niebezpieczenstwo zwi^zane z wypalaniem lub przypadkowym zapaleniem suchych traw czy tez aktami wandalizmu mog^cymi wywolac ich pozar,
• zagrozenia pozarem zwi^zane z przyczynami naturalnymi - na przyklad wyladowanie atmosferyczne,
• upadek powietrznych obiektów lataj^cych (samoloty, helikoptery, meteoryty),
• awaryjny zrzut paliwa z samolotu podchodz^cego do l^dowania,
• niebezpieczenstwo powstania pozaru zwi^zane z dzialaniami terrorystycznymi. [35]
1.5. Wymagania bezpieczeñstwa pozarowego a wlókiennicze elementy wyposazenia wngtrz
W Polsce wymagania odnosnie bezpieczenstwa pozarowego stawiane elementom wykonczenia wn?trz i stalego wyposazenia precyzuje Rozporz^dzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadac budynki i ich usytuowanie. (Dz. U. Nr 75, poz.690 z pózn. zm.) [4].
Zgodnie z wyzej wymienionym Rozporz^dzeniem [4] w budynkach uzytecznosci publicznej i zamieszkania zbiorowego, stosowanie do wykonczenia wn?trz materialów latwo zapalnych, których produkty rozkladu termicznego s^. bardzo toksyczne lub intensywnie dymi^ce jest zabronione.
Na drogach komunikacyjnych, sluz^cych celom ewakuacji, stosowanie materialôw latwo zapalnych jest zabronione. Ponadto pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 200 osôb doroslych lub 100 dzieci, w ktôrych miejsca siedz^ce ustawione s3 w rzçdach, powinny miec fotele i inne siedzenia trudno zapalne oraz nie wydzielaj^ce produktôw rozkladu i spalania okreslonych jako bardzo toksyczne, zgodnie z polska norm^. Obiekty zabytkowe podlegaj^ tym samym przepisom prawa budowlanego.
W rozdziale pi^tym „Wymagania przeciwpozarowe dla elementôw wykonczenia wnçtrz i wyposazenia stalego" Rozporz^dzenia [4] czytamy:
„§ 258. 1. W strefach pozarowych ZL I, ZL II, ZL III i ZL V stosowanie do wykonczenia wnçtrz materialôw latwo zapalnych, ktôrych produkty rozkladu termicznego s3 bardzo toksyczne lub intensywnie dymi3.ce, jest zabronione.
2. Na drogach komunikacji ogôlnej, sluz^cych celom ewakuacji, stosowanie materialôw i wyrobôw budowlanych latwo zapalnych jest zabronione.
§ 260. 1. W pomieszczeniach, przeznaczonych do jednoczesnego przebywania ponad 50 osôb oraz w pomieszczeniach produkcyjnych, stosowanie latwo zapalnych przegrôd, stalych elementôw wyposazenia i wystroju wnçtrz oraz wykladzin podlogowych jest zabronione. 2. W pomieszczeniach stref pozarowych ZL II, pomieszczeniach magazynowych oraz w pomieszczeniach z podlogami podniesionymi, stosowanie wykladzin podlogowych latwo zapalnych jest zabronione.
§ 261. Pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 200 osôb doroslych lub 100 dzieci, w ktôrych miejsca do siedzenia s3 ustawione w rzçdach, powinny miec:
1) fotele i inne siedzenia trudno zapalne odpowiadaj^ce wymaganiom Polskiej Normy dotycz^cej oceny zapalnosci mebli tapicerowanych oraz nie wydzielaj3.ce produktôw rozkladu i spalania, okreslonych jako bardzo toksyczne, zgodnie z Polsk^ Norm^ dotycz^c^ badan wydzielania produktôw toksycznych, (...)
§ 262. 1. Okladziny sufitôw oraz sufity podwieszone nalezy wykonywac z materialôw niepalnych lub niezapalnych, nie kapi^cych i nie odpadaj^cych pod wplywem ognia. Wymaganie to nie dotyczy mieszkan."
Powyzsze wymagania zostaly przedstawione w formie skrôconej i znacznie bardziej czytelnej w tabeli nr 1.
Tabela 1
Wymagania ochrony przeciwpozarowej dotyczace wyrobów wlókienniczych [4]
Miejsce wystçpowania materialu wlókienniczego Rodzaj materialu wlókienniczego, wymaganie ochrony przeciwpozarowej
1. strefy pozarowe ZL I, ZL II, ZL III i ZL V materialy wykofozenia wnetrz nie moga byc latwo zapalne i ich produkty rozkladu termicznego nie moga byc: • bardzo toksyczne, • intensywnie dymi3.ce,
2. drogi komunikacji ogólnej, sluz^ce celom ewakuacji, materialy i wyroby budowlane nie moga byc: • latwo zapalne,
3. pomieszczenia produkcyjne, 4. pomieszczenia przeznaczonych do jednoczesnego przebywania ponad 5G osób stale elementy wyposazenia i wystroju wnçtrz oraz wykladziny podlogowe nie moga byc: • latwo zapalne,
5. pomieszczenia stref pozarowych ZL II, 6. pomieszczenia magazynowe 7. pomieszczenia z podlogami podniesionymi wykladziny podlogowe nie moga byc: • latwo zapalne,
В. pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 2GG osób doroslych fotele i inne siedzenia • trudno zapalne odpowiadaj^ce wymaganiom Polskiej Normy dotycz^cej oceny zapalnosci mebli tapicerowanych • niewydzielaj^ce produktów rozkladu i spalania,
lub 1GG dzieci, w których miejsca do siedzenia s^ ustawione w rzçdach okreslonych jako bardzo toksyczne, zgodnie z Polsk^ Norm3 dotycz^c^ badan wydzielania produktów toksycznych
9. strefy pozarowe ZL I, ZL II, ZL III i ZL V Okladziny sufitów oraz sufity podwieszane • niepalne lub niezapalne, • niekapi^ce • nieodpadaj^ce pod wplywem ognia
2. METODY BADAÑ I KRYTERIA KLASYFIKACJI WYBRANYCH MATERIALÓW WLÓKIENNICZYCH
2.1. Wlókiennicze pokrycia podlogowe
Na podstawie postanowien normy [23] PN-EN 135G1-1:2GGB Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków - Czçsc 1: Klasyfikacja na podstawie badan reakcji na ogien, reakcjç na ogien posadzek podlogowych bada siç zgodnie z nastçpuj^cymi normami:
a. W celu uzyskania klasy A1fl:
• PN-EN ISO 11B2:2GG4 Badania reakcji na ogien wyrobów budowlanych - Badania niepalnosci,
• PN-EN ISO 1716:2GG4 Badania reakcji na ogien wyrobów budowlanych - Okreslanie ciepla spalania.
b. W celu uzyskania klasy A2fl:
• PN-EN ISO 9239-1:2GG4 Badania reakcji na ogien posadzek. Czçsc 1: Okreslanie wlasciwosci ogniowych metod^ plyty promieniuj^cej,
• PN-EN ISO 11B2:2GG4 lub PN-EN ISO 1716:2GG4.
c. W celu uzyskania klas Bfl, Cfl, Dfl:
• PN-EN ISO 9239-1:2GG4,
• PN-EN ISO 11925-2:2GG4 Badania reakcji na ogien. Zapalnosc materialów poddawanych bezposredniemu dzialaniu plomienia. Czçsc 2: Badania przy dzialaniu pojedynczego plomienia.
d. W celu uzyskania klasy En:
• PN-EN ISO ll925-2:2GG4.
Przyporz^dkowanie odpowiednich metod badan umozliwiaj^cych sklasyfikowanie wyrobu na podstawie badan reakcji na ogien posadzek wraz z kryteriami klasyfikacji i klasyfikacji dodatkow^ przedstawia tabela 2.
W przypadku wlókienniczych pokryc podlogowych, niezwykle trudno spotkac material, który móglby w wyniku badan reakcji na ogien zostac sklasyfikowany jako A2fl. Dlatego tez w niniejszej pracy omówione zostan^ jedynie metody badan reakcji na ogien wlókienniczych pokryc podlogowych umozliwiaj^cych sklasyfikowanie materialu jako Bfl, Cfl, Dfl i Efl tj. PN-EN ISO 9239-l:2GG4 i PN-EN ISO ll925-2:2GG4.
Wyniki ww. badan klasyfikuje siç zgodnie z wspomnian^. juz wczesniej norm^. -PN-EN 135G1-1:2GG8 [23].
Norma ta definiuje siedem glównych, klas reakcji na ogien posadzek: Alfl, A2fl, Bfl, Cfl, Dfl, Efl i Ffl. W najnizszej klasie Ffl umieszczono wyroby, dla których nie zdefiniowano zadnych wymagan w zakresie reakcji na ogien. Ponadto wprowadzona jest dodatkowa klasyfikacja posadzek w zakresie wydzielania dymu (sl i s2).
Ocena reakcji na ogien wlókienniczych pokryc podlogowych polega na badaniu rozprzestrzeniania siç plomienia po ich powierzchni i równoczesnym badaniu ilosci wydzielonego dymu oraz na badaniu zapalnosci próbek poddanych dzialaniu plomienia w pozycji pionowej. Podstawowe kryteria klasyfikacji stanowi^ dwa parametry, wyznaczane w trakcie badan zgodnie z ww. normami:
• krytyczny strumien cieplny (CHF lub HF-3G), jest to strumien cieplny odpowiadaj^cy najwiçkszemu zasiçgowi rozprzestrzeniania plomienia po powierzchni poziomo usytuowanych próbek posadzek poddanych dzialaniu strumienia ciepla o okreslonym rozkladzie wzdluz próbki; wyznaczany metody opisan^ w normie PN-EN ISO 9239-1:2GG4,
• Fs - odleglosc osi^gniçta przez wierzcholek plomienia powyzej punktu jego przylozenia do próbki, podczas badania jej w pozycji pionowej; Fs wyznaczana jest metody opisan^ w normie PN-EN ISO ll925-2:2GG4.
Kryterium dodatkowym jest wydzielanie dymu [% min] oznaczane jako sl lub s2.
Tabela 2
Klasy reakcji na ogieй dla posadzek wg pn en 13501-1:2008 [23]
Klasa Metoda lub metody badania Kryteria klasyfikacji Klasyfikacja dodatkowa
Alfl EN ISO 1182(1) i AT < 30°C i Am < 50 % i tf = 0 (tj. nie wystçpuje ustabilizowane spalanie plomieniowe) -
EN ISO Шб PCS < 2,0 M J/kg (1) i PCS < 2,0 MJ/kg (2) i PCS < 1,4 MJ/m2 (3) i PCS < 2,0 MJ/kg (4) -
A2fl ENISO 1182 (1) lub AT < 50°Ci Am < 50 % i tf < 20 s -
EN ISO Шб i PCS < 3,0 M J/kg (1) i PCS < 4,0 MJ/kg (2) i PCS < 4,0 MJ/m2 (3) i PCS < 3,0 MJ/kg (4) -
EN ISO 9239-1 (5) Krytyczny strumien (б) > 8,0 kW/m2 Wydzielanie dymu (Т)
Bfl EN ISO 9239-1 (5) i Krytyczny strumien (б) > 8,0 kW/m2 Wydzielanie dymu (Т)
EN ISO 11925-2 (8): Ekspozycja = 15 s Fs < 150 mm w czasie 20 s -
Cfl EN ISO 9239-1 (5) i Krytyczny strumien (б) > 4,5 kW/m2 Wydzielanie dymu (Т)
EN ISO 11925-2 (8): Ekspozycja = 15 s Fs < 150 mm w czasie 20 s -
Dfl EN 9239-1 (5) i Krytyczny strumien (б) > 3,0 kW/m2 Wydzielanie dymu (Т)
EN ISO 11925-2 (8): Ekspozycja = 15 s Fs < 150 mm w czasie 20 s -
Efl EN ISO 11925-2 (8): Ekspozycja = 15 s Fs < 150 mm w czasie 20 s -
Ffl Wlasciwosc uzytkowa nieokreslona
(1) Dla wyrobów homogenicznych i zasadniczych skladników wyrobów niehomogenicznych. (2) Dla jakiegokolwiek zewnçtrznego drugorzçdnego skladnika wyrobów niehomogenicznych. (3) Dla jakiegokolwiek wewnçtrznego drugorzçdnego skladnika wyrobów niehomogenicznych. (4) Dla calego wyrobu. (5) Czas badania = 30 minut. (6) Krytyczny strumien zdefiniowano jako strumien promieniowania, przy którym plomien gasnie lub strumien promieniowania po czasie badania 30 minut, w zaleznosci od tego, która wartosc jest mniejsza (tj. strumien odpowiadaj ^cy najwiçkszemu zasiçgowi rozprzestrzeniania plomienia). (Т) si = dym < Т50 •min, s2 = nie si (8) W warunkach powierzchniowego oddzialywania plomienia i w przypadku wyrobu z wykonczeniem -krawçdziowe oddzialywanie plomienia.
2.1.1 Reakcja na ogieñ - okreslanie wlasciwosci ogniowych metod^ plyty promieniuj^cej
2.1.1.1 Stanowisko do badañ [21]
Stanowisko do badania (rys. 1) wlasciwosci ogniowych metod^ plyty promienijcej wg PN-EN ISO 9239-l:2GG4 sklada siç z:
• komory badawczej,
• plyty promieniuj ^cej o wymiarach (3GG±1 G)mmx(4 5G±1 G)mm,
• urz^dzenia wprowadzaj^cego prabkç,
• uchwytu do mocowania próbek,
• próbki zastçpczej,
• podkladu pod probkç,
• ukladu pomiaru temperatury plyty grzewczej promiennika,
• miernika gçstosci strumienia promieniowania cieplnego typu Schmidta-Boeltera chlodzonego wod^,
• palnika,
• anemometru,
• pirometru,
• okapu wyciqgowego,
• aparatu do pomiaru optycznej gçstosci dymu,
• ukladu zasilania.
Ryc.1. Rzut perspektywiczny obrazuj^cy zasadç metody badania [21]
1- odbiornik swiatla, 2 - przewód wyciqgowy, 3 - zródlo swiatla, 4 - okap wyci^gowy, 5 - komora badawcza, б - plyta promieniuj ^ca zasilana gazem, 7 - plomienie pilotuj^ce z palnika liniowego, 8 - podzialka, 9 - uchwyt próbki z próbk^, l^cznie z platform^ przesuwn^, 1G - wlot powietrza wokól calej próbki, od spodu komory
2.1.1.2 Przygotowanie prôbek do badan [21]
Prôbki do badan powinny byc reprezentatywne dla posadzek w warunkach ich stosowania tj. reprezentowaly uklad uzytkowy.
Z przedstawionego do badan wyrobu pokryciowego nalezy wyci^c 6 prôbek o wymiarach (230±5)mm x (1050±5) mm tak, aby reprezentowaly jego partiç (3 prôbki wzdluz wykladziny i 3 prôbki w poprzek wykladziny). Prôbki nalezy wyci^c w odleglosci co najmniej 100 mm od brzegu.
W czasie badan prôbki powinny byc umieszczone na podkladach, ktôre reprezentuj 3 rodzaj podloza, na ktôrym wyrôb bçdzie ulozony w praktyce. Ulozenie prôbki na podkladzie powinno jednoczesnie odzwierciedlac dedykowany sposôb pôzniejszego ulozenia (np. przyklejona do podloza).
Przed badaniem prôbki nalezy sezonowac zgodnie z wymaganiami zawartymi w PN-EN 13238:2002, w temperaturze (23±2)°C i wilgotnosci wzglçdnej powietrza (50±5)%, az do osiqgniçcia stalej masy. Czçsc okresu sezonowania stanowic moze czas suszenia posadzek przyklejonych do podkladu, ktôry wynosi co najmniej trzy dni.
2.1.1.3 Przygotowanie stanowiska do badan [21]
• umiescic sondç anemometru w osi komina stanowiska na wysokosci 250±10 mm ponad jego doln^ krawçdziq, umiescic prôbkç zastçpcz^ bez otworôw w komorze, zamkn^c drzwi komory. Parametry wyci3gu ustalic tak, aby prçdkosc powietrza wynosila (2,5±0,2) m/s.
• wyj^c prôbkç zastçpcz^ i zamkn^c drzwi komory,
• wl^czyc plytç promieniuj^c^ i nagrzewac stanowisko badawcze co najmniej przez godzinç do momentu ustabilizowania siç temperatury w komorze badawczej,
• Zmierzyc luminacyjn^ temperaturç (czarn3) plyty promieniuj^cej, ktôra powinna wynosic ±5°C wartosci temperatury wyznaczonej w czasie wzorcowania. Temperatura komory badawczej powinna wynosic ±10°C wartosci temperatury wyznaczonej w czasie wzorcowania. Jezeli ktôrakolwiek z ww. wartosci przekracza podane tolerancje, nalezy wyregulowac doplyw mieszaniny propan/powietrze do plyty promieniuj^cej, po czym nalezy odczekac 15 minut, az stanowisko siç ustabilizuje i dokonac ponownego pomiaru temperatur. Stanowisko jest gotowe do pracy, gdy temperatury bçd^ miescily siç w podanych tolerancjach.
2.1.1.4 Sposob przeprowadzania badania [21]
• bezposrednio po wyjçciu probki z komory klimatycznej, nalezy umiescic j^. w uchwycie wraz ze wszystkimi warstwami podloza i podkladem. Nastçpnie umiescic uchwyt z probk^ na przesuwanej platformie stanowiska,
• wl^czyc palnik pilotowy, ustawiony w pozycji poziomej 50 mm nad powierzchni^. probki,
• wprowadzic platformç przesuwan^. do komory badawczej i natychmiast zamkn^c drzwi komory. Po uplywie 2 minut opuscic palnik pilotowy tak, aby jego plomienie stykaly siç z powierzchni^. probki 10 mm od krawçdzi uchwytu. Zaznaczac pojawienie siç plomienia oraz jego przejscie przez poszczegolne strefy (110 mm, 210 mm, ..., 810 mm, 910 mm). Od pocz^tku badania i w czasie zgasniçcia plomienia, w odstçpach 10 minutowych mierzyc odleglosc pomiçdzy czolem plomienia a punktem zerowym z dokladnosci^ do 10 mm, obserwuj^c przy tym kazde istotne zjawisko (np. nieustalone spalanie plomieniowe, topnienie, powstanie pçcherzy, czas i miejsce wystçpowania zarzenia po zgasniçciu plomienia, przepalenie probki do podloza),
• badanie nalezy zakonczyc po 30 minutach, chyba ze ustalono dluzszy czas badania,
• kolejne badanie rozpocz^c po osi^gniçciu przez plytç promieniuj^c^ i komorç badawcz^. wartosci temperatur okreslonych w pkt. 7.2.2. normy PN-EN ISO 9239:2004,
• uchwyt do probek powinien miec temperaturç pokojow^. przed zainstalowaniem nowej probki do badan.
Wykonac badanie jednej probki pobranej w jednym kierunku, a drugiej - w kierunku prostopadlym do niego. Badanie, przy ktorym uzyskano najmniejsz^. wartosc lub wartosci CHF i/lub HF-30, nalezy powtorzyc dwukrotnie w tym samym kierunku, tj. wymagana calkowita liczba badan wynosi 4.
2.1.2 Reakcja na ogien - badanie przy dzialaniu pojedynczego plomienia 2.1.2.1 Stanowisko do badan [22]
W sklad stanowiska do badania zapalnosci materialow poddawanych bezposredniemu dzialaniu pojedynczego plomienia wg PN-EN ISO 11925-2:2004 wchodz^.:
• komora spalania zbudowana z plyt z nierdzewnej stali z zaroodpornymi przeszklonymi drzwiami, umozliwiaj^cymi dostçp do komory i obserwacjç przynajmniej od frontu i na jednej z bocznych scian,
• palnik wraz z konstrukj mocowania umozliwiaj^c^ pracç palnika w pionie i pod k^tem 45° w stosunku do osi pionowej,
• uchwyt do prôbek,
• podpora,
• miernik czasu umozliwiaj^cy pomiary w zakresie od 1 do 3600 s z dokladnosci^ do 1 s,
• szablony o wymiarach:
- dlugosc 250-° mm, szerokosc 90+° mm,
- dlugosc 250-0mm, szerokosc 180+0mm,
• przyrz^d do sprawdzania plomienia,
• anemometr umozliwiaj^cy mierzenie prçdkosci przeplywu powietrza na wylocie z komory badawczej o dokladnosci ±0,1 m/s,
• nowy, niebarwiony papier filtracyjny o gramaturze 60 g/m z zawartosci^ popiolu mniejsz^ niz 0,1 %,
• tacka, o wymiarach 100 mm x 50 mm i glçbokosci 10 mm, wykonana z folii aluminiowej,
• butla z gazem propan.
Ryc.2. Stanowisko do badania zapalnosci materialów poddawanych bezposredniemu
dzialaniu pojedynczego plomienia
2.1.2.2 Przygotowanie stanowiska do hadan [22]
Sprawdzic prçdkosc przeplywu powietrza w kominie komory badawczej, która powinna wynosic (0,7±0,1) m/s. Pomiaru nalezy dokonac przy wl^czonym palniku pilotowym i z otwartym okapem wentylacyjnym.
Wyj^c szesc próbek do badan z komory klimatycznej i zbadac je w ci^gu 30 minut. Jesli to konieczne, próbki do badan powinny byc przenoszone z komory klimatyzacyjnej w szczelnym pojemniku (np. eksykator).
Zamocowac prabkç w uchwycie do próbek tak, aby jeden koniec i dwa boki byly przykryte ramami uchwytu i aby eksponowany koniec próbki znajdowal siç 30 mm od konca ramki.
Nastçpnie nalezy sprawdzic odleglosci palnika od próbki stosuj^c odpowiedni ogranicznik z palnikiem pochylonym pod katem 45°.
Umiescic dwa kawalki papieru filtracyjnego w metalowej tacce pod próbka, nie wczesniej niz 3 min przed pocz^tkiem badania.
2.1.2.3 Przygotowanie probek do badan [22]
Probki wycina siç z materialu do badan korzystaj^c z szablonow, w taki sposob, aby byly reprezentatywne dla badanego wyrobu. Probki do badan powinny miec wymiary: dlugosc 250+Jmm, szerokosc 90+° mm, natomiast probki produktow, dla ktorych zaobserwowano topienie siç i kurczenie pod wplywem ciepla i plomienia bez zaplonu powinny miec wymiary: dlugosc 250-0mm, szerokosc 180+0mm. Trzy probki nalezy wycinac wzdluz i trzy w poprzek.
W przypadku materialow o normalnej grubosci wiçkszej niz 60 mm ich grubosc nalezy zmniejszyc do 60 mm przez obrobkç mechaniczn^ powierzchni nie eksponowanej.
Jesli w warunkach zastosowania wyrob jest mocowany do podkladu, wtedy rowniez probka do badan musi to odzwierciedlac. Podklady do badan dobiera siç na podstawie zastosowania koncowego zgodnie z PN-EN 13238:2002.
Konfiguracja probki do badan powinna odzwierciedlac praktyczne aspekty takie jak typ podkladu, mocowanie do niego itp.
Probki do badan oraz podklady powinny byc sezonowane zgodnie z PN-EN 13238:2002 w temperaturze (23±2)°C oraz w wilgotnosci (50±5)°C, az do osi^gniçcia stalej masy. Bibulç filtracyjn^ sezonuje siç w takich samych warunkach srodowiskowych jak probki do badan i podklady, jednak osi^gniçcie przez bibulç stalej masy nie jest wymagane.
2.1.2.4 Sposob przeprowadzania badania [22]
W trakcie badania w pomieszczeniu powinny byc zachowane warunki temperatury (23±5)°C i wzglçdnej wilgotnosci (50±20)%.
Zapalic palnik w pozycji pionowej i pozwolic na ustabilizowanie siç plomienia. Nastawic zawor palnika do uzyskania wysokosci plomienia rownej (20 ± 0,1) mm stosuj^c przyrz^d do pomiaru wysokosci plomienia. Ta operacja powinna byc przeprowadzana przy palniku odsuniçtym od pozycji ustalonego kontaktu plomienia z probk^, aby unikn^c przypadkowego oddzialywania plomienia na probkç. Wysokosc plomienia musi byc sprawdzana przed kazdym jego przylozeniem.
Nachylic palnik pod katem 45° w stosunku do jego pionowej osi i przesuwac go poziomo az plomien osi^gnie ustalon^. pozycjç kontaktu z probka.
Rozpocz^c mierzenie czasu od momentu pierwszego kontaktu plomienia z próbk^.. Stosowac czas oddzialywania plomienia 15 sa nastçpnie odsun^c palnik ruchem ci^glym i równomiernym.
Jesli czas dzialania plomienia wynosi 15s, badanie trwa 20s licz^c od pocz^tku przylozenia plomienia.
Badania mog^. byc przeprowadzone dla ekspozycji powierzchniowej, lub krawçdziowej albo dla obydwóch.
Ekspozycja powierzchniowa stosowana jest dla wyrobów zasadniczo plaskich. W ekspozycji tej plomien nalezy przylozyc do punktu na osi srodkowej próbki, znajduj^cego siç w odleglosci 40 mm nad doln^. krawçdzi^..
Nalezy badac kazd^ powierzchniç, która moze byc eksponowana w praktycznym zastosowaniu.
Ekspozycja krawçdziowa stosowana jest dla wyrobów:
• zasadniczo plaskich jedno- lub wielowarstwowych, o grubosci calkowitej równej lub mniejszej niz 3 mm. W takiej sytuacji plomien powinien byc przylozony w srodku dolnej krawçdzi próbki badawczej.
• zasadniczo plaskich jedno- lub wielowarstwowych, o grubosci calkowitej wiçkszej niz 3 mm. W takiej sytuacji plomien powinien byc przylozony w srodku szerokosci dolnej krawçdzi próbki badawczej i w odleglosci 1,5 mm za powierzchnia.
• wyrobów wielowarstwowych o grubosci wiçkszej niz 10 mm. W takiej sytuacji nalezy wykonac dodatkow^. seriç badan na próbkach badawczych obróconych o 90° wokól ich osi pionowej przy dzialaniu plomienia w polowie szerokosci kazdej z warstw.
• które nie s^. zasadniczo plaskie, badanych w formie praktycznego zastosowania. W takiej sytuacji plomien powinien byc przylozony powierzchniowo i krawçdziowo. Jesli produkt topi siç i kurczy - cofa przed plomieniem nie zapalaj^c siç przy dzialaniu
plomienia, wtedy produkt nalezy badac zgodnie z procedure badan dla materialów termokurczliwych.
Po badaniu dla kazdej z badanych próbek zanotowac nastçpuj^ce dane:
• wyst^pienie zapalenia,
• osi^gniçcie przez wierzcholek plomienia odleglosci 150 mm powyzej punktu przylozenia plomienia i czas, po którym to nast^pilo,
• wyst^pienie zapalenia papieru filtracyjnego (miara wyst^pienia plon^cych odpadów),
• obserwacje wizualne fizycznego zachowania siç prôbki. 2.2. Meble tapicerowane
Zgodnie z wymaganiami polskich przepisow [4] pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 200 osob doroslych lub 100 dzieci, w ktorych miejsca do siedzenia s^. ustawione w rzçdach, powinny bye wyposazone w fotele i inne siedzenia trudno zapalne oraz nie wydzielaj^ce produktow rozkladu i spalania, okreslonych jako bardzo toksyczne.
Zapalnose mebli tapicerowanych oceniana jest w oparciu o badania wykonywane zgodnie z normami:
• PN-EN 1021-1:2007 Meble. Ocena zapalnosci mebli tapicerowanych - Czçsé 1:
Zrôdlo zaplonu: tl^cy papieros,
• PN-EN 1021-2:2007 Meble. Ocena zapalnosci mebli tapicerowanych - Czçsé 2:
Zrôdlo zaplonu: rôwnowaznik plomienia zapalki.
Zarôwno w przypadku materacôw jak i mebli tapicerowanych badaniu poddaje siç uklady tapicerskie zlozone z materialu pokryciowego (tkaniny lub dzianiny) oraz wypelnienia.
Kryteria oceny reakcji na ogien mebli tapicerowanych przy obu zrôdlach zaplonu (tl^cy papieros i rôwnowaznik plomienia zapalki) maj^ charakter opisowy i dotycz^. zjawiska postçpuj^cego tlenia lub palenia siç plomieniem badanego ukladu.
Wedlug interpretacji Instytutu Inzynierii Materialôw Wlôkienniczych, uklad tapicerski jest trudno zapalny, jezeli w warunkach badania nie wyst^pilo tlenie ani palenie siç plomieniem skladnikôw ukladu tapicerskiego. [41]
2.2.1 Ocena zapalnosci mebli tapicerowanych [11, 12]
Badania zapalnosci mebli tapicerowanych dotyczy ukladôw z materialôw takich jak materialy pokryciowe i wypelnienia uzywane w siedziskach tapicerowanych wystawionych na dzialanie zrôdla zaplonu w postaci tl^cego siç papierosa lub rôwnowaznika plomienia zapalki. W badaniu oznacza siç tylko zapalnose kombinacji materialôw uzywanych w siedziskach tapicerowanym, a nie zapalnose poszczegôlnego, gotowego mebla zawieraj^cego te materialy. Badanie daje obraz zapalnosci, lecz nie daje gwarancji jej zachowania siç gotowego mebla w warunkach pozarowych.
Uklad tapicerski przygotowany jest tak, aby reprezentowae pol^czenie miçdzy siedziskiem i oparciem (lub siedziskiem i podlokietnikiem) w formie, w jakiej moze to miee miejsce
w typowym krzesle. Zapalnosc ukladu oznacza siç, przykladaj^c materialy tytoniowe uzywane przez palaczy, np. papierosy lub plomien palnika bçd^cy rownowaznikiem plomienia zapalki. Metoda umozliwia oznaczanie zapalnosci calego ukladu materialow, tj. material pokryciowy zewnçtrzny, material pokryciowy wewnçtrzny, wypelnienie itp., jaki zostal utworzony na urz^dzeniu badawczym. Wynikow badan nie nalezy odnosic do zachowania siç pojedynczego komponentu.
2.2.1.1 Stanowisko do badan [11,12]
Stanowisko do badan wg norm PN-EN 1021-1:2007 i PN-EN 1021-1:2007 sklada siç z nastçpuj^cych elementow:
• urz^dzenie badawcze, ktore sklada siç z dwoch prostok^tnych ram pol^czonych zawiasami, z mozliwosci^. zablokowania pod k^tem prostym wzglçdem siebie,
• obudowy do badan, ktorç stanowi pomieszczenie o pojemnosci wiçkszej niz 20 m albo mniejsze, w ktorym jednak musi zostac zapewniony przeplyw powietrza na wylot,
• zegar umozliwiaj^cy pomiar czasu w zakresie co najmniej 1 h z dokladnosci^, do 1 s,
• zrodlo zaplonu:
- tl^cy siç papieros (papierosa bez filtra) o nastçpuj^cych parametrach: dlugosc: (68 ± 2) mm, srednica: (8 ± 0,5) mm, masa: (0,95 ± 0,1) g.
- rownowaznik plomienia zapalki stanowi palnik w postaci rurki palnika wykonanej ze stali nierdzewnej pol^czonej elastycznym przewodem rurowym, przez przeplywomierz, ze zbiornikiem zawieraj^cym gaz butan.
2.2.1.2 Przygotowanie stanowiska do badan [11,12]
Badanie przeprowadza siç w srodowisku pozbawionym przeci^gow (prçdkosc przeplywu mniejsza niz 0,2 m/s), o temperaturze otoczenia (20 ± 10)°C i wilgotnosci wzglçdnej od 15 % do 80 %, w ktorym umieszcza siç urz^dzenie badawcze wraz z niezbçdnym oprzyrz^dowaniem (zaleznym od rodzaju zrodla zaplonu) nalezy umiescic w pomieszczeniu wolnym od przeci^gow, wyposazonym w wentylacje mechaniczna wywiewn^..
2.2.1.3 Przygotowanieprobek do badan [11,12]
Materialy do badan powinny byc bezposrednio przed badaniem klimatyzowane przez co najmniej 24 h, w temperaturze: (23 ± 2)°C i wilgotnosci wzglçdnej powietrza: (50 ± 5) %.
Materialow piankowych nie nalezy badac co najmniej przez 72 h po wyprodukowaniu. Dodatkowo wszystkie materialy pokryciowe zewnçtrzne i wewnçtrzne, ktore byly zabezpieczone chemicznie w celu zmniejszenia zapalnosci, nalezy - przed poddaniem klimatyzacji poddac procedurze nas^czania wod^. i suszenia.
Jezeli nie wiadomo, czy material byl zabezpieczony chemicznie (czy nie), nalezy przeprowadzie procedure nas^czania i suszenia.
Wymiar materialu pokryciowego zewnçtrznego niezbçdnego do kazdego badania powinien wynosie (800 x 650) mm.
Do kazdego badania niezbçdne s^. dwie prôbki wypelnienia o nastçpuj^cych wymiarach:
a. jedna prôbka (450 ± 5) mm x (300 ± 5) mm x (75 ± 2) mm grubose;
b. jedna prôbka (450 ± 5) mm x (150 ± 5) mm x (75 ± 2) mm grubose.
Wypelnienie powinno odtwarzae gôrne 75 mm ukladu wyscielaj^cego.
Przed przyst^pieniem do badan nalezy:
• otworzye stelaz badawczy i przeci^gn^e material pokryciowy i rozdzielaj^cy, jezeli taki jest, poza sworzen zawiasu,
• prôbki wypelnienia polozye pod material pokryciowy i umiescie w zaglçbieniach ramy,
• pozostawie 20 mm zakladkç na wewnçtrznej stronie ramy i przymocowae material na gôrze, spodzie i na bokach za pomoc^ zaciskôw,
• upewnie siç czy material jest dobrze przymocowany i rôwno napiçty,
• nastçpnie zablokowae ramy pod k^tem prostym.
Kolejne etapy przeprowadzenia badania zapalnosci mebli tapicerowanych odpowiednio dla kazdego ze zrôdel zaplonu przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 3
Sposôb przeprowadzania badania zapalnosci mebli tapicerowanych w zaleznosci od
zrôdla zaplonu [11, 12]
PN-EN 1021-1: 2007 zrôdlo zaplonu - tlqcy siç papieros PN-EN 1021-2: 2007 zrôdlo zaplonu - rôwnowaznik plomienia zapalki
Przylozenie zrôdla zaplonu
Zapalie papierosa i wci^gn^e przez niego powietrze, az jego koniec jasno siç rozzarzy. Spalaj^c nie mniej niz 5 mm i nie wiçcej niz 8 mm papierosa. Zapalie butan wyplywaj^cy z rurki palnika, wyregulowae przeplyw gazu do okreslonej wielkosci i pozwolie na ustabilizowanie siç przeplywu przez co najmniej 2 min.
Ulozye tl^cy siç papieros wzdluz pol^czenia pionowego i poziomego ukladu badanego, tak aby papieros nie byl oddalony mniej niz 50 mm od krawçdzi bocznej lub sladôw po poprzednich badaniach i rôwnoczesnie uruchomie zegar.
Ustawie rurkç palnika osiowo wzdluz pol^czenia pomiçdzy pionow^ i poziom^ czçsci^. urz^dzenia badawczego, tak aby plomien nie znajdowal siç w odleglosci mniejszej niz 50 mm od jednej z krawçdzi bocznych i jednoczesnie wl^czye zegar. Pozwolie na palenie siç gazu przez (15 ± 1) s, po czym ostrozne usun^é rurkç palnika z badanej prôbki.
Jezeli istniejq, miejsca o rozwi^zaniach konstrukcyjnych mog^cych miee wplyw na odpornose na zapalenie, wtedy badanie nalezy przeprowadzie w miejscu najbardziej niekorzystnym. Obserwowae przebieg spalania i zanotowae dowody tlenia progresywnego lub obecnose plomienia wewn^trz zestawu i/lub materialu pokryciowego.
Jezeli zostanie zauwazone tlenie progresywne lub zaplon plomieniem elementôw tapicerki, zagasie badany uklad i zanotowae ten fakt, l^cznie z czasem, ktôry uplyn^l od przylozenia zrôdla zaplonu do gaszenia.
Jezeli nie zaobserwowano tlenia progresywnego ani zaplonu plomieniem lub papieros nie wypalil siç na calej dlugosci, zanotowae to i powtôrzye badanie z nowym papierosem umieszczonym w nowej pozycji nie mniej niz 50 mm od uszkodzen powstalych przy poprzednich prôbach.
Jezeli zaobserwowano zaplon tleniem progresywnym lub zaplon plomieniem elementôw tapicerki przy drugim papierosie, ugasie uklad badany i zanotowae ten fakt, l^cznie z czasem, ktôry uplyn^l od przylozenia zrôdla zaplonu do gaszenia.
Jezeli nie zaobserwowano tlenia progresywnego ani zaplonu plomieniem lub papieros nie wypalil siç na calej dlugosci, zanotowae to i przyst^pie do badania koncowego
Badanie koncowe
Rozmontowae uklad tapicerski i przeprowadzie oglçdziny od wewn^trz pod k^tem objawôw tlenia progresywnego. W przypadku stwierdzenia jego obecnosci ugasie uklad badawczy i zanotowae, ze zaplon mial miejsce.
Dla celôw bezpieczenstwa upewnie siç, ze wszystkie tl^ce siç ogniska ustaly, zanim pozostawi siç stanowisko badawcze bez nadzoru.
Jezeli nie stwierdzono tlenia progresywnego, zanotowae brak zaplonu
W trakcie badania obserwuje siç wszelkiego rodzaju zachowania uznawane za objawy zaplonu typu tlenie progresywne lub zaplonu plomieniem. Wszystkie nizej wymienione rodzaje zachowania uwaza siç za zaplon typu tlenie progresywne:
a. kazdy uklad badany, ktorego zachowanie wskazuje na spalanie narastaj^ce w taki sposob, ze kontynuacja badania jest niebezpieczna i konieczne jest czynne gaszenie,
b. kazdy uklad badany, ktory tli siç, az ulegnie w duzej mierze zniszczeniu podczas badania,
c. kazdy uklad badany, ktory tli siç az do granic probki, mianowicie, powierzchni gornej lub dolnej, ktoregokolwiek boku; lub na calej grubosci w czasie trwania badania,
d. kazdy uklad badany, ktory tli siç po uplywie 1 godziny od rozpoczçcia badania,
e. kazdy uklad badany, ktory podczas badania koncowego wykazuje oznaki aktywnego tlenia.
Natomiast za zaplon plomieniem uwaza siç pojawienie jakichkolwiek plomieni zainicjowanych przez zrodlo zaplonu.
2.2.2 Ocena zapalnosci materacow i tapicerowanych podstaw lezysk [9, 10]
Zapalnosc materacow, poduch materacowych oraz tapicerskich podstaw lezysk z wyl^czeniem materacow wypelnianych powietrzem i lozek wodnych, oceniac mozna w oparciu o badania zgodnie z normami:
• PN-EN 597-1:1999 Meble. Ocena zapalnosci materacow i tapicerowanych podstaw lezysk. Zrodlo zaplonu: tl^cy papieros,
• PN-EN 597-2:1999 Meble. Ocena zapalnosci materacow i tapicerowanych podstaw lezysk. Zrodlo zaplonu: rownowaznik plomienia zapalki.
Metody opisane w ww. normach przeznaczone s^. do oceny zapalnosci materacow, tapicerowanych podstaw lezyska lub poduch materacowych poddanych dzialaniu tl^cego papierosa lub rownowaznika plomienia zapalki. Nie dotyczy ona oceny zapalnosci materacow wypelnionych powietrzem i lozek wodnych.
Badania te w zasadzie polegaj^. na poddaniu gornej powierzchni lezyska lub gornej powierzchni materaca, podstawy lezyska lub poduchy materaca kontaktowi z tl^cymi siç papierosami (plomieniem gazowym, bçd^cym rownowaznikiem plomienia zapalki), z takim rozmieszczeniem papierosow (plomienia gazowego), aby mozna bylo zbadac wszystkie strefy o roznych cechach charakterystycznych.
Z uwagi na fakt, iz metody badan wg PN-EN 597-1:1999 i PN-EN 597-2:1999 s^ bardzo zblizone szczególy dotycz^ce badan oraz sposób ich przeprowadzenia przedstawiono w formie tabelarycznej (tabela 4 i 5).
Tabela 4
Szczególy dotyczqce badaй wg PN-EN 597-1:1999 i PN-EN 597-2:1999 [9, 10]
PN-EN 597-1:1999 PN-EN 597-2:1999
Warunki srodowiskowe Badanie wykonuje sie w srodowisku pozbawionym przeci^gów (prçdkosc przeplywu mniejsza niz 0,2 m/s), o temperaturze otoczenia (20 i 10)°C i wilgotnosci wzglednej od 15 % do В0 %.
Klimatyzowanie próbek Materialy do badan i papierosy klimatyzuje sie bezposrednio przed badaniem, przez co najmniej 16 h, w temperaturze: (23 i 2)°C i wilgotnosci wzglednej powietrza: (50 i 5) %.
y ■a z y z P Obudowa do badan Obudowe do badan stanowi pomieszczenie o pojemnosci wiekszej niz 20 m albo mniejsze, w którym jednak musi zostac zapewniony przeplyw powietrza na wylot.
Stelaz Sklada sie z podstawy wykonanej z siatki stalowej, o wymiarach co najmniej (450 x 450) mm, podpartej na wysokosci co najmniej 75 mm nad stalym podlozem.
Zegar Zegar powinien umozliwiac pomiar czasu w zakresie co najmniej 1 godziny z dokladnosci^, do 1 s.
Zródlo zaplonu Tlqcy papieros (papierosa bez ustnika): - dlugsc: (70 i 4) mm, - srednica: (В i 0,5) mm, - masa: (1 i 0,1) g. Podczas badania szybkosc tlenia papierosa powinna wynosic (l2,0i3,0)min/50 mm. Na papierosie zaznaczyc odleglosci 5 mm i 55 mm mierz^c od konca, który Równowaznik plomienia zapalki Rurka palnika, skladaj^ca sie z: odcinka rury ze stali nierdzewnej [o srednicy zewnetrznej (В i 0,1) mm, srednicy wewnetrznej (6,5 ±0,1) mm i dlugosci (200 i 5) mm] pol^czona elastycznym przewodem rurowym o dlugosci (2,5^3,0) m i srednicy wewnetrznej (7±1) mm, przez przeplywomierz, ze zbiornikiem zawieraj^cym butan.
bçdzie zapalony. Po zapaleniu papierosa trzymac go poziomo na drucie wsuniçtym nie glçbiej niz 13 mm od nie zapalonego konca. Zanotowac czas zuzyty na tlenie pomiçdzy znakami 5 mm i 55 mm.
Zbiornik z gazem powinien byc wyposazony w dokladny zawor steruj^cy lub zawor dwupolozeniowy i regulator cisnienia zapewniaj^cy cisnienie wylotowe o wartosci nominalnej 2,8 kPa. Przeplywomierz nalezy wykalibrowac tak, aby przy 25 °C dostarczal gazowy butan z prçdkosci^ przeplywu wynosz^ca, (45±2)ml/min, co odpowiada wysokosci plomienia okolo 35 mm w 25 °C.
Probki do badan
Probka do badan powinna byc reprezentatywna dla skladnikow i wykonczenia gotowego materaca, poduchy materaca lub tapicerowanej podstawy lezyska.
Jezeli dwie powierzchnie rozni^ siç w jakis sposob, to badanie trzeba wykonac na obu stronach.
Mala skala
W przypadku badan w malej skali, probka do badan powinna miec ksztalt prostok^tny o wymiarach minimalnych 450 mm x 350 mm x grubosc nominalna gotowego materaca, poduchy materaca lub tapicerowanej podstawy lezyska.
Probka powinna zawierac proponowany rodzaj wykonczenia krawçdzi, np. brzegi zwykle, wykonczone rulonikiem lub tasm^.. Nalezy zachowac reprezentatywne naprçzenie materialu pokryciowego. Probka powinna reprezentowac zamierzony sposob wykonczenia materaca, poduchy materaca lub tapicerowanej podstawy lezyska, np. pikowanie lub stebnowanie.
Wielkosc naturalna
W badaniach pelnowymiarowych tj. w skali 1:1 probkç do badan stanowi rzeczywisty wyrob.
Kryteria tlenia
Wszystkie nizej wymienione rodzaje zachowania uwaza siç za palenie w postaci postçpujqcego tlenia gdy:
f. probka wykazuje wzmagaj^ce siç palenie, niebezpieczne w razie kontynuowania badania i wymaga aktywnego gaszenia;
g. probka tli siç az do calkowitego strawienia przez ogien w czasie trwania badania; h. probka tli siç na calej grubosci w czasie trwania badania; i. probka tli siç dluzej niz godzinç; j. probka podczas koncowych oglçdzin wykazuje slad zwçglenia inny niz przebarwienie, w odleglosci wiçkszej niz 50 mm od najblizszego miejsca pocz^tkowego polozenia zrodla, w dowolnym kierunku poziomym.
Kryteria palenia Natomiast za palenie siç Za palenie siç plomieniem uwaza
siç plomieniem plomieniem uwaza siç siç wszystkie wymienione nizej
wystçpowanie plomieni typy zachowan gdy:
zapocz^tkowanych przez zrodlo a. probka wykazuje
postçpuj^cego tlenia. wzmagaj^ce siç spalanie,
tak ze niebezpieczne jest
kontynuowanie badania
i wymaga aktywnego
gaszenia;
b. probka w czasie trwania
badania pali siç, az do
calkowitego strawienia
przez ogien;
c. probka, na ktorej w czasie
badania czolo plomienia
osi^ga jej brzegi lub
przechodzi przez cal^. jej
grubosc;
d. palenie trwa dluzej niz 120
s po usuniçciu rurki
palnika.
Dokladnosc wymiarow Wszystkie wymiary nalezy podac z dokladnosci^ do ± 1 mm
Tabela 5
Procedura badan wg PN-EN 597-1:1999 i PN-EN 597-2:1999 [9, 10]
PN-EN 597-1:1999 PN-EN 597-2:1999
Przygotowanie
W przypadku badania w malej skali, umiescic prôbkç na stelazu do badan. W przypadku badan pelnowymiarowych: • podstawy lezyska badac na powierzchni poziomej (nalezy przymocowac nogi do podstawy lezyska, jezeli znajduj^ siç one na rzeczywistym wyrobie), • materace albo poduchy materacowe badac stelazu do badan. Badanie przeprowadzic w ci^gu 5 min od zakonczenia klimatyzowania prôbki.
Przylozenie zrôdla zaplonu
Zapalic papierosa i wci^gn^c przez niego powietrze, az jego koniec jasno siç rozzarzy. Spalaj^c nie mniej niz 5 mm i nie wiçcej niz 8 mm papierosa. Zapalic butan wyplywaj^cy z rurki palnika, wyregulowac przeplyw gazu do okreslonej wielkosci i pozwolic na ustabilizowanie siç przeplywu przez co najmniej 2 min.
Tl^cy papieros umiescic w miejscu znajduj^cym siç na plaskiej czçsci gôrnej powierzchni, w odleglosci nie mniejszej niz 50 mm od najblizszej krawedzi lub od jakichkolwiek sladôw poprzedniego badania i jednoczesnie wl^czyc zegar. Badanie powtôrne mozna wykonac jednoczesnie z pierwszym badaniem, zachowuj^ce pomiçdzy papierosami odleglosc co najmniej 100 mm. Umiescic plomien na miejscu na plaskiej czçsci gôrnej plaszczyzny, co najmniej 100 mm od najblizszej krawçdzi lub jakichkolwiek sladôw pozostawionych w wyniku wczesniejszego badania i jednoczesnie wl^czyc zegar. Rurka palnika powinna byc usytuowana poziomo i stykac siç z prôbk^ do badan.
Tam gdzie prôbka do badan ma krawçdzie wykonczone rulonikiem lub tasm^, lub jest stebnowana lub pikowana, dodatkowe papierosy (palniki) umiescic na krawçdzi tasmy, w rowku linii pikowania i na stebnowaniach.
Obserwowac postçp spalania i zanotowac kazde pojawienie siç postçpuj^cego tlenia lub palenia siç plomieniem prôbki do Pozwolic na palenie siç gazu przez (15 ± 1) s.
badan.
Jezeli zaobserwuje siç postçpuj^ce tlenie lub palenie siç plomieniem probki do badan, nalezy probkç ugasic, zanotowac czas i przyczynç przerwania badania, opisac typ palenia siç, ktory wyst^pil, i przerwac badanie.
Jezeli nie zauwazy siç postçpuj^cego tlenia lub palenia siç plomieniem probki do badan lub papieros wygasnie przed spaleniem siç calej jego dlugosci, powtorzyc probç z nowym papierosem umieszczonym w nowym miejscu. Jezeli nie zaobserwuje siç palenia siç plomieniem probki do badan, powtorzyc badanie w nowym miejscu.
Jezeli w powtornym badaniu zaobserwuje siç postçpuj^ce tlenie lub palenie siç plomieniem, nalezy ugasic probkç, zanotowac czas i przyczynç zatrzymania badania, opisac typ palenia, ktory wyst^pil.
Jezeli w powtornym badaniu nie zaobserwuje siç postçpuj^cego tlenia lub palenia siç plomieniem albo jezeli papieros zgasnie przed wypaleniem siç na calej dlugosci, zapisac niepalnosc i zatrzymac zegar. Jezeli w powtornym badaniu nie zaobserwuje siç postçpuj^cego tlenia lub palenia siç plomieniem zapisac niepalnosc i zatrzymac zegar.
Oglçdziny koncowe
Poniewaz moze zdarzyc siç postçpuj^ce tlenie nie do wykrycia z zewn^trz, natychmiast po zakonczeniu badania rozebrac probkç i obejrzec j^. od wewn^trz poszukjce postçpuj^cego tlenia. Jezeli sieje wykryje, ugasic probkç, zanotowac godzinç i przyczynç przerwania badania i zapisac, ze wyst^pilo palenie w postaci postçpuj^cego tlenia. Ze wzglçdow bezpieczenstwa, przed pozostawieniem stelaza bez opieki nalezy upewnic siç, ze tlenie calkowicie ustalo.
Komentarza wymaga zwrot uzyty w przedmiotowych normach dotycz^cy oceny wynikow badan tj. „Jezeli w powtornym badaniu nie zaobserwuje siç postçpuj^cego tlenia lub palenia siç plomieniem zapisac niepalnosc i zatrzymac zegar." oraz „Jezeli w powtornym badaniu nie zaobserwuje siç postçpuj^cego tlenia lub palenia siç plomieniem albo jezeli papieros zgasnie przed wypaleniem siç na calej dlugosci, zapisac niepalnosc i zatrzymac zegar."
Oczywiscie w tym przypadku nie moze byc mowy o niepalnosci, mozna tu mówic
jedynie o nie zapaleniu sie próbek pod wplywem dzialania znormalizowanych zródel
zaplonu. Bl^d ten najprawdopodobniej wynika z niewlasciwej interpretacji oryginalu normy
przez tlumacza.
Literatura
1. Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich w sprawie zblizenia ustaw i aktów wykonawczych Panstw Czlonkowskich dotycz^cych wyrobów budowlanych (В9/10б/EEC).
2. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. Nr В9, poz. 414 z pózn. zm.).
3. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpozarowej ( Dz. U. Nr В1, poz. 351 z pózn. zm.).
4. Rozporz^dzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadac budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. б90 z pózn. zm.).
5. Proj ekt Rozporz^dzenia Ministra Budownictwa zmieniaj ^cy rozporz^dzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadac budynki i ich usytuowanie (wt36_projekt 17_2007_01_09 z dnia 14.01.2007).
6. Dokument interpretacyjny do Dyrektywy 89/106/EEC dotycz^cej wyrobów budowlanych. Wymaganie podstawowe nr 2. Bezpieczenstwo pozarowe. Seria: Dokumenty Unii Europejskiej Dotycz^ce Budownictwa, tom 3, ITB, Warszawa, 1995.
7. PN-88/B-02855 Ochrona przeciwpozarowa budynków. Metoda badania wydzielania toksycznych produktów rozkladu i spalania materialów.
В. PN-89/B-02856 Ochrona przeciwpozarowa budynków. Metoda badania wlasciwosci dymotwórczych materialów.
9. PN-EN 597-1 Meble. Ocena zapalnosci materaców i tapicerowanych podstaw lezysk. Zródlo zaplonu: tl^cy papieros.
10. PN-EN 597-2 Meble. Ocena zapalnosci materaców i tapicerowanych podstaw lezysk. Zródlo zaplonu: równowaznik plomienia zapalki.
11. PN-EN 1021-1:2007 Meble. Ocena zapalnosci mebli tapicerowanych - Czesc 1: Zródlo zaplonu: tl^cy papieros.
12. PN-EN 1021-2:2007 Meble. Ocena zapalnosci mebli tapicerowanych - Czçsc 2: Zrodlo zaplonu: rownowaznik plomienia zapalki.
13. PN-EN 1101:1999 Wyroby wlokiennicze. Zachowanie podczas palenia. Zaslony i firanki. Szczegolowa procedura wyznaczania zapalnosci pionowo umieszczonych probek (maly plomien) wraz ze zmian^ PN-EN 1101:1999/A1:2006.
14. PN-EN 1102:1999 Wyroby wlokiennicze. Zachowanie podczas palenia. Zaslony i firanki. Szczegolowa procedura wyznaczania rozprzestrzeniania siç plomienia na pionowo umieszczonych probkach.
15. PN-EN ISO 1182:2004 Badania reakcji na ogien wyrobow budowlanych - Badania niepalnosci.
16. PN-EN 1624:2002 Zachowanie siç przemyslowych i technicznych wyrobow wlokienniczych podczas palenia - Metoda wyznaczania rozprzestrzeniania siç plomienia na pionowo umieszczonych probkach.
17. PN-EN 1625:2002 Zachowanie siç przemyslowych i technicznych wyrobow wlokienniczych podczas palenia - Metoda wyznaczania zapalnosci pionowo umieszczonych probkach.
18. PN-EN ISO 1716:2004 Badania reakcji na ogien wyrobow budowlanych - Okreslanie ciepla spalania.
19. PN-EN ISO 6940:2005 Wyroby wlokiennicze - Zachowanie siç podczas palenia -Wyznaczanie zapalnosci pionowo umieszczonych probek.
20. PN-EN ISO 6941:2005 Wyroby wlokiennicze - Zachowanie siç podczas palenia -Pomiar wlasciwosci rozprzestrzeniania siç plomienia na pionowo umieszczonych probkach.
21. PN-EN ISO 9239-1:2004 Badania reakcji na ogien posadzek - Czçsc 1: Okreslanie wlasciwosci ogniowych metod^ plyty promieniuj^cej.
22. PN-EN ISO 11925-2:2004 Badania reakcji na ogien. Zapalnosc materialow poddawanych bezposredniemu dzialaniu plomienia. Czçsc 2: Badania przy dzialaniu pojedynczego plomienia.
23. PN-EN 13501-1:2008 Klasyfikacja ogniowa wyrobow budowlanych i elementow budynkow - Czçsc 1 : Klasyfikacja na podstawie badan reakcji na ogien.
24. PN-EN 13772: 2004 Wyroby wlokiennicze. Zachowanie podczas palenia. Zaslony i firanki. Pomiar rozprzestrzeniania plomienia na pionowo umieszczonych probkach poddanych dzialaniu duzego zrodla zaplonu.
25. PN-EN 13773: 2004 Wyroby wlókiennicze. Zachowanie podczas palenia. Zaslony i firanki. System klasyfikacji.
26. PN-EN ISO 13943:2002 Bezpieczenstwo pozarowe - Terminologia.
27. Instrukcja ITB z dziedziny: Bezpieczenstwo Pozarowe Budynków, Nr 401/2004, Przyporz^dkowanie okresleniom wystepuj^cym w przepisach techniczno-budowlanych klas reakcji na ogien wedlug PN-EN, Warszawa, 2004.
2В. Borowy A., Aktualny stan normalizacji w obszarze bezpieczenstwa pozarowego w UE, Seminarium Dzien otwarty Zakladu Badan Ogniowych, Warszawa, 2004.
29. Borowy A., Kolbrecki A, Ustalenia aprobacyjne i decyzje UE, Seminarium Wprowadzamy Klasyfikacje Ogniow^ Unii Europejskiej, Warszawa, 2002.
30. Fangrat, J. „Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych w zakresie reakcji na ogien wedlug CEN", Seminarium Wprowadzamy Klasyfikacje Ogniow^ Unii Europejskiej, Warszawa, 2002.
31. Kapron M, Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich w sprawie zblizenia ustaw i aktów wykonawczych Panstw Czlonkowskich dotycz^cych wyrobów budowlanych (89/106/EEC), Seminarium Konsekwencje Dla Rynku Wyrobów Budowlanych Wynikaj^ce Ze Wst^pienia Polski Do Unii Europejskiej, Budma, Poznan, 2002.
32. Kolbrecki A., Reakcja na ogien - dokumentacja techniczna i zakres klasyfikacji, Seminarium POMAGAMY SOBIE NAWZAJEM, Warszawa 2003
33. Kolbrecki A., Relacje miedzy klasyfikacje polsk^ i UE w zakresie reakcji na ogien Seminarium Dzien otwarty Zakladu Badan Ogniowych, Warszawa, 2004.
34. Koniuch A., Analiza porównawcza metod okreslania reakcji na ogien wybranych materialów wlókienniczych i elementów wykonczenia wnetrz, Warszawa, 200В
35. Koniuch A., Maloziec D., Opracowanie metodologii oceny zagrozenia pozarowego stwarzanego przez wlókiennicze wyroby wyposazenia wnetrz, Sympozjum Trudno zapalne wyroby wlókiennicze ograniczaj^ce zagrozenia pozarowe w obiektach zabytkowych, Lódz, 2007.
36. Koniuch A., Materialy wlókiennicze na drogach ewakuacyjnych w swietle norm i przepisów, Seminarium CNBOP, Józefów, 2007.
37. Kosiorek M., Cel seminarium i oferta Zakladu Badan Ogniowych, Seminarium Pomagamy Sobie Nawzajem, Warszawa, 2003.
3В. Kosiorek M., Inzynieria bezpieczenstwa pozarowego. Oferta Zakladu Badan Ogniowych, Seminarium Wprowadzamy Klasyfikacje Ogniow^ Unii Europejskiej, Warszawa, 2002.
39. Maloziçc D., Koniuch A., Okreslanie wlasciwosci pozarowych materialow budowlanych i elementow wyposazenia wnçtrz, Seminarium CNBOP, Jozefow, 2008.
40. Maloziçc D., Koniuch A., Okreslenie systemu postçpowania podczas wyposazania obiektow wlokiennicze wyroby wyposazenia wnçtrz, Sympozjum Trudno zapalne wyroby wlokiennicze ograniczaj^ce zagrozenia pozarowe w obiektach zabytkowych, Lodz, 2007.
41. Maloziçc D., Koniuch A., Wlasciwosci pozarowe materialow budowlanych i elementow wyposazenia wnçtrz, Seminarium CNBOP, Jozefow, 2008.
42. Muskalska J., Zachowanie siç wlokienniczych wyrobow wyposazenia wnçtrz pod wplywem ognia, Sympozjum Trudno zapalne wyroby wlokiennicze ograniczaj^ce zagrozenia pozarowe w obiektach zabytkowych, Lodz, 2007.
43. Polka M., Materialy wlokiennicze, materialy niepublikowane
44. Sychta Z., Cechy pozarowe materialow jako kryterium bezpieczenstwa ich uzytkowania, Sympozjum Analityka 2000, Lodz, 2000.
45. Tworek J. A., Sposob wdrazania zharmonizowanych ustalen technicznych Unii Europejskiej, Seminarium Pomagamy Sobie Nawzajem, Warszawa, 2003.
46. Tworek J. A., Rynek wyrobow budowlanych w Unii Europejskiej. Harmonizacja a system krajowy, Seminarium Dzien otwarty Zakladu Badan Ogniowych, Warszawa, 2004.
47. Tworek J., Stan wdrozenia Dyrektywy 89/106/EWG w panstwach Unii Europejskiej, Seminarium Konsekwencje Dla Rynku Wyrobow Budowlanych Wynikaj^ce Ze Wst^pienia Polski Do Unii Europejskiej, Budma, Poznan, 2002.
48. Winters H., Palnosc tekstyliow i mozliwosc ich trudnopalnego wykonczenia, Sympozjum Analityka 2000, Lodz, 2000.
49. Wisniewski, A. „Stan dostosowania polskich przepisow do Dyrektywy", Seminarium Konsekwencje Dla Rynku Wyrobow Budowlanych Wynikaj^ce Ze Wst^pienia Polski Do Unii Europejskiej, Budma, Poznan, 2002.
