CC BY
51
st. kpt. mgr inz. Daniel MALOZI^C
Zaklad-Laboratorium Badan Chemicznych i Pozarowych, CNBOP kpt. mgr inz. Ariadna KONIUCH
Biuro Rozpoznawania Zagrozen, Komenda Glowna Panstwowej Strazy Pozarnej
METODY OKRESLANIA REAKCJI NA OGIEN WYBRANYCH MATERIALOW WLOKIENNICZYCH I ELEMENTOW WYKONCZENIA WN^TRZ - czesc II
Streszczenie
W niniejszym artykule przedstawiono zagrozenie pozarowe materialow wlokienniczych, ktore najcz?sciej mog^ znalezc si? na drogach ewakuacyjnych tj. dywany i wykladziny podlogowe, meble tapicerowane w tym materace i tapicerowane podstawy lezysk, pionowo umieszczone materialy wlokiennicze w tym zaslony i firany oraz wyroby przemyslowe i techniczne.
Summary
These article contains fire hazard of textile fabrics which are most often spotted on escape rotes for example carpets and floor coverings, curtains, upholster furniture such as mattresses and many others textile goods.
Wst^p
Jednym z najistotniejszych elementow kontroli dynamiki rozwoju pozaru jest wlasciwy dobor elementow wykonczenia wn?trz. Do prawidlowego doboru w wysokim stopniu przyczynic si? moze jednolity system badan pozarowych materialow znajduj^cych si? m.in. na drogach ewakuacyjnych.
Problematyka bezpieczenstwa pozarowego zwi^zanego z wlasciwosciami palnymi, dymotworczosci^. i wydzielaniem toksycznych produktow rozkladu stanowi najbardziej widoczny aspekt bezpieczenstwa ich uzytkowania. Wi?kszosc obecnie stosowanych materialow wlokienniczych, charakteryzuje si? niewielk^. odpornosci^. na dzialanie ognia, oznacza to, ze wyroby te bardzo cz?sto b?d^ decydowac o skali i zasi?gu rozwoju pozarow w budynkach.
Obowi^zuj^ce w krajach europejskich (takze w Polsce) wymagania dla wlókienniczych elementów wyposazenia wn?trz w zakresie bezpieczenstwa pozarowego dotycz^. najcz?sciej kilku parametrów wyznaczonych znormalizowanymi metodami:
• zapalnosc okreslana najkrótszym czasem dzialania plomienia zapalaj^cego, po którym próbka ulega zapaleniu,
• szybkosc rozprzestrzeniania plomienia po powierzchni próbki,
• intensywnosc wydzielania ciepla podczas palenia próbki,
• emisja toksycznych produktów rozkladu i spalania,
• dymotwórczosc materialów.
Podczas badania ww. parametrów obserwacji poddaje si? takze takie procesy jak: czas nast?pczego palenia po odsuni?ciu zródla zaplonu, zarzenie próbki, wielkosc zw?glenia, tlenie, odrywanie si? od próbki pal^cych szcz^tków. W zaleznosci od sposobu uzytkowania wyrobów wlókienniczych, bada si? je w pozycji:
• pionowej jak np. kotary, zaslony, firanki,
• poziomej jak np. dywany i wykladziny podlogowe,
• reprezentuj^cej zastosowanie rzeczywiste jak np. uklady tapicerskie, fotele, materace, tapicerowane podstawy lezysk,
• w skali rzeczywistej jak np. materace, tapicerowane podstawy lezysk.
W oparciu o wartosci powyzszych parametrów, badane materialy podlegaj^. klasyfikacji, która nast?pnie powinna dawac podstaw? do zastosowania sprawdzonych wyrobów wlókienniczych w obiektach o róznym przeznaczeniu i róznych wymaganiach bezpieczenstwa pozarowego.
Jednym z najistotniejszych problemów dotycz^cych tematyki badan wlókienniczych elementów wyposazenia wn?trz jest brak korelacji cech palnosci stosowanych w Rozporz^dzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadac budynki i ich usytuowanie. (Dz. U. Nr 75, poz.690 z pózn. zm.) [4] i wyników przeprowadzonej w oparciu o odpowiednie normy, klasyfikacji badan reakcji na ogien wyrobów wlókienniczych.
1. Metody badan wybranych materialów wlókienniczych
W poprzedniej cz?sci artykulu przedstawiono nast?puj^ce metody badan wybranych materialów wlókienniczych:
• wlôkiennicze pokrycia podlogowe:
• reakcja na ogien - okreslanie wlasciwosci ogniowych metod^. plyty promieniuj^cej,
o reakcja na ogien - badanie przy dzialaniu pojedynczego plomienia;
• meble tapicerowane:
o ocena zapalnosci mebli tapicerowanych, o ocena zapalnosci materacôw i tapicerowanych podstaw lezysk. W niniejszej czçsci artykulu przedstawione zostan^ metody badan nastçpuj^cych wybranych materialôw wlôkienniczych:
• Pionowo umieszczone wyroby wlôkiennicze:
o Wyznaczanie zapalnosci i rozprzestrzeniania siç plomienia na pionowo
umieszczonych prôbkach, o wyroby przemyslowe i techniczne, o Zaslony i firany;
• Dymotwôrczosc;
• Toksycznosc.
1.1. Pionowo umieszczone wyroby wlôkiennicze
1.1.1 Wyznaczanie zapalnosci i rozprzestrzeniania siç plomienia na pionowo umieszczonych prôbkach Badania polegaj^ce na wyznaczaniu zapalnosci i rozprzestrzeniania siç plomienia na pionowo umieszczonych prôbkach przeprowadza siç zgodnie z normami:
• PN-EN ISO 6940:2005 Wyroby wlôkiennicze - Zachowanie siç podczas palenia -Wyznaczanie zapalnosci pionowo umieszczonych prôbek, [19]
• PN-EN ISO 6941:2005 Wyroby wlôkiennicze - Zachowanie siç podczas palenia -Pomiar wlasciwosci rozprzestrzeniania siç plomienia na pionowo umieszczonych prôbkach. [20]
Metoda wg PN-EN ISO 6940:2005 przeznaczona wyznaczania zapalnosci pionowo umieszczonych wyrobôw wlôkienniczych oraz wyrobôw przetworzonych, w postaci materialôw jedno- lub wieloskladnikowych (powlekanych, pikowanych, wielowarstwowych, konstrukcji przekladkowych i podobnych ukladôw), na skutek dzialania malego, znormalizowanego plomienia. Natomiast metoda wg PN-EN ISO 6941:2005 przeznaczona
jest do okreslania rozprzestrzeniania siç plomienia na pionowo umieszczonych próbkach ww. wyrobów wlókienniczych.
Niniejsza metoda sluzy do oceny zachowania siç plaskich wyrobów wlókienniczych na skutek kontaktu z plomieniem w warunkach kontrolowanych. Dodatkowo metoda ta umozliwia okreslanie wplywu szwów na zachowanie siç wyrobów pod wplywem ognia.
Badanie polega na poddaniu pionowo umieszczonej próbki wyrobu wlókienniczego dzialaniu plomienia zapalaj^cego.
Stosuje siç dwie metody zapalenia próbki:
• zapalenie powierzchni próbki - dla wszystkich wyrobów wlókienniczych,
• zapalenie brzegu próbki - dla wszystkich wyrobów, które podczas zapalenia powierzchni nie ulegly zapaleniu.
Znajomosc zasad obu tych metod jest niezwykle wazna, gdyz s^. one kanw^. na podstawie, której bada siç wszystkie pionowo umieszczone wyroby tj. techniczne wyroby wlókiennicze czy zaslony i firany.
1.1.1.1 Stanowisko do badan [l9]
Stanowisko do badan zgodnie z wymaganiami normy PN-EN ISO 694G:2GG5 i PN-EN ISO 6941:2GG5 sklada siç z:
• palnika gazowego,
• ramek do mocowania próbek,
• ukladu pomiaru czasu,
• butli z gazem np. gazem propan,
• nitek kontrolnych,
• statywu umozliwiaj ^cego zamocowanie palnika gazowego,
• dwóch szablonów o wymiarach 56Gmm x 17Gmm i 2GGmm x 8Gmm.
1.1.1.2 Przygotowanie stanowiska do badan [l9]
• dokonac pomiaru temperatury (powinna ona zawierac siç w przedziale (1G^3GyC) oraz wilgotnosci wzglçdnej powietrza (która powinna zawierac siç w przedziale (15-8G)%),
• dokonac pomiaru prçdkosci przeplywu powietrza (nie powinna ona byc wiçksza niz G,2 m/s),
• sprawdzic czystosc ramki do mocowania próbek,
• sprawdzic zawory regulacyjne przy palniku,
• sprawdzic zawor i wçze przy butli z gazem,
• ustawic wysokosc plomienia na (25±2) mm przy badaniu zapalania powierzchni lub na (40± 2) mm przy badaniu zapalenia dolnej krawçdzi - ustalaj^c przeplyw gazu zasilaj^cego palnik.
Regulacjç wysokosci plomienia wykonuje siç w pozycji pionowej palnika, po uplywie co najmniej 2 minut od jego zapalenia. W przypadku badania metoda zapalenia powierzchni probki palnik nalezy ustawic wzglçdem pionowo umieszczonej probki. Plomien zapalaj^cy skierowany jest pionowo i oddzialuje na powierzchni ç probki.
1.1.1.3 Przebieg badania wg PN-EN ISO 6940:2005 [19]
Ramkç z napiçt^ na niej probk^ o wymiarach (200x80) mm umieszcza siç w pozycji pionowej.
Probki do badan aklimatyzowane s^. w temperaturze (20±2)°C, przy wilgotnosci wzglçdnej powietrza (65±5)%. Czas od wyjçcia probki z komory klimatycznej do umieszczenia jej w pozycji pionowej nie moze przekraczac 2 minut.
W przypadku badania zapalnosci metoda zapalenia powierzchni probki palnik nalezy ustawic prostopadle do powierzchni probki roboczej, tak aby jego os znajdowala siç 20 mm powyzej linii dolnych igiel i byla skierowana na pionowo liniç srodkow^. powierzchni probki roboczej. Upewnic siç, czy zakonczenie stabilizatora plomienia znajduje siç 17 mm ± 1 mm od powierzchni probki roboczej.
W przypadku badania zapalnosci metod^ zapalenia dolnej krawçdzi probki palnik nalezy ustawic przed probk^ robocz^, ale ponizej jej dolnej krawçdzi, w taki sposob, aby znajdowal siç w plaszczyznie prostopadlej do powierzchni probki roboczej i przechodz^cej przez jej pionowo liniç srodkow^, a os wzdluzna palnika byla nachylona pod k^tem 30° do pionu w stronç dolnej krawçdzi probki roboczej. Plomien skierowany jest poziomo i oddzialuje na powierzchniç probki.
Prôbkç poddaje siç dzialaniu plomienia zapalaj^cego w czasie wystarczaj^cym do zapalenia badanego wyrobu.
Jesli probka ulegla zapaleniu, przylozyc plomien zapalaj^cy na krotszy o 1 s, jesli nie ulegla zapaleniu, przylozyc plomien zapalaj^cy na czas dluzszy o 1 s. Jesli w czasie dzialania plomienia wynosz^cym 1 s nast^pi zaplon probki, zanotowac wynik jako brak zaplonu „0" i powtorzyc badanie, stosuj^c czas dzialania plomienia 1 s. Jesli w czasie dzialania plomienia wynosz^cym 20 s nie nast^pi zaplon probki, powtorzyc badanie, stosuj^c czas 20 s.
Postçpuj^c w powyzszy sposôb nalezy wykonac tak^ ilosc pomiarôw, aby uzyskac co najmniej piçc wynikôw „zapalenia" lub piçc wynikôw „nie zapalenia" prôbek. Gdy zaplon nastçpuje po czasie dzialania plomienia 1 s, prowadzic badanie az do wyst^pienia, przy tym czasie, przynajmniej piçciu przypadkôw zaplonu. Gdy po czasie dzialania plomienia wynosz^cym 20 s nie nastçpuje zaplon, prowadzic badanie az do uzyskania, przy tym czasie przynajmniej piçciu przypadkôw braku zaplonu.
W trakcie badania notuje siç:
• stwierdzenie „wyrôb nie zapala siç w ci^gu 20 s", (jezeli podczas badania nie nast^pilo zapalenie wyrobu),
• zestawienie wynikôw formie tablicy dla kazdego usytuowania prôbki i palnika,
• sredni czas zapalenia obliczony dla kazdego zestawienia wynikôw,
• najkrôtszy czas zapalenia badanego wyrobu wlôkienniczego.
1.1.1.4 Przebieg badania wg PN-EN ISO 6941:2005 [20]
Ramkç z napiçt^ na niej aklimatyzowan^. prôbk^ umiescic nalezy w pozycji pionowej.
Nastçpnie na wysokosci kolejno: 240, 390 i 540 mm od dolnego brzegu prôbki przewlec nitki kontrolne w taki sposôb, aby na kazdym z wymienionych poziomôw znajdowaly siç dwa odcinki: jeden w odleglosci 1 mm, drugi 5 mm od powierzchni prôbki. Czas od wyjçcia prôbki z komory klimatycznej do umieszczenia jej w pozycji pionowej nie moze przekraczac 2 minut.
W przypadku badania rozprzestrzeniania plomienia metod^. zapalenia powierzchni prôbki palnik nalezy ustawic prostopadle do powierzchni prôbki roboczej, tak aby jego os znajdowala siç 20 mm powyzej linii dolnych igiel i byla skierowana na pionow^ liniç srodkow^. powierzchni prôbki roboczej. Upewnic siç, czy zakonczenie stabilizatora plomienia znajduje siç 17 mm ± 1 mm od powierzchni prôbki roboczej.
W przypadku badania rozprzestrzeniania plomienia metod^. zapalenia dolnej krawçdzi prôbki palnik nalezy ustawic przed prôbk^ robocz^, ale ponizej jej dolnej krawçdzi, w taki sposôb, aby znajdowal siç w plaszczyznie prostopadlej do powierzchni prôbki roboczej i przechodz^cej przez jej pionow^ liniç srodkow^, a os wzdluzna palnika byla nachylona pod k^tem 30° do pionu w stronç dolnej krawçdzi prôbki roboczej. Plomien skierowany jest poziomo i oddzialuje na powierzchni ç prôbki.
Probkç poddaje siç dzialaniu plomienia zapalaj^cego w ci^gu 10 s. Jezeli probka nie zapali siç w nastçpnych pomiarach nalezy stosowac czas zapalenia 20 s. Przyjmuje siç, ze nast^pilo zapalenie probki, jezeli jej palenie plomieniowe trwa co najmniej 5 s od momentu usuniçcia plomienia zapalaj^cego.
Po zapaleniu probki obserwuje siç przebieg jej spalania, poszczegolne wartosci czasu przepalenia kolejnych nitek kontrolnych oraz pomiar czasu palenia i czas zarzenia probki. W przypadku badania rozprzestrzeniania plomienia metod^ zapalenia powierzchni probki badanie nalezy wykonac w kierunku wzdluznym i poprzecznym wyrobu.
Dla poszczegolnych usytuowan probki i palnika nalezy wykonac badanie serii szesciu
probek.
Jezeli wynik o najwiçkszej wartosci sposrod uzyskanych dla danej serii probek okaze siç wiçkszy niz najmniejszy wynik o ponad 50%, nalezy takze powtorzyc badanie tej serii probek.
W trakcie badania nalezy notowac:
• stosowany czas zapalenia (10 s lub 20 s),
• wyniki pomiaru czasu od momentu zapalenia palnika, przepalenia pierwszej, drugiej
i trzeciej nitki kontrolnej dla kazdej badanej probki,
• sredni^. arytmetyczn^. czasow rozprzestrzenienia plomienia od pierwszej do drugiej nitki kontrolnej,
• sredni^. arytmetyczn^. wyznaczonych wartosci czasu palenia,
• sredni^. arytmetyczn^. wyznaczonych wartosci czasu zarzenia,
• sredni^. arytmetyczn^. okreslonych dlugosci uszkodzenia,
• zjawiska obserwowane podczas badania np. topienie siç probek, skapywanie kropel,
• odrywanie pal^cych siç fragmentow probek.
Jezeli powtarzano badanie danej serii probek, do okreslenia srednich, nalezy wykorzystac wszystkie uzyskane wyniki. W przypadku wartosci czasu rozprzestrzeniania plomienia nie nalezy obliczac srednich arytmetycznych, jezeli wsrod tych szesciu nie ma przynajmniej trzech wartosci liczbowych.
1.1.2 Wyroby przemyslowe i techniczne
Badania wyrobôw przemyslowych i technicznych przeprowadza sie zgodnie z normami:
• PN-EN 1624:2002 Zachowanie siç przemyslowych i technicznych wyrobôw wlôkienniczych podczas palenia -- Metoda wyznaczania rozprzestrzeniania sie plomienia na pionowo umieszczonych prôbkach, [16]
• PN-EN 1625:2002 Zachowanie siç przemyslowych i technicznych wyrobôw wlôkienniczych podczas palenia -- Metoda wyznaczania zapalnosci pionowo umieszczonych prôbkach. [17]
Sposôb przeprowadzania badan jest bardzo zblizony do badan zaslon i firan. Metody badan obu z tych grup wyrobôw oparte s^. na tych samych normach:
• PN-EN 6940:2005 Wyroby wlôkiennicze - Zachowanie sie podczas palenia -Wyznaczanie zapalnosci pionowo umieszczonych prôbek, [19]
• PN-EN 6941:2005 Wyroby wlôkiennicze - Zachowanie sie podczas palenia -Pomiar wlasciwosci rozprzestrzeniania sie plomienia na pionowo umieszczonych prôbkach. [20]
1.1.2.1 Istotne roznice w metodyce badan pomiqdzy PN-EN 1624:2002 a PN-EN 6941:2005
1. Przed badaniem wszystkie prôbki nalezy poddac procesowi obrôbki wstepnej uwzglçdniaj^c: normy, w ktôrych podano charakterystyke techniczn^ produktu, procedure zalecan^. przez producenta wyrobu lub procedure uzgodnion^. miçdzy zainteresowanymi stronami. Jako obrôbkç wstçpn^. nalezy rozumiec czyszczenie przemyslowych i technicznych wyrobôw wlôkienniczych. Czyszczenie to moze powodowac usuwanie nietrwalych wykonczen lub zmianç struktury materialu, a co wazniejsze moze miec wplyw na jego zachowanie sie podczas palenia.
2. Z materialu poddanego obrôbce wstepnej pobiera sie reprezentatywne prôbki do badan, ktôrych liczba i wymiary powinny odpowiadac wymaganiom PN-EN ISO 6941:2005. Prôbki do badan nie powinny zawierac zadnych charakterystycznych elementôw takich jak szwy czy faldy.
3. Rozprzestrzenianie sie plomienia bada sie zgodnie z PN-EN ISO 6941:2005, jednak z uzyciem wyl^cznie gazu propanu dostepnego w handlu.
4. Dodatkowo w trakcie prowadzenia badan prowadzi siç ocenç wyst^pienia plon^cych oderwanych fragmentów próbki obserwuj^c czy doszlo do zapalenia bibuly filtracyjnej umieszczonej w odleglosci 5G mm od dolnego brzegu badanej próbki.
1.1.2.2 Istotne róznice w metodyce badan pomiqdzy PN-EN 1625:2002 a PN-EN 6940:2005
1. Przed badaniem wszystkie próbki nalezy poddac procesowi obróbki wstçpnej uwzglçdniaj^c: normy, w których podano charakterystykç techniczn^. produktu, procedure zalecan^. przez producenta wyrobu lub procedure uzgodnion^. miçdzy zainteresowanymi stronami. Jako obrabkç wstçpn^. nalezy rozumiec czyszczenie przemyslowych i technicznych wyrobów wlókienniczych. Czyszczenie to moze powodowac usuwanie nietrwalych wykonczen lub zmianç struktury materialu, a co wazniejsze moze miec wplyw na jego zachowanie siç podczas palenia.
2. Z materialu poddanego obróbce wstçpnej pobiera siç reprezentatywne próbki do badan, których liczba i wymiary powinny odpowiadac wymaganiom EN ISO 694g. Próbki do badan nie powinny zawierac zadnych charakterystycznych elementów takich jak szwy czy faldy.
3. Zapalnosc bada siç zgodnie z EN ISO 6940, jednak z uzyciem wyl^cznie gazu propanu dostçpnego w handlu.
4. Dodatkowo w trakcie prowadzenia badan prowadzi siç ocenç wyst^pienia plon^cych oderwanych fragmentów próbki obserwuj^c czy doszlo do zapalenia bibuly filtracyjnej umieszczonej w odleglosci 50 mm od dolnego brzegu badanej próbki.
¡.¡.S Zaslony i firany
W krajach Unii Europejskiej klasyfikacja wyrobów wlókienniczych przeznaczonych na zaslony i firany oparta jest na ocenie zapalnosci i rozprzestrzeniania plomienia po pionowo umieszczonych próbkach wyrobów wlókienniczych, poddanych oddzialywaniu plomienia w warunkach kontrolowanych, przy uzyciu dwóch zródel zaplonu o róznej intensywnosci cieplnej.
Zapalnosc i rozprzestrzenianie plomienia, mierzone zerwaniem 1 i 3 nitki kontrolnej oraz wyst^pieniem plon^cych fragmentów próbki, stanowi podstawç do klasyfikacji wyrobów w piçciostopniowej skali.
Badania zaslon i firan prowadzi siç zgodnie z normami:
• PN-EN 1101:1999 Wyroby wlôkiennicze. Zachowanie podczas palenia. Zaslony i firanki. Szczegôlowa procedura wyznaczania zapalnosci pionowo umieszczonych prôbek (maly plomien) wraz ze zmian^ PN-EN 1101:1999/A1:2006, [13]
• PN-EN 1102:1999 Wyroby wlôkiennicze. Zachowanie podczas palenia. Zaslony i firanki. Szczegôlowa procedura wyznaczania rozprzestrzeniania sie plomienia na pionowo umieszczonych prôbkach, [14]
• PN-EN 13772: 2004 Wyroby wlôkiennicze. Zachowanie podczas palenia. Zaslony i firanki. Pomiar rozprzestrzeniania plomienia na pionowo umieszczonych prôbkach poddanych dzialaniu duzego zrôdla zaplonu. [24]
Badania reakcji na ogien tychze wyrobôw prowadzone zgodnie z wyzej wymienionymi normami s^. rôwniez, jak w przypadku wyrobôw technicznych, oparte na metodach opisanych w normach PN-EN 6940:2005 [19] i PN-EN 6941:2005 [20].
Juz w zakresie normy PN-EN 1101:1999 jest napisane, iz niniejsza metoda zostala opracowana w sposôb umozliwiaj^cy wyznaczenie zapalnosci wyrobôw wlôkienniczych, przeznaczonych na zaslony i firanki, poprzez badanie zgodne z norm^. PN-EN ISO 6940:2005.
Natomiast zakres normy PN-EN 1102:1999 odnosi sie do metody wyznaczania rozprzestrzeniania sie plomienia na wyrobach wlôkienniczych, przeznaczonych na zaslony i firanki, poprzez badanie pionowo umieszczonych prôbek - zgodnie z PN-EN ISO 6941:2005.
Metoda pomiaru rozprzestrzeniania plomienia na pionowo umieszczonych prôbkach poddanych dzialaniu duzego zrôdla zaplonu wedlug PN-EN 13772: 2004 jest rôwniez oparta na EN ISO 6941.
1.1.3.1 Istotne röznice w metodyce badan pomiqdzy PN-EN 1101:1999 wraz ze zmianq PN-EN 1101:1999/A1:2006 a PN-EN 6940:2005
1. Przed badaniem wszystkie prôbki nalezy poddac procesowi prania okreslonemu na wszywce informacyjnej. W przypadku, gdy metoda prania nie zostala podana material do badan poddaje sie praniu zgodnie z jedn^. z dwôch normatywnie okreslonych metod. Z wypranego materialu pobiera sie reprezentatywne prôbki do badan, ktôrych liczba i wymiary powinny odpowiadac wymaganiom PN-EN ISO 6940:2005.
2. Przed badaniem zapalnosci nalezy przeprowadzic badanie wstepne, w celu okreslenia czasu dzialania plomienia, od ktôrego bedzie rozpoczynane badanie, stosuj^c czas
dzialania plomienia 1 s, wydluzaj^c go o 1 s do 5 s, nastçpnie zastosowac czas 10 s, 15 s i 20 s.
3. Inny sposób klasyfikacji otrzymanych wyników. Klasyfikacjç prowadzi siç w oparciu o PN-EN 13773:2004.
1.1.3.2 Istotne róznice w metodyce badan pomiqdzy PN-EN 1102:1999 a PN-EN 694l:2005
1. Przed badaniem wszystkie próbki nalezy poddac procesowi prania okreslonemu na wszywce informacyjnej. W przypadku, gdy metoda prania nie zostala podana material do badan poddaje siç praniu zgodnie z jedn^. z dwóch normatywnie okreslonych metod. Z wypranego materialu pobiera siç reprezentatywne próbki do badan, których liczba i wymiary powinny odpowiadac wymaganiom PN-EN ISO 6941:2005.
2. Rozprzestrzenianie siç plomienia nalezy badac zgodnie z PN-EN ISO 6941:2005, jednak do badan uzyc mozna jedynie dostçpny w handlu gaz propan. W samej metodzie badan nalezy uwzglçdnic nastçpuj^ce modyfikacje: czas dzialania plomienia zapalaj^cego powinien wynosic 10 s, nalezy uzyc tylko 1 i 3 nitkç kontroln^, bawelniane nitki kontrolne powinny miec masç liniow^. (45±5) tex.
3. Dodatkowo w trakcie prowadzenia badan prowadzi siç ocenç zjawisk towarzysz^cych spalaniu tj. wystçpowanie plon^cych oderwanych fragmentów próbek, strzelaj^ce plomienie, powstawanie iskier. Ocenç wyst^pienia plon^cych oderwanych fragmentów próbki dokonuje siç obserwuj^c czy doszlo do zapalenia bibuly filtracyjnej umieszczonej w odleglosci 50 mm od dolnego brzegu badanej próbki.
4. W metodzie tej oblicza siç takze prçdkosc rozprzestrzeniania plomienia wedlug wzoru:
V=300/(t3-ti)
gdzie:
V - rozprzestrzeniania plomienia [mm/s],
t1 - czas od chwili przylozenia plomienia zapalaj^cego do przepalenia 1 nitki kontrolnej [s],
t3 - czas od chwili przylozenia plomienia zapalaj^cego do przepalenia 3 nitki kontrolnej [s].
5. Inny sposób klasyfikacji otrzymanych wyników. Klasyfikacjç prowadzi siç w oparciu o PN-EN 13773:2004.
1.1.3.3 Istotne róznice w metodyce badan pomiqdzy PN-EN 13772:2004 a PN-EN 6941:2005
1. Przed badaniem wszystkie próbki nalezy poddac procesowi prania okreslonemu na wszywce informacyjnej. W przypadku, gdy metoda prania nie zostala podana material do badan poddaje siç praniu zgodnie z jedn^. z dwóch normatywnie okreslonych metod. Z wypranego materialu pobiera siç reprezentatywne próbki do badan, których wymiary powinny odpowiadac wymaganiom PN-EN ISO 6941:2005. Do badan pobiera siç 4 próbki w kierunku wzdluznym i 4 próbki w kierunku poprzecznym wyrobu. W przypadku koniecznosci powtórzenia badan mog^. byc potrzebne dodatkowe próbki robocze.
2. Dodatkowo na próbce roboczej za pomoc^ zszywki biurowej mocuje siç tkaninç bawelnian^. o wymiarach (50x20) mm. Tkaninç tç mocuje siç w miejscu oddzialywania plomienia zapalaj^cego.
3. Do badan wykorzystuje siç urz^dzenie zgodne z norm^. PN-EN ISO 6941:2005, zmienione w opisany sposób:
• Aby zapobiec opadaniu tkaniny bawelnianej do uchwytu próbki roboczej zgodnego z PN-EN ISO 6941:2005 dodano dodatkowo iglç zamontowan^ centralnie, 20 mm od dolnej krawçdzi uchwytu.
• Do urz^dzenia badawczego dodano kalorymetr, ceramiczny promiennik elektryczny o srednicy kolowej powierzchni promieniuj^cej wynosz^cej (100±5) mm wraz z oslon^. i transformatorem umozliwiaj^cym nastawienie napiçcia wymaganego do uzyskania odpowiedniej wartosci promieniowania cieplnego.
• Stosowac j edynie dostçpny w handlu gaz propan.
• Nalezy uzyc tylko 1 i 3 nitkç kontroln^, bawelniane nitki kontrolne powinny miec masç liniow^. (45±5) tex.
4. W metodzie tej dól tylniej strony próbki roboczej dodatkowo naraza siç na dzialania strumienia promieniowania cieplnego z promiennika elektrycznego umieszczonego w odleglosci (65±2) mm od próbki roboczej. W trakcie badania temperatura promiennika powinna wzrastac od 40°C do przynajmniej 100°C z prçdkosci^ (3,0 ± 0,1)°C/s. Dopiero po trwaj^cej 30 s ekspozycji próbki na promieniowanie
poddajç siç j^ przez 10 s dzialaniu plomienia. Z tym, ze dzialanie promieniowania na probkç robocz^ utrzymuje siç az do zakonczenia badania). Czas mierzy siç od pocz^tku dzialania plomienia na probkç robocz^ do momentu zerwania nitek kontrolnych.
5. Dodatkowo w trakcie prowadzenia badan prowadzi siç ocenç wyst^pienia plon^cych oderwanych fragmentow probki obserwuj^c czy doszlo do zapalenia bibuly filtracyjnej umieszczonej w odleglosci 50 mm od dolnego brzegu badanej probki.
6. Inny sposob klasyfikacji otrzymanych wynikow. Klasyfikacjç prowadzi siç w oparciu o PN-EN 13773:2004.
1.1.3.4 Klasyfikacja wynikow badan reakcji na ogien zaslon ifiranek
System klasyfikacji wlasciwosci palnych wyrobow wlokienniczych, usytuowanych pionowo, przeznaczonych na zaslony, firanki i podobne zastosowania tj. zaluzje, draperie, kotary, oparty jest na ocenie zapalnosci i rozprzestrzeniania plomienia na tychze wyrobach, poddanych oddzialywaniu plomienia w warunkach kontrolowanych, przy uzyciu dwoch zrodel zaplonu o roznej intensywnosci cieplnej.
Badanie rozprzestrzeniania plomienia na materialach, ktore zapalaj^. siç pod wplywem malego zrodla zaplonu (PN-EN 1102:1999), wykonuje siç z zastosowaniem tego samego zrodla zaplonu. Badanie rozprzestrzeniania plomienia na materialach, ktore nie zapalaj^ siç pod wplywem malego zrodla zaplonu, wykonuje siç z zastosowaniem wiçkszego zrodla zaplonu (PN-EN 13772:2004). Zapalnosc (PN-EN 1101:1999) i rozprzestrzenianie plomienia stanowi^. podstawç do klasyfikacji w piçciostopniowej skali ocen tzw. klas. Klasy zdefiniowane w normie [25] PN-EN 13773:2004 Wyroby wlokiennicze. Zachowanie podczas palenia. Zaslony i firanki. System klasyfikacji przedstawia tabela 6. Glownymi kryteriami uwzglçdnianymi w klasyfikacji s^.:
• zapalenie/niezapalnie probki,
• rozprzestrzenianie plomienia mierzone zerwaniem 1 i 3 nitki kontrolnej,
• wyst^pienie plon^cych oderwanych fragmentow probki.
Tabela 1
Definicja klas [25]
Klasa Zapalnosc Rozprzestrzenianie plomienia
1 Niezapalenie wg PN-EN 1101 Nie nastepuje przerwanie pierwszych nitek kontrolnych, brak plon^cych oderwanych fragmentôw prôbki wg PN-EN 13772
2 Niezapalenie wg PN-EN 1101 Nie nastepuje przerwanie trzecich nitek kontrolnych, brak plon^cych oderwanych fragmentôw prôbki wg PN-EN 13772
3 Niezapalenie wg PN-EN 1101 Nastepuje przerwanie trzecich nitek kontrolnych i/lub wystepuj^ plon^ce oderwane fragmenty prôbki wg PN-EN 13772
4 Zapalenie wg PN-EN 1101 Nie nastepuje przerwanie trzecich nitek kontrolnych, brak plon^cych oderwanych fragmentôw prôbki wg PN-EN 1102
5 Zapalenie wg PN-EN 1101 Nastepuje przerwanie trzecich nitek kontrolnych i/lub wystepuj^ plon^ce oderwane fragmenty prôbki wg PN-EN 1102
Kryteria klasyfikacji przedstawione w niniejszej normie s^ nastepuj3.ce:
• Jesli co najmniej dwie prôbki (z szesciu) daj^ wynik (przerwanie nitek kontrolnych i/lub plon^ce oderwane fragmenty prôbki) odpowiadaj^cy klasie o wyzszym numerze, material nalezy zaklasyfikowac do tej wyzszej klasy.
• Jesli tylko jedna prôbka (z szesciu) daje wynik (zapalenie nitek kontrolnych lub plon^ce oderwane fragmenty prôbki) odpowiadaj^cy klasie o wyzszym numerze, nalezy zbadac trzy nowe dodatkowe prôbki pobrane w tym kierunku, dla ktôrego uzyskano najgorszy wynik.
• Jesli zadna z dodatkowych probek nie daje wyniku odpowiadaj^cego klasie o wyzszym numerze, material nalezy zaklasyfikowac do klasy o nizszym numerze.
• Jesli co najmniej jedna z dodatkowych probek daje wynik odpowiadaj^cy klasie o
wyzszym numerze, material nalezy zaklasyfikowac do tej klasy. [25]
Ryc.1. Schemat klasyfikacji [25]
Zgodnie z polskimi przepisami w obiektach uzytecznosci publicznej nalezy stosowac trudno zapalne elementy wykonczenia wn^trz. Wedlug specjalistow z Instytutu Inzynierii Materialow Wlokienniczych, wymagania te spelniaj^ wyroby klasy 1 i 2 [41]. Instytut Techniki Budowlanej proponuje odmienn^ od IIMW klasyfikacji. Zostala ona przedstawiona w rozdziale 2.6.2. niniejszej pracy.
Niestety zadna z ww. korelacja wymagan i kryteriow klasyfikacji nie jest umocowana w obowi^zuj^cych przepisach dotycz^cych ochrony przeciwpozarowej. Co gorsza we wspomnianym wczesniej projekcie [5] zmiany Rozporz^dzenia [4] temat dotycz^cy interpretacji wynikow badan w zakresie reakcji na ogien materialow wlokienniczych poza wykladzinami zostal pomini^ty.
1.2. Dymotworczosc
W budynkach uzytecznosci publicznej i zamieszkania zbiorowego, stosowanie do wykonczenia wn?trz materialow latwo zapalnych, ktorych produkty rozkladu termicznego s^. bardzo toksyczne lub intensywnie dymiqce jest zabronione (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z pozn. zm.). [4]
Badania wlasciwosci dymotworczych materialow budowlanych i materialow wyposazenia wn?trz mog^. bye wykonywane zgodnie z nast?puj^cymi normami:
• PN-EN 13823:2004 Badania reakcji na ogien wyrobow budowlanych - Wyroby budowlane, z wyl^czeniem podlogowych, poddane oddzialywaniu termicznemu pojedynczego plon^cego przedmiotu (s1, s2, s3 - kryteria dodatkowe w zakresie wydzielania dymu wg PN-EN 13501-1:2008),
• PN-EN ISO 9239-1:2004 Badania reakcji na ogien posadzek - Cz?se 1: Okreslanie wlasciwosci ogniowych metod^. plyty promieniuj^cej (s1, s2 - kryteria dodatkowe w zakresie wydzielania dymu wg PN-EN 13501-1:2008),
• PN-89/B-02856 Ochrona przeciwpozarowa budynkow. Metoda badania wlasciwosci dymotworczych materialow,
W badaniach przeprowadzanych zgodnie z PN-89/B-02856 [8], probka poddawana jest dzialaniu strumienia cieplnego emitowanego przez promiennik podczerwieni. Material ulega rozkladowi termicznemu i spalaniu w obecnosci plomienia pilotowego i bez plomienia pilotowego, przy roznych wartosciach g?stosci strumienia cieplnego. Produkty rozkladu termicznego i spalania materialu, gromadz^ce si? w komorze powoduj^ zmian? kontrastu wzorca optometrycznego, co jest podstaw^. fotometrycznego badania wspolczynnika oslabienia kontrastu oraz jego zmian w trakcie badania.
W warunkach badania wyznacza si? dwa parametry:
• wartose maksymalnej szybkosci zmian wspolczynnika oslabienia kontrastu Ym,
• maksymaln^. wartose wspolczynnika oslabienia kontrastu Ym.
Norma podaje takze kryteria klasyfikacji materialow. Materialy dzieli si? na:
• materialy o malej intensywnosci dymienia Ym < 800 m2/kg
Ym< 7 m2/kg *s
• materialy sredniej intensywnosci dymienia 800 < Ym < 1400 m2/kg
7 < Ym < 20 m2/kg *s
• materialy intensywnie dymi^ce Ym > 1400 m2/kg
Ym > 20 m2/kg *s
• materialy lzawi3.ce - materialy, ktôrych produkty rozkladu termicznego i spalania pozostale w niewielkich ilosciach w przewentylowanej komorze (50 wymian powietrza), powoduj^ podraznienie oczu.
1.3. Toksycznosc
Toksycznosc produktôw rozkladu i spalania materialôw oceniana jest zgodnie z norm^ PN-88/B-02855 Ochrona przeciwpozarowa budynkôw. Metoda badania wydzielania toksycznych produktôw rozkladu i spalania materialôw [7] w oparciu o badania emisji gazôw toksycznych (tlenku i ditlenku wegla, ditlenku azotu, ditlenku siarki, chlorowodoru
о о
i cyjanowodoru) podczas rozkladu prôbek w trzech temperaturach: 450 C, 550 C i 750°C. Wyznaczone dla wszystkich badanych gazôw, w oparciu o wyniki badan emisji i graniczne stezenia produktôw rozkladu lub spalania LC50, wskazniki toksykometryczne stanowi^ podstawe do wyznaczenia wypadkowego wskaznika toksykometrycznego WLC50SM, ktôry sluzy do klasyfikacji materialôw. Kryteria klasyfikacji zestawiono w tabeli 7.
Tabela 2
Kryteria klasyfikacji toksycznosci produktôw rozkladu i spalania materialow
WLC50SM [g/m3] Wlasciwosci toksyczne produktôw rozkladu i spalania materialôw
< 15 bardzo toksyczne
> 15 < 40 toksyczne
> 40 umiarkowanie toksyczne
Na podstawie tabeli 7 mozna stwierdzic, ze kazdy skladowy element foteli, stanowi^cych wyposazenie pomieszczen przeznaczonych do jednoczesnego przebywania
ponad 200 osob doroslych lub 100 dzieci, musi miec wskaznik toksykometryczny wiçkszy od 15 g/m3.
1.4. Podsumowanie
1.4.1 Metody badan materialow wlokienniczych
Przedstawione w niniejszej pracy metody badan materialow wlokienniczych mozna podzielic na trzy grupy uzaleznione od ostatecznego zastosowania konkretnego wyrobu wlokienniczego, tj.:
• wlokiennicze pokrycia podlogowe,
• meble tapicerowane,
• pionowo umieszczone wyroby.
W przypadku kazdej z przedstawionych metod badawczych mozna zauwazyc, iz duzy nacisk polozony jest na reprezentatywnosc probek w stosunku do zastosowania rzeczywistego wyrobu oraz do odzwierciedlenia realnego zagrozenia powstania pozaru na skutek oddzialywania konkretnych zrodel ognia a nastçpnie do jego rozprzestrzeniania.
I tak w przypadku wykladzin sprawdza siç czy badany wyrob zapali siç pod dzialaniem pojedynczego plomienia i czy na skutek tego powstan^. plon^ce krople, maj^ce zdolnosc przenoszenia ognia na inne materialy oraz przy jakiej krytycznej wartosci strumienia promieniowania ustanie rozprzestrzenianie siç plomieni po poziomej powierzchni i ile dymu na skutek rozprzestrzeniania plomienia powstanie.
W przypadku mebli tapicerowanych z uwzglçdnieniem materacow i tapicerowanych podstaw lezysk, na podstawie analizy przyczyn powstawania pozarow w budynkach uzytecznosci publicznej, okreslono, ze wyroby tego typu najczçsciej ulegaj^. zapaleniu na skutek dzialania tl^cego siç papierosa lub pal^cej zapalki. Dlatego tez probki reprezentuj^ce rzeczywiste zastosowanie i realny uklad tapicerski poddawane s^. dzialaniu tl^cego papierosa oraz plomienia palnika gazowego, obliczonego tak by energia jego odpowiadala energii pal^cej siç zapalki.
W przypadku pionowo umieszczonych wyrobow okresla siç czy wyrob zapali siç pod wplywem dzialania plomienia palnika na krawçdz wyrobu lub na jego powierzchniç oraz czy i jak szybko plomien bçdzie rozprzestrzenial siç wzdluz probki. Ewidentnie widac, iz badanie to ma za zadanie okreslic w jaki sposob wyrob moze zachowywac siç w warunkach rzeczywistych pod wplywem dzialania ognia.
Nalezy jednak pamiçtac, iz badania reakcji na ogien materialôw wlokienniczych wykonywane s^. w skali laboratoryjnej i dawac mog^. jedynie pogl^d, jak zachowywac siç bçd^. pod wplywem dzialania ognia wyroby w rzeczywistych warunkach pozarowych. Niemniej jednak wyniki badan nie mog^. byc jedynym elementem okreslania zagrozenia pozarowego stwarzanego przez wyroby wlôkiennicze, gdyz na rozwôj pozaru wplywa bardzo wiele elementôw, nie tylko wlasciwosci palne materialôw.
1.4.2 Klasyfikacja wyniköw badan reakcji na ogien materialôw wlokienniczych a obowiqzujqce przepisy
Ustawa - Prawo budowlane [2] wymaga aby, zgodnie z art. 5 ust.1, obiekty budowlane byly projektowane i budowane, z uwzglçdnieniem przewidywanego okresu uzytkowania, w sposôb okreslony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniaj^c:
• bezpieczenstwa konstrukcji,
• bezpieczenstwa pozarowego,
• bezpieczenstwa uzytkowania,
• odpowiednich warunkôw higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony srodowiska,
• ochrony przed halasem i drganiami,
• oszczçdnosc energii i odpowiedniej izolacyjnosci cieplnej przegrôd.
Art. 10 ustawy - Prawo budowlane okresla podstawowe zasady i procedury dopuszczania wyrobôw budowlanych do obrotu i stosowania w budownictwie. W artykule tym przyjçto naczeln^. zasadç Dyrektywy WB1, ze wyroby budowlane powinny miec takie wlasciwosci uzytkowe, aby obiekty budowlane w ktôrych s^. one zastosowane, mogly spelniac wymagania podstawowe przedstawione powyzej.
W Ustawie Prawo Budowlane przyjçto nastçpnie, ze wyroby budowlane odpowiadaj^ce Polskim Normom wyrobu spelniaj^. ten warunek i s^. przydatne do stosowania w budownictwie.
Dla wyrobôw, dla ktôrych nie ma normy lub o wlasciwosciach uzytkowych i wlasnosciach technicznych odbiegaj^cych istotnie od okreslonych w normach (wyroby
1 W odniesieniu do wyrobôw stosowanych w budownictwie glôwnym dokumentem harmonizuj^cym ten obszar jest [1] Dyrektywa Rady Wspôlnot Europejskich 89/106/ EWG z 21 grudnia 1988 r. w sprawie zblizenia ustaw
i aktôw wykonawczych Panstw Czlonkowskich dotycz^cych wyrobôw budowlanych (dyrektywa WE). [6]
„innowacyjne"), przydatnosc do stosowania w budownictwie stwierdzana jest przez wydanie aprobaty technicznej.
W wymaganiach krajowych nadal stosowane s^. cechy palnosci wyrobów tj.:
• Niepalne,
• Palne:
o niezapalne, o trudno zapalne, o latwo zapalne,
a takze nierozprzestrzeniaj^ce ognia, slabo rozprzestrzeniaj^ce ogien czy samogasn^ce.
Natomiast wymagania europejskie stosuj^. system euroklas, klasyfikuj^cy materialy budowlane pod wzglçdem reakcji na ogien jako klasy: A1, A2, B, C, D, E, F wraz z kryteriami dodatkowymi uwzglçdniaj^cymi wydzielanie dymu oraz wystçpowanie plon^cych kropli (w przypadku wlókienniczych pokryc podlogowych s^. to klasy A1fl, A2fl, Bfl, Cfl, Dfl, Efl, Ffl wraz z kryterium dodatkowym uwzglçdniaj^cym wydzielanie dymu).
Sytuacja ta powoduje trudnosci z wlasciw^. interpretacj ц wyników badan reakcji na ogien materialów budowlanych (takze wlókienniczych pokryc podlogowych) w odniesieniu do wymagan krajowych.
Na podstawie badan porównawczych prowadzonych dla tych samych materialów wedlug dotychczasowego systemu i systemu euroklas i tak aby nie nast^pilo:
• obnizenie poziomu bezpieczenstwa pozarowego,
• eliminacja znacznej czçsci materialów i wyrobów obecnie stosowanych,
planuje siç wprowadzenie zmian do Rozporz^dzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadac budynki i ich utytulowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690, z pózn. zm.).
Zmiany te pozwol^. na sprzçzenie dotychczasowej klasyfikacji polskiej i systemu euroklas.
W zal^czniku nr 3 do projektu Rozporz^dzenia Ministra Budownictwa zmieniaj^cego rozporz^dzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadac budynki i ich usytuowanie (wt36_projekt17_2GG7_G1_G9 z dnia 14.01.2007), pt. Stosowane w rozporz^dzeniu cechy palnosci i rozprzestrzeniania ognia oraz odpowiadaj^ce im europejskie klasy reakcji na ogien i klasy odpornosci dachów na ogien zewnçtrzny w art. 1.2. czytamy:
„Okreslonym w rozporz^dzeniu cechom palnosci materialow/wyrobow posadzkowych (w tym wykladzin podlogowych) przypisane s^. klasy reakcji na ogien wg PN-EN 135011:2004 podane w tabeli 2." [5]
Tabela 3
Cechy palnosci stosowane dla posadzek w projekcie zmian do rozporzqdzenia w sprawie warunkow technicznych jakim powinny odpowiadac budynki i ich usytuowanie a klasy reakcji na ogien wedlug PN-EN 13501-1:2004 [5]
Cechy palnosci stosowane w rozporz^dzeniu Klasy reakcji na ogien wedlug PN-EN 13501-1:2004
Podstawowa niepalne A1fl ; A2n-s1 ; A2n-s2
trudno zapalne Bfl-s1 ; Bfl-s2 ; Cfl-s1 ; Crs2
latwo zapalne Dfl-s1 ; Drs2 ; EM ; F„
Dodatkowa intensywnie dymiqce A2fl-s2 ; Bn-s2 ; Crs2 ; DM-s2 ; Efl ; Ffl
j j j i J J
nalezy materialy, ktore uzyskaly klas? A1fl b^dz A2fi, do trudno zapalnych - Bfi i Cfi, a do latwo zapalnych Dfl, Efl, Ffl.
Niestety ustawodawca opracowuj^c zmiany do Rozporz^dzenia [4] skupil si? na klasach reakcji na ogien wyrobow budowlanych wraz z posadzkami podlogowymi (takze wlokiennicze pokrycia podlogowe) wg PN-EN 13501-1. Zadna inna grupa wlokienniczych elementow wyposazenia wn?trz najcz?sciej spotykanych w budynkach nie zostala uj?ta w proponowanych zmianach.
Oznacza to ci^gle istnienie problemu z korelaj cech palnosci stosowanych w rozporz^dzeniu i klasyfikacji b^dz oceny wynikow badan reakcji na ogien takich wyrobow wlokienniczych jak meble tapicerowane czy pionowo umieszczone wyroby (zaslony, firanki, itp).
W przypadku oceny wynikow badan przeprowadzonych wg norm PN-EN ISO 6940 i PN-EN ISO 6941 mozna by oprzec si? na zaproponowanej przez ITB klasyfikacji: 1. niezapalny - gdy w badaniach wg PN-EN ISO 6940 wyrob nie zapala si? w obu przypadkach usytuowania palnika oraz nie nast?puje skapywanie kropel; w tym przypadku nie wykonuje si? badania wg PN-EN ISO 6941.
2. trudno zapalny - gdy ti>4 s i ts<30 s i t3=0 oraz nie nastçpuje skapywanie kropel, przy czym:
ti - najkrotszy czas zapalenia wg PN-EN ISO 6940,
ts - czas spalania plomieniowego wg PN-EN ISO 6941,
t3 - czas do przepalenia trzeciej nitki kontrolnej wg PN-EN ISO 6941.
3. tatwo zapalny - dla dowolnych wartosci ti, ts, i t3. [42]
Z uwagi na fakt, iz wszystkie metody badan poza PN-EN 13772 s^. niemal identyczne z metodami badan wg PN-EN ISO 6940 i PN-EN ISO 6941, ww. klasyfikacjç stosowac rowniez mozna do pozostalych pionowo umieszczonych wyrobow.
Problemem pozostaj^. meble tapicerowane. W rozporz^dzeniu [4] wyrobom tym stawia siç nastçpuj^ce wymaganie: „trudno zapalne odpowiadaj^ce wymaganiom Polskiej Normy dotycz^cej oceny zapalnosci mebli tapicerowanych". Poniewaz ani w normach badawczych ani w przepisach nie okreslono co rozumiec nalezy pod pojçciem trudno zapalny, zwykle przyjmuje siç, co podpowiada logika, brak zapalenia wyrobu narazonego na dzialanie zrodla ognia w postaci tl^cego papierosa i brak zapalenia wyrobu narazonego na dzialanie zrodla ognia w postaci rownowaznika plomienia zapalki.
Kryteria oceny wlasciwosci palnych materialow wlokienniczych maj^ charakter opisowy i dotycz^. najczçsciej zjawiska postçpuj^cego tlenia lub palenia siç plomieniem badanego materialu a takze wystçpowania pal^cych siç szcz^tkow. Brak jest jednoznacznej klasyfikacji okreslaj^cej czy material mozna uznac np. za trudno zapalny. Dodatkowo ustawodawca nie wydal przepisu, ktory umozliwilby skorelowanie cech palnosci materialow wlokienniczych stosowanych w Rozporz^dzeniu [4] z ocen^ wynikow badan reakcji na ogien materialow wlokienniczych. W zwi^zku z powyzszym rodzi siç pytanie na jakiej podstawie i czy w ogole mozliwym jest zastosowanie wlokienniczych elementow wyposazenia wnçtrz w obiektach uzytecznosci publicznej zgodnie z przepisami ochrony przeciwpozarowej.
Wnioski
1. Przedstawione w niniejszej pracy metody badan materialow wlokienniczych mozna
podzielic na trzy grupy uzaleznione od ostatecznego zastosowania konkretnego
wyrobu wlokienniczego, tj. :
• wlokiennicze pokrycia podlogowe,
• meble tapicerowane,
• pionowo umieszczone wyroby.
2. W przypadku kazdej z przedstawionych metod badawczych mozna zauwazyc, iz duzy nacisk polozony jest na reprezentatywnosc probek w stosunku do zastosowania rzeczywistego wyrobu oraz do odzwierciedlenia realnego zagrozenia powstania pozaru na skutek oddzialywania konkretnych zrodel ognia a nastçpnie do jego rozprzestrzeniania.
3. Nalezy jednak pamiçtac, iz badania reakcji na ogien materialow wlokienniczych wykonywane s^. w skali laboratoryjnej i dawac mog^. jedynie pogl^d, jak zachowywac siç bçd^. pod wplywem dzialania ognia wyroby w warunkach rzeczywistych. Niemniej jednak wyniki badan nie mog^. byc jedynym elementem okreslania zagrozenia pozarowego stwarzanego przez wyroby wlokiennicze, gdyz na rozwoj pozaru wplywa bardzo wiele elementow, nie tylko wlasciwosci palne materialow.
4. W wymaganiach krajowych nadal stosowane s^. cechy palnosci wyrobow tj. :
• NIEPALNE,
• PALNE:
o niezapalne, o trudno zapalne, o latwo zapalne,
a takze nierozprzestrzeniaj^ce ognia, slabo rozprzestrzeniaj^ce ogien czy samogasn^ce.
5. Wymagania europejskie stosuj^. system euroklas, klasyfikuj^cy materialy budowlane pod wzglçdem reakcji na ogien jako klasy: A1, A2, B, C, D, E, F wraz z kryteriami dodatkowymi uwzglçdniaj^cymi wydzielanie dymu oraz wystçpowanie plon^cych kropli (w przypadku wlokienniczych pokryc podlogowych s^. to klasy Af A2fi, Bfi, Cfi, Dfl, Efl, Ffl wraz z kryterium dodatkowym uwzglçdniaj^cym wydzielanie dymu). Sytuacja ta powoduje trudnosci z wlasciw^. interpretacj ц wynikow badan reakcji na ogien materialow budowlanych (takze wlokienniczych pokryc podlogowych) w odniesieniu do wymagan krajowych.
6. Na podstawie badan porownawczych prowadzonych dla tych samych materialow wedlug dotychczasowego systemu i systemu euroklas i tak aby nie nast^pilo:
• obnizenie poziomu bezpieczenstwa pozarowego,
• eliminacja znacznej czçsci materialow i wyrobow obecnie stosowanych,
planuje siç wprowadzenie zmian do Rozporz^dzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadac budynki i ich utytulowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690, z pózn. zm.).
Zmiany te pozwol^ na sprzçzenie dotychczasowej klasyfikacji polskiej i systemu euroklas.
7. Ustawodawca opracowuj^c zmiany do Rozporz^dzenia [4] skupil siç na klasach reakcji na ogien wyrobów budowlanych wraz z posadzkami podlogowymi (takze wlókiennicze pokrycia podlogowe) wg PN-EN 13501-1. Zadna inna grupa wlókienniczych elementów wyposazenia wnçtrz najczçsciej spotykanych w budynkach nie zostala ujçta w proponowanych zmianach.
Oznacza to cingle istnienie problemu z korelaj cech palnosci stosowanych w rozporz^dzeniu i klasyfikacji b^dz oceny wyników badan reakcji na ogien takich wyrobów wlókienniczych jak meble tapicerowane czy pionowo umieszczone wyroby (zaslony, firanki, itp.).
8. Kryteria oceny wlasciwosci palnych materialów wlókienniczych maj^ charakter opisowy i dotycz^. najczçsciej zjawiska postçpuj^cego tlenia lub palenia siç plomieniem badanego materialu a takze wystçpowania pal^cych siç szcz^tków. Brak jest jednoznacznej klasyfikacji okreslaj^cej czy material mozna uznac np. za trudno zapalny. Dodatkowo ustawodawca nie wydal przepisu, który umozliwilby skorelowanie cech palnosci materialów wlókienniczych stosowanych w Rozporz^dzeniu [4] z ocen^ wyników badan reakcji na ogien materialów wlókienniczych. W zwi^zku z powyzszym rodzi siç pytanie na jakiej podstawie i czy w ogóle mozliwym jest zastosowanie wlókienniczych elementów wyposazenia wnçtrz w obiektach uzytecznosci publicznej zgodnie z przepisami ochrony przeciwpozarowej.
9. Z uwagi na fakt, iz materialy wlókiennicze mog^. stwarzac duze zagrozenie pozarowe w obiekcie oraz iz wymagania zawarte w Rozporz^dzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadac budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz.690 z pózn. zm.) nie s^. spójne z normami badawczymi i klasyfikacyjnym dotycz^cymi reakcji na ogien materialów wlókienniczych stanowi^cych elementy wykonczenia i wyposazenia wnçtrz na dzialanie ognia nalezaloby:
• sprecyzowac w przepisach normy badawcze, wlasciwe do okreslania wlasciwosci palnych materialów wlókienniczych,
• sprecyzowac w przepisach normy klasyfikacyjne, wlasciwe do oceny wyników badan wlasciwosci palnych materialów wlókienniczych wykonanych na podstawie ww. norm,
• sprecyzowac w przepisach korelacjç miçdzy ocen^ wyników badan na podstawie norm klasyfikacyjnych a cechami palnosci materialów wlókienniczych stosowanych w Rozporz^dzeniu [4], tak jak to ma obecnie miejsce w przypadku norm dotycz^cych reakcji na ogien materialów budowlanych z uwzglçdnieniem posadzek podlogowych.
Literatura
1. Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich w sprawie zblizenia ustaw i aktów wykonawczych Panstw Czlonkowskich dotycz^cych wyrobów budowlanych (89/106/EEC).
2. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. Nr 89, poz. 414 z pózn. zm.).
3. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpozarowej ( Dz. U. Nr 81, poz. 351 z pózn. zm.).
4. Rozporz^dzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadac budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z pózn. zm.).
5. Proj ekt Rozporz^dzenia Ministra Budownictwa zmieniaj ^cy rozporz^dzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadac budynki i ich usytuowanie (wt36_projekt 17_2007_01_09 z dnia 14.01.2007).
6. Dokument interpretacyjny do Dyrektywy 89/106/EEC dotycz^cej wyrobów budowlanych. Wymaganie podstawowe nr 2. Bezpieczenstwo pozarowe. Seria: Dokumenty Unii Europejskiej Dotycz^ce Budownictwa, tom 3, ITB, Warszawa, 1995.
7. PN-88/B-02855 Ochrona przeciwpozarowa budynków. Metoda badania wydzielania toksycznych produktów rozkladu i spalania materialów.
8. PN-89/B-02856 Ochrona przeciwpozarowa budynków. Metoda badania wlasciwosci dymotwórczych materialów.
9. PN-EN 597-1 Meble. Ocena zapalnosci materaców i tapicerowanych podstaw lezysk. Zródlo zaplonu: tl^cy papieros.
10. PN-EN 597-2 Meble. Ocena zapalnosci materacow i tapicerowanych podstaw lezysk. Zrodlo zaplonu: rownowaznik plomienia zapalki.
11. PN-EN 1021-1:2007 Meble. Ocena zapalnosci mebli tapicerowanych - Czçsc 1: Zrodlo zaplonu: tl^cy papieros.
12. PN-EN 1021-2:2007 Meble. Ocena zapalnosci mebli tapicerowanych - Czçsc 2: Zrodlo zaplonu: rownowaznik plomienia zapalki.
13. PN-EN 1101:1999 Wyroby wlokiennicze. Zachowanie podczas palenia. Zaslony i firanki. Szczegolowa procedura wyznaczania zapalnosci pionowo umieszczonych probek (maly plomien) wraz ze zmian^ PN-EN 1101:1999/A1:2006.
14. PN-EN 1102:1999 Wyroby wlokiennicze. Zachowanie podczas palenia. Zaslony i firanki. Szczegolowa procedura wyznaczania rozprzestrzeniania siç plomienia na pionowo umieszczonych probkach.
15. PN-EN ISO 1182:2004 Badania reakcji na ogien wyrobow budowlanych - Badania niepalnosci.
16. PN-EN 1624:2002 Zachowanie siç przemyslowych i technicznych wyrobow wlokienniczych podczas palenia - Metoda wyznaczania rozprzestrzeniania siç plomienia na pionowo umieszczonych probkach.
17. PN-EN 1625:2002 Zachowanie siç przemyslowych i technicznych wyrobow wlokienniczych podczas palenia - Metoda wyznaczania zapalnosci pionowo umieszczonych probkach.
18. PN-EN ISO 1716:2004 Badania reakcji na ogien wyrobow budowlanych - Okreslanie ciepla spalania.
19. PN-EN ISO 6940:2005 Wyroby wlokiennicze - Zachowanie siç podczas palenia -Wyznaczanie zapalnosci pionowo umieszczonych probek.
20. PN-EN ISO 6941:2005 Wyroby wlokiennicze - Zachowanie siç podczas palenia -Pomiar wlasciwosci rozprzestrzeniania siç plomienia na pionowo umieszczonych probkach.
21. PN-EN ISO 9239-1:2004 Badania reakcji na ogien posadzek - Czçsc 1: Okreslanie wlasciwosci ogniowych metody plyty promieniuj^cej.
22. PN-EN ISO 11925-2:2004 Badania reakcji na ogien. Zapalnosc materialow poddawanych bezposredniemu dzialaniu plomienia. Czçsc 2: Badania przy dzialaniu pojedynczego plomienia.
23. PN-EN 13501-1:2008 Klasyfikacja ogniowa wyrobow budowlanych i elementow budynkow - Czçsc 1 : Klasyfikacja na podstawie badan reakcji na ogien.
24. PN-EN 13772: 2004 Wyroby wlôkiennicze. Zachowanie podczas palenia. Zaslony i firanki. Pomiar rozprzestrzeniania plomienia na pionowo umieszczonych prôbkach poddanych dzialaniu duzego zrôdla zaplonu.
25. PN-EN 13773: 2004 Wyroby wlôkiennicze. Zachowanie podczas palenia. Zaslony i firanki. System klasyfikacji.
26. PN-EN ISO 13943:2002 Bezpieczenstwo pozarowe - Terminologia.
27. Instrukcja ITB z dziedziny: Bezpieczenstwo Pozarowe Budynkôw, Nr 401/2004, Przyporz^dkowanie okresleniom wystçpuj^cym w przepisach techniczno-budowlanych klas reakcji na ogien wedlug PN-EN, Warszawa, 2004.
28. Borowy A., Aktualny stan normalizacji w obszarze bezpieczenstwa pozarowego w UE, Seminarium Dzien otwarty Zakladu Badan Ogniowych, Warszawa, 2004.
29. Borowy A., Kolbrecki A, Ustalenia aprobacyjne i decyzje UE, Seminarium Wprowadzamy Klasyfikacjç Ogniow^ Unii Europejskiej, Warszawa, 2002.
30. Fangrat, J. „Klasyfikacja ogniowa wyrobôw budowlanych w zakresie reakcji na ogien wedlug CEN", Seminarium Wprowadzamy Klasyfikacjç Ogniow^ Unii Europejskiej, Warszawa, 2002.
31. Kapron M, Dyrektywa Rady Wspôlnot Europejskich w sprawie zblizenia ustaw i aktôw wykonawczych Panstw Czlonkowskich dotycz^cych wyrobôw budowlanych (89/106/EEC), Seminarium Konsekwencje Dla Rynku Wyrobôw Budowlanych Wynikaj^ce Ze Wst^pienia Polski Do Unii Europejskiej, Budma, Poznan, 2002.
32. Kolbrecki A., Reakcja na ogien - dokumentacja techniczna i zakres klasyfikacji, Seminarium POMAGAMY SOBIE NAWZAJEM, Warszawa 2003
33. Kolbrecki A., Relacje miçdzy klasyfikacji polsk^ i UE w zakresie reakcji na ogien Seminarium Dzien otwarty Zakladu Badan Ogniowych, Warszawa, 2004.
34. Koniuch A., Analiza porôwnawcza metod okreslania reakcji na ogien wybranych materialôw wlôkienniczych i elementôw wykonczenia wnçtrz, Warszawa, 2008
35. Koniuch A., Maloziçc D., Opracowanie metodologii oceny zagrozenia pozarowego stwarzanego przez wlôkiennicze wyroby wyposazenia wnçtrz, Sympozjum Trudno zapalne wyroby wlôkiennicze ograniczaj^ce zagrozenia pozarowe w obiektach zabytkowych, Lôdz, 2007.
36. Koniuch A., Materialy wlôkiennicze na drogach ewakuacyjnych w swietle norm i przepisôw, Seminarium CNBOP, Jôzefôw, 2007.
37. Kosiorek M., Cel seminarium i oferta Zakladu Badan Ogniowych, Seminarium Pomagamy Sobie Nawzajem, Warszawa, 2003.
38. Kosiorek M., Inzynieria bezpieczenstwa pozarowego. Oferta Zakladu Badan Ogniowych, Seminarium Wprowadzamy Klasyfikacjç Ogniow^. Unii Europejskiej, Warszawa, 2002.
39. Maloziçc D., Koniuch A., Okreslanie wlasciwosci pozarowych materialow budowlanych i elementow wyposazenia wnçtrz, Seminarium CNBOP, Jozefow, 2008.
40. Maloziçc D., Koniuch A., Okreslenie systemu postçpowania podczas wyposazania obiektow wlokiennicze wyroby wyposazenia wnçtrz, Sympozjum Trudno zapalne wyroby wlokiennicze ograniczaj^ce zagrozenia pozarowe w obiektach zabytkowych, Lodz, 2007.
41. Maloziçc D., Koniuch A., Wlasciwosci pozarowe materialow budowlanych i elementow wyposazenia wnçtrz, Seminarium CNBOP, Jozefow, 2008.
42. Muskalska J., Zachowanie siç wlokienniczych wyrobow wyposazenia wnçtrz pod wplywem ognia, Sympozjum Tudno zapalne wyroby wlokiennicze ograniczaj^ce zagrozenia pozarowe w obiektach zabytkowych, Lodz, 2007.
43. Polka M., Materialy wlokiennicze, materialy niepublikowane
44. Sychta Z., Cechy pozarowe materialow jako kryterium bezpieczenstwa ich uzytkowania, Sympozjum Analityka 2000, Lodz, 2000.
45. Tworek J. A., Sposob wdrazania zharmonizowanych ustalen technicznych Unii Europejskiej, Seminarium Pomagamy Sobie Nawzajem, Warszawa, 2003.
46. Tworek J. A., Rynek wyrobow budowlanych w Unii Europejskiej. Harmonizacja a system krajowy, Seminarium Dzien otwarty Zakladu Badan Ogniowych, Warszawa, 2004.
47. Tworek J., Stan wdrozenia Dyrektywy 89/106/EWG w panstwach Unii Europejskiej, Seminarium Konsekwencje Dla Rynku Wyrobow Budowlanych Wynikaj^ce Ze Wst^pienia Polski Do Unii Europejskiej, Budma, Poznan, 2002.
48. Winters H., Palnosc tekstyliow i mozliwosc ich trudnopalnego wykonczenia, Sympozjum Analityka 2000, Lodz, 2000.
49. Wisniewski, A. „Stan dostosowania polskich przepisow do Dyrektywy", Seminarium Konsekwencje Dla Rynku Wyrobow Budowlanych Wynikaj^ce Ze Wst^pienia Polski Do Unii Europejskiej, Budma, Poznan, 2002.
