CC BY
34
144
ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА
Р Э Ц Э Н З І Я
Рэцэнзія на манаграфію Т. У. Паліевай пад навук. рэд. Н. С. Старжынскай «Развіццё білінгвальнай адукацыі дашкольнікаў у Беларусі (другая палова XX - пачатак XXI стст.)». -Мазыр : УА МДПУ імя І. П. Шамякіна, 2008. - 140 с.
Прадстаўленая манаграфія Т. У. Паліевай вызначаецца сваёй актуальнасцю і своечасовасцю. Адукацыя дзяцей дашкольнага ўзросту ў Беларусі ажыццяўляецца ў спецыфічнай сацыялінгвістычнай сітуацыі. Для большасці дашкольнікаў першай мовай, якую яны чуюць ад дарослых, на якой вучацца размаўляць і мысліць, мець зносіны з людзьмі -з’яўляецца руская мова. Беларуская мова, да якой дзеці далучаюцца пазней, выступае для іх як другая. Актуальнасць даследавання абумоўлена тым, што праблема дзіцячага білінгвізму ў нашай краіне патрабуе дасканалага навуковага даследавання ў гісторыка-педагагічным плане. Моўная сітуацыя ў Беларусі па сваёй унутранай сутнасці носіць складаны і супярэчлівы характар, некаторыя канцэптуальныя палажэнні яшчэ не маюць адназначнай інтэрпрэтацыі, а асноўныя існуючыя гісторыка-педагагічныя ацэнкі з’яўляюцца, у некаторай ступені, дыскусійнымі. У навуковай рабоце аўтарам улічваюцца розныя пункты гледжання, канцэпцыі і тэорыі, робіцца спроба іх абагульнення і ўзаемадапаўняльнасці.
Манаграфія Т. У. Паліевай мае навуковае і практычнае значэнне. На аснове вывучэння і абагульнення шырокага кола крыніц упершыню раскрыта сутнасць і распрацавана мадэль білінгвальнай адукацыі дашкольнікаў у сітуацыі беларуска-рускага двухмоўя, праведзены цэласны навуковы аналіз генезісу сістэмы білінгвальнай адукацыі дашкольнікаў у Беларусі з другой паловы XX ст. - па сённяші час, выяўлены дамінуючыя рысы зместу і характару тэарэтычнай і практычнай падрыхтоўкі спецыялістаў дашкольнага профілю, вылучаны перыядызацыя, стан і тэндэнцыі развіцця тэорыі і методыкі білінгвальнага выхавання і навучання дашкольнікаў.
Аўтар даследуе праблему станаўлення і развіцця білінгвальнай адукацыі дзяцей у перыяд з другой паловы XX ст. па сённяшні час, калі сістэма грамадскага дашкольнага выхавання перацярпела пэўныя пераўтварэнні: змяніліся структура, змест, парадыгмы, канцэпцыі, навуковыя падыходы і практычныя методыкі. Ва ўмовах дзяржаўнага двухмоўя, калі нацыянальная адукацыйная сістэма Беларусі з’яўляецца білінгвальнай як па форме, так і паводле зместа, вялікае значэнне мае вывучэнне і крытычнае асэнсаванне гістарычнага вопыту арганізацыі двухмоўнага выхавання дашкольнікаў. Праведзенае даследаванне дазволіла аўтару выдзеліць спецыфічныя рысы генезісу білінгвальнай адукацыі дзяцей дашкольнага ўзросту, вызначыць стан і накіраванасць яе развіцця на сучасны момант, а таксама пазнаюць шляхі яе ўдасканалення.
Разглядаючы сацыяльныя, педагагічныя і псіхалагічныя праблемы двухмоўнай адукацыі дашкольнікаў, Т. У. Паліева паказвае, што дзіцячы білінгвізм - праблема больш складаная, чым можа здавацца на першы погляд. Аўтар падрабязна акрэслівае сацыяльныя асаблівасці двухмоўнага выхавання дашкольнікаў у Беларусі і выводзіць статуснае палажэнне, якое займаюць беларуская і руская мовы на сённяшні дзень, адзначаючы, што для большай часткі беларусаў роднымі з’яўляюцца дзве мовы: руская - па крытэрыю кампетэнцыі і функцыянальнасці, і беларуская - па крытэрыю ідэнтыфікацыі. Пры гэтым аўтар падкрэслівае, што такое вызначэнне з’яўляецца вельмі абагульненым, таму што ў кожным асабістым выпадку трэба ўлічваць суб’ектыўныя фактары.
РЭЦЭНЗІЯ
145
Адной з галоўных псіхалінгвістычных і лінгвадыдактычных праблем адначасовага навучання дашкольнікаў дзвюм блізкароднасным мовам з’яўляецца ўзнікненне змешанага білінгвізму. Асаблівае значэнне для пераадолення дадзенай з’явы набывае роля педагагічнага ўздзеяння на фарміраванне моўнай асобы. Аўтар падрабязна разглядае педагагічныя асаблівасці гэтага накірунку работы. Т. У. Паліева акрэслівае працэсуальны кампанент навучання дашкольнікаў дзвюм мовам, спыняецца на яго мэтавай характарыстыцы і дае вызначэнне стрыжнявых паняццяў дадзенага даследавання: білінгвальная адукацыя, білінгвальнае выхаванне і білінгвальнае навучанне.
Аўтар падрабязна аналізуе працэс білінгвальнай адукацыі дзяцей у дашкольных установах рэспублікі і прыходзіць да высновы, што накіраванасць сучаснай дашкольнай адукацыі на стварэнне сістэмы, якая практычна з’яўляецца двухмоўнай па сваей форме і ўнутранай якасці, падцвярджаецца шэрагам заканадаўчых актаў і праграмных дакументаў, але, нягледзячы на гэта, выніковасці арганізацыі выхавання і навучання дзяцей на дзвюх мовах усе яшчэ застаецца нездавальняючай.
Т. У. Паліева падрабязна аналізуе і навукова абгрунтоўвае праблему падрыхтоўкі педагагічных кадраў, здольных ажыццяўляць двухмоўнае выхаванне дзяцей. Аўтар заўважае, што сярэднія прафесійныя і вышэйшыя навучальныя ўстановы не забяспечваюць узровень прафесійнай кампетэнцыі будучых выхавальнікаў, дастатковы для ажыццяўлення білінгвальнай адукацыі. Гэта зніжае якасць педагагічнай работы ў дашкольных установах.
Упершыню ў дадзенай навуковай рабоце выдзелены і ахарактарызаваны перыяды станаўлення айчыннай дашкольнай лінгвадыдактыкі, тым самым Т. У. Паліева сістэматызавала навукова-метадычныя рэсурсы, якія на сенняшні час забяспечваюць рэалізацыю білінгвальнай адукацыі дашкольнікаў.
Манаграфія Т. У. Паліевай характарызуецца глыбіней выкладання матэрыялу, завершанасцю, дакладнасцю і ўсебаковасцю разгляду вывучаемай праблемы.
Дз. М. Дубініна, кандыдат педагагічных навук, дацэнт, загадчык кафедры методык дашкольнай адукацыі УА «БДПУ імя Максіма Танка»
