CC BY
16
Y^K-8T1
EEK-83.3(2)1
X.-88
A. XO^MEB
TA^ACCYMH OA3OH.HH O.HH XY^AH^ £AP AmtOPH xokohhh mAPBOHH
Xa^^0K,y^Ma0HH Xokohhh fflapBOHH gap 6apo6apu hh kh 6a yHBOHH Matpy^-TapHH Kacugacapou aga6ueTH $opcy to^hk эгтнpо^ rapgugaacr, gap myMopu oh moupoHe ^oh gopag, kh 6a gap6opu O.™ Xy^aHg pa^TyoMag gomTy a3 $afey KapaM Ba nymTu6oHHH ohoh 6axpaxoe 6apgomTaacT. y gap «,0,eBOH» Ba MacHaBHH «Ty^$aT-y^-HpoKaHH»-H xyg a3 $ap3aHgoHH xoHagoHH Xy^aHgH 6o upogaT Ba эxтнpoмн ^apoBOH eg MeKyHag. ^ap 3aMOHe, kh aB3OH cHecH MyTamaHHH^ Ba nogmoxoHy xyKaMOH gaBp 6a ^amKapKamn Ba TaBceau xygygu ^yrpo^ueuu KumBapxou xyg Mamry^ 6ygaHg, xoHaBogau aga6napBapu xy^aHgH 6o ucTH^oga a3 hmkohoth xem HKgoMOTe ^Hx,aTH x,hmohth myapo HaMygaHg. ^ap po6ura 6a naHBaHgu Xokohh Ba xoHagoHH Xy^aHgH gap MaKO^axoH ycTog A6gy^MaHOHH HacpugguH gap Ma^amau «PygaKH» (1, c.133-146) Ba MaKO^au A^HKy^ ^eBOHaKy^OB (3, c.5-7) MyxTacapaH 6at3e umopaxo pa^Taacr.
EappacHH amtopu MaB^ygu Xokohh MyanaH MecO3ag, kh Ban H,aMO.mggHHH Xy^aHgH Ba CagpugguHH Xy^aHgupo 6opxo Magx HaMyga, MaKOM Ba ^onroxH 6a^aHgu ohohpo MaBpugu cuTOum Kapop gogaacT. A3 ^yM^a, hh moup gap MacHaBHH «Ty^^aT-y^-upoKaHH» (9, c.158), 3hmhh egoBapH a3 xoHaBogau xy^aH-gueHH Hc$ax,OH, a3 CagpugguH MyxaMMag h6hh Co6hth Xy^aHgH hom 6ypga, xuc^aT^OH xanpxoxH, aga6gycTH Ba MaxopaTH cyxaHcapouu ypo MaBpugu cuTOum KapOp gOgaacT.
ffloup 6o H^Tuxop a3 By^ygu CagpugguH MyxaMMagu Xy^aHgH gap gap6opu XOKHMOHH ca^^yKH cyxaH poHga, Banpo TaKaroxu a3HMH xyg gap oh 3aMOH goHHcraacr:
AHdap x,apaM as caeou HamapcaM, Ean, K-as wepu warn HamapcaM. ffap dun eaMU awdayo uaepaM, K-a^pudyuu dupa$w dopaM (9, c. 158).
^ap hh ^o a3 «A^pugyHH gupa^m» gomTaH, CagpugguHH Xy^aHgH gap Ha3ap acT, kh ^ato^HHTxou aga6H, hjmh, $apx,aHrH Ba cuecuam gap amtopu myapou acpu XII Ba 6a BH^a Xokohh naKBacra MaBpugu curoum Kapop rapu^TaacT. Ea TatKugu Xokohh, CagpugguHH Xy^aHgH gycTgop Ba xomhh ap3umx,OH hhcohh Ba mhjjh Me6omag. HyHomH Ban hh Ma3MyHpo gap MHcpatx,OH 3epuH 6aeH gomTaacT: Eap uaK^sauouu eau^ eox(e)apd, ffacmu x,aMa as KanaM KanaM Kapd.
З-он хун, ки зи роуи дасташон рехт, Гулгунаи руйи миллат омехт (9, с. 158).
Ба андешаи Аликул Девонакулов Садриддин Мухаммади Хучандй Хоконии Шарвониро дусти наздики худ медонистааст, зеро ин намояндаи Оли Хучанд шоирро бар изои чабру чафокашиаш, афтидану хестанхояш, ба шиканчахои мазлумон гирифтор шуданаш дуст дошта ва бар умедхои мурдаи y зиндагии дубора бахшидааст (3, с.6).
Ин аст, ки Хоконй бо он азаматаш ба чойгохи арчманди Садриддини Хучандй арч гузошта ва уро ба бехтарин сифатхо васф менамояд. Мухаббату ихлоси Хоконй то ба чое мерасад, ки худро мадюн ва вобастаи хонаводаи Хучандй дониста, таъкид мекунад, ки бо хама мириву бузургй дар каламрави шеър гуломи даргохи хучандиён аст: %ар сол агар гуломи Хоцон, Бар мири Хуцанд мири номист. Хоцонй агарчи уаст мире, Дар пеши Хуцандиён гуломест (8, с. 846).
Иродат ва эхтироми шоир ба Садриддини Хучандй то хаддест, ки вакте озими Исфахон мешаваду Садриддини Хучандиро дар ин шахр пайдо намекунад, зуд аз он чо хичрат менамояд, ки абёти зерин дар таквияти ин андеша аст:
Бар Исфауон гузаштани ман буд як замон, Дар вай шудан уамону бурун омадан уамон. Аз баури Садр хостаме Исфауон кунун, Чун Садр гоиб аст, чи Кирмон, чи Исфауон. Чашм осмон ба воситаи офтоб дид, Беофтоб чашм чй бинад дар осмон (8, с.913).
Аз мухтавои ин абёт маълум мегардад, ки зохиран Хоконй аз ду сафаре, ки ба Исфахон дошта, дар якеаш муддати кутохе дар ин шахр буда, зеро ба шаходати худи у, Исфахон бидуни мавчудияти дусте чун «Садр» чандон барояш чозибае надоштааст. Ба навиштаи Fаффор Кандлй манзур аз ин «Садр», ки рафики Хоконй буда, Садриддин Абдуллатифи Хучандй мебошад, ки аз уламои Исфахон ва устод дар назму насри арабй будааст (5, с.613).
Дар хамин китъа Хоконй ангезаи иштиёкашро ба дидани Исфахон ба хо-тири зиёрати Садриддини Хучандй донистааст ва эхтимолан шоир дар дувумин сафараш ба ин шахр онро сурудааст.
Дар касидаи дигаре, ки шоир дар васфи Исфахон сурудааст, боз хам аз азамату бузургии Садриддин ва фарзандаш - Ч,амолиддини Хучандй ёд мекунад ва худро мамдухи ин ду шахсияти барчастаи Оли Хучанд медонад. Ин касида хамчун нишони маъзаратхохй аз мардуми Исфахон ба муносибати касидае, ки шогирдаш Мучириддини Байлаконй ба мардуми ин шахр бахшида ва онхоро «курдил» хонда, суруда шудааст, зеро, шуарои Исфахон пас аз дарёфти касидаи Мучириддини Байлаконй на ин ки худи уро мазаммат карданд, балки устоди вай Хокониро низ мавриди интикоди шадид карор доданд. Дар хамин хол Хоконй барои дифоъ аз худ касидае бо радифи Исфахон дар хачми 81 байт суруд ва аз рафтори шогирдаш дар ин маврид канорачуй кард. ^асидаи Хоконй
моломол аз тавсифоти шахри Исфахон аст ва дар канори ин аз ду пешво ва муктадои Исфахон низ ёд карда, ки яке Садриддини Хучандй ва дигаре Ч,амолиддини Хучандй мебошанд. ^асида бо матлаи зерин огоз мегардад: Накуати уурост ё уавои Сифоуон, Чабуати цавзост ё лщои Сифоуон (8, с. 353).
Дар идомаи касида Хоконй аз ду намояндаи Оли Хучанд чунин ёд мекунад: Мадуи ду форуци дин ни гуна набиштам, Садру Чамол он ду муцтадои Сифоуон (8, с. 355).
Мухимтарин нуктае, ки дар ашъори ба хучандиён бахшидаи Хоконии Шарвонй ба назар мерасад, иртиботи наздики у бо яке аз афроди барчастаи ин хонавода бо номи Ч,амолиддини Хучандй аст. Инро ба хангоми мутолиаи касидае, ки ба васфи Ч,амолиддин дар девони Хоконй мавчуд аст, мушохида менамоем. Мухтавои касида иртиботи наздики дустонаи Хоконии Шарвониро бо Ч,амолиддин Масъуди Хучандй собит мекунад. ^асида бо абёти зерин огоз мегардад:
%ар куцо аз Хуцандиён Садрест, З-оташи фитрат об менакадаш (8, с. 893).
Дар баъзе аз нусхахои хаттии девони Хоконй ин касида дорои унвони «Хоконй дар чавоби Чдмолиддин Масъуд гуяд»-ро дорад (8, с.893) ва аз ин унвон пайдост, ки кабл аз ин аз суйи Ч,амолиддини Хучандй ба Хоконии Шарвонй ашъоре расида ва дар чавоб ба у шоир касидаи мавриди бахсро иншо намудааст. Ин нукта маълум медорад, ки миёни Хоконии Шарвонй ва Ч,амолиддини Хучандй иртиботи шоирона баркарор буда ва онхо ашъора-шонро барои хамдигар ирсол менамудаанд. Шоир дар байти дувуми касидаи номбурда бо ишора ба исми мамдух бар хунари суханварии вай чунин таъкид менамояд:
Хоса садри уудо Чамолиддин,
К-аз сухан дурри ноб менакадаш (8, с. 893).
Ин байтро, агар аз як чониб, хамчун мадх кабул намоем, аз суйи дигар ба унвони накди завкй аз суйи Хоконй ба шеъри Ч,амолиддини Хучандй низ метавон онро пазируфт. Хоконй вакте дар мавриди шеъри Ч,амолиддини Хучандй сухан меронад, онро хамчун «дурри хушоб» маънидод мекунад, ки бахои нихоят баланд дар нисбати шеъри хучандии номбурда аст. Дар вокеъ, ин некназарй ба шеъри Ч,амолиддини Хучандй аз суйи Хоконй барин шоир гувох бар маком ва чойгохи баланди сухансароии намояндаи мазкури хонадони Хучандй аст. Хоконй маданияти баланд, халимй, хушгуфторй, хаттобй, баландхимматй ва пуштибони ахли адабу дониш будани Ч,амолиддини Хучандиро ситоиш намуда, абёти зеринро сурудааст: Оташи Муси оядаш зи замир, В-оби Хизр аз хитоб менакадаш. Фикру нутцаш ну накуати лаби дуст, З-оташи тар гулоб менакадаш. Мори зарин-ш нушмуура диуад, Чун абир аз луоб менакадаш. Осмонест, к-аз гиребон об,
Бар замини хароб мечакадаш. Хосидаш осиёб, к-аз доман, Об чун осиёб мечакадаш. Ба лисонаш нигар, ки чун ба лисон, Равгани дерёб мечакадаш (8, с. 893) Мачмуи сифатхои мазкур, ки хдр яке як таъбири зебои шоирона ва махали андешавy тафаккури шоиранд, эътирофи Хоконии Шарвониро ба сyханвари мумтоз бyдани Ч,амолиддини Хучандй баён месозад. Дар китъаи боло таркибy иборахои «аз оташи тар гулоб чакидан», ки барои васфи суханварии Ч,амолиддин оварда, навъе танокуз аст, ки баъдан дар шеъри форсии сабки хиндй роич гардид. Вай бо изхори хушхолй аз ин ки Ч,амолиддини Хучандй барин шахсияти маъруф дар суханварй Уро мадх гуфтааст, бо мамнунияти хос ва эхсоси баланд чунин мегуяд:
Гуфт мадуе маро, ки аз уар уарф, Хама дурри хушоб мечакадаш (8, с. 893) Мадхияи Ч,амолиддини Хучандй замоне ба дасти Хоконй расидааст, ки зохиран холати вазнинеро паси сар мекарда. Дар хамин муддати душвор мадхияи Ч,амолиддини Хучандй бар замини шураи умедхои Хоконй борони рахмат ва лутфи шеъри Ч,амолиддини Хучандй ба у таъсири муайян гузошт. Ин мазмунро дар мисраъхои зерин метавон ба рушанй эхсос кард: Мавкаби абр чун ба шура расид, Катрауо бар сароб мечакадаш. Боди Навруз чун расад бар гул, Шауди тар чун шароб мечакадаш. Нами шабнам ба гул расад шабуо, Хам наме бар сароб мечакадаш (8, с. 893) Шоир бо нишони эътирофи худ аз табъи баланди Ч,амолиддини Хучандй дар идома чунин овардааст:
Бикри табъаш никоби хиндй дошт, К-оби хусн аз никоб мечакадаш. Сабзаи сарнихода арз дихад, Х,ар наме, к-аз сахоб мечакадаш (8, с.893) Иртиботи ду нафар аз шахсиятхои маъруфи Оли Хучанд - Садриддин Мухаммади Хучандй ва Ч,амолиддин Масъуди Хучандй бо Хоконй боиси он гардида, ки хатто то замони марги ин ду шахсият дустии онон пойдор бимонад. Дар девони Хоконй ба абёте бармехурем, ки дар суги Садриддин Махмуд суруда шудаанд. Шоир даргузашти хучандии мазкурро андухи бузург медонад ва марги уро боиси пайдоиши холигохи азиме дар миёни ахли адаб мепиндорад. Ин мазмун дар абёти зерини Хоконй баён гардидааст: Цауон паймонаро монад биайниу, Ки чун пур шуд, тиуй гардад ба уар бор. Кунун аз марги Садриддин тиуй гашт, Напиндорам, ки пур гардад дигар бор (8, с.886). Ин абёт агар аз як тараф бозгуй он бошад, ки дар замони марги Садриддини Хучандй Хоконии Шарвонй дар кайди хаёт буда, аз суйи дигар нуфуз ва
чойгоху макоми бузурги Садриддини Хучандиро дар назди ахли адаб ба намоиш мегузорад, зеро ба андешаи шоир пас аз Садриддини Хучандй касе наметавонад чойгохи холии уро пур созад.
Дар мачмуъ, Хоконии Шарвонй бо хучандиёни Исфахон иртиботи дустй дошта, равобити хасанаи у махсусан ба ду нафар аз шахсиятхои маъруфи ин хонавода боиси он гардида, ки зикри сифатхои неки онон ба бехтарин вачх дар ашъори шоир инъикос ёбад. Аз баррасии касоиди сурудаи Хоконй дар васфи Ч,амолиддини Хучандй метавон ба хулосае расид, ки миёни ин шоири Хучандй ва Хоконии Шарвонй мунозирахои адабй низ вучуд доштааст ва ин ду шоир ашъорашонро бахри хам ирсол кардаанд. Агарчй аз ашъори Ч,амолиддини Хучандй, ки дар васфи Хоконии Шарвонй суруда ва ба кавли худи шоир, ки аз «хар харфаш дурри хушоб мечакидааст», чизе дар даст надорем, аммо метавон аз руи касидаи Халлокулмаонй ба ин натича расид, ки хучандии номбурда ашъоре дар нихояти фасохату балогат месароида, ки шоир ва мунтакиде мисли Хоконй, ки бар аксари шоирони хамзамонаш интикод варзидааст, вале бар хунарй будани ашъори Ч,амолиддини Хучандй бахои баланд додааст. Тааммул дар мухтавои ин касидахо бори дигар ба макоми сурудахои шоирони мадхсарои Оли Хучанд дар таъйини мухимтарин нуктахои рузгори эшон, хоса масоили марбут ба пайванди онон ба адабиёт ва сурудани шеър накши муассир доранд. Калидвожа^о: таърихи адабиёти форсу тоцик дар царни XII, эцодиёти %оцонии Шарвонй, Оли Хуцанд, Садриддин Хуцандй, Цамолиддини Хуцандй
Пайнавишт:
1. Насриддин, Абдулманнони Хуцандй. Васфи Хуцанд ва хуцандиён дар шеъри форсй/А.Насриддини Хуцандй//Рудакй.-Душанбе, 2007.-№14.-С.133-146.
2. Зарринкуб, Абдулуусайн. Ошной бо нацди адабй/А.Зарринкуб.-Теурон: Сухан, 1374.-508 с.
3. Девонацулов, Алицул. Оли Хуцанд ва Хоцонии Шарвонй/А.Девонацулов//Илм ва уаёт.- Душанбе, 1989.- №11.- С.5-7
4. Фурузонфар, Бадеуззамон. Сухан ва суханварон/ Ф.Бадеуззамон.-Теурон: Заввор, 1387.-718 с.
5. Кандлй, Fаффор. Хоцонии Шарвонй: уаёт, замон ва мууити у/ F.Кандлй.-Теурон: Маркази нашри донишгоуй, 1374.- 720 с.
6. Мууаммад, Авфй. Лубоб-ул-албоб/А.Мууаммад.-Теурон: %ирмис, 1389.1082 с.
7. Сабзворй, Ризо Мустафавй. Хуцанд ва хуцандиён дар ойинаи адаби форсй/Р.М. Сабзворй//Номаи порсй.-Душанбе, 2007.-№3.- С. 364-371.
8. Хоцонй, Шарвонй. Девон/Ш.Хоцонй. Ба кушиши доктор Зиёуддини Саццодй.-Теурон: Заввор, 1382.-1385с.
9. Хоцонй Шарвонй. Тууфат-ул-ироцайн/ Ш.Хоцонй. Тасуеуи Яуё Кариб.-Теурон: Ибни Сино, 1333.
Reference Literature:
1. Nasriddin Abdumannon Khujandi. Enchantment of Khujand and Khujanders in Persian Poetry: Rudaki. - Dushanbe, 2007, #4. -pp.133-146.
2. Zarrinkub, Abdulkhusayn. Familiarization with Literary Criticism. -Tehran: Word, 1374 hijra. -506pp.
3. Devonakulov A. The Dynasty of Oli Khujand and Khakoni Sharvoni: Science and Life. -Dushanbe, 1989, #11, pp. 5-7.
4. Furuzonfar, Badeuzzamon. Style and Representatives of Belles-Lettres. -Tehran: Zavvor, 1387. -718pp.
5. Kanidili, Gaffor. Khokoni Sharvoni: Life , Time and his Surroundings. / Translation by Mirkhidoyat Khisori. - Tehran: Publishing University Centre, 1374.
6. Avfi, Mukhammad. Lubob-ul-albob. -Tehran: Khirmis, 1389. -1082pp.
7. Sabzvori, Rizo Mustafai. Khujand and Khujanders in the Mirror of Persian Literature. - Tehran: Nomaiporsi, 1375 hijra, #3, pp.95-100.
8. Sharvoni, Khokoni. Divan by the assistance and aspirations of Ziyouddin Sajjodi. -Tehran: Zavvor, 1382 hijra. -1385pp.
9. Sharvoni, Khokoni. Tuhfat-ul-irokain. Corrector: Yakhyo Karib. -Tehran: Ibni Sino, 1333 hijra.
Отражение достоинств Оли Худжанд в творчестве Хакани Шарвони
Ключевые слова: история персидско-таджикской литературы XII века, творчество Хакани Шарвони, Оли Худжанд (Дом худжандцев), Садриддин Худжанди, Джамолиддин Худжанди
В статье рассматривается вопрос о взаимоотношениях известного поэта Хакани Шарвони с представителями Оли Худжанда (Дома худжандцев), прославившимися в истории персидско - таджикской литературы своей меценатской деятельностью и покровительством учёным и людям пера. В частности, на основе анализа поэмы «Тухфат-ул-ирокайн» и ряда касыд утверждается, что Хакани был маддахом (панегиристом) двух представителей Оли Худжанда - Садриддина Мухаммада Худжанди и его сына - Джамолиддина Худжанди. Автор статьи убедительно аргументирует соображение о том, что Хакани дал высокую оценку поэтическому дару Джамолиддина Худжанди, писал «ответы» на его касыды. Оценка Хакани позволяет сделать вывод о том, что Джамолиддин Худжанди являлся автором очень плавных и изящных стихов, хотя они и не сохранились до наших дней.
Reflection of Oli Khujand Dignities in Khakani Sharvonfs Creation
Key words: history of Tajik-Persian literature of the Xll-th ctntury, Khakani Sharvoni s creation, Oli Khujand (Khujanders' House) Sadriddin Khujandi, Djamoliddin Khujandi
The article dwells on mutual relations between the famous poet Khakani Sharvoni and the representatives of Oli Khujand who were glorified in the history of the Persian-Tajik literature as its patrons who helped scientists and men-of-letters. In particular, proceeding from the analysis of the poem "Tuhfat-ul-irokains " and a number of kasyds, it is affirmed that Khakani was a maddakh (eulogizer) of two Oli Khujand representatives -Sadriddin Mukhammad Khujandi and his son Djamoliddin Khujandi. The author of the
article convincingly proves that Khakani highly estimated Djamoliddin Khujandi^s poetical gift, he wrote "answers " to his kasyds. Khakani s estimation affords to make a conclusion that Djamoliddin Khujandi was the author of extremely fine rhythmical poems though the latters haven't preserved for us.
Роцеъ ба муаллиф:
Х,оциев Абдуфатто; Крсимович, унвонцуи кафедраи адабиёти классикии Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи акад. Б. Гафуров (Чумуурии Тоцикистон, ш. Хуцанд), e-mail:[email protected]
Сведения об авторе:
Ходжиев Абдуфаттох Касимович, соискатель кафедры классической литературы Худжандского государственного университета им. акад. Б. Гафу-рова (Республика Таджикистан, г. Худжанд), e-mail:[email protected]
Information about the author
Khojiyev Abdufattoh Kasimovich, claiment for candidate s degree of the department of classical literature under Khujand State University named after academician B.Gafurov (Tajikistan, Khujand), e-mail:[email protected]
