CC BY
461
С- , -
_УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ _ _ 65 ~
Б. Шарифов инъикоси истилохоти тибби кадим
дар ашьори хоцонй
Вожатой калидй: таърихи адабиёти форсу тоцик, осори Хоцонии Шарвонй, сабки шеъри Хоцонй, корбасти истило-х,оти тиббй дар назм
Дар каламрави шеъри асримиёнагии форсию точикй шоири дигареро душвор аст пайдо кардан, ки дар чодаи хунар чун Афзалиддин Бадил ибни Алй Хокрнии Шарвонй (1120-1199) аз худ ихтирооти зиёда барчо монда бошад. Заминаи пиндорхои шоиронаи уро унсурхои гуногун ташкил додаанд ва унсурхои мухтавоии ашъораш хам худуд надоранд. Ба кдвли яке аз шорехони маъруфи ашъори шоир Маъсумаи Маъданкан «Одобу русуми мардум, то арусиву эътикодоти онон, сехру чоду, бозихову саргармихо аз нарду шатранчу чавгону ташту хояву шуъбадабозй чуз он, шикору он чи марбут ба он аст, сафархои барриву бахрй. муомилоти накду нася, албиса ва атъима, кишту заръ, таълиму тааллум, кудакону зиндагии онон, машогилу хнраф, русуму ташрифоти хусравон, маносиби дарборй, бардагон ва дирамхаридагон, казову он чи марбут ба он аст аз зиндону додрасй ва анвоъи укубатхо ва чуз он, кабутарони номабар, наводири хикоёт, ишороти тарсой ва яхудиву зардуштй, матолиби таърихиву чугрофиёй, тиббу бехдошт, нучуму мусикй девони устоди Шарвонро ба сурати мачмуае аз маорифи эронй ва исломй даровардааст...» (5,14)
Истифодаи хама гуна мафхуму истилохот дар шеър, аз як тараф пуробуранг ва аз дигар чониб чанбаи кавии лафзи ашъор сурудахои ин суханварро печидаву душвор гардонидааст ва барои ворид шудан ба шеъри у машаккати зиёд сарф мешавад, ки завку табъи хонанда унс бигирад. Ба кавли яке аз шорехони маъруфи эронй М.Каззозй: «Шеъри Хоконй ба он ситег мемонад, ситеге, ки бахше аз онро мег
пушонидааст, ба осонй наметавон бар ситег фаро рафт, ба осонй наметавон мегро барпароканд. Лекин агар ба пойи пуя ва дасти талош бар ситег фаро рафтем ва мегро барпарокандем, кома ва лаззате аз гунаи дигарро озмудаем. Розеро кушудаем, дастбурде намудаем» (3,183).
Х,амин мушкиливу печидагй буд, ки дар гузашта баъзе аз мухаккикон беш аз панчсад байти девони шоирро бемаънй гуфтаанд. Дар ин бора Бадеъуззамони Фурузонфар менависад: «Баъзе мутакдддимон пиндоштаанд, ки беш аз понсад байт аз абёти устод дорой маънии мухассил нест ва ин сухан берун аз инсоф аст, чи баъд аз ошной бо лахча ва тарзи таъбири у (ки дар идроки максуди х,ар нависанда ва шоир ба даст овардани он зарурй аст) маълум мегардад, ки хеч байт бемаънй намебошад..» (9,616).
Тайи дахсолахои охир кушишу талоши аксарияти мухакки-кони эронй барои шарху тавзехоти ашъори Хоконй равона шудааст ва дар ин замина корхои зиёда ба анчом расидааст, ки кобили тахсин мебошад.
Унсурхои мухтавоие, ки болотар зикрашон рафт, х,ар кадом дар алохидагй метавонанд як пажухиши комили илмй шаванд. Добили зикр аст, ки истифодаи Хоконй аз истилохоти улум ва фунуни рузгори худаш дар шеър чанбаи хунарй дорад, яъне тамоми аносир ва иттилооти матрахшуда дар шеъри у ба манзалаи абзоре аст, чихати баёни маънй ва афзоиши хунарй дар шеър. Ба таври густурда истифода кардани истилохоту иттилооти илмй дар канори дигар омилхо аз кабили истиораву ташбехоти гариб ва дур аз зехн ва таркиботе бадеъ сабаби душвории ашъори у шуда аст ва дар исботи ин даъво хамин бас, ки шодравон Алии Даштй китоби худашро «Хоконй-шоиридерошно» номидааст вахамчунин Алл ома Казвинй мегуяд: «Бидуни як тафсири муфассали машрух фахми ашъори Хоконй аглаб мушкил ва машкук ва баъзе авкот аз мухолот аст» (4,36).
Хулоса, забони олимонаи Хоконй ва истифодаи густурдаи у аз донишхои ройичи рузгор хамрох бо таркиботи бадеъ ва тахайюлоти кавии шоирона шеъри уро ба гунае даровардааст, ки дар вокеъ адибе тезхуш, шоире борикандеш, муначчиме сохибназар ва табибе хозик, дар як калом донишманде огох дар хама заминахо чун шахси Хоконй лозим аст, то битавонад аз шеъри у лаззат бибарад. Шаркшиноси маъруф М.Н.Османов дар мукаддимае, ки ба нашри охирини русии девони Хоконй навиштааст, уро аз бузургтарин шоирони Шарк
муаррифй карда, меафзояд, ки «Он поэт не для тех кто лишь в какой-то мере обладает грамотностью, он поэт для очень образованных людей» (7,36).
Яке аз чанбахои кавии ашъори Хокониро инъикоси истилоху мафхумхои тиббй ва доруву дармон ташкил медихад. Дар девони камтар шоире ба чунин фарохй метавон иттилоъ оид ба илми тибби кадим пайдо кард. Ин табиист, зеро аз шархи холи шоир пайдост, ки у то биступанчсолагй назди амаки худ Кофиуддин Умар ибни Усмон, ки табиб, хаким ва файласуфи бузурги замон буд, сабаки илм гирифтааст ва дар радифи илмхои гуногун ин илмро дакиктар омухтааст.
Он чи аз масъалаи илми тибби кадим дар ашъори Хоконй аз бемориву дорухо cap карда то роххои дармони онхо дарч шудааст, бештар матолибе хастанд, ки дар китобхои тибби кадим мавчуданд. Хдмчунин, дар канори матолиби илмй баъзан ба нуктахое мувочех мегардем, ки чанбаи хурофотй ва омиёна дошта, асоси илмй надоранд. Аммо барои шоире чун Хоконй, ки аз даричаи хунар ба оламу одам менигарад ин нукта мухим нест. У барои ороста кардани бистари андешааш ва таровати баёну навоварй дар тасвир хамаи унсурхоро ба кор мегирад, ки шеъраш ба ашъори дигарон монанд набошад. Ин амалро метавон як навъ фирор аз таклид ва бозгуи суханони обшуставу дастмолшуда донист.
Дар шеъри Хоконй номи беморихои гуногуне аз кабили обила, истиско, умуссибён, барас (пес), таб, там, чузом, чуъулкалб, хафакон, хунок. дик, зуком, сабал, сарсом, сурфаи хун, саггазидагй, саръ, сафрову амрози сафрой, тоъун, куланч, нохуна, накрас, вабо, хайза, яракон ва гайра дарч гардидаанд.
Дар баробари зикри амроз шоир хамчунин аз гиёху гиёхдармонй дорухои гуногунро аз кабили осаф, афюн, базри катуно, бунафша, балодар, баласон, бахман, беди анчир, палангмушк, тухми райхон, табошир, ханзал, хуни сиёушон, хизрон, реванд, зарир, заъфарон, садоб, саътар, сабр, замирон, унноб, уд, удуссалиб, катрон, кофур, кадар, кукнор, кашниз, лодан, мардумгиё, нордона, норинчу туранч, халила ва инчунин аз дорухои конй чун тутиё, зайбак (симоб), талк. тини махтум (гили бирён), марчон, мумиёй, ёкут ва гайра, инчунин, аз дорухои хайвонй чун тарёк. саканкур, курси мор, мушк, маъчун, саратон, аз таркибхои доруии панчнуш, чуллоб, чавориш, сафуф, гулоб.
гулшаккар, маркам, муфаррах ва садхо усулхои тиббии бехдоштро дар шеъраш овардааст, ки перомуни хамаи ин дар китобхои тибби кадим маълумоти гуногун дода шудаанд.
Дар ин мухтасар баъзе нахлухои масъалаи бозтоби мафхуму истилохоти тиббй дар шеъри Хоконй мавриди пажухиш карор мегирад.
Сохтор ва андоми бадан:
Намозе нест агарчи х;афт даре андарун дорад, Касе, к-андар нарастит jçctctti х;афт андоми каслонаш
(10,214)
Аз ин байти шоир пайдост, ки дар гузашта баданро аз хафт узви аслй иборат медонистаанд: cap, сина, шикам, ду даст, ду по. Ба хасби ботин димог, дил, чигар, сипарз, шуш, захра. меъда ва баъзе ба чои «меъда» «гурда» гуфтаанд. (9,1622). Тибки маълумоти «Бурхони котеъ» хафт андом номи pare хам хает, ки чун онро бигшоед, аз чамеъи андом хун кашида шавад ва он parpo ба арабй «нахрулбадан» хонанд (9,1622).
Магзро дорой се гуфра медонистаанд (1,72):
Ба х;ашт бах;ви бих,ишт андар ин се гуфраи магз, Ба х;афт х,уцлаи нур андар ин ду х;уцраи хоб ( 10,52)
Х,ашт бахви бихинп - хашт кушки бихишт, се гуфраи магз -айвони димог: махалли фикру хаёлу хофиза. хафт хичлаи нур -хафт пардаи чашм: «Киноя аз хафт пардаи чашм аст ва он салбия, машимия, шабкия, анкабутия, анбия, карния, мултахима бошад» (Бурхони котеъ), ду хучраи хоб - истиора аз ду чашм.(7,113)
Ч^игарро маркази хун ва узви гизодихандаи соири аъзо медонистаанд (1,90)
Гизо аз цигар пазирад х,ама узв^ову лекин,
Гизо аз дах;он ба як pax; ба суи цигар наёяд ( 10,122).
Ашкро хуни чигар медонистанд, ки месузад, бухор мешавад, ба магз меравад ва дар он чо ба ашки гарм бадал мешавад ва аз рохи чашм сарозер мегардад:
Сели хун аз цигар оред суи боми димог, Новадони мижаро рох,и гузар бигшоед ( 10,158).
Дар гузашта ба вучуди унсурхои чахоргона: об, оташ, хок ва бод дар вучуди инсон бовар доштаанд. Табъи оташро гарми хушк, табъи хаворо гарми тар, табъи обро сарди тар ва табъи хокро сарди хушк мешумурдаанд ва эътикод доштанд, ки аз омезиши онхо бо
якдигар мизочхои мухталиф ба вучуд меояд (1,17): Зи адли шох;, ки зад панц навба дар офоц, Чах;ор табъи мувофик; шуданд цуфти вифоц (10,234) Агар неруи чор табъ дар бадани инсон баробар бошад, мизочи фардро муътадил мешавад (1,19)
Лофанд модарони гух;ар дар мизоци сулх,, К-ин сулх,имо замири сипех,ростони мост (10, 79) Агар яке аз ин унсурхо бар дигаре галаба кунад, боиси беморй мешавад:
Фарсуда дон мизоци цах^онро ба нохушй, Олуда дон дсщони мушаъбад ба гандно (10,16) Ба хамин асос чор мизочи аслй ё ихлоти арбаъаро койил буданд: 1. мизочи сафрой.2. мизочи дамавй. 3. мизочи савдой. 4. мизочи балгамй. Вобаста ба характери ин мизочхо барои хар як давохое хам дастур фармудаанд, масалан барои рафъи савдо муфаррах истифода мекарданд:
Дил дар ин савдост як лафзи туро, Чун муфаррах; дафъи савдо дидаам (10,275). Барои дафъи сафро анор, халила ва турширо тавсия мекардаанд:
Табъи чу Хоцоние бастаи савдо мадор, Бишкан сафрой у з-он лаби чун нордон (10,231). Туро мсщомири сурат куцо ди.уад инсоф, Туро уалилаи зарин куцо барад сафро (10,11). Тавре зикр гашт, номутаносибии мизочхо ва галабаи яке бар дигаре боиси cap задани беморихои мухталиф мегашт. Дар ин мухтасар мо ба шархи баъзе беморихо мегузарем.
Обила. Дар девони Хоконй аз ин беморй зиёд ишора рафтааст. Яке аз роххои табобати ин беморй шароби кадар будааст. Обила дар чашм, обила дар рухсор, чигари пуробила ва гайра. Дар китоб-хои тибби кадим перомуни ин беморй чунин маълумот дода шудааст: «Сабаби он ки хар касро обила ояд он аст, ки хуни кудакон тар бувад, чун ба сол баландтар гарданд хушкй пазирад ва бад-ин миён, ки мизочи хушк тар гардад, чун чушиш афтад мар хунро. Ва нишони обила омадан он бувад, ки нахуст таб гирад атбака ва боз дарди пушт гирад саъб ва боз бинй бихорад ва зи хоб бичахад ва битарсад ва саргардон гардад ва руй сурх гардад ва чашмхо хамчунон. Чун ин аломат дидй бидон, ки хасаба кунад ё обила» (1, 724)
Барци хун, к-аз мижа бар лаб зи ду лаб обила кард, Залщарире зилаби обилавар бигшоед (10, 157). Яъне обилаву табхоли руйро аз гармии беш аз хадди хун тасаввур мекарданд ва барои рафъи он санг ё фулузи сардеро руи он мегузоштанд. «Замхарир»-сармои бисёр сахт (8, 734)
Чои дигар шоир дар бадани тифл баромадани обиларо аз хуни хайз медонад:
Ну?ç молç гизои фарзанд аз хуни х;айз бошад, Пас обилаш барояд, сурат шавад муцаддар (10, 166) Нух,мох,а хуни х,айзе гар обила барорад, Сисола хуни халце охир чй оварад бар? (10, 168) Яке аз воситахои рафъ намудани обиларо дар тибби кадим истифода кардан аз шароби кадар мешумурдаанд: Аз бурун обиларо чора шароби кадар аст, Чун дарун обила doped, кадар боздих,ед (10, 165). Дар бораи шароби кадар сарчашмахо чунин маълумот додаанд: «Кодй исми хиндй аст ва ба арабй «кадар» номанд ва дар олии Уммон ва Ямани Касирулвучуд шабех ба дарахти хурмо. Шукуфаи у монанди шукуфаи хурмо ва ба i оят хушбу ва уро «кабух» номанд ва баъд аз шукуфтан дар равганхо парвариш медиханд ва мастй ба духнулколдй ва чихати дарди камар ва мафосилу чузом нофеъ аст. Ва кодй мукаввии бадан ва хавос ва рофеъи хафакон ва шарбати он, ки чуби онро кубида ва бичушонанд ва оби онро бо шакар ба кивом оваранд чихати обила ва хасаба 6exi арин адвия аст. Ва ахли Хдндро эътикод он ки чун шарбати кадарро бинушанд зиёда бар нух адад обила барнамеояд ва хокистари онро чихати илтиёми захмхои мучарраб донистаанд ва донаи у мукаввии дил ва меъда ва чигар рабби кадар кавитар аз донаи у» (6, 204).
Истиско. Дар «Х,идоят-ул-мутааллимин» омадааст: «Чун касе оби бисёр хурад ва аз об нашикебад ва аз бисёрии хурдан поён ва сокхои вай биёмосад... ва сабаби он аз заъфаи се андом бувад ё аз заъфи чигар ё аз заъфи андомхо, то гизоро натавонад гардонидан кай гавхари хеш орандй. То он чо бимонад хамаи тан биёмосад ва монанда гардад тани мурдаи омосидаро» (1,450).
Як навъи истиско чунон аст, ки шикам аз шиддати бод варамида аст ва агар ба он зарба бизананд монанди табл садо мебарорад ва ин навъи онро истискои таблй меноманд (9, 84):
Чу коса боз кушода дах;он зи цуъулкалб, Чу куза пет тщода тикам зи истисцо (10, 10) Чуъулкалб. Дар «Аттанвир» омадааст: «Шахватулкалбия гурус-нагй аст аз андозаи берун, ки хеч сер нашавад аз он. Ибни Сино г^яд: «Чуъулкалбй ба юнонй «пулимус» номида мешавад». Сохиби «Х,идоятулмуаллимин» менависад: «Акнун аз ифроти шахват низ лахте ёд кунем ва баъзеро шахватулкалбй хонанд ва аз бахри ин чунин хонанд, ки саг бисёр хурад ва кай кунад ва боз аз паси кай дигар бор орзуи таом кунад. Ва сабаби ин беморй се гуна бувад: ё сафари дарозу ранч бувад то тани эшон сард шавад, ё сабабе дигар, ки мизочи меъдаро сард кунад» (6, 204).
Дар кадим барои давои истиско аз малах (чарод) истифода мекардаанд:
Ба шабли нощи мустасщён ба хурди царод, Ба боди рудаи цуланциён ба нитки забоб (10,54). Дар байти мазкур шоир аз ду шеваи дармон дар пизишкии кухан сухан гуфтааст: яке он аст, ки хурдани малахмустаскиёнро судманд будааст. «Гуянд дувоздах адад аз вай (малах) cap бияндозанд ва атрофхои вай бо кадре мавриди хушк мустаскй биёшомад, шифо ёбад» (2,118) ва дигар пишки забоб (саргини магас)-ро дар дармони куланч судманд ва корсоз медонистаанд: «Саргини магасро чун бо об ва асал бинушанд, чихати азолаи магас ва куланч ва хунок мучарраб ёфтаанд» (7,118).
Умми сибён. Ин беморй тавре аз сарчашмахо бармеояд, ба тифлон хос аст. Дар фарханги «Алабния» омадааст: «Уми сибён ба маънои модари кудакон аст. Саръест, ки оризи атфол мегардад аз хини валодат то чахор-панчсолагй ва чун атфолро бештар ориз мегардад лихозо онро «умуссибён» номиданд. Ва баъзе «райхуссибён»-ро низ хамин донанд ва онро «умушшайтон» ва «фаръушшайтон» низ номанд» (6,204).
Дар ашъори Хоконй ин беморй зикр шуда, рохи табобаташ хам омадааст. У барои муоличаи ин касал удуссалибро дастур додааст: Чу он удуссалиб андар бари тифл, Салиб овезам андар х;алц амдо ( 10,26) Удуссалиб чуби чалипо ном гиёхи фовониёст, ки дар буришгохи он накше чалипогуна дида мешавад. Дар пизишкии кухан овехтани порае аз чуби чалипоро бар гардани к^дакони девзада ва масруъ барои онон судманд медонистаанд (7,70).
Саросема чун саръиёнаст, к-аз худ, Ба пирона cap умми сибён намояд (10,127).
Барас (нес). Дар матнхои тибби кадим тавсиф шудааст, аз чумла «Барас сапедие бувад равшан ва ба гушт фуру рафта то устухон». «Пес иоми бемориест, ки тан аз нишонхои сиёх ва сапед дуранг гардад» «Ч,олипус чунин гуфтааст, ки гуип и тани мардум монанда гардад мар гуип и мохиро» (1, 595).
Магзашон дар cap биёшубам, ки пиланд аз сифат, Пусташон аз cap бурун орам, ки песанд аз лицо (10,18).
Чузом. Хоконй ин бемориро дар сурат гох ба туранч ва гох ба рухсори шер монанд кардааст. Дар фархангхои тибби кадим перомуни ин беморй маълумотхо зиёданд. Чунончи, дар «Х,идоятулмуаллимин» омадааст: «Чун чигар гарм бувад ихлотро ситабр гардонад ва чун чигар бад-ин хол бувад ва сипарз кавй набувад он хилти ситабр бо хун бимонад хар кучо биравад беморихои савдой орад ва агар ин хун ба хамаи тан гирд ояд чузом гардад. Ва нишони чузом он бувад, ки бонг гирифта гардад ва муи абру фуру резад ва ба хамаи руй маргундхо хезад чанд гавз ва бодом ва мардумро дам задан ганда гардад ва реш гардад хамаи тан ва андомхо огози афкандан чунонки сари бинй бияфканад ва ангуштони пою даст. Ва чузом аз бахри он хонандаш, ки ба тозй чузом буридан бувад». Дар хамин марчаъ барои мудовои беморй мачзум «акросулафьй» тачвиз шудааст, ки Хоконй ба он ишора дорад.
Афъихуранда мацзум арчи басе шунидй, Мацзумхора афъй цузрумх,и хеш машмар. Кай турфа гар аду шуд мацзум турфатар он, К-афъй шудаст румх,ат, з-афъиш мерасад зар 10,194).
Дар пораи шеърии боло шоир дар мадхи мамдух сухан ба миён оварда, аз сари муболига румх(найза)-и уро ба афъй монанд кардааст, ки агар беморй мачзум аз хурдани афъй сихат шавад, аз румхи афъии шох хасмаш зар (зиён) мебинад.
«Мухаммад ибни Закариё гуфт, ки ман афъй бичушонидам ва бидодам то бихурад ва бемор бех шуд. Ва киссахо бисёр омадааст андар боби афоъй ва ин чойи он нест. Ва аз хама бех он бувад, ки хар рузе як мискол акроси афоъй бихурад ба шароби тозаи кавй» (6,204).
Аммо дар бораи ташбехи бемории чузом ба шер, ки дар шеъри Хоконй омадаст дар китоби «Алкалом ячаррулкалом» тасрех
шудааст, ки микраби чузом ба шакли шер (чонвари дарранда) аст. Х,адиси зер аз расули акрам (с) дар бораи чузом ривоят шудааст, ки «Аз чузом чунонки аз шер мегурезй, бигрез» (6,205). Аз сари тегат, ки мох; аз уст барасдор, Бар тани шерп фалак цузом баромад (10)
Сардард. Барои рафъи дарди cap гулоб тавсия мешудааст. Гулоб нушокае, ки аз гули сурх барои сардард омода мешудааст: Аз наедай цугдулх;ак, моем ба дарди cap, Аз дида гулобе кун, дарди сари мо биншон ( 10, 358).
Дар баробари гулоб кофур хам хосияти дарди сарро нишондан доштааст. «Кофур гиёхест хушбуй, ки гулаш монанди гули аквахон бошад. Ба Хднд уро кабур гуянд.. .Кофур чанд навъ аст. Шайхурраис гуяд: «Некутарини он кайсурй ва райхонй бувад монанди барф ва табиати он сард ва хушк бувад...ба гулоб ё бо гули порей нофеъ бувад..» (8, 1220)
Жолаи субуf ба х;ам ёфта кофуру гулоб,
3-ину он доруи yap дарди cap омехтаанд ( 10, 117).
Дик. Дар бораи ин беморй Ахавайнии Бухорой менависад: «Номи дик муштарак аст ба ду маънй: якеро ба юнонй актакус гуяпд. аъни собит ва ин табро дик бувад ва бад-он собит хонандаш, ки ин таб мутамакин гашта бувад ба андомхои муфрада. Ва дигар навъи аз дик бе таб бувад ва баъзе аз пачашгон ин дикро шайхухатулмараз гуянд, аъни бемории пир гаштан ва аз бахри он варо бад-ин ном хонанд, ки харорати табий андар тани ин кас заиф шавад» (1, 665). Аз ишораи Хоконй хам бармеояд, ки аломати ин беморй заифию нотавонй аст ва чое шоир барои давои он дунбаи гусфандро тавсия кардааст:
Шабро зи гусфанд тщад дунба офтоб, То кох;иши дицепи ба мукофо барафканад ( 10, 140).
Дар байти мазкур матлаби шоир гузашти моххо ва баробар-шавии шабу руз аст. Вакте хуршед ба бурчи хамал (гусфанд, бара) меояд, руз метавонад ба ёрии гусфанд шабро бифиребад, кини хешро аз у биситонад, уро бикохад ва бифарсояд. Зеро бо даромадани офтоб ба бурчи хамал руз андак-андак афзоиш меёбад ва шаб мекохад (3, 418-422).
Тоъун. Дигар аз беморихое, ки шоир онро ба бало монанд кардааст, тоъун мебошад. Бемории тоъуну ваборо шоир бештари маврид бо хам овардааст. Дар «Х,идоятулмутааллимин» омада-
аст: «Тоъун ин омосе бувад аз хуйи савдой ва сузон бувад ва бар пушт бувад бештар ва ба ранги сабз бувад ва кабуд ва сиёх ва сурх бувад ва хама бад бувад ва чандон дар гандагй бувад, ки хуш бубарад мардумро ва гирд андар гирди он омос сиёх ё кабуд ва кай барафтад ва исхолу хафакону Fain ва бувад, ки кушанда бувад» (1,67).
Ту шодхори офиятй то вабои гам, Тоъун ба тоъани уасадоро барафканад ( 10, 140). Ин байт аз маъруфтарин касидаи шоир аст, ки «Рухсори субх» унвони гирифта, дар мадхи шохи Мозандарон Нусратуддин Абулмузаффар бахшида шудааст. Шоир шохро ситоиш карда мегуяд, ки ту дар бегазандиву осудагй, бехрузу комрон бода менушй, то дар он хангом андух накухандаи рашкбарро меозорад ва ба дард мефарсояд. «Тоъун» бемории фарогир аз решай «таън»-маргомарг. «Аз алфози муталозимаест, яъне балои ом ва марги ом, ки ба арабй тоъун гуянд» (2, 595), «тоъан»- таъназан, сарзанишкунанда. FaM ба фарсояндагию кушандагй ба вабо монанд шудааст, ки ташбехи балег аст.
Хулоса, Хоконй чун шоири огох аз тамоми илмхои замони худ, барои оростану сайкал додани пиндорхои шоиронааш мафхуму истилохоти сохаи тибби гузаштаро ба кор гирифта, ба ин восита аз як чониб маърифати худро ошкор сохта бошад, аз дигар тараф, чанбаи хунарии ашъори худро кавй гардонидааст. Пажухиши муфассали ин масъала дар ашъори Хоконй ва мукоисаи он бо шеъри дигар шоирон барои илми адабиётшиносй хулосахои муфид метавонад ба бор орад.
ПАЙНАВИШТ:
1.Бухорй, Ахавайнй. Хдцоят-ул-мутааллимин фи-т-тиб / Ахавайнии Бухорй, Абубакр Рабеъ ибни Ахмад; ба эхтимоми Ч,алол Матинй. -Машхад: Интишороти Донишгохи Фирдавсй, 1371.
2.Каззозй, Мирчалолиддин. Гузориши душворихои девони Хоконй / К. Мирчалолиддин. - Техрон: Нашри марказ, 1378. - 996с.
3.Каззозй, Мирчалолиддин. Рухсори субх: Гузориши чомае аз Афзалиддин Бадил Хоконии Шарвонй бар бунёди вожашиносй, зебошиносй, жарфошной бо дебочае пурдомана дар зиндагй ва шеваи шоирии у / К. Мирчалолиддин. - Техрон: Нашри марказ, 1368.
- 671с.
4.К,азвинй, Мухаммад. Ёддоштхои К,азвинй: дах чилд / М. К,азвинй; ба кушиши Эрачи Афшор. - Техрон: Интишороти Илмй, 1363, чилди 10. - С. 36.
5.Маъданкан, Маъсума. Базми дерина арус / М. Маъданкан. -Техрон: Маркази нашри Донишгохй, 1372. - 574с.
6.Маъданкан, Маъсума. Нигохе ба дунёиХоконй / М. Маъданкан.-Техрон: маркази нашри Донишгохй, 1375. - Ч,илди аввал, 305 с.
7.Османов, М.Н. Поэт трагической судьбы (Хакани. Дворцы Мадаина) / М.Н. Османов; пер. с фарси М. Синельникова. - М.: Наталис, 2004. -543с.
8.Саччодй, Зиёуддин. Фарханги лугот ва таъбирот бо шархи эълом ва мушкилоти девони Хоконй: дар ду чилд / Зиёуддин Саччодй. -Техрон: Заввор,1374. - 1672 с.
9-ФурузоЬфар, Бадеъуззамон. Сухан ва суханварон / Бадеъуззамон Фурузонфар. - Техрон: Хоразмй, 1369. -713 с. 10.Хоконй, Бадил ибни Алй. Девони Афзалиддин Бадил ибни Алй Хоконии Шарвонй / Ба кушиши Зиёуддини Саччодй. - Техрон: Заввор, 1357. - 1085 с.
Отражение медицинских терминов е поэзии Хоконй Б.Шарифое
Ключевые слова: история персидско-таджикской литературы, творчество Хакани Шарвани, стиль поэзии Хакани, использование медицинской терминологии в поэзии
Б средневековой персидско-таджикской поэзии А фзалиддин Бадил ибн Али Хакани Шарвани (1120-1199) относится к числу тех поэтов, к творчеству которых написаны многочисленные комментарии. Обильное использование научной терминологии является одним из факторов, обусловивших труднопонимаемость стихотворений поэта. Статья посвящена отражению медицинских средневековых терминов, понятий, названий лекарственных средств в творчестве Хакани Шарвани. Автор уделяет особое внимание мастерству литератора в использовании медицинских терминов при создании художественных образов.
— 76 - HOMAH JOHHIUrOX
Reflection of Medical Terms in Khokoni's Poetry A. Sharifov
Key words: history of Persian-Tajik literature, Khokoni Sharvani's creation, Khakani's poetical style, usage of medical terminology in poetry
In the mediaeval Tajik-Persian poetry Afzaliddin Bcidil ibnAli Khakani Sharvani (1120 -1199) refers to that group of poets to whose creation a lot of commentaries are written. Profuse usage of scientific terminology is one of the factors which preconditioned difficulties in understanding of his poems. The article is devoted to the reflection of mediaeval medical terms, notions, names of medicinal remedies in the creation of Khokoni Sharvani. The author pays special attention to the mastership of the poet in usage of medical terms when creating artistic images.
