CC BY
1353Czas reakcji i czas motoryczny w ruchach sportowca
Wiktor Boloban
Akademia Wychowania Fizycznego Jozefa Pilsudskiego w Warszawie Zamiejscowy Wydzial Wychowania Fizycznego w Bialej Podlaskiej, Polska Narodowy Uniwersytet Wychowania Fizycznego i Sportu Ukrainy, Kijow
Annotation:
Boloban W.N. Reaction time and motor time in an athlete’s movements. The
article presents scientific facts which describe some psychomotor indices of athletes. The scientific data are drawn up on the basis of measurement, analysis and evaluation of the reaction time and motor time well us the frequency of movements with the use teaching accessories and the technology of their realisation.
Key words:
reaction time, motor time, athletes, psychomotor indices, methodology, research, teaching accessories, practical values, sports results.
Болобан В.М. Час рухової реакції спортсмена. У статті представлені наукові факти, що характеризують деякі психомоторні показники тих, хто займається спортом. Вони отримані на основі виміру, аналізу і оцінки латентного часу рухової реакції, часу одиночного руху, а також частоти рухів з використанням наукових приладів і технологій їх реалізації.
латентний час реакції, час одиночного руху, спортсмени, психомоторні показники, методологія, дослідження, наукові прилади, спортивні результати.
Болобан В.Н. Время двигательной реакции спортсмена. В статье представлены научные факты, характеризующие некоторые психомоторные показатели занимающихся спортом. Они получены на основе измерения, анализа и оценки латентного времени двигательной реакции, времени одиночного движения, а также частоты движений с использованием научных приборов и технологий их реализации.
латентное время реакции, время одиночного движения, спортсмены, психомоторные показатели, методология, исследования, научные приборы, спортивные результаты.
Wst^p
Skok- malenki Riki -Tiki -Tawi zr?cznie wywinql si? od jadowitych z?bow strasznej zmiji. Znow skok i zwie-rz? jest bezpieczne. Zwinnosc i szybkosc zwyci?zyly zlq sil?. Kto z nas w dziecinstwie nie zachwycal si? bohate-rem basni R. Kiplinga i nie zazdroscil doskonalej reakcji mangusty - Riki - Tiki - Tawi? A my? - Zadaje pytania profesor Niekrasow, - jak szybko reagujemy na roznorod-ne bodzce: swiatlo, dzwi?k, bol, itp.? [7].
Czas reakcji i czas motoryczny w badaniach na-ukowych
Cel - opracowac konceptualnq zasad? pomiaru i ana-lizy czasu reakcji i czasu motorycznego w ruchach spor-towcow, jako podstawy do oceny ich psychobiologicz-nych i psychofizycznych jakosci.
W wieku naukowo - technicznego wzrostu bardzo wazne jest opanowanie szybkiej reakcji. Jest ona niezb?d-na nam do pracy, do zaj?c sportem, na ulicy, w domu.. .Au-striacki fizjolog Zygmunt Eksner jako pierwszy (1873r.) uzyl termin „czas reakcji” i zastosowal okreslenie: „... czas niezbqdny do tego, zeby swiadomym wizerunkiem odpowiedziec na jakies wrazenia ". Przytoczyl przyklad dokladnie wyrazony w cwiczeniach czasu reakcji u 76 -letniego czlowieka w okresie polrocznym: bylo 0,9952 s, jest 0,1866 s [ 1, s. 9].
Czas reakcji - jedna z bardzo waznych cech czlowieka. Przewaznie pod tym poj?ciem rozumie si? czas uply-wajqcy od zadzialania bodzca do zapoczqtkowania ruchu (ukryty okres). Na jego wymiar sklada si? pi?c czasow odcinkowych. Czas reakcji mozna przedstawic wzorem:
t = t1+ t2+ t3+ t4+ t5
gdzie:
t - czas reakcji;
t1 - czas powstania pobudzenia w receptorze - zalez-ny przede wszystkim od koncentracji uwagi oraz umiej?t-nosci widzenia obwodowego;
© Wiktor Botoban, 2009
t2 - czas przekazania pobudzenia do osrodkowego ukladu nerwowego - wiqzqcy si? z szybkosciq przewo-dzenia nerwow czuciowych;
t3 - czas przebiegu pobudzenia przez osrodki nerwo-we i uformowanie sygnalu wykonawczego. Zalezy przede wszystkim od ruchliwosci procesow nerwowych i jest najdluzszym i najbardziej zroznicowanym co do wielko-sci parametrem decydujqcym o czasie reakcji. W duzej mierze zalezy od stopnia zautomatyzowania nawyku ru-chowego, jak rowniez jego plastycznosci. Trening, wyso-ki stopien opanowania techniki sportowej, dobra koordy-nacja ruchow wplywajq na obnizenie tego wskaznika, tak wi?c poprzez cwiczenia skrocenie czasu t3 jest mozliwe;
t4 - czas przebiegu sygnalu z osrodkowego ukladu nerwowego do mi?snia - zwiqzany z szybkosciq przewo-dzenia we wloknach ruchowych;
t5 - czas pobudzenia mi?snia - prowadzqcy do zmia-ny jego napi?cia i zapoczqtkowania ruchu, wiqze si? m. in. z silq grup mi?sniowych, a takze koordynacjq rucho-wq, umiej?tnosciq rozluznienia jednostek aktualnie nie uczestniczqcych w ruchu. Na drodze cwiczen istnieje mozliwosc skrocenia takze i tego czasu reakcji [22].
Czas motoryczny definiowany, jako internal zacho-dzqcy pomi?dzy zapoczqtkowaniem ruchu a jego zakon-czeniem. Motoryka lub motorycznosc ludzka to poj ?cie obejmujqce caloksztalt czynnosci ruchowych czlowieka, inaczej sfer? ruchowej aktywnosci, slowem to wszystko, co dotyczy poruszania si? czlowieka w przestrzeni na skutek zmian polozenia calego ciala lub poszczegolnych jego cz?sci wzgl?dem siebie i poruszajqcych si? obiektow. Motorycznosc czlowieka jest poj?ciem wielostronnym, na ktore skladajq si?: jej idea, tresc i formy ruchu. Czas motoryczny - to czas ruchu, ktory zaczyna si? od ostat-niego etapu czasu reakcji (t5) az do zakonczenia ruchu, np. technika w taekwon-do: kopni?cie po obrocie po okr?-gu nogq prostq. Czas prawidlowego wykonania techniki jest krotszy od czasu reakcji na niq. Tak wi?c ciosu ktory nie jest sygnalizowany zablokowac jest bardzo ci?zko lub jest to nie mozliwie. Z tego wynika, ze najistotniejszym warunkiem skutecznosci jest szybkosc ruchu [13]. Szyb-
kosc ruchowych reakcji czlowieka - to szybkosc reakcji (ukryty okres), szybkosc pojedynczego ruchu, cz?stotli-wosc ruchow [4,S]. Wyrozniane sq dwa rodzaje czasow reakcji - prosty i zlozony [4,S]. Reakcje proste, gdzie da-nemu bodzcowi odpowiada jedna okreslona odpowiedz ruchowa. Najwi?kszy wplyw na czas reakcji proste wy-wierajq m.in. rodzaj bodzca, intensywnosc, cz?stosc jego dzialania, aktualny stan receptora. Reakcja prosta - to odpowiedz wczesniej okreslonym ruchem na juz pozna-ny, chociaz pojawiajqcy si? nagle sygnal. Do tego rodzaju reakcji zalicza si?: start w biegu, wyskok przy rozgraniu spornej pilki i in.
Laboratorium psychomotoryki. Pulpit, na nim lampka czerwonego koloru i przycisk „A”. W momencie, kiedy zapali si? czerwone swiatlo (sygnal), trzeba nacisnqc na przycisk „A” (badanemu nie wiadomo, w jakim momen-cie lampka zapali si?). Sygnal - odpowiedz zaj?la 2S0 milisekund (ms) - tysiqczna czesc sekundy. Jeszcze raz sygnal - odpowiedz, i tak І0 razy. Nast?pnie wyliczamy sredniq arytmetycznq z dziesi?ciu czasow reakcji - to zna-czy szybkosc wzrokowo - motorycznej reakcji, jej ukryty okres. Rezultaty mniejsze od 200 ms sq dobre; 2І0 - 250 ms - wskazniki sredniej szybkosci reakcji; wyzej niz 250 ms - swiadectwo opoznionej reakcji. U sportowcow olimpijczykow ukryty okres wzrokowo - motorycznej reakcji waha si? w przydziale І40 - І60 ms.
Stadion. Sprinterzy zamarli na starcie, czekajq na wy-strzal startera, zeby momentalnie zerwac si? z blokow star-towych i jak wicher przemiescic si? po biezni. Wszystkie dzialania sportowca sq zaprogramowane i wczesniej zna-ne, za wyjqtkiem jednego, - w jakim momencie zabrzmi wystrzal z pistoletu startowego. Sluchowo - motoryczna reakcja sportowca [7].
Reakcje zlozone, gdzie zwi?ksza si? ilosc informa-cji docierajqcych do Centralnego Ukladu Nerwowego (CUN). CUN musi je odpowiednio selekcjonowac, przez co wydluza czas reagowania. Czas reakcji zlozonej gwal-townie rosnie w miar? wzrostu ilosci elementow, z kto-rych trzeba wybierac. Mozno wyodr?bnic typy reakcji: reakcj? roznicowq, reakcj? z wyboru, reakcj? na poru-szajqcy si? obiekt. Np., dla zajmujqcych si? koszykowkq charakterystyczne sq przejawy takich reakcji zlozonych jak reakcja z wyborem w przypadku ktorej z kilku moz-liwych zadan nalezy wybrac jedno, najbardziej adekwat-ne w danej sytuacji (wykonczyc samemu atak, wykonac rzut za trzy punkty i in.) oraz reakcja na poruszajqcy si? obiekt (pilka, przeciwnik, partner). Wykonujqc prosty test
( rys.1) mozno ocenic jakosc sensomotorycznych reakcji sportowca na poruszajqcy si? obiekt. Przebieg strzalki po kole w ciqgu І sekundy (І000 ms).
Zadanie: w procesie przebiegu strzalki po kole w ciqgu І sek., trzeba, ze wzrokowq kontrol?, prawidlowo zatrzy-mac strzalk? w punkcie „A”(trzy powtarzania); zadanie nast?pne: prawidlowo zatrzymac strzalk? w punkcie „A”, bez kontroli wzrokowej. Po І0 powtorzeniach wyjasnia si?, jakie reakcje - wyprzedzajqce (punkt „C”) lub opoz-niajqce (punkt „B”) - przewazajq u badanego, jaka wiel-kosc odchylenia wyst?puje w tq lub innq stron?.
Laboratorium psychomotoryki. Nast?pne zadanie: na-cisnij na przycisk „A”, jesli zapala si? czerwona lampka, i nie reaguj, jesli rownoczesnie z czerwonq lampkq zapa-li si? zielona, czy oddzielnie - zielona lampka. Tak oce-nia si? wzrokowo - motorycznq reakcj ? roznicowania. Wskazniki przykladowe reakcji roznicowania - 170 - 210 ms. Znowu zadanie zmienia si?: zapala si? czerwona lampka, nalezy nacisnqc na przycisk „A”, zapala si? zielona -przycisk „B”, zolta - przycisk „C”, niebieska - przycisk „D”, czarna - przycisk „E” Naturalnie, ze przy tym czas reakcji takze wydluzy si? na 20 - 40 ms w porownywaniu z odpowiedziami na elementarne sygnaly. Tak sprawdza si? wzrokowo - motorycznq reakcj ? wyboru. Wskazniki przykladowe 1S5 - 230 ms.
Na rozne bodzce wplywajq rozne reakcje. Najszybszq reakcj q na dzwi?kowe bodzce (sluchowo - motoryczna re-akcja) i czuciowe bodzce (czuciowo - motoryczna reakcja), kiedy odpowiedzi waha si? w przydziale 105 - 1S0 ms. Na wzrokowe sygnaly odpowiedz przewaznie uzyskujemy w czasie 150 - 225 ms. Wlasnie wzrokowo - motoryczne reakcje sq najbardziej znaczqce, poniewaz jak wiadomo 90% informacji z zewn?trznego swiata trafia do naszego mozgu przez organy wzroku. Dowolny bodziec postrzega odpowiednimi organami czuciowymi. Od receptorow (pe-ryferyjnych czuciowo - nerwowych zakonczen) nerwowe impulsy docierajq do kory mozgowej, gdzie sygnaly roz-poznajq, klasyfikujq i oceniajq ich znaczenie dla danej sytuacji. Potem do procesu wlqczajq si? motoryczne cz?sci kory i natychmiast wysylajq naleznq konkretnq ruchowq odpowiedz. Na kazdym z tych etapow zachodzi okreslone czasowe zatrzymanie. Przy naturalnej reakcji na swiatlo, czas ktorej waha si? w przydzialach od 1S0 do 225 ms, do 60 ms chodzi o to, zeby na siatkowce oka fotochemiczne procesy przeobrazily si? w nerwowe impulsy. Ich obrobka w korze mozgowej zajmuje do 60 ms. Pozostaly czas traci na bezposredniq ruchowq odpowiedz [7].
Jak to jest we wspolczesnych sytuacjach zyciowych? Jednym z najwazniejszych czynnikow wspoldzialajqcych w powstawaniu wypadkow drogowych jest nieodpowied-nia w danym przypadku gotowosc i szybkosc reakcji -pisze Bqk [І2]. Istotne znaczenie w trakcie prowadzenia samochodu ma proces przewidywania rozwoju wydarzen i przygotowania do reakcji. Klasycznq. wartosciq, jaka w przeci?tnych warunkach drogowych przyj?to dla kie-rowcow jest jedna sekunda. ”Stalosc” reakcji - to roznica pomi?dzy najdluzszym a najkrotszym czasem reakcji na dany bodziec. Im ta roznica jest wi?ksza, tym kierowca jest bardziej niebezpieczny na drodze [І2, s. І4].
Jednakze, do polowy XIX wieku przyj?te bylo rozu-mowanie, ze impulsy nerwowe poruszajq si? w organizmie czlowieka z pr?dkosciq swiatla. Niemiecki psychofizjolog German Gelmgolc udowodnil, ze pr?dkosc przekladana na wzbudzenie w CUN czlowieka niewielka -33,9005 m/s [1,5,19,20]. Czym blizej znajduje si? bodziec od centrum mozgu, tym czas reakcji czlowieka jest mniejszy. W tam-tych latach powstaly trzy naukowe dowody wynikow ba-dan czasu reakcji:
1. Pod wplywem treningu czas reakcji skraca si? i sta-bilizuje.
2. Skrocenie czasu reakcji jest szczegolnie widoczne w pierwszych dniach cwiczen.
3. Czas reakcji poddaje si? wplywowi cwiczen w mniej-szym stopniu, niz czas reakcji roznicowania.
Profesor Bojko w monografii „Czas reakcji czlowieka” [І] podaje materialy badan, analizy i oceny mechani-zmow czasu reakcji czlowieka z punktu widzenia neuro-fizjologii i neurocybernetyki; pokazuje zaleznosci czasu reakcji czlowieka od plci, wieku, obciqzen, stresu, kon-dycji czlowieka oraz roznego rodzaju innych wplywow na organizm (niewazkosci, choroby, specyfiki pracy, za-wodow i in.).
Czy nasza reakcja jest stabilna? Nie. Ona zaleznie od wieku czlowieka (lepszy czas reakcji w wieku 1S -40 lat; do І2 roku zycia czas reakcji i czas motoryczny szybko polepsza si?); od psychicznego stanu (sukcesy i pozytywne emocje - to „motor nap?dowy” do polepsze-nia reakcji, negatywne emocje, stres - pogarszajq czas reakcji czlowieka); od czasu doby (lepsza reakcja od 1100 do 1700 godziny, gorsza od 300 do 500 godziny nocy); od zm?czenia czlowieka (ci?zka praca, obciqzenia trenin-gowe, skr?powanie mi?snie obnizajq czas reakcji); od struktury odzywiania, uzywania alkoholu, narkotykow; od braku snu; od poziomu sportowego przygotowania za-wodnikow, klasy sportowej; od genetyki czlowieka i jego predyspozycji neurobiologicznych i biochemicznych. Neurobiolodzy od dawna pragn?li „zobaczyc” jak w moz-gu czlowieka powstajq czasowe polqczenia synaptyczne (tj, miejsca, w ktorych neurony komunikujq si? ze sobq) mi?dzy neuronami. Liczba synaps w jednym centymetrze kwadratowym tkanki nerwowej mozgu wynosi okolo І miliarda [2І]. Yukio Goda [2І] przesledzil powstawanie „polqczen” pomi?dzy neuronami pami?ci. Autor wyroznil i zbadal funkcje synaps nerwowo - nerwowych, nerwowo
- mi?sniowych, nerwowo - gruczolowych. Impuls moze byc przekazany z jednej komorki na drugq przy udziale mediatora lub na drodze impulsu elektrycznego.
Przybory naukowe do pomiaru czasu reakcji i czasu motorycznego
Istniejq roznego rodzaju przybory naukowe oraz me-tody i techniki pomiaru, analizy i oceny czasu reakcji i czasu motorycznego czlowieka. Ich konstruowanie, do-skonalenie i przystosowanie do potrzeb i specyfiki badan -pisze Bojko - idzie od dziewi?tnastego wieku. Waznq rol? w rozwoju chronometrycznych badan czasu reakcji miel chronoskop szwajcarskiego inzyniera Gippa [І]. Aparat mierzyl czas reakcji w tysiqcznych cz?sciach sekundy. Z wykorzystaniem chronoskopu Gippa byla wykonana duza liczba badan eksperymentalnych ukrytego okresu czasu reakcji czlowieka. Rozwoj naukowo - techniczny dal na-ukowcom, inzynierom, eksperymentatorom mozliwosc zamiany mechanicznych chronoskopow na elektryczne, roznej konstrukcji, typu i specyfiki w zaleznosci od ich wykorzystania. Przyklady.
Przybor naukowy Piorkowskiego. W monografii prof. Wo zzowej [3] opisano przybor naukowy Piorkowskiego wykorzystywany do badan obj?tosci uwagi czlowieka i zlozonej sensomotorycznej reakcji na bodziec (rys. 2).
Przybor sklada si? z silnika (І), wprowadzajqcego do ruchu b?ben z naniesionymi na niego bez systemowo biale rysy na czarnym tle, ktore sq widoczne przez okien-ka - szczeliny (2) na gornym panelu przyboru w czasie obrotow b?bna. Na tym panelu znajduje si? regulator szybkosci (3) obrotu b?bna (60, 90 i І20 rys w minut?). Odpowiednim szczelinom przystosowano na panelu І0 przyciskow, ktore badany powinien pojedynczo nacisnqc podczas pojawienia si? w szczelinie bialej rysy. Roznica pomi?dzy ogolnq ilosciq rys i prawidlowo nacisni?tych przyciskow b?dzie wynikiem jego ostrosci uwagi i jako-sci zlozonej sensomotorycznej reakcji na bodziec (4).
Przybor naukowy Refleksometr do pomiaru czasu reakcji (ukryty okres) i czasu motorycznego sportowca (rys. 3). Dla skutecznego sterowania procesem przygotowania akrobatycznej dwojki m?skiej, dwojki mieszanej i czwor-ki m?skiej do mistrzostw swiata 19S6 roku, z wykorzy-staniem Refleksometru, analizowalismy i ocenialismy wyniki badan czasu reakcji i czasu motorycznego (po-jedynczy ruch wolnq r?kq na pulpicie na odleglosci І20 mm) w dynamice pierwszych i drugich zaj?c treningo-wych zawodnikow, kazdego dnia, przez okres trzech ty-godni oraz struktur? zyciowq (ilosc wykonanych elemen-tow, w tym wyzszych grup trudnosci i ich polqczen, ilosc ukladow cwiczen, ilosc podejsc do wykonania cwiczen oraz czasy zaj?c treningowych). Wykorzystujqc metod? refleksometrii udalo si? ocenic dynamik? funkcjonalne-go stanu organizmu zawodnikow pod wplywem obciqzen treningowych i na tej podstawie, w okreslonej mierze, sterowac proces przygotowania akrobatow do mistrzostw swiata. W procesie zaj?c treningowych na trzytygodnio-wych obozach sportowych czas reakcji sportowcow akro-batycznych dwojek waha si? w przydziale 135,0 - 175,0 ms, czas motoryczny - 65,0 - 100,0 ms. Czterokrotni mistrzowie swiata w akrobatycznych czworkach m?skich majq nast?pne, tez bardzo dobre wyniki badan czasu reakcji i czasu motorycznego. Dolny K.: czas reakcji waha si? w przydziale 150,0 - 170,0 ms, czas motoryczny - 35,0 -50,0 ms; pierwszy sredni S.: czas reakcji - 130,0 - 160,0
Rys. 2. Przybor naukowy Piorkowskiego do pomiaru i oceny objqtosci uwagi i ziozonej sensomotorycznej reakcji na
bodzce [3]
Objasnienia:
1 - silnik, 2 - okienka - szczeliny, gdzie pojawiajq si§ bialy rysy, 3 - regulator szybkosci obrotu b^bna, 4 - liczba ogolnych zadan i prawidlowych odpowiedzi
Rys.3. Przybor naukowy Refleksometr do pomiaru czasu reakcji i czasu motorycznego (pojedynczy ruch wolnej rqkq na pulpicie na odleglosci 120 mm) (po prawej - pulpit, po lewej - elektroniczne stopery) [2,9]
ms, czas motoryczny - 50,0 - 70,0 ms; drugi sredni B.: czas reakcji - 130,0 - 165,0 ms, czas motoryczny - 60,0
- 75,0 ms; gorny akrobata I.: czas reakcji - 160,0 - 170,0 ms, czas motoryczny - 70,0 - 80,0 ms. Zaszly pozytywne zmiany w technice sportowej cwiczen i ukladow cwiczen na zawodach kontrolnych. Udowodniono, ze czas reakcji i czas motoryczny sq parametrami charakteryzujqcymi jakosc ruchowego wspoldzialania akrobatow - partnerow w procesie wykonania ruchow balansowych. Zawodni-cy druzyny krajowej, ktorzy uczestniczyli w naukowym zabezpieczeniu przygotowania sportowego na obozie, zwyci^zyli w swych konkurencjach akrobatycznych na mistrzostwach swiata.
Przybor naukowy Wiedenski System Testow (Vienna Test System. Dr Schuhfried GmbH, Modling, Austria, rys. 4).
Wiedenski System Testow sklada si§: z jednostki ste-
rujqcej (komputera PC), panelu sterowania, programu za-rzqdzajqcego i operacyjnego, zestawu testow i urzqdzen peryferyjnych. Mozna na nim przeprowadzac mi^dzy innymi nast^pujqce testy: test decyzji (DT), spostrzega-nia peryferyjnego (PP), antycypacji czasowo - ruchowej (ZBA), test reakcji (RT), koordynacji sensomotorycznej (SMK), test wykrywania sygnalu (SYGNAL), test spraw-nosci motorycznej (MLS), koordynacji rqk (2 HAND) i in. Zaletami WST sq: obiektywnosc pomiarow stanowiq-ca podstaw? rzetelnej ilosciowej i jakosciowej analizy wynikow badan, automatyczna rejestracja, natychmiasto-wy dost?p oraz obrobka wynikow (zestawienia, diagramy, tabele, profile), zwi^kszona ekonomika badan, mozliwosc wykonania wszelkich zadan z zakresu zarzqdzania wyni-kami testow (porownania z normami, grupowanie, selek-cja wg dowolnie wybranych kryteriow), a takze mniejsze obciqzenia psychiczne osoby badanej [16].
Rys 4. Wiedenski System Testow (WST) - komputerowo wspomagane baterie testow, ktore w zaleznosci odpo-trzeb mogq dokonywac jednostkowej lub kompleksowej diagnozy psychomotorycznych zdolnosci, koordynacji sensomotorycznej, oceniac umiejqtnosci ruchowe, nawy-ki ruchowe badanych [10,14,15,16,18]
Dynamika czasu reakcji i czasu motorycznego akroba-tow w dwoch okresach startowych polrocznego cyklu przygotowan do dwoch Pucharow Polski (2GG2 rok) z wykorzystaniem przyboru naukowego Wiedenski System Testow
Cel badan - pomiar czasu reakcji, czasu motorycznego oraz cz?stotliwosci ruchow i ocena dynamiki nie-ktorych psychomotorycznych oraz sensomotorycznych wskaznikow sportowcow czlonkow druzyny krajowej, wyst?pujqcych w skokach akrobatycznych na sciezce (n = 3, wiek 1S - 2І) i bliskiego rezerw? (n = 7, wiek І5 - І7 lat) w strukturze polrocznego cyklu przygotowania spor-towego. Material badan zostal przygotowany wspolnie z dr Ewelinq Niznikowskq, dr Tomaszem Niznikowskim, dr Waldemarem Wisniowskim [І5]. Pomiar, analiza i ocena czasu reakcji, czasu motorycznego i cz?stotliwosci ru-chow wolnej r?kq odbyly si? podczas I Pucharu Polski w akrobatyce sportowej (Rzeszow 23.03.2002r.) - I badanie i II Pucharu Polski w akrobatyce sportowej (Biala Podla-ska 14.09.2002r.) - II badane, z wykorzystaniem przyboru naukowego Wiedenski System Testow. W tabeli podane wyniki I i II badania.
Na podstawie analizy statystycznej uznano, ze pro-
wadzony proces treningowy wywolal skrocenie czasu reakcji i czasu motorycznego badanych akrobatow istot-nie statystycznie na poziomie p < 0,05. Ze wzgl?du na istot? wynikow badan, mozno mowic o wiarygodnej mozliwosci sportowcow szybszego i dokladniejszego regulowania, sterowania i reagowania przy wykonaniu ruchowych zadan; wykorzystania potencjalu szybkoscio-wego jako elementu techniki sportowej przy wykonaniu ukladow cwiczen. Cz?stotliwosc ruchow sportowcow w II badaniu byla nizsza w porownywaniu z wynikami I badania (tab. , p < 0 ,05). Odchylenie standardowe (Sd = 5,73) swiadczy o niewystarczajqcej koncentracji uwagi i aktywnosci CUN zawodnikow do wykonania zadania. Na rys. 5 przedstawiono wyniki pomiaru czasu reakcji i czasu motorycznego trzech czolowych akrobatow Polski S.S., B.A., W.J. (2002 r.) z wykorzystaniom przyboru naukowego WST i mistrza swiata M.A. w skokach akrobatycznych na sciezce 19S4 r. z wykorzystaniom przyboru naukowego Refleksometr [І5].
Czas motoryczny trzech czolowych akrobatow Polski (dolna cz?sc rys 5), a takze wskazniki mistrza swiata M.A. (zaj?cia treningowe S - І3) mogq swiadczyc o wysokim i stabilnym poziomie sensomotorycznej reakcji, gotowosci do wykonania skokow akrobatycznych na sciezce szyb-ko, technicznie prawidlowo, zgodnie z wymogami FIG. Ukryty okres reakcji (gorna cz?sc rys. 5) ma wi?kszq fa-listosc wskaznikow i w okreslonej mierze, dlugotrwalosc reakcji.
Mozna rowniez samodzielnie ocenic swojq reakcj?. Jest kilka prostych sposobow [7].
1. Wziqc do lewej r?ki nieduzy plaski przedmiot, np. klucz od zamka. Rozwieraj qc palce dloni wypuscicie klucz, a prawq r?kq postarac si? go chwycic. Jezeli z І0 prob uda si? Wam nie mniej niz 7, reakcja jest u Was bardzo dobra.
2. Utrudnijcie zadanie: wypuszczajcie klucz z rqk z za-mkni?tymi oczami, a jak tylko zacznie upadac - ot-worzcie oczy. Jezeli udalo si? Wam chwycic klucz 5 - 6 razy z І0 prob, swiadczy to o bardzo dobrej reakcji.
3. Niech Wam pomocnik niespodziewanie rzuca klucz, wypowiadajqc przy tym okreslone slowa - sygna-ly. Jezeli wypowiada slowo „raz” - Wy chwytacie klucz, jezeli wypowiada slowo „dwa” - nie chwytacie klucza. W ten sposob sprawdzacie reakcje roz-nicowania.
Tabela. Wyniki badan czasu reakcji, czasu motorycznego i czqstotliwosci ruchow (wolnej rqhi) uczestnikow dwoch Pucharow Polski (2002r.) w akrobatyce sportowej w skokach akrobatycznych na sciezce (n = 10) z wykorzystaniom Wiedenskiego Systemu Testow [15]
Parametry Czas reakcji Czas motoryczny Cz?stotliwosc ruchow
(ms) (ms) (ilosc po 32 s)
Funkcje I badanie II badanie I badanie II badanie I badanie II badanie
X 230,53 212,20 79,13 53,S6 203 І97
Sd 2S,97 20,5S 16,01 14,74 2,09 5,73
t * * *
* - test t dla prob zaleznych, roznice istotne na poziomie p < 0,05
I badanie - Puchar Polski w akrobatyce sportowej (Rzeszow 23.03.2002r.)
II badanie - Puchar Polski w akrobatyce sportowej (Biala Podlaska 14.09.2002r.)
* S.S. Czas reakcij • S.S. Czas motoryczny
—±— B.A. Czas reakcij —v— B.A. Czas motoryczny
W.J. Czas reakcij a W.J. Czas motoryczny
і M.A. Czas reakcij M.A. Czas motoryczny
Rys. 5. Wyniki pomiaru czasu reakcji i czasu motorycznego trzech czoiowych zawodnikow Polski w akrobatycznych skokach na sciezce S.S., B.A., W.J. (pomiar - WST) i mistrza swiata M.A. (pomiar - Refleksometrem) (Os rzqdnych -
ms; Os odciqtych - zajqcia treningowe) [15]
4. Dalsze rozwini?cie trzeciego sposobu. Przy sygnale „raz” Wy powinniscie chwycic klucz, czy dotknqc go prawq r?kq a przy sygnale „dwa” - lewq r?kq. Tak ocenia si? reakcje wyboru. Jezeli we wszystkich przypadkach (sposoby 3 i 4) osiqgacie sukces nie mniej niz 50% prob, znaczy to, ze posiadacie dobrq reakcj?. Jezeli osiqgane przez Was rezultaty sq nizsze niz 50%, to pomyslcie, dlaczego tak si? wydarzylo i postarajcie si? poprawic swojq reakcj?.
Z praktyki sportowej wiadomo, ze srodkiem, op-tymalizuj qcym szybkosciowe wartosci, jest umiej ?tne wykonywanie wszystkiego maksymalnie rozluznionym. Skr?powanie mi?sni - „wrog” szybkich ruchow. Rada nr І - uczcie si? rozluzniac. Wiadomo, ze odpowiedz na oczekiwany sygnal b?dzie zawsze krotsza, niz na nie-oczekiwana. Na poczqtku nalezy si? nauczyc wykonywac tempowe ruchy. Stojqc lub siedzqc wyciqgnijcie r?ce do przodu. Zaciskajcie dlonie w pi?sc i otwierajcie, zwi?k-szajqc tempo. Szybciej, jeszcze szybciej, do zm?czenia. Popracujcie jeszcze raz, uczcie si? przezwyci?zac zm?-czenie; uczcie si? rozluzniac. Rada nr 2 - uczcie si? kon-centrowac uwag?. Rada nr 3 - uczcie si? przezwyci?zac zm?czenie. Stopniowo cwiczenia staje si? coraz bardziej skomplikowane. Przy tym pojawiajq si? u Was ulubione cwiczenia, trenujqce okreslone grupy mi?sni rqk, nog, tu-lowia i in. Jednakze, jak juz mowilismy, wazne jest nie tylko wykonywanie ruchu szybko, ale i uczenie si? nie napr?zania niepracujqcych partii mi?sni. Czas reakcji b?-dzie si? skracal.
Wnioski
1. Czas reakcji i czas motoryczny jest produktem funkcjonowania Centralnego Ukladu Nerwowego i podstawq skutecznych ruchow sportowcow w dzia-laniach prostych i zlozonych na reakcje wzrokowo
- motoryczne, sluchowo - motoryczne, czuciowo -motoryczne w warunkach roznicowania ruchow oraz wyboru prawidlowych ruchowych rozwiqzan na sta-ly, czy poruszajqcy si? obiekt. Przykladowe wskaz-niki parametrow czasu reakcji i czasu motorycznego charakteryzujqce psychomotoryczne jakosci, koor-dynacj? sensomotorycznq sportowcow: czas reakcji optymalizujqcy przygotowanie zawodnikow w spor-cie wyczynowym znajduje si? w granicach І40 - І60 ms.
2. Wskazniki czasu reakcji i czasu motorycznego czlo-wieka jest skutecznie wykorzystywane przy naborze i selekcji; odgrywajq aktywnq rol? w szybkosciowym przygotowaniu sportowcow, potrzymaniu pozytyw-nego psychofizycznego oraz funkcjonalnego stanu organizmu, planowaniu i kontroli obciqzen treningo-wych, ocenie techniko - taktycznych dzialan, w tym ruchowych wspoldzialan zawodnikow na zaj?ciach treningowych i w procesie zawodow.
3. Pomiar czasu reakcji i czasu motorycznego z wykorzystaniem przyborow naukowych i technologii ana-lizy wskaznikow oraz oceny psychomotorycznych jakosci i sensomotorycznych koordynacji pozytywnie rozwiqzuje wiele problemowych sytuacji i zadan ru-
