CC BY
3understanding of the unique national decorative and applied art, with extraordinary patterns and handicrafts. offer another beauty and charm.
Keywords: national footwear, Upper Panj river, Badakhshan, boots, mukki, mahsi, choruk, peh, ishkelak, shoe, slipper, mountain, valley.
Сведения об авторах:
Иброхимов Муродали Файзалиевич - профессор кафедры искусствоведения Таджикского государственного института изобразительных искусств и дизайна, доктор исторических наук. Эл. Почта: Murodali_f@ list.ru
Самадов Субхонкул Бобокулович - заведующий кафедрой государственного управления и всеобщей истории, Дангаринского государственного университета, komil.1975@list.ru, тел: 93-308-83-01
About authors:
Ibrohimov Murodali Fayzalievich - Professor of Art History, Tajik State Institute of Fine Arts and Design, Doctor of Historical Sciences. Murodali_f @ list.ru
Samadov Subhonkul Bobokulovich - Head of the Department of Public Administration and General History. Dangara State University. komil.1975@list.ru, tel: 93-308-83-01
РУШДИ ХДМКОРИХРИ АФГОНИСТОН БО САХА ОИД БА КАВИГАРДОНИИ СУЛХ ВА МУЪТАДИЛИИ СИЁСЙ ДАР ИН КИШВАР
Хошимов С.Х.
Донишгоуи давлатии ба номи Носири Хусрави шщри Бохтар
САХА - ташкилот оиди бехатарй ва дамкоридо дар Аврупо, дар чадон ташкилоти бузургтаринест, ки дар масъалаи бехатарй кор мекунад. Вай 57 давлатро дар бар мегирад. Ваъзи бехатари дар Афгонистон мувофик ба мавкеи чугрофй зич ба бехатарии натандо Осиёи Марказй, балки ба дамаи минтакадои САХА дар мачмуъ таъсиррасон аст. Се давлати аъзои САХА -Точикистон, Туркманистон ва Узбекстон бо Афгонистон марздои муштарак доранд ва нооромидо дар ин чойдо бештар дарк мешавад ва ин рабт дорад бо воридшавии маводи муходир, чинояткоридои муташаккилона ва зудуроти экстремизм. Дар соли 2007- ум САХА карор дар бораи равна; додани дамкоридо бо Афгонистонро кабул намуд, зеро аз соли 2003 -ум шарики дамкоридои Осиёгии САХА мебошад. Дар чавоб ба дархости дукумати Афгонистон САХА барои дамкоридо дар содадои зерин розигй дод; таъмини бехатарии марз, омода намудани дайати политсай барои мубориза алайди маводи нашъаовар. САХА фаъолона дар кори омузиш барои дамкорони ин хадамот дар Афгонистон, аз он чумла бо чалби сохтордои дар Вена доштааш: шуъбаи стратегй оид ба масъаладои фаъолияти полисайдо, падразделениядои зиддитеррористй, Бюро оид ба идораи фаъолияти иктисодй ва экологй, инчунин бо ташкили Марказдои САХА дар Ашхобод, Астана ва Бешкек Бюрои САХА дар Точикистон ва кушодани Колледжи САХА оиди ба идораи сардад, дар шадри Душанберо анчом дод. То ба имруз дар он беш аз сад нафар кормандони гумрук ва марзбонон аз Афгонистон омузиш гирифтаанд[1].
Таиланд дамроди дигари САХА оид ба дамкоридо дар шадрдои Чианг Май ва Чианг Рай семинари амалй бо иштироки Афгонистонидоро гузаронид, то ки мубодилаи тачрибаи бой оиди мувафакона нест намудани кукнор ва таъмини бехатрари дар марз ва речаи марзбониро дошта бошанд. Бюро оид ба пажудишгоддои демократй ва дукуки инсондои САХА миссия барои гузаронидани маниторинги интихоботдоро дар солдои 2004, 2005 ва 2009, инчунин каме пештар дар дамин сол барои дастгрии деморатия дар ин мамлакатро фиристод. Мудим аст, ки САХА дар Афгонистон бо максади ташкил намудани гуфтушуниддо бо максади хотима додан ба амалётдои низомй ва огози раванди сулд кушишдои зиёде ба харч медидад. Ба акидаи Дж. Пайатта, чонишини якуми ёрдамчии котиби давлатии ИМА оид ба кордои Осиёи Ч,анубй ва Маркази САХА кордои зиёдеро барои мустадкамунии дамкоридо ва гузаронидани гуфтушунидои ошкоро байни Осиё ва Афгонистон доир кард. «Принсипдои асосии САХА бовар кунонидани дамагон ба он, ки ба бехатарй ва то ба рушди иктисодй расдан талошдои дамачониба ва ба як карор омаданро такозо мекунад. Ба даст овардани сулди пойдор ва дар оянда рушд намудани Афгонистон истисно нест, мебошанд.» Ба акидаи дипломати амрикой Афгонистони имруза се раванди гузаришро аз сар гузаронида истодааст, ки ояндаи кишварро муаян мекунанд ва дар худ тагиротдои чиддй вобаста ба бехатарй, инчунин вазъи мутадили сиёсй ва мадернизасияи иктисодиро муаян месозад. Натичадои иктисодй ва тагиротдо аз кодир будани Афгонистон ба дастрасии ёридои чомеаи чадонй ба таври максималй истифода намудан аз ондо, ва аз савдои наздимарзй ва додугирифти башардустона
вoбacтaгй дoрaд. X,aмcoяхoи ЛфFOниcтoн дар Ошёи Маркази ва Чднубй изхoри дастгири ва пешнихoди якчанд тaшaбyccхoрo бaрoи таъмини бехатарй ва x,aмкoриx,oи иктиcoдирo нaмyдaaнд[2].
Дж. Пайатга, дар штаб - квартираи СЛХД дар Вена шли 2013 oид ба натичаи чамъбасти хузури киcме аз низoмиëни кooлитcя дар ЛфFOниcтoн cyxaнрoни намуд ва дар acocи бaрoмaди ин диплoмaтй aмркoй накшаи мyтaдилcoзии вазъи ик;тиcoдй дар минтака 6o рoхи якчoя кардани Оcиëи Марказй ва Чднуби дар дoирaи прaгcеcй Истамбул шуруъ шуд. Mаcалан, Хиндуогон гурухи кoрирo oиди рушди caвдoи наздимарзй ва ташакули мyнocибaтхoи диплoмaти байни кoмпaнияx,oрo ба рoхбaрй гирифт. Диплoмaт дар бaрoмaдaш рaиcии Тyркмениcтoнрo ба гурухи заруртарин oид ба инфраструкгураи наклиёг, барк ва aлoкa, хамчун як миcoли дигар дар хам^ри^ байни дaвлaтхoи минтака ëдрac шуд. " X,yкyмaтдoрoни дaвлaтхoи Оcиëи Марказй ва ЛфFOниcтoн дар чaмъoмaдхoи шyрo oид ба мyвoфикaрacи дар тичoрaт ва caрмoягyзoрй дар Оcиëи Марказй тахти рoхбaрии oфиcи нaмoяндaгии тичoрии ИМЛ ва рoхoи дар oяндa ташакул дoдaни тичoрaт ва хaмкoрихoрo aндешaрoни намуданд[3].» Ба акидаи гарши^^ aмркoй СЛХД дар хама шaрoигхo бaрoи дacтгири ва рушди минтака бaрoи хaмкoрй ду рoх Дoрaд; хамчун ташкилкунандаи хaмкoрихo байни хyкyмaтхo ва хамчун идoрaкyнaндaи cектoри xycyrä ва дар якчoягй 6o чaмъиятхoи рacмй ва шахрвандй. Mиcoли рушани фашл будани СЛХД ин ташкил намудани кoлледж мaрзбoнй СЛХД бaрoи хайати рoхбaрикyнaндa дар пoйтaxти Тoчикиcтoн Душанбе мебoшaд, ки дар oн СЛХД аз coли 2009 ба шри тaйoр намудани кoрмaндoни марз ва xизмaти гумрукй, инчунин xизмaтчиëни беxaтaрй аз дaвлaтхoи Оcиëи марказй мaшFyл acт. Дар мачмуъ фа^элияти СЛХД минтакаи вacеи ЛфFOниcтoнрo фaрo гирифтaacт: Вoбacтa ба oн, ки талимгирандаган 6o зaбoнхoи гyнoгyн гап мезанад, oнхoрo ба гyрyххo такотм кардаанд, тo ки мacъaлaхoи дyшвoрy мyхимрo дарк карда дoниши гирифтaaшoнрo дар амал иcтифoдa нaмoянд.
Таваччухи xocaрo академияи СЛХД дар пoйтaxти КирFизиcтoн Бешкек чалб мекунад, ки acocaн ба тaйoр намудани шали дигари рoхбaрикyнaндa мaшFyл acт ва caмaрaи xyдрo мyтoбик ба минтака мерашнад. Ба гуфти Дж. Пайата, бaрнoмaи СЛХД хамчунин метaвoнaд тичoрaти рacимирo байни ЛфFOниcтoнy ^чик^гон, 6o нaзaрдoшти шaрoит байни coхибкoрoни точику aфFOн инкишoф бидихад. Бaрoи барго намудани чунин хaмкoрихo вакт зарур аст, агар дар ин cam^ кувваю мaхoрaт рaвoнa шавад oрoмй ва муътадилй дар oяндa дар минтака хyкyмфaрo мешавад. Бaxycyc дипюмат FOяи дaфтaрдoрoни Б. Обама дар бoрaи хaмкoрихoи минтакавй, ки метaвoнaд бoиcи руш шаванд, кайд намуда, мегуяд, ки дар acocи ин ш^еш^и aмрикoй " Рoхи нави Лбрешим» иcтoдaacт ва метaвoнaд ташкилкунандаи мyнocибaти ИМЛ дар халли ма^ала^и Оcиëи Марказй бoшaд. Икдoми иктишдии Рoхи нави Лбрешим ин маъши бунёди рoххoи тичoрaтй, xaтхoи интикoли барк ва xaтхoи aлoкa ба caмтхoи " шимoл- чануб» ва «шарк- Faрб» -рo дoрaд. Рoхи нави Лбрешим, ки Лрyпoрo 6o бoзoрхoи Оcиëи Марказй ва Шарки мепайвандад, coлхoи axир таваччухи биcëрихoрo ба xyд кaшидaacт. " Чунин икдoм, ба миcли лoихaи мyлтимoдaлии рoхрaви наклиёгии " Шaмoли Лбрешимй» ( Шт^вый ветер), ки аз ^aзoкиcтoн ба Лврyпo ба тарики Озoрбoйчoн, Гyрчиcтoн ва Туркия мегузарад бaрoи рушди минтака имкoнaги бyзyргерo фaрoхaм меcoзaд. Кoнcепcияи " Рoхи нави Лбрешим» -рo бештари давлат^ дacтгири мекунанд, caрчaшмaи мaблaFгyзoри рoхбaрoни чaмъиятхoи рacмй ва шахрвандй мебoшaнд"[5].
Дар мачмуъ диплoмaти aмркoй дyрнaмoи бyзyргерo дар пешрафти иктиоэдии АфFOниcтoн пешгуи карда мегуяд, ки дар байни хaмcoяхoи ЛфFOниcтoн дaвлaтхoи 6o cyрaти тез таракикарда иcтoдaи ик;тиcoдй хacтaнд. Бo нaзaрдoшти aфзoиши талабйти orao 6o барк, зaxирaхoи таббии ва бoзoри мoл - хамаи ин мегaик;тиcoд метaвoнaнд бaрoи муътадил рушд кардани ик;тиcoдиëги ЛфFOниcтoн ва вoридшaвии caрмoягyзoри ба cекгoри xycyrä, фaрoхaм oмaдaни чoйхoи нави шрй ва бoйшaвии буча дар дaхcoлaхoи наздик мycoидaт кунанд. Mиcoли рoххoи тезoнидaн ва рушд намудани тичoрaт ин мyвoфикa 6o рoхи транзитй- тичoрaтй байни ЛфFOниcтoнy Пoкиcтoн 6o дacтгирии теxникии ИМЛ ва мyвoфикa 6o рoххoи нaк;лиëгии наздимарзии байни АфFOниcтoнy ^^газиш^ ва Тoчикиcтoн мебoшaнд. 200. Myтaaccифoнa ин кадар пешнихoдхoи некxoхoнaи ик;тиcoдй oид ба oяндaбинии ЛфFOниcтoн, ки oнхoрo Дж. Пейетом пешнихoд намуд аз чoниби Кйтиби генералии СЛХЛ Л. Занера дастгири нaëфтaнд, зерo coли 2015 бад шудани вазъият дар ЛфFOниcтoн ба мyшoхидa рacид ва y даъват ба coзмoн дoдaни кoллитcияи байналмиллалй oиди мyбoризa 6o террoризмрo кард.Дар чaмъoмaди Шyрoи дoимии Сoзмoни Пaймoни Лмнияти Дacтaчaби ОДКБ) Л. Зиндер гуфт, ки " биcëр мухим acт, ки аз рафти хoлaт дар минтака бoxaбaр шуд, XOлo мo бaхoгyзoрии пешрафти xyдaмoн дар минтaкaрo дoрем; вале аз хама мухим ин пурзур намудани нaзoрaт дар марз мебoшaд. Mo шoхиди oн хacтем, ки террoриcтoни байналмиллалй ба хайати ДИИШ дар АфFOниcтoн шoмил шуда иcтoдaaнд. Бaрoи rno зарур acт, ки кoaлитcияи бaйнaлмиллaлирo дар мyбoризa бар зиддй террoризи тaъcиc бидихем. Мухим acт, ки маоъалаи хaмкoрихoи минтaкaвирo низ барраж нaмoем:». Mеxocтaм кайд нaмoям мухимияти тaлoши тaшкилoтхoи бaйнaлмиллaлирo бaрoи дaрякчoягй фaъoлият нaмyдaнaшoн дар ЛфFOниcтoн, бaрoи хамин мycтaхкaм намудани рoбитa байни СЛХЛ ва СПЛД ин рoхи мухим дар мyбoризa 6o
тeррoризм мaнcyб мешавад. Баназар мeрacaд, ки бaрoи САХА он кадар мудим нест, ки нaмoяндaгии марказдои мингакавашро дар маркази Оcиëи Марказй пурзуз намояд. Дар ин бора шли 2013 М. Д. Кeллeрхaлc аз ИМА кори САХА ро дар AфFOниcтoн ва Оcиëи Марказй бадои баланд дод.
Дар магн 4- умин вохурии Гуруди гехникии мингакавй оиди Чорадои мустадкашзии боварй " Инфраструкгурадои мингакавй» (RlCBM) прaгcecй Истамбул оиди AфFOниcгoн дар Вазораги кордои хоричии Туркманистон бо дастгирии САХА ба назар мeраcад. Чуноне, ки кайд намудем дар паёми Нагаля Дрозд caрдoри Маркази САХА ба нишонии иштарокчиёни вохурй омадааст: " Бехагарии гулонй ва оромй дар AфFOниcгoн бeвocигa тaъcиррacoн аст ба бехагарии мингакадои САХА. Ташкилаги САХА чамъомаддои гуногунро барои дacтгирии тaшaбyccдoи пешнидодшудаи мингакавй бадри бехагарии AфFOниcгoн доир мекунад. Вохурии мазкур дар доираи лоидаи САХА барои дастгирии дукумаги Туркманистон дар aмaлиcoзии вазифаи y ба cифaти рaиcи Гуруди гехникии мингака (Rl -CBM) протее^и Иcгaмбyл гашкил шудааст». Дар ин магн омада, ки Маркази САХА омода acт, ки дар оянда чунин икдомдоро дар ин гада дacггири намояд». Дар cyрaти аз AфFOниcгoн хорич шудани куввадои байналмиллалй, долаги гузариш, ки ба дасти худи aфFOндo вогузор мешавад аз нигоди бехагарй ва cиëcй начандон ycтyвoр acт. Ба акидаи М. Пешко, дирекгори кoнceляри Кагиби генералии САХА дар рУ ба ру хагар мавчуд acг, бехагарй ва номуъгадилй, инчунин гаддиди чиддй гардиши маводи муходир, cилoд ва герроризм, чаноягдои муггашакилона ва экcгрeмизми дар кишвардои дaмcoя падн гашга, cyбoти ба дacг омадаро ба нестй мебарад. Дар ин вазияги ногувори баамаломада яке аз вазифадои мудим ва зарурии чомеаи чадонй дар дамбастагй бо САХА, ин андешидани чорадои идоракунй хуб ва андешидани чорадои caмaрaнoк мебошад.
Дар оянда, му^а^лам acг, ки дамаи кишвардои мингака барои дарки ин долаг чалб гарданд. Дар дакикаги дол ондо - бозингарони acocиaнд, ки мустакилона вазифаашонро дар баланд бардошгани бехагарй, оромй ва болоравии икгиcoдй мебояд анчом бидиданд. Дар шли 2013 дар Ню - Йорк вохурии бо шахшни воломакоми " ^алби Ошё» (Сердце Азии» гузаронида шуд. Кагиби генералии САХА гаодики онро кард, ки ин гашкилаг омада acт аз 7 чорадои пенидоднамудаи кишвардоро 3 тои онро, ки аз мустадкам намудани боварй, дар carnrc тaшaбyccи мингакавй барои дастгирии AфFOниcтoн, ки acлaн аз мубориза бар зидди герроризм ва наркагик, инчунин рушди маориф ибораганд, ба миcли пешгара ба зимма бигирад. Мандата САХА дар дамкори бо AфFOниcгoн мавофик ба карордои Шурои вазирон дар coлгaрди декларашяи Acгaнa coли 2010 гартаб дода шyдaacг, ва дама ба назари ягонаанд, ки бехагарии САХА дар мингака ин бечунучаро вoбacтaгй дорад ба бехагарии дамшядо дар мингака. Дар шли 2007 -ум аъзоёни давлагдои иштарокчй ба кароре омаданд, ки дамкоридои САХАро бо Афшнистон вaceъ намоянд., зеро гашкилаг дамкори давлагй мебошад; Дар вохури бо Шурои вазирон дар Вилнюc шли 2011 ондо карор дар бораи дамкоридои кавии САХА бо ин давлагро кабул карданд. Х,амаи ин вазифадо тacдики хycycиятдoи иловагии САХА дар катори гашкилагдои байналмиллалй барои мустадкамкунии ocyдaгй дар AфFOниcтoн ва бешгар аз ин ки дар магн омадааст, мебошад[6].
Ондо дамчун мандаг барои гузаронидани амалёг бо ма^ади мycгaдкaм намудани речаи caрдaд байни давлагдои Оcиëи марказй ва Афганистан бо мaкcaди мубориза бо герраризм хидмаг мекунанд.
Мукобиляг ба гардиши Faйрикoнyнии cилoд, нашъа ва фуруши одамон - мycoидaт ба фаъолияги coддaдoи ченакдои экологй ва и^^од^ бaхycyc он чй ба идоракунй ва фуруш вoбacгaгй дорад. Инчунин дифзи дукуки инcoн, бо гадамул муомила кардан, род надодан ба диcкриминacия, гаъмини озодии ВАО ва баробардукуки байни марду зан[7]. Дар давоми coлдoи баъд аз 2007 ум як кагор лоидадо бомувафакияг амалй шуданд. ^доме аз ондо carnrc acocии фаъолияги САХА дар мингака шудаанд. Macaлaн, лоида оиди ба накшагирии пocбoнй ва амалишзии родбарии дидбонгоддои марзй, лоида оиди гайор намудани кормандони гумрук ва лоида оид ба гайор намудани зандои coдибкoр бомувафакияг амалй шудаанд. Будубоши caдрoии САХА дар Оотёи Марказй як кагор тaшaббycдoи мудимро дacггири мекунад, аз он чумла вобаста ба безарагардонии минадо дар каламрави марзии тoчикиcтoнy aфFOниcгoн, дамкори оиди безараргардонии модадои гарканда, барнома оид ба мacъaлaи радикалй, гуфгугу аз руи мacъaлaи истифодабарии оби байнимарзй, чудо намудани кигъадои озодй икгиcoдй ва марказдои иггилоагй оиди caвдoи наздимарзй. Академияи САХА дар Бешкек, ки дар он чо омузиши баъдидипломй шунавандагон бо дарачаи мaгиcтрй аз давлагдои Ошёи Марказй ва AфFOниcгoн гузаронида мешавад, Маркази илмию гадкикотаи AфFOниcгoрo гашил дoдaacт, ки он бо САХА дар далли мacъaлaдoи дар мингака чойдошга дар coдaи бехагарй ёрй мерашнад. Дар накша acг, ки чунин маркази мингакавии гакмили истешет пoлиceйдoрo тaъcиc бидиданд. Котаби генералй дар мacлидaт бо гашкилаги дамкоридои Шанхай дар мавзуи имкони дамкори барои дастгирии ин тaшaббyc ибрози акида кардаанд.
Чи гавре, ки М. Пешко кайд мекунад, кжме аз лоидадои дарякчоягй пешнидодшуда аз чониби дукумагдои манфиагдор дacггири наёфганд ва ё аз нaрacидaни мaблaF ба амалишавии ондо монеагй мекунанд. Пешко М. Афганистан: глядя в будущее.
Умуман дар мачмуъ тачрибаи aмaлиcoзии лоихахо дар ЛфFOниcгoн, пурра идеaлиcтй мебoшaд. Бaрoи он, ки фаъолияти САХА пурра ба рушди пaгенcиaлй равона шyдaacг. У натанхо мycoидaт мекунад ба мycтaхкaмшaвии беxaтaри дар АфFOниcтoн, хамчунин оромиро дар тамоми минтакаи Оcиëи Марказй кавй меcoзaд. Бартарихои зиëди САХА нишондоди онанд, ки бо доштани чунин бартарихо тавонистааст, ки дар майдони мyбoхиca, хамкорй, идораи амалхо ва мубодилаи иттилоот дар байни «бозингарони acocй» дар АфFOниcтoн ва Оcиëи Марказй вазифаи мгенаравиро ичро кунад. Мухим аст ва мебояд гуфт, ки САХА талош ба онро дорад, ки дар байни ташкилагхои байналмиллалие, ки дар АфFOниcтoн кор мекунанд ба отфати танзимгар (координатор) иштирок намояд. Ин acт, ки дар шли 2013 Кагиби генералии САХА як чамомади алохидаеро дар доираи Рузхои беxaтaрй дар мавзуи хамкорихои чомеаи чахонй бо ЛфFOниcтoн ва давлатхои Оcиëи марказй, инчунин СММ, НАТО, ИЛ, СПАД ва СХШ доир намуд, ки киcмaти acocии онро ташаббуш чомеаи чахонй барои рушди хамкори дар минтака буд ва гуфта шуд, ки xyди давлатхои минтака мебояд маоъулияти хали ин маоъаларо ба зимма бигиранд[8].
Ходжаи дуюми мухим дар ЛфFOниcтoн дар шли 2014 ин интиxoбoти президента ва интиxoби шурохои вилояти буд. Брои САХА оид ба пажухишгоххои демократй ва хукуки инcoн (БДИПЧ) аз Кoмиccияхoи xyдмyxтoри интиxoбaгй ЛфFOниcгoн даъватнома гирифт, ва xoхиши онро карданд, ки дар гузаронидани интиxoбoти президенти мохи апрели coли 2014 хамкорй намоянд. Дар чавоб ба ин дарxocти хукумати ЛфFOниcгoн САХА ба Афшнистон дар арафаи интиxoбaги парлумонй ва макомагхои махаллии xyдидoрй ва даcггири интиxoбaг намояндагонашро фиристод. Ба гуфти Кагиби генералии САХА дар хайати гурух 20 нафат мyтаxаccиcoни coхaи интиxoбoт буданд ва вазифахои онхо аз хамкорихои зич бо намояндагани миллатхо, минтакахо ва coxтoрхoи байналмиллалй иборат буд.
Л. Зандер " Ин вазифаи нав нест, БДИЧ марагибаи 4 ум аст, ки чунин тимхоро ба Афшнистон аз шли 2004 то шли 2010 фириcгoдaacт. Лcocи арком он acг, ки coли 2014 баргузор шуд, ин кор хам мухим барои хамон мамлакат аст ва хам барои САХА» 208 Мухим он аст, ки интиxoбaгхo бомуввафакият анчом шуданд аз руи ташкилй ва иштироки мардум баромада, ки мардум аз тахдиди Толибон нахарocиданд. Дар доираи шароигихои доштааш оид ба кавигардонии cyлх дар минтака 6axycyc дар caмги прот^ш " ^алби Оcиë», САХА ба акидаи М. Пешко метавонад вазифаи мухимеро дар хамкорихои минтакавй бо иштироки Афшнистон ва давлатхои Оcиëи Марказй анчом бидихад. Дар назди прaгcеcи «^алби Оcиë» вазифаи мухиме иcгoдааcт гузаштан барои ичрои бамувофикараши дар доираи чорабинихои кавигардонии боварй. САХА магар мaтaвoниcг роххои амалишавии гуфтушунидхои минтакавиро ташкил ва дастгири намояд. Мебояд кайд кард, ки протеев Хелшнкии САХА хамчун ташабуш " К^алби Оcиë», бо ма^ади рacидaн ба боварии байни давлатхо, ки манфиатхои гуногун доштаанд, вале дар caрчaмъи талоши дар оянда дур шудан aзбaрxyрдхoи низомй ва конфронтатсияро доштаанд, ташкил шуда буд[9].
Нoвoбacтa аз он, ки аз чихати геополитикй ва тaъриxи xycycиягхoи хар як минтака нагакрор аст, тачриба САХА ва дaрcхoи азбарнамудаи y оид ба кавигардонии боварй, метавонад имруз ба кор ояд, дар холе, ки прaгcеcи " ^алби Оcиë» ба cамги дигари фаъолияташ ворид мешавад.
Зимни баромад дар чaлacaи якчояи Шурои доимй ва Форум оиди хамкорихо дар шхаи беxaтaрй 9 окгиябри шли 2013 дирекгори кoрcелярии САХА М. Пешко диккаташро ба як катор коркардхо САХА вазифахои бoхaмпaйвacт ва хамдигарро пуркунанда дар caмги назорат аз болои мycaлaхшaвй, ки метавонад маоъахои рухбаланкунанда дар минтакаи Оcиëи Марказй бошад чалб намуд. Метавон xaтхoи алокаи САХАро ба шфати халкунандаи xaти " алокахои тафтой» байни давлати ЛфFOниcтoн ва хамшяхои Оcиëи Марказиаш иcтифoдa кард. САХА метавонад бо доштани xaтхoи алока барои вacеъ шудани мyнocибaтхo байни Афгонистоу давлатхои хaмcoяи ишгирoкчиëни САХА дайрами онхо ба ин xaтхoи алокаро таъмин намояд. Ин алокахои боваринок ва хифзшавандаро метавон барои мубодилаи иттилоот аз руи маеъалахои raërâ дар coхaи беxaтaрй, холати куввахои мycaлaх ва азнав банакшагирй иcтифoдa кард. Метавон якчоя аз зaxирaхoи фаврй ë ин ки имконаги хамкорихо дар caмги низомй, дар якчоягй бо oмaдacoзии кадрхо иcгифoдa кард.
САХА метaвoниcг ба корхои амалй дар coхaи назорат аз болои зaxирa ва издирати cилoхoи caбyк ва оташфишон та^ир рашнида, вазифаи миëнaрaврo адо намояд. У хамчунин метавонад вoxyрихo ташкил намуда кyрcхo барои тайор намудани экшертхои aфFOн оид ба маеъалаи назорат аз болои додани cилoхи оддиро рохандозй coзaд. Дар шхаи беxaтaрии чиcмoнй ва идораи зaxирaхo метaвoниcт оиди мyкaмaлcoзии aмaлëгхo бо дигар ташкилагхо, дар хaмбacгaгй бо НАТО ва СПАД хамкори менамуд. Он чи ба речаи пахн накардани cилoхи катли ом вобастагй дорад, метaвoниcг аз тачрибаи пешкадами давлатхои минтакаи Оcиëи Марказй ва коркарди накшахои миллии aмaлëг ва имконаги дар якчоягй коркард намудани онхо истифода барад.
САХА метавонист дар Оcиëи Марказй дар caтхи миллй ва минтакавй барои хали ин ма^ада^ бо иcгифoдa аз пагеншали caнчиши теxникй ва хамкорй бо даъват намудани иштаракч^н аз АфFOниcтoн барои гузаронидани вoxyрии корй, cеминaрхo дар мавзуи резaлюcияи 154 Шурои
Бехатарии СММ мувафак шавад. Инчунин у метавонист ба Афгонистон дар бораи коркарди накшаи миллии амалёт ёрй расонад. Дар мухлати начандон зиёди ояндабинй бовариро метавонист бо истифода аз гузаронидани курсхои омузишй, хамкорихо дар самти низомй, мутадил сохтани алокахои наздимарзй ё ин ки ба воситаи ихтиёран расонидани хабар аз рафти амалётхои низомй мустахкам намояд. Ба САХА зарур буд, ки дар мухлати начандон тулонии ояндабинй имконоти даъвати шахсони мансабдори афгонистониро каме хам бошад мунтазам мувофики мулокотхои корй ба семинархо дар минтака боздиди назар мекард.
САХА метавонист ёрии бештареро дар чунин сохахои мухим ба мисли идораи об ва дигар захирахо, бехатарии энержи ва наклиёт, маданияти тахамулпазирй, рох надодан ба поймолкунй (дискриминасия), идоракунии лозимй ва волоияти конун, тичорат ва сармоягузорй, маориф, тагироти электронй ва таъмини баробархукуки дар байни марду зан расонад. Мо дар асл доимо чунин мешуморем, ки вазифаи ташкилотхои байналмиллалй дар пайвастагй бо САХА, дар он аст, ки ёри ба азнавсозии сохтори Афгонистонро доранд на базури онро бор кардан. Аз хама кисмати мухими мустакилияти Афгонистон ва давлатхои Осиёи Марказй дар хали масъалахои худй -асосиаш самаранок хамкори доштани минтакахо мебошад. Ба акидаи М. Пешко САХА омода аст, фаъолияташро бо максади ёри ба мамлакатхо ва мамлакатхои хамкор дар бартараф намудани душворихо, ки теъдоди хамкорон 126 буда хар як ба душвори хангоми ба душ гирифтани бехатариашон дучор мешаванд дарег надорад[10]. Ба хамин минвол мухим аст, кайд кард, ки САХА хамчун ташкилот аз аввал даст ба халли масъалахои бехатарй дар минтакахои аврупоро дошт ва дар вактхои ахир бештар тачриба ва захирахояшро (мутахассисон, тахлилгарон, имконотхои молявй) барои кумак расонидан ба сохахои сулхофарй ва баркарори сулх дар минтакахои ба низоъ ру ба ру омадаи Аврупои Бузург равона кардааст. Вобаста ба ин фаъол будани САХА дар Афгонистон аз руи стратегияи мушахасси хамкори бо хукумати Афгонистон оиди баромадан аз низои дохилии Афгонистон пурра рушан аст. Бахусус, барои хамин барномаи дарозмуддат, миёнамухлат ва кутохмухлати амалёт оиди баркарорсозии дастгохи хукумат ва сохтори чамъиятии Афгонистон махфуз аст. Барономаи барои Афгонистон тархрезишуда хамчун як кисми барномаи минтакавии ёрй барои рушди пажухишгоххои демократии давлатхои Осиёи Марказй дониста мешавад.
АДАБИЁТ
1. Афганистан и ОБСЕ. - [Электронный ресурс] - Режим доступа: http://www.osce.org/mc/87557 115
2. Генсек ОБСЕ призвал создать в Афганистане коалицию по борьбе с ИГ. - [Электронный ресурс] - Режим доступа: http://www.interfax.ru/world/472693 119
3. Генсек: ОБСЕ поможет провести в Афганистане парламентские выборы. - [Электронный ресурс] - Режим доступа: https://ria.ru/world/20131106/975016977.кт1(124)
4. Келлерхалс М.Д. США высоко оценивают работу ОБСЕ в Афганистане и Центральной Азии. / М.Д. Келлерхалс. [Электронный ресурс] - Режим доступа:http://iipdigital.usembassy.gov/st/russian/altic1e/2013/03/20130320144499.htm1#axzz 4 РМЗЕако
5. Келлерхасс М.Д. ИМА ба кори САХА дар Афгонистон ва Осиёи Марказй бахои баланд додаааст. / М.Д. Келлерхалс. -[Электронный ресурс] - Режим доступа: http://iipdigita1.usembassy.gOv/st/russian/artic1e/2013/03/20130320144499.htm1#axzz 4 PtvOEako
6. Олегин А. Д. НАТО: Максимальная эффективность минимальными средствами. / А.Д. Олегин. // Отечественные записки. - 2005. - № 5. - С. 140.
7. Пешко М. Афганистан: глядя в будущее. / М. Пешко. - [Электронный ресурс] - Режим доступа: http://www.osce.org/ru/magazine/110967?down1oad=true 204
8. Решение № 4/07 Взаимодействие ОБСЕ с Афганистаном. МСВЕС/4/07. Организация по безопасности и сотрудничеству в Европе 30 ноября 2007 года. - [Электронный ресурс] - Режим доступа: http://www.osce.org/ru/mc/29473?down1oad=true 121
9. Руз И. Доктор Ашара Гани. Начинает новый сезон отношения между Афганистаном и НАТО. / И. Руз. - Кабул. -[Электронный ресурс] - Режим доступа: http://www.etilaatroz.com/16766 ^ У^ Аа
¿уА и ^а и И уА-у) ¿кШ у)
10. Стратегическая концепция Североатлантического союза 1999 г. - [Электронный ресурс] - Режим доступа: http://www.nato.int/docu/other/ru/1999/p 99-065 r.htm 172 Справочник НАТО. - Брюссель, 2006. - С. 273.
11. Хомский Н. Государства-изгои. Право сильного в мировой политике. / НХомский. - М.: Логос, 2003. - С. 231.
12. Хохлышева О. О. Международное миротворчество и коллективная безопасность. / О.О.Хохлышева. - М.; Н. Новгород, 2003. - С. 43.
13. Шаклеина Т. А. Миротворческая деятельность и ее перспективы / Т.АШаклеина. // США: Экономика. Политика. История. - Вып. 3. - М., 1995. - С.32.
РАЗВИТИЕ СОТРУДНИЧЕСТВА АФГАНИСТАНА И ОБСЕ В СФЕРЕ УКРЕПЛЕНИЕ МИРА И ПОЛИТИЧЕСКОЙ СТАБИЛЬНОСТИ В ЭТОЙ СТРАНЕ
В статье рассматривается ситуация в Афганистане в контексте развивающегося там острого регионального кризиса с активным вовлечением в него внешних сил. Также отмечается, что ОБСЕ взаимодействует с Афганистаном, страной-партнером по сотрудничеству, по проблемам безопасности. Программы ОБСЕ способствуют развитию легальной торговли между Афганистаном и Таджикистаном за счет создания потенциала и развития отношений между таджикскими и афганскими предпринимателями. Соединенные Штаты приветствуют этот многогранный подход к вопросам безопасности границ и региональной торговли и гордятся тем, что поддерживают эти усилия ОБСЕ.
Ключевые слова. ОБСЕ, Афганистан, политический конфликт, миссии ОБСЕ, система европейской безопасности, хельсинкский акт, терроризм, безопасность.
DEVELOPING COOPERATION BETWEEN AFGHANISTAN AND THE OSCE TO STRENGTHEN PEACE AND POLITICAL STABILITY IN THE COUNTRY
The article examines the situation in Afghanistan in the context of the acute regional crisis developing there with the active involvement of externalforces. It is also noted that the OSCE engages with Afghanistan, a Partner for Cooperation, on security issues. OSCE programs promote legal trade between Afghanistan and Tajikistan through capacity-building and the development of relationships between Tajik and Afghan entrepreneurs. The United States welcomes this multi-faceted approach to border security and regional trade issues and is proud to support these OSCE efforts.
Keywords. OSCE, Afghanistan, political conflict, OSCE missions, European security system, Helsinki Act, terrorism, security.
Сведения об авторе:
Хошимов Сафиулла Хадиятуллоевич - преподаватель кафедры всеобщей истории,
Государственный университет имени Насира Хосрави, г.Бохтар.
About the author:
Khoshimov Safiulla Khadiyatulloevich - Lecturer, Department of General History, State
University named after Nasir Khosravi, Bokhtar.
УДК:947.084.8(575.3)
ТАЪРИХНИГОРИИ АХОЛИХОИ ДЕХОТИ ТОЧИКИСТОН ДАР СОЛХОИ ЧДНГИ
БУЗУРГИ ВАТАНЙ (1941-1945)
Цараев Ф. Ц., Чураев Ц. Г.
Донишгохц миллии Тоцикистон
Ибтидои солдои 40-уми карни 20 вазъияти сиёсии чадонро будрони сиёсй фаро гирифт. Германияи фашистй бо даммаслакони худ ки Италия, Финляндия, Руминия, Венгрия авзои сиёсй чадонро ноором сохта, ба дудуддои давлати Иттидоди Шуравй лашкар кашиданд, ки он дар таърих бо номи Чангй Бузурги Ватанй ёдовар мешавад. Аз руздои аввали огоз гардидани ин вабои давру замон адолидои Чумдурии Точикистон чун дигар шадрвандони давлати Иттидоди Шуравй шароити худро ба замони чанг мутобик намуданд. Бо максади таъмин намудани чабда аз лавозимоти зарурй адолидои дедоти чумдурй фаъолияти худро ба он равона намуда, фронт ва нодиядои аз чанг зарардидагон аз озука ва пушида таъмин намоянд.Аз руздои аввал то анчом ёфтани Чанги Бузурги Ватанй нодиядои дедоти Чумдурии Точикистон ба фронт беш аз 151 вагон озука, хурока, пушока ва дигар лавозимоти заруриро ба фронт фиристоданд. Омузиш ва тадкики мавзуи чангй ва меднатии адолидои Чумдурии Точикистон дар солдои Чанги Бузурги Ватанй, дануз аз руздои аввали огоз гардидани чанг сар шуда, то кунун идома дорад. Соли 1947 яке аз аввалин мудаккикони мавзуи чангй ва меднатии шадрвандони Точикистон дар солдои Чанги Бузурги Ватанй Д.Ж.Усмонов китоберо бо номи «Меднати диловаронаи адолидои дедоти Точикистон дар солдои Чанги Бузурги Ватанй» [1] аз нашр баровард. Асари номбурда аз 2 боб ва 6 зербоб, дар дачми 226 садифа иборат аст. Муаллиф аз даёти вазнини адолидои дедоти кишвари хеш дар солдои чанг сухан ронда, кайд менамояд, ки меднаткашони дедоти чумдурй ба душворидои замони чанг нигод накарда, мекушиданд, фронтро аз озука, пушока ва лавозимот зарурй таъмин намоянд.
^исми дуввуми асари мазкур, ёрии меднаткашони чумдурй ба фронт, мудофиачиён ва кадрамонони мудофиаи Маскав, Ленинград ва Сталинград ном дорад. Муаллифи асар аз ёрии меднаткашони адолидои дедоти кишвари хеш ба чабда сухан ронда, кайд мекунад, ки меднаткашони чумдурй бадри таъмин намудани галаба аз дама имкониятдои дар ихтиёр доштаашон истифода менамуданд, то ки чабдаро аз озука, пушока ва дигар лавозимот таъмин намоянд. Дар квартали аввали соли 1941, адолидои дедоти чумдурй ба фонди мудофиа беш аз 2.5 млн сум пули
