Научная статья на тему 'ПРОДОВОЛЬСТВЕННАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ И УСТОЙЧИВОЕ РАЗВИТИЕ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНОЙ ПОЛИТИКИ И ИНСТИТУТОВ В ТАДЖИКИСТАНЕ'

ПРОДОВОЛЬСТВЕННАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ И УСТОЙЧИВОЕ РАЗВИТИЕ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНОЙ ПОЛИТИКИ И ИНСТИТУТОВ В ТАДЖИКИСТАНЕ Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

CC BY
93
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЕДА / ОБРАЗОВАНИЕ / ЗДОРОВЬЕ / ПРАВИТЕЛЬСТВО / РЕСПУБЛИКА ТАДЖИКИСТАН

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Нодиров Музаффар Абдуллоевич

Данная статья посвящена исследованию особенности реализации продовольственной политики и пути ее развития в Таджикистане. Исторический опыт и анализ ресурсов в Таджикистан является одной из стран с древней историей, уникальными географическими условиями и богатством. Большой аграрный потенциал республики позволит достичь полной самообеспеченности стратегическими (первичными) продуктами (зерно, овощи, фрукты) в среднесрочной перспективе при условии импорта определенных видов сельскохозяйственной продукции (с учетом международной квалификации и экономической пригодности). Развитие конкурентоспособного экспорта отечественной сельскохозяйственной продукции, прежде всего, садоводства.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FOOD SECURITY AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF INSTITUTIONAL POLICIES AND INSTITUTIONS IN TAJIKISTAN

This article is devoted to the study of the peculiarities of the implementation of food policy and the ways of its development in Tajikistan. The historical experience and analysis of resources in Tajikistan is one of the countries with ancient history, unique geographical conditions and wealth. The large agricultural potential of the republic will make it possible to achieve full self-sufficiency in strategic (primary) products (grain, vegetables, fruits) in the medium term, provided that certain types of agricultural products are imported (taking into account international qualifications and economic suitability). Development of competitive export of domestic agricultural products, primarily gardening.

Текст научной работы на тему «ПРОДОВОЛЬСТВЕННАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ И УСТОЙЧИВОЕ РАЗВИТИЕ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНОЙ ПОЛИТИКИ И ИНСТИТУТОВ В ТАДЖИКИСТАНЕ»

АМНИЯТИ ОЗУКАВОРИ ВА РУШДИ УСТУВОРИ СИЁСАТ ВА МУХИТИ НИ^ОДИ ДАР ТОЧИКИСТОН

Нодиров М. А.

Донишгохи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Дар ин кжмат xycycHm-x^ амалй нaмyдaни cиëcaги озyкaворй ва роххои рушди он дар Точикистон бaррacй мeгaрдaд. ^айд кардан лозим аст, ки пeш аз тахкики ин мacъaлa дар шароити Точикистони шхибистиклол, мо чунин мeхиcобeм, ки ба xycyc^ix^ xоcи кишвари мо дар мукожа бо дигар мамлакагхои ИДM бояд назар aндоxгa шавад.

Тачрибаи гaъриxй ва тахлили caрчaшмaхо нишон мeдихaнд, ки Точикистон яте аз кишвaрхоeст, ки гaъриxи кадима дошта, шароитхои гуногуни гeогрaфй ва боигарихои бeхaмго дорад.

Чумхурии Точикистон дар к^мата чанубу шаркии Оcиëи Mиëнa чойгир буда, машхати он 143, 1 хазор килломстри мураббаъ, ахолияш 7529, 6 хазор нафарро дар бар мeгирaд. Точикиcтон кишвари кухистон буда, 93 % машхаташро куххо ташкил мeдихaнд.

Хочагии кишлоки Точикистон дар иктишди кишвар накши мухим дорад. Бeхтaр шудани шкуахволии xaлк ва таъмини амнияти озукавории кишвар аз вазъи xочaгии кишлок вобаста acт[1]. Дар cоли 1997 махз xочaгии кишлок ахолии кишварро бо маводи гизоии аввалия таъмин намуда, имкон дод, ки дар шароити вазнин хаети ахолй аз гурушаш начот дода шавад. Чунож ки маълум acг, caхми xочaгии кишлок дар шугли ахолй н^бати caхми он дар MMД xeлe здедгар acг. Ин аз он шаходат мeдихaд, ки xочaгии кишлок ба гайр аз вазифаи иcтeхcолии xyд боз як вазифаи мухими дигар—бо чои кор таъмин кардани ахолиро низ мeбозaд, харчанд ин дар cara^ хожонок™ мeхнaти ин cохa тaъcири номатлуб дошта бошад хам, xочaгии кишлок дар тичорати бeрyнaи Точикиcгон cas^ калон дорад. Дар катори молхои cодиротии Чумхурии Точикиcгон наки паста, матоъхои пастат шарбати мeвaхо, xaмирaи помидор, пиëз, нок, cc6, ангур, бихй, мeвaхои xyшк ва гайра доxил мeшaвaнд. Соxтори ик;тиcод, ки аз шли 1991 мeроc монда буд, дар мухити иктиcодии нав ракобатнопазир баромад, чанги шахрвандй бошад татбики иcлохaги навро ба акиб андоxт. Хукумати Чумхурии Точикиcгонро лозим омад, ки вазифаи иваз намудани шакли иктишдро хал намояд, окибагхои чанги шахрвандиро ва, инчунин, зарархои офати табииро бартараф кунад. Дар натичаи татбик намудани якчанд чорабинихо дар cохaи татбики иcлохaги ик;тиcод дар Точикиcтон пeшравихои нaзaррace дар боcyбaг cоxтaни макроэкономика ва молиет ба дacт оварда шуд. Як катор чораю тадбирхо барои дигаргун намудани cоxторхо, ки барои фаъолияти боcaмaри иктиcоди бозорй мухим буданд, кабул гардиданд.

Бо хамин ма^ад як катор хуччатхои cгрaтeгй, ки авлавиятхоро дар кори Хукумати Чумхурии Точикистон муайян мeнaмyдaнд, тахия ва ба тавшб рacонидa шуд. Дар катори онхо Хадафхои рушди хазоршла, Санади cгрaтeгии пacг намудани cara^ камбизоатй барои cолхои 2002-2006, Барномаи рушди иктишди Чумхурии Точикиcгон то шли 2015, Барномаи инвecгитcияхои давлатй ва гайрахо.

Точикиcгон дар катори 191 давлат дар шли 2000 ба Дeклaрaтcияи хaзорcолa хамрох шуд. Хуччати мазкур ба cифaти глобалй хашт хадафи хaзорcолaро муайян мсшмоядж байн бурдани кашшокй ва гурушагй, таъмини тaхcилaги хамагонии ибтидой, эътирофи баробархукукии зану мард, тавceаи хукук ва имкониягхои занон, кохиш додани марги кудакон, 6сх6уд бaxшидaни хифзи модарй, мубориза бо ВИЧ/ BHMBO, варача ва дигар 6сморихо, таъмини устувории экологй. Хама мacъaлaхои номбаршуда ва рохи халли онхо дар маркази диккати прсзидснги кишвар ва Хукумати Чумхурии Точикистон мeиcтaнд.

Аз тарафи Хукумати Чумхурии Точикистон ва CMM дар шли 2003 шархи мДacговaрди хадафхои хaзорcолaм [2]. чоп шуд, ки дар он ташравихо дар чaрaëни aмaлиcозии ДХХ ва масталахои халталаби он инъикоc ëфтa буданд. Дар тaфcири он кайд шуда буд, ки cтрaтeгияхои миллии инкишоф ва анчом додани cиëcaт бояд бо авлавиятхои ДХХ алокаманд бошанд ва бояд зaxирaхои молиëтии муваффак шудани ин авлавиятхо муайян карда шаванд. Дар мохи июни шли 2004 прсзидснги Чумхурии Точикистон бо Myшовири Maxcycи котиби ^шралии CMM оиди ДХХ,

профессор Ч,ефри Сакс оиди Бадогузоридои талаботдои ДХХ конфронси матбуотй дошт. Дар августи соли 2004 бо супориши Президент панч гуруди корй бо родбарии чонишинони дахлдори Сарвазир барои тадияи сиёсати содавй ва бадогузории харочоти молй барои ноил шудан ба вазифадои доираи ДХХ дар чунин содадо ташкил карда шуд:

- амнияти озукаворй ва маводи гизой;

- маориф

- тандурустй;

- обтаъминкунй ва беддошт;

- масъаладои тендерй.

Точикистон яке аз дашт кишварест, ки лоидаи пилотй оиди бадогузории талаботдои ДХХ ва шарикй бо Лоидаи Х,азорсола дар Ню Йорк гузаронида шуд. Чумдурй яке аз аввалиндо шуда, бадогузории талаботдои ноилшавй ба ДХД-ро тадияю баррасй намуд. Мубориза бо гуруснагй ва пурзурнамоии амнияти озукаворй максаддои асосии Точикистон мебошанд. Харочоти молиётй барои маддудсозии камбизоатй ва гуруснагй дар далати афзоиши миёнаи ММД такрибан 6, 2млрд доллар ё 74, 1доллар ба сари нуфус ро ташкил медидад. Харочоти чорй, ки кисмати калони захирадоро ташкил медоданд, ба 5, 35 млрд. доллари ИМА, харочотдои сармоявй 900, 5 млн. доллари ИМА бадогузорй шуда буданд. Интизорй меравад, ки кисми калони ин маблаг (кариб 4, 3 млрд.) ба содадои хусусй дода мешавад, гайр аз ин дама маблаггузоридои гайримустаким дар конунгузорй, ислодоти нидодй ва масъалаи пардохти карздо, мисли барномадои баланд бардоштани сатди маърифати хочагидорон бояд аз тарафи Хукумат ва донордо маблаггузорй шаванд[3, с. 9].

Дар соли 2005 ба максади инкишофи сатди зиндагии адолй бо ибтикори Президенти кишвар тадлили стратегияи миллии дарозмуддати рушди Чумдурии Точикистонро барои то соли 2015 пешнидод намуд ва кисми таркибии он Стратегияи паст намудани сатди камбизоатии Чумдурии Точикистон барои солдои 2007-2009 аз тарафи Хукумати Чумдурии Точикистон дар соли 2007 кабул шуданд.

Ба максади бунёди барномаи амалиёти инкишофи кишвар бо ташаббуси Президенти Чумдурии Точикистон дар соли 2005 барномаи дарозмуддати ичтимоию иктисодии кишвар тадия шуд, ки бояд таснифоти раванди инкишофи мамлакатро дар мудлати дарозмуддат дар мувофика бо ДХХ мусоидат намояд[4]. Бучаи давлатй ва сиёсати андозу бучавии Хукумати Чумдурии Точикистон, ки барои амалй намудани дадафдои аввалияи рушди кишвар воситаи калидй ба дисоб меравад, ба воситаи Вазорати молия ва дигар муассисадои дахлдори давлатй ичро карда мешавад. Ба Чумдурии Точикистон дамчун узви иттидодияи чадонй будрони иктисодию молии чадон бетаъсир намонд, ин ба камшавии даромаддои бучаи давлатй, вайрон шудани тавозуни содироту воридот, кам шудани дачми инвеститсияи хоричй ва будрони системадои бонкй оварда расонд. Сарфи назар аз чораю тадбирдои кабулшуда, масъалаи пушондани дефитсиди бучаи давлатй масъалаи далношуда монда, бинобар ин, маблаггузоридо барои рушди комплекси агросаноатии кишвар аз дисоби дачми вокеии буча ичро карда мешаванд. Дар соли 2008 дар бораи дигар намудани механизми маблаггузории хочагии кишлок карор кабул шуда буд ва дар назар медошт, ки ба хочагии кишлок аз дисоби депозитдои маддуди бучаи чумдурй тавассути бонк карздои имтиёзнок дода шавад. Дар мардаладои гузашта аз депозитдои бучаи Чумдурй барои дастгирии хочагии кишлок дар дачми умумии 430, 0 млн сомонй чудо шуда, мутаносибан дар соли 2008-140, 0 млн. сомонй, дар соли 2009-180, 0 млн. сомонй, дар соли 2010-110, 0 млн. сомонй маблаг чудо шуда буд[5].

Хамзамон барои дастгирии хочагии кишлоки кишвар аз тарафи Хукумати мамлакат карор дар бораи реструктуризатсияи мудлати баргардонидани карздои солдои 2008-2010 кабул шуда буд. Илова бар ин, имконияти маддуди бучаи давлатро ба эътибор гирифта, зарур аст, ки садми Хукуматро дар маблаггузории хочагии кишлок кам намуда, системаи бонкиро дар маблаггузории карзии хочагии кишлок ва чалб намудани инвеститсиядои бевосита фаъол намоем.

Ба дисоби миёна бучаи хочагии кишлок дар соли 2010 95% дам дар микёси Чумдурй ва дам мадаллй ичро карда шуд. Аз дама нишондидандаи паст оиди аз худ намудани маблагдо дар моддаи 10. 107 ба назар мерасид. Чорабинидои системаи обёрй мувофики накша 84 % накша ичро шудааст ( моддаи 10. 108). Дигар намуди фаъолиятдои хочагии халк мувофики73 % накша ичро шудаанд.

Бaрoи aмaлй нaмyдaни стрaтегиядoи стрaтегиядoи б^^вй дaр мyвoфик;a 6o нaмyнaдoи бедгарини aмaлияи чaдoнй, aвлaвиятдoи кaлидии 6y^a бaрoи сoли бyчaвии oяндa Ba мaрдaлaдoи м^шму^ит бoяд дaр ибтидoи рaвaнди бyчaвй дaр дaврaи стрaтегии бaнaк;шaгирй ( бoяд 6a нaзaр гирифт, ки дaдди нидоии 6y^a бaрoи тaмoми рaвaнди 6y^a yстyвoр Ba сaдед бoшaд) мyaйян кaрдa шaвaнд. Myвoфики сyпoриши Xyкyмaти чумдурии Точикистон aз 3О декaбри шли 2О11 тaдти № 147, дaнгoми тaдияи нишoндидaндaдoи бyчaи дaвлaтии Чумдурии Точикистон бaрoи сoли 2О13-2О15, Xyкyмaти Чумдурии Точикистон aвлaвиятдoи бу^вй Ba дaдди нидoии xaрoчoтдoи сектoрдo Ba сoдaдoрo бaрoи сoлдoи 2О13-2О15 бaррaсй нaмyдa тaсдик менaмoяд.

Бaрoи мyaйян кaрдaни aвлaвиятдoи бyчaвии Xyкyмaти Чумдурии Точикистон тaмoми Вaзoрaтд,o ш зиëдa aз се aвлaвияти кaлидии бyчaвирo бaрoи мaрдaлaи миëнaмyдлaт (бaрoи сoлдoи 2013-2О15) мyaйян менaмoянд Ba дaрxoстдoи aфзaлиятдoи бyчaвирo (6o тaртиби мyaйян, ки aз дaрaчaи aфзaлиятнoкияш aß aвлaвияти якум тo сеюм мyaйян мешaвaд) 6a Вaзoрaти мoлияи Чумдурии Точикистон тo 1- aпрели сoли 2О12 пешнидoд менaмoяд[7]. Хдчми мaчмyи мaдсyлaги дoxилии xoчaгии кишлок дaр тaмoми кaтегoриядoяш дaр янвaр -сентябри сoли 2О11 9962, 3 млн. (6o нaрxдoи чорй) сoмoнирo тaшкил медoд. Дaр мyкoисa 6o дaмин дaврaи сoли гyзaштa 6a aндoзaи 9, 1 % здад шyдa, aз чyмлa кишoвaрзй 7622, 1млн. сoмoнй ë 9, 9 % Ba чoрвoдoрй 234О, 2 млн. сoмoнй ë 6, 6% здадгар мaдсyлoт истедсoл шуд. Дaр янвaр-сентябри сoли 2О11 дaр тaмoми кaтегoриядoи xoчaгй 87О495 тoннa Faллaдoнa, 299896 тoннa пaxтa, 552829 тонш гартеш^ 829376 тoннa сaбзaвaг, 33О876 тонш пoлезидo, 179746 тoннa мевa, 92989 тoннa aнгyр истедсoл шуд, ки нисбaт 6a дaмин дaврaи сoли гyзaштa пaxтa 69, 9 %, гартеш^ 26, 1 %, сaбзaвaг 7, 1 %, мевa 16, 8 %, aнгyр42, 9 % здед истедсoл шyдa буд.

Вaзъият 6a 1 oктябри шли 2О11 чунин буд: xoчaгидoи умумии дедконй дaр мaйдoни 3837 га кишти тирaмoдй aнчoм дoдa бyдaнд. Аз дaчми умумии кишт 3О47 га сaбзaвaг, 78О гa рaстaнидoи Fизoй киштa бyдaнд. Дaр мyкoисa 6o дaмин дaврaи сoли гyзaштa дaр тaмoми чумдурй сaбзaвaг 36 % Ba зирoaтдoи Fизoй 56 % здадгар кишт шyдa буд[8].

Бa сaнaи 1 октя6ри соли 2О11 сaршyмoри чoрвoи кaлoн дaр тaмoми кaтегoрияи xoчaгидo 1921, 2 дaз. сaр буд, ки 56, 7 дaзoр сaр ë 6a aндoзaи 3, О % нисбaти соли гyзaштa зиëдтaр буд. Дaр ин мyддaт сaршyмoри гyсфaндy буз 6a 128, 2 сaр ë 6a aндoзaи 2, 9 % нисбaти пешй бештaр буд. Аз шумори умумии дaйвoнoт сaдми xo4arax^ aдoлй 92, О % чoрвoи кaлoн, бузу гyсфaнд 81, 9 %-ро тaшкил медод. Дaр мyкoисa бо соли 2О1О дaчми истедсоли гушт дaр тaмoми кaтегoриядoи xo4arä дaр дaвoми янвaр- сентябри 2О11 6a aндoзaи 5, 2% здад шyдa, 92365 тoннaрo дaр бaр мегирифт ; истедсоли шир дaр умум 6a aндoзaи 5, 6 % здад шyдa, 466391 тoннa;тyxм 14, 4 % зиëд шyдa, 18634О дaзoр дoнaрo тaшкил медод[9].

Aндoзaи озукд 6a сaри нуфус тaвaссyти тaвoзyни мaдсyлoт дисоб кaрдa мешaвaд. Дaр тaвoзyни мaдсyлoт бaрoи дaр мaдсyлoти aсoсии xyрoквoрй мaвчyдияти умумии тaбиии он Ba истеъмоли он дaр зaмoни мyaйян нишон дoдa мешaвaд, ки мaъмyлaн як солро дaр бaр мегирaд. Мавчудияти умумии табии чaмъи зaxирa дaр aввaли зaмoн, истедсол Ba вoридoти мaдсyлoти мaзкyр дaр муддти зaмoни мyaйян мебoшaд. Истеъмоли умуми досили чaмъи истифoдa бaрoи xyрoки чoрвo, тукмй, тaлaфoт, содирот Ba зaxирaи oxири сол мебoшaд. Дaр дaр мaрдaлaи зaмoн мaвчyдият Ba истеъмоли дaр мaдсyлoт бояд бо дaм мyвoфик;aт дoштa бoшaнд. Дaр сyрaти мaвчyдияти тaвoзyни мaдсyлoт дaр мyддaти якчaнд сол, aз руи он рaфти тaFЙирëбии дaчми умумй, вoридoт, содирот, xyрoки чoрвo Ba истеъмоли aдoлирo oмyxтaн мумкин aст. Агар дaчми мaвчyдaи умумии зaxирaи озукдро 6a микдори aдoлй тaксми кунем, нишoндидaндaи мyдимтaрини дисоби миëнaи микдори мaдсyлoтрo 6a сaри aдoлй дaр як сол бaрoвaрдa метaвoнем. Нишoндидaндaи мaзкyр дaр мик^си кишвaр гирифтa шyдa, дисоби миëнa мебoшaд Ba дaр он чaнбaдoи дaстрaсии xoнaвoдa, имконияти истедсол, xaридaн ë содиби мaдсyлoт шyдaн бо ягон роди дигар 6a дисоб гирифтa нaмешaвaд. Омилдои болоро xyлoсa гард^ кдйд кaрдaн лозим aст, ки aмнияти oзyкaвoрй тaндo aз зиëд шyдaни системaтикии зaxирaдoи aсoсй вoбaстaгй дорад.

Чи гyнaе ки aз мaълyмoтдoи дaр боло oвaрдa мaълyм мешaвaд, aз ибтидои соли 2О11 бештaр 8з дaмa ин мaвoддo кимaт шyдaaнд: кaрaм 1, 7 бaрoбaр, гушти гyсфaнд-34, 8 %, гушти гoв-31, 3%, рaвFaни пaxтa-30, 3 %, сaбзй-25, 7%, шaкaр18, 8 %, тукм-18, 1 % гушти мyрFи xoнaгй-17, 8% шир-16, 9 %, дaсиб-16, 5%, гуштдои нимфaбрикaт-14, 2 %, ярмaи чaв-11, 4%, орди гандуми нaвъи якум-10, В

%, арак-8, 8 %, мохии зинда-7, 2 %, рaвFaни хайвонот-7, 1%, биринч-6, 8 %, мaхcyлоти чyрFOтй-6, 5%, оби минeрaлй 6, 1%, шарбатхои caбзaвaгию мeвaгй-5, 9 %, ярмаи грeчкa-5, 2 %, ширфалла( творог)-5, 1 %, конфету шоколадхо-5, 0 %, ярмаи арзан -4, 8 %, мaхcyлaги тамоку-3, 0 % кахва ва кандкулчахо-2, 8 %, макарон-2, 6 %, картошка-2, 3 %, каймок -2, 0 %, чой-1, 2 %, намак-0, 9 %. Дар баробари инхо, нарxи ин мaхcyлaгхо арзон шуданд:помидор 56, 0 %, бодиринг-51, 8 %, шб-35, 4 % ва пиëз-14, 8 %[10, c.]. Нишондихандаи нихоии амнияти озукаворй вазъи истсъмоли ахолй мeбошад. Якс аз ycyлхои муайян намудани таъмин набудани ахолй бо мaхcyлот ва иcтeъмоли xyшcифaт Xиcоби тaFЗия бо килокалория ба caри хар аъзои оила дар як руз мeбошaд. Дар давоми шли 2010 иcгeъмоли килокалория ба caри хар аъзои оила дар шабонаруз кам шуда, 2209, 5 килокалория бар мукобили 2246, 40 килокалорияи cоли 2009-ро нишон дод, ки аз мeъëри нишондодаи Ташкилоти Тaндyрycтии Умумичахонй (2100 килокалория дар руз) камс зиëдтaр acт. Дар нух мохи cоли 2011 иcгeъмоли килокалория ба caри нyфycи оила дар шабонаруз кам шуда, 2202, 69 килокалорияро дар баробари нух мохи шли 2010-2233, 9 килокалорияро ташкил дод.

Дар нух мохи шли 2011 истсъмоли нон ва мaхcyлaги нонй 22, 3 % зтедгар аз мeъëри тиббй шуд, иcтeъмоли нон 115, 2 кг. ба хишби миëна ба caри аъзои xонaводa роcт мсояд, ки барои тамоми минтакахои чумхурй xoc мeбошaд. Дар тамоми Чумхурй дар нух мохи шли 2011 истсъмоли картошка ба caри нyфyc 26, 1кг. , caбзaвотy полсзй-106, 2 кг. , шир ва мaхcyлоти ширй 48, 6 кг. , гушт ва мaхcyлaги гуштй-8, 1 кг, рaвFaни рacтaнй-10, 8 кг. , тyxм-36 дона, канд ва мaхcyлaги кандй-9 кг. , мeва-35, 1 кг.. Аз хама xaрочоти зиëди оилахо барои xaриди мaхcyлоти озука ба xaриди мaхcyлоти нонй нонй-36, 7 % caрф мeшaвaд.

Дар айни замон кайд кардан лозим аст, ки иcтeъмоли озукаворй дар байни гуруххо якxeлa нecт. Macaлaн, иcтeъмоли картошка дар нух мохи шли 2011 ба хишби миëнa ба хар аъзои оила дар 10 фжади гурухи бобизоаттар 1, 5 маротиба зиëдтaр аз 10 фдоади гурухи камбизоати ахолй буд, мyтaноcибaн гушт ва мaхcyлоти гуштй-3 маротиба, тyxм-2, 3 баробар, мeвa-2, 7 баробар[11].

Mикëc ва вазифахои ичгимоии амнияти озукаворй дар тамоми кишвархои чахон, мaxcycaн, дар кишвархои ИДM cол то шл зиëд мeшaвaнд. Macъaлaхои амнияти озукаворй ва таъминоти ахолй бо маводи газой то рафт ба ма^алаи глобалии башарият табдил ëфтa истодааст. Ин мacъaлa доимй дар маркази диккати Фeдeрaтcияи Рycия ва Точикистони cохибиcтиклол карор дорад. Дар шлхои оxир олимони машхури Фeдeрaтcияи Pyc™ А. Емслянов, И. Королëв, Т. Филонова, Е. Л. Воловик, Р. Гумсров ва дигарон[12] мacъaлaхои мухимгарини амнияти озукаворй ва xycycиятхои xoot онро тахкику бaррacй намудаанд. Олимони маъруфи точик миcли Э. M. Эргашсв, А. Шарифов, Д. Гyлaхмeдов ва дигарон дар ин чода caхми арзанда гузоштаанд[13].

Иктидори здеди аграрии чумхурй имкон мeдихaд, ки ба ^фати вазифаи миëнaмyхлaт ноил шудан ба xyдкифоии пурраи мaхcyлотхои(cтрaтeгии) аввалия^алла, caбзaвaг, мeвa), дар cyрaти воридоти ( бо дарназардошти тaxaccycи бaйнaлxaлкй ва мувофикати иктиcодй) танхо навъхои муайяни мaхcyлaги xочaгии кишлок, хамзамон, рушди cодироти ракобатпазири мaхcyлоти xочaгии кишлоки ватанй, псш аз хама, мaхcyлaги боFдориро ба рох монсм.

Шакливазкунии бозории икгиcоди Точикистонро афзун шудани тамоюлоти номатлуб дар иcтeхcоли махcyлaги озукаворй, бо кам шудани табодули байниминтакавй ва ба таври агрeccивй зиëд шудани воридоти мaхcyлaг, ки caтхи амнияти озукавории кишварро пacт мскунад, хамрох амалй шуда иcтодaacт. Афзудани бартарихои ракобатпазири комплeкcи иcтeхcолaги ватанй шароит фарохам мeоварад, ки caтхи xyдкифоии кишвар бо озука таъмин шавад. Ин вaзифae мeгyзорaд, ки ycyлхои caмaрaноки танзими cодирaги мaхcyлaг дар шароитйи душвор рохи халли xyдро ëбад. Ноил шудан ба xyдкифоии озукавории кишвар 6с бозcозии cоxтори комплeкcи aгроcaноaтй ва ташаккули бозори мутамаддини кишоварзй номумкин acт.

Баъди озод намудани нaрxхо, теш аз хама, нaрxхои мaхcyлоти кишоварзй, мacъaлaи норашии мaхcyлоти боcифaти ватанй бо рохи воридоти зтеди молхои бсруна зуд хал карда шуд ва он аз нтеф зтеди мaхcyлaги озукавориро, маxcycан, дар пойтaxт зиëдa аз 60 % ташкил мсдод. Дар мавриди гузаронидани иcлохaг вазъият дар шхаи аграрй xeлe бсхтар шуд, аммо биcëр иcлохaгхои ниходй нотамом монданд, ки cабаби ин як катор махдудиятхои ичгимой ва raërâ буд, ки боиcи боз хам зтед шудани воридот, аз он чумла, воридоти мaхcyлaги озукаворй гардид; дар холс ки рушди MMn, дар cоли 2010 6, 5 5% буд, воридоти мол-18, 3 % ва год^от^, 4 % -ро ташкил мсдод[14].

Дар замони дозира бештар маълум шуда истодааст, ки далли масъаладои чамъшудаи хочагии к;ишлок бо усулдои либералй кунондани бозордои мадсулоти кишоварзй, бе дигаргунидои сохтори куллй дар самти ноил шудан ба худкифоии озукаворй имкон намедидад, ки сатди амнияти озукавориро дар чумдурй баланд намоем.

Маълум аст, ки далли масъалаи амнияти озукаворй аз сатди иктисоди миллй сар мешавад ва он дар сатди таъминоти адолии минтака бо озукаворй тачассум меёбад. Аз ин ру, зарурати амалй намудани усулдои бархурди системавй дар тадияи механизми таъминоти амнияти озукаворй дар асоси пуштибонии худкифоии кишвар ва манотики он ба миён меояд.

АДАБИЁТ

1. Ниг. Отчёт по мониторинговому исследованию оценки хода реализации LCC- Душанбе, 2005. -С.5.

2. Доклад Президента Э.Рахмонова на торжественном собрания в честь 10-ой годовщины xvi Верховного Совета РТ // Экономика Таджикистана: стратегия развития.Душанбе, 2002N° 4, -с.11.

3. Ниг:материалыРеспубликанской научно - практической конференции «продовольственная безапасносиить»Республики Таджикистан. - Душанбе -2005.с.55

4. Ниг:Материалы Республиканской научно - практической конференции «продовольственной безапасности Республики Таджикистан».Душанбе, 2005, с. 176.

5. Данные Государственного комитета по землеустройству. Душанбе, 2003.

6. Данные Государственного комитета по землеустройству. Душанбе, 2003

7. Эргашев М. - Проблемы плодородность почвы и продовольственная безопасность Таджикистана.( Материалы конференции по продовольственной безопасности Республики Таджикистан )- Душанбе, 2005.С.182.

8. Гулмахмадов Д. Земляные ресурсы Республики Таджикистан (Материалы конференции по продовольственной безопасности Республики Таджикистан). - Душанбе, 2005, с.41

9. Шарипов А. Садми хочагидои дедконй дар таъминоти бехатарии озукаворй. ( Материалы конференции по продовольственной безопасности Респулики Таджикистан ) - Душанбе, 2005.с.41

10. //Азия плюс, 2004, аз 20 май

11. Материалы республиканской научно-практической конференции (продовольственной безопасности Республики Таджикистан). - Душанбе-2005. -с.25.

12. ГулмахмадовД. -Земельные ресурсы Республики Таджикистан.(материалы конференции по продовольсьвенной безопасности Республики Таджикистан). -Душанбе, 2005, с.58;

13. Шарипов А. -Саами хо.шагишэи деакот дар таъминоти бехатарии озукавор! ( материалы конференции по продовольственной безопасности). -Душанбе, 2005. -С.41

14. .Ниг. Агентство по статистике при Президента Республики Таджикистан за 2010-20Пгоды.

ПРОДОВОЛЬСТВЕННАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ И УСТОЙЧИВОЕ РАЗВИТИЕ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНОЙ ПОЛИТИКИ И ИНСТИТУТОВ В ТАДЖИКИСТАНЕ

Данная статья посвящена исследованию особенности реализации продовольственной политики и пути ее развития в Таджикистане. Исторический опыт и анализ ресурсов в Таджикистан является одной из стран с древней историей, уникальными географическими условиями и богатством. Большой аграрный потенциал республики позволит достичь полной самообеспеченности стратегическими (первичными) продуктами (зерно, овощи, фрукты) в среднесрочной перспективе при условии импорта определенных видов сельскохозяйственной продукции (с учетом международной квалификации и экономической пригодности). Развитие конкурентоспособного экспорта отечественной сельскохозяйственной продукции, прежде всего, садоводства.

FOOD SECURITY AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF INSTITUTIONAL POLICIES AND INSTITUTIONS IN TAJIKISTAN

This article is devoted to the study of the peculiarities of the implementation of foodpolicy and the ways of its development in Tajikistan. The historical experience and analysis of resources in Tajikistan is one of the countries with ancient history, unique geographical conditions and wealth. The large agricultural potential of the republic will make it possible to achieve full self-sufficiency in strategic (primary) products (grain, vegetables, fruits) in the medium term, provided that certain types of agricultural products are

imported (taking into account international qualifications and economic suitability). Development of competitive export of domestic agricultural products, primarily gardening.

Сведения об автора:

Нодиров Музаффар Абдуллоевич — соискатель кафедры политологии Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, E-mail: mnodirov59@mail.ru

About the author:

Nodirov Muzaffar Abdulloevich - applicant for the Department of Political Science, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini, E-mail: mnodirov59@mail.ru

АЗ ТАЪРИХИ ТАШКИЛЁБИИ АВВАЛИН ИТТЩОДИЯХОИ ЧАМЬИЯТИИ

ЧАВОНОН ДАР ТОЧИКИСТОН (охири сол^ои 80-ум - OFOЗи сол^ои 90-уми асри ХХ)

Набиев В. М.

Донишго^и давлатии Хуцанд ба номи академик Бобоцон Fафуров

Истиклолияти давлатие, ки онро точикон дар ибтидои солхои 90-ум сохиб гардиданд решай кадимаву устувори маънавй дорад ва ибтидои давлатдории онхо ба ахди кавониён рафта мерасад.

«Точикон, - кайд намудааст Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон, - аз азал бо арзишхои инсондустонаву муносибатхои хайрхохона ва мехнати бунёдкорона шухрат ёфтаанд ва бисёр анъанаву суннатхои неки онхо ба хазинаи умумибашарй ворид шудаанд.

Давлати чавони точик аз рузхои нахустини таъсисёбиаш асосхои сохтори конститутсионй ва идоракуниро дар шароити нав танзим намуда, бунёди чомеаи адолатпарварро вазифаи худ карор дод ва барои ягонагии халки точик ва таъмини якпорчагии сарзаминамон саъю кушиши зиёде кард. Зимни талошхои пайдарпайи халки Точикистон сохибихтиёрй, истиклолият ва тамомияти арзии мамлакат таъмин гардид ва кишвари мо дар арсаи байналмилалй хамчун давлати комилхукук ва сохибихтиёр шинохта шуд». [10,436-437]

Яке аз дастовардхои Точикистони сохибистиклол ин аст, ки барои фаъолияти озодонаи хамаи хизбхои сиёсй, харакатхои чамъиятй ва созмонхои гайрихукуматй имконияти васеъ дода шудааст.

Дар ин раванд макоми хосаро иттиходияхои чамъиятии чавонон ишгол менамоянд. Харакати чавонони Точикистон руз то руз кавитар гардида собиткадамона ба хаёти чамъиятию сиёсии кишвар ворид мегардад.

Точикистон аз чумлаи кишвархои ахолиаш чавон буда, синни миёнаи он 24 сола мебошад ва 35 фоизи ахолиро чавонони синни аз 14 то 30 сола ташкил медиханд. Онхо неруи такондиханда ва пешбарандаи хаёти чамъиятй буда, хама чиз вобаста ба он аст, ки аз ин неруи азим чй тавр истифода бурда мешавад. Ва сарвари кишвари точикон Эмомалй Рахмон бархак чунин иброз менамояд: «Чавонон бояд хуб дарк намоянд, ки такдири ояндаи халку давлат ба души онхо гузошта шудааст. Хрфзу обод кардан ва ба наслхои оянда ба мерос гузоштани Ватани ободу рушдёбанда масъулияти бузург дорад ва хар фарди чавонро вазифадор менамояд, ки хамеша ба хотири тахкими вахдати миллй, Истиклолияти давлатй, густариши худшиносиву худогохй ва ватандустй кушишу талош намояд».

Далелхои таърихй шаходат медиханд, ки харакати муташаккилонаи чавонони Точикистон аз охири солхои 80-уми асри ХХ огоз меёбад. Дар Иттиходи Шуравии хамонвакта дар фазои бозсозй афкори эчодй, худшиносии хамаи табакахои ахолй, аз чумла чавонон ба чунбиш омада буд.

Фаъолнокии шахравандй дар Точикистон бо ду тарз инкишоф меёфт. Аз як тараф, ташаббусхои сершумор аз «поён» ба амал омада, мустахкам мегардиданд. Аз тарафи дигар бошад, фаъолият «аз боло», аз чумла комсомол сурат мегирифт, ки мавкеи худро дар сохтори тачаддудёфтаи сиёсй чустучу менамуд. Ин амалиёт ба таъсиси якчанд клубхои сиёсии мубохисавй оварда расонид.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.