Научная статья на тему 'ПРОБЛЕМЫ ОСВОЕНИЕ ЭНЕРГЕТИЧЕСКИХ РЕСУРСОВ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАНА'

ПРОБЛЕМЫ ОСВОЕНИЕ ЭНЕРГЕТИЧЕСКИХ РЕСУРСОВ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАНА Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
104
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
РЕСПУБЛИКА ТАДЖИКИСТАН / РЕКА / ЭНЕРГИЯ / ГИДРОЭНЕРГЕТИКА / РОГИНСКАЯ ГЭС / НУРЕКСКАЯ ГЭС / ПЯНДЖ / ВАХШ / РАЗВИТИЕ / ЭНЕРГЕТИЧЕСКАЯ НЕЗАВИСИМОСТЬ / ВОДА / ОРОШЕНИЕ / СТРАНЫ / ПРОИЗВОДСТВО / ВОДНЫЕ РЕСУРСЫ / ЦЕНТРАЛЬНАЯ АЗИЯ / СОЛНЦЕ / ВЕТЕР / АТОМНАЯ / ГОРНАЯ / ВОДОХРАНИЛИЩЕ / АЛЬТЕРНАТИВНАЯ ЭНЕРГИЯ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Мирзоев Фарход Абдурахмонович

В данной статье «Проблемы освоение энергетических ресурсов Республики Таджикистана» автор предоставляет информацию о гидроэнергетических ресурсах Республики Таджикистан, отмечая, что Таджикистан имеет потенциал для реализации своей энергетической стратегии для достижения независимости. Освоение энергетических ресурсов может сделать Таджикистан одним из крупнейших мировых экологических чистый экспортеров энергии.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROBLEMS OF DEVELOPMENT OF ENERGY RESOURCES OF THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN

In this article "Problems of development of energy resources of the Republic of Tajikistan" the author provides information on the hydropower resources of the Republic of Tajikistan, noting that Tajikistan has the potential to implement its energy strategy to achieve independence. The development of energy resources can make Tajikistan one of the world's largest energy exporters.

Текст научной работы на тему «ПРОБЛЕМЫ ОСВОЕНИЕ ЭНЕРГЕТИЧЕСКИХ РЕСУРСОВ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАНА»

About the author:

Boltuev Safarboy Murodovich, Post-graduate student of the Institute of studying of the issues of Asian and European countries of the Academy of Sciences of Tajikistan, E-mail: boltuev. s@gmail. com

МАСЪАЛАХРИ АЗХУДКУНИИ ЗАХИРАДОИ ЭНЕРГЕТИКИИ ЧУМ^УРИИ ТОЧИКИСТОН

Мирзоев Ф. А.

Донишгохи давлатии омузгории Точикистон ба номи Садриддин Айнй

Яке аз масъалахои дорои хусусияги минтакавй дошта дар Осиёи Марказй масъалаи исгифодаи комплекси захирахои об мебошад. Захирахои гидроэнергегикии Точикистон фаровон буда, чумхурй дар микёси чахон яке аз чойхои аввалинро ишгол менамояд. Ин вокеият сгратегияи рушди энергетикаро дар кишвар муайн месозад. Дар раванди амалй намудани хадафхои стратегии миллии кишвар доимо бо таъмини истиклолияти энергетикй ахамияти хоса дода мешавад. Рушди сохаи энергетика дар Точикистон барои тараккй додани сохахои истехсолот, баланд бардоштани иктидори истехсолй, паст кардани сатхи камбизоатй накши хоса дорад. Чи тавре ки аз Паёмхои Сарвари давлат бар меояд рушди мунтазами иктисодиёти кишвар бе истиклолияти пурраи энергетикй гайриимкон аст, бинобар он Хукумати Чумхурии Точикистон ба рушди босуботи сохаи энергетика хамачониба мусоидат менамояд. Хусусан Паёми Президента Чумхурии Точикистон ба Мачлиси олии Чумхурии Точикистон, 24 апрели соли 2010 дар бораи хадафхои стратегии Чумхурии Точикистон чунин гуфта шудааст: «Максади асосии сиёсати иктисодии давлати Точикистон ба рох мондани рушди устувори иктисод буда, хамаи накшахои мо асосан дар доираи се хадафи стратегй, яъне таъмини истиклолияти энергетикй, аз бунбасти коммуникатсионй рахой бахшидани кишвар ва хифзи амнияти озукаворй тархрезй гардидаанд ва тадричан амалй карда мешаванд».[3,с. 20]

Яке аз омилхои калидии бехбудй дар Осиёи Марказй истифодаи захирахои обй-энергетикй бо назардошти манфиатхои хамаи давлатхои минтака мебошад.[2, с. 90-91] Об дар Осиёи Марказй неъмати бебахо, мухимтарин унсури миллй ва амнияти минтакавист. Он дар баробари неъмати истеъмолии зарурии хаётй будан, асосан дар хочагии халк бо максади обёрии замин ва тавлиди энергия истифода бурда мешавад. Чумхурии Точикистон дорои захирахои фаровони обист ва 60 фоизи оби дарёхои Осиёи Марказй, аниктараш 64 миллиард метри мукааб об харсол дар каламрави кишвар тавлид меёбад. Манбаи ин оби фаровон дар навбати аввал агар боришоти зиёди барфу борон дар минтакахои баландкух бошад, аз тарафи дигар пиряххо мебошанд.[8] Пиряххо сарчашмаи асосии дарёхо буда, шумораи онхо дар чумхурй 14509 ададро ташкил дода, масохати умумии майдони яхбандии онхо 11146 километри квадратиро дар бармегирад. Тавассути каламрави кишвар 947 дарёхои хурду калон чори мешавад, ки дарозии умумии онхо беш 28500 км аст.[6] Инчунин 1300 кул ва чашмахои сершумор мавчуд буда захираи обхои зеризаминиаш бошад ба 6,8 км/мураббаъ баробар аст.[5] Аз ин лихоз метавон танхо дар дарёхои чоригардидаи чумхурй даххо неругоххои обии хурду калон сохт, ки натанхо бахри таъмини энергия, балки миллионхо гектар заминхои кишоварзй ва дигар сохахои хочагии халкй минтакаи Осиёи Миёнаро бо об таъмин намоянд.

Шароити кухсори Точикистон барои истехсоли неруи барк хело мусоид аст, бинобар ин аз нигохи илмй, сохтани неругоххои обию баркй нисбат ба дигар минтакахои сайёра камхарч мебошад.

Дар айни замон Точикистон ба захираи бою нодири энергияи об молик аст. Тибки кудрати захиравй он дар чахон дар чои хаштум ва ба хар сари ахолй ва нисбати каламрав мутаносибан чои дуюм (87,7 хазор киловат соат ба хар сари ахолй) ва мавкеи аввалро (3,62 миллион киловатт соат-километри квадратй) ишгол мекунад.[1] Мувофики маълумоти атласи чахонии гидроэнергетикй HVDROWERENDDAMS (1997) захирахои энергетикаи обии Точикистон зиёда аз 527 млрд кВ/с дар як сол аст. Хулоса дар Точикистон 4% захирахои гидроэнергетикии чахон чойгир мебошанд, ки танхо захираи гидроэнергетикии дарёи Вахш 45 млрд.кВтс.дар як сол мебошад. Точикистон бо ба кор андохта шудани неругоххои сохташаванда метавонад дар як сол 33,5 млрд. кВтс. барк истехсол

кунад. Дар холс ки талаботи чумхурй дар як сол (2010) 21,4 млрд Штс мeбoшaд. Солхои 70- уми карни гузашта накшаи иктисодию тexникии истифодаи захираи гидрoэнeргeтикии дарёи Панч низ тахия шуда, бо AфFOнистoн мувофика гардида буд. Дар ин дарё мeбoист 13 кругах, аз кабили HSO-хои Баршор, Андароб, Пиш, ХoрyF, Рушон, ЯзFyлoм, Дарвозахои хоро, Ширговат, Хостов, Даштичум, Чумар, Москва ва Кончй, ки иктидорашон аз 300 то 4000 мBт буда, мачмуан 80,6 млрд, кв-с дар сол барк истехсол мeкyнaнд, пeшбини гардидааст[7] сохта мeшyдaнд, ки метавонистанд дар як сол 86,3 млрд.кBт.сoaт барк истехсол кунанд. Барномаи рушди энсргстикМ, ки дар замони Иттиходи Шyрaвй дар OFOЗи солхои 90-уми асри гузашта тархр^й шуда буд, бунёд намудани шругаххои азими барки обиро дар тули солхои 1991-2005 жшбинй карда буд. Тибки ин барнома бояд низоми энсргстикии чумхурй панч маротиба афзоиш мeёфт. Мутаассифона, ин накшахои азими энсргстикй бо сабабхои маълум амалй нагардиданд.[7] Дар холс, ки талабот ба шруи барк зиёд гардидааст чунин имконият фарохам омадааст ва Чумхурии Точикистон бояд аз ин имконият самаранок истифода барад. Мувофики хисобхои пeшaкй бо назардошти нишондихандаи дурнамои рушди сохахои иктисодии Точикистон чунин мeбoшaд:

- с. 2010 - 21,4 млрд.Шт. соат;

- с.2015 - 24,6 млрд.кBт. соат;

- с.2020 - 28,3 млрд.кBт. соат;

- с.2025 - 32,5 млрд.Шт. соат.

Дар сурати истифодаи тамоми захирахои энсргстикМ Точикистон метавонад якс аз давлатхои мухими содиркунандаи энсргстикии чахон ба хисоб равад.[6]

Калонтарин жругохи пурра фаъолият кардаи Точикистон HSO Hoрaк бо иктидори 3000 мBт мeбoшaд, ки дар як сол 11,2 млрд.Шт соат барк истехсол мeкyнaд, ки ин барои таъмини чумхурй бо эшргияи худй басанда жст. Боиси кайд аст, ки дар солхои истиклолияти давлатй шругохи баркии обии Сангтуда-1 (иктидор 670МБт), ки бо истифодаи сармояи муштараки Русияву Точикистон ва HSO-и Сангтуда-2 (иктидор 110 MBт ), ки аз тарафи ширкати эронии "Фароб" сохта ба истифода дода шуд.

Барои расидан ба истиклолияти энсргстикМ сохтмони бузургтарин HSO дар Осиёи Марказй -PoFy^ ки сохтмонаш соли 1976 ошз шуда буд, ба анчом расонад. Иктидори лоихавии РoFyн 3600 мBт бо 6 aгрeгaти хар кадоми он 600 мБт мeбoшaд. Айни замон ду aгрeгaти он мавриди истифода карор доранд.

Бояд тазаккур дод, ки сохтмонй шругохи барки обии (ИБО) РoFyн дар таъмини истиклолияти энсргстикии Точикистон ахамияти хсло хам калон дорад. HSO РoFyн аз 6 aгрeгaт иборат буда, иктидори лоихавиаш 3,6 млн Шт буда ва дар як сол 13,1 млрд. Шт соат кувваи барк истехсол мeнaмoяд. Баландии сарбанди HBO-и РoFyн 335 метр буда, обанбори он зиёда 13 млрд кв3 об Fyнчoиш дорад. Сохтмони РoFyн имконият дорад, ки Точикистонро пурра бо кувваи барки доимй таъмин намуда, кисми зиёдатии онро ба чумхурихои хамсояи AфFOнистoн, Эрон, Покистон содир кунад. Лозим ва тазаккур аст аст, ки "хадафи асосии бунёди HSO "РoFyн" дар радифи ахамияти бузурги энсргстикМ доштанаш, инчунин ободу обшор намудани зиёда 360000 гектар заминхои наву бeкoрxoбидa ва хамзамон бо об таъмин намудани чоруним миллион гектар заминхои минтака махсуб мeёбaд. Аз хисоби обанбори он заминхои Чумхурихои Точикистон, Уз6скистон ва Туркманистон обёри карда мeшaвaнд. Инчунин дар рушди иктисодию ичтимоии Точикистони сохибистиклол накши 6снихоят калон дорад.[2, с. 90-91]

Дар Чумхурй зиёда аз 98 % истехсоли жруи барк дар шругаххои обй истехсол мeгaрдaд, тачриба нишон дод, ки дар тамоми дунё, худи сохаи гидрoэнeргeтикa бисёртар аз боду хаво ва табиат вобастагии калон дорад, бинобар ин моро зарур аст, ки дар мавриди аввал дар баробари сохтмони HSO-и хурд ба сохтмони HSO миёна ва калон ахмияти чидди дш£м, танхо дар ин холат мо меташ^м истиклолияти энсргстики мамлакатро ба даст oвaрeм.

Бояд кайд кард, ки истехсоли шруи барк ва истифодаи захирахои обии дарёхои хурду миёна дар замони имруза 6снихоят мухим аст. Аз ин ру санаи 2 фeврaли соли 2009, аз тарафи Хукумати Чумхурии Точикистон бо максади таъмини рушди устувори иктисодй, ноил шудан ба истиклолияти энсргстикМ ва аз худ намудани манбахои баркароршавандаи эжргия карори дахлдорро тахти №73 дар бораи «Барномаи дарозмуддати бунёди силсилаи шругаххои хурди баркй дар давраи солхои

2009-2020» ва 12 январи соли 2010 аз тарафи Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумхурии Точикисгон ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи истифодаи манбаъхои баркароршавандаи энергия» кабул гардидаасг.

Тибки Барномаи пешниходгардида, дар солхои 2009 -2012 дар чумхурй хамагй 121 адад НБО-и хурд бо иктидорхои аз 5 то 4300 кВт ба исгифода дода шудаанд, ки икгидори умумиашон 13500 кВт-ро ташкил намуда, неругоххои мазкур 6745 хочагихо, 48 макгаб, 22 муассисахои тиббй, 16 адад нуктахои савдо ва 82 адад муассисахои гуногуни хочагии халкро бо неруи барк таъмин намуда, дар ин иншоогхо 58 нафар бо чойхои нави корй таъмин шудаанд.

Чддвали 1.Шумораи НБО-и хурди сохташуда дар соли 2009-2012

№ т.т Минтаках,о Шумораи НБО Иктидори мукараргарди да бо кВт аз он чумла:

аз х,исоби бучаи давлатй ва граитх,о аз х,исоби сармоягузор-они ватаий

1 Вилояти Хатлон 21 942,9 6 15

2 Вилояти Сугд 35 6705,5 9 26

3 ВМКБ 6 677 2 4

4 НТМ 59 5127,5 18 41

Х,амагй 121 13452,9 35 86

Манбаъ: Маводи бойгонии Вазорати саноат ва энергетикаи Чумхурии Точикисгон Аз 121 адад НБО сохташуда 28 ададаш тибки Барномаи пешниходгардида ва 93 адади бокимондааш дар хамин раванд берун аз барнома сохта ба исгифода дода шудаааст.[4, с. 220]

Аз тарафи дигар бошад, иктисодиёги Точикисгон аз воридоти гази табий, нафт ва дигар сузишворихо вобасгагии калон дорад. Аз ин лихоз халлу фасли муаммохои таъмини исгиклолияти энергетикй, баланд бардоштани амнияти икгисодии Точикисгон аз ахамият холй несг.

Дар тули солхои охир зиёда аз 200 неругоххои хурду миёна сохта ба истифода дода шуда, эхтиёчоти мамлакатро бо неруи барки худй пурра таъмин намуданд.

Энергияи бодй аз манбахои гайрианъанавии маъруф буда, исгифодаи босамари дасггохи он бо суръати муайяни бод 5 м/сония вобасга асг. Бинобар ин исгифодаи саноатии энергияи бодй дар Точикисгон дар холати асосноксозии техникию иктисодиашон ба максад мувофик мебошад.

Имруз истифодаи энергияи офтоб низ хамчун сарчашмаи боэътимод дар чахон арзи вучуд дорад. Дар ин раванд боиси кайд асг, ки дар Точикисгон низ исгехсоли кувваи барки алтернативии офтобй ба рох монда шудаасг. Тибки супориши Президента Чумхурии Точикисгон Мухтарам Эмомалй Рахмон, оид ба дастрас намудани дасггоххои баркдихандаи офтобй дар шахру навохии мамлакат бо таври озмоишй 9 адад тачхизотхои баркдихандаи бодй бо иктидори 5,1 кВт ва 2178 адад тачх,изотх,ои баркдихандаи офтобй бо икгидорй 66,2 кВт ба оилахои камбизоат, муассисахои тиббии нохияхои дурдаст дастрас карда шуда, дар ин самг корхо оид ба ворид намудани тачхизотхои баркдихандаи офтобй ва бодй идома дорад. Аммо бо гуфтаи Т. Авазов - Энергияи шамол дар чумхурй дурнамои чиддй надорад. Ва дар робита ба ин тамоми тачрибаи чахонй шохид асг, ки исгифодаи саноатии он бисёр мураккаб ва киммат асг. Энергияи офтобро бошад, мумкин асг барои эхтиёчоти маишй исгифода кард.[1] Давомнокии солонаи дурахши офтоб дар чумхурй аз 2000 то 3000 соат, аз чумла дар водии Хисор, водии Вахш ва дар вилояти Сугд 2700 соатро ташкил медихад, ки барои ташкили энергетикии саноатй дар Точикисгон гайривокеисг. Суханронии худро таквият бахшида Т. Авазов доир ба энергияи атомй низ чунин кайд намудааст "Энергияи атом аз лихози техникй барои Точикисгон, ки захоири калони уран дорад, ояндаи кобили мулохиза дорад, вале рушди он амалан дар мархалаи наздик мувочех ба проблемахосг. ^абл аз хама ин ба минтакаи серзилзила ва муносибати эхтиёткоронаи тамоми ахолй ба эътимоднокии реакторхои ядрой, бахусус баъди фочиаи Чернобил вобасгагй дорад. Ба чуз ин бунёди истгохи атомй дар хар чумхурй, гузашта аз ин дар Точикистон мувофикати кишвархои хамсоя на танхо наздик, балки дурро такозо менамояд, ки дар шароити феълй ба гумон асг, ки имконпазир бошад".[1] Аз ин ру барои Чумхурии Точикистон зарур нест, ки ба истехсолоти энергияи алтернативй таваччух намояд.

Чуноне, ки Пешвои миллат, асосгузори сулху вахдат - Президента Чумхурии Точикисгон кайд менамояд «Бояд хама дарк намояд, ки кимати об аз кимати нафт, газ, ангишт ва дигар намудхои сузишварй ва манбахои энергетика камгар несг».[1] Ин гуфтахо барои Чумхурии мо ахамияти хеле калон дошта набояд кишвари мо обро барои истифодаи замин, балки барои захираи асосии энергия низ истифода барем, ки асоси кулли иктисод ва ичгимоии давлат ба хисоб меравад. Захирахои

гидроэнергетикии Точикистон беназиранд ва чумхурй дар микёси чахон яке аз чойхои аввалинро ишFOл менамояд. Ин вокеият стратегияи рушди энергетикаро дар кишвар муайн месозад.

Аз гуфтахои боло ба чунин хулоса омадан мумкин аст, ки Чумхурии Точикистон тамоми имкониятхоро барои дар амал татбик гардидани стратегияи пеш гирифтаи Хукумати Чумхурии Точикистон - расидан ба истиклолияти энергетикй доро мебошад. Дар баробари ин Точикистон метавонад дар рушди энергетика, ба яке аз кишвархои калидии кораи Осиё табдил гардад. Вокеан хам, сарзамини мо бо дарёхои серобу хурушонаш ватани «неруи сабз» низ хаст, ки бо неругоххои барки обй, хоса бунёди НБО-и РоFун, ки иктидори истехсоли энергетикии онро дар боло зикр намудем ва баъдан НБО-и Даштичум дар дарёи Панч, ки иктидораш 4000 МВт, Fунчоиши обанбораш 17,6 км -ро ташкил карда[7] кодир аст, неруи он ба кишвархои хамсоя содир карда шавад.

АДАБИЁТ

1. Авазов Т., Петров Г. Об ва энергия. Чумхурият. №>136 (20.416) 20-11-2001

2. Кенчаев М.Ч. Мархалахои асосии бунёди неругохи барки обии «Рогун». Муаррих №1 (21) 2020. Сах 90-91.

3. Паёми Президенти Чумхурии Точикистон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, 24 апрели соли 2010. Душанбе, 2010. С 20.

4. Проблемаихои мухими бехатарии иктисодии Чумхурии Точикистон: маводи конференсияи чумхуриявии илмй-амалй-Душанбе; 2011. С. 220. Стратегия развития и программа инвестиционной политики. ОАХК «Барки Точик»-2010.

5. Рачабов Р. Об - Обруи Точикистон// Чавонони Точикистон №>12 (9334) 20-03 2014. Сах 6.

6. Рахимов С. Сарвати Осиёи Марказй об аст, на газу нафт// Чархи гардун. №10 (913) 5-03-2014. С -9

7. Тохиров С., Атоев К. Об, обанборхо ва неру// Чумхурият №35 (21696) аз 16-03-2010 сах 2.

8. Худойбахшов Н. Пиряххои Точикистон - сарчашмаи асосии об дар минтака. Минбари халк. № 13 (1149). 28-03-2018.сах 11.

ПРОБЛЕМЫ ОСВОЕНИЕ ЭНЕРГЕТИЧЕСКИХ РЕСУРСОВ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАНА

В данной статье «Проблемы освоение энергетических ресурсов Республики Таджикистана» автор предоставляет информацию о гидроэнергетических ресурсах Республики Таджикистан, отмечая, что Таджикистан имеет потенциал для реализации своей энергетической стратегии для достижения независимости. Освоение энергетических ресурсов может сделать Таджикистан одним из крупнейших мировых экологических чистый экспортеров энергии.

Ключевые слова: Республика Таджикистан, река, энергия, гидроэнергетика, Рогинская ГЭС, Нурекская ГЭС, Пяндж, Вахш, развитие, энергетическая независимость, вода, орошение, страны, производство, водные ресурсы, Центральная Азия, солнце, ветер, атомная, горная, водохранилище, альтернативная энергия.

PROBLEMS OF DEVELOPMENT OF ENERGY RESOURCES OF THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN

In this article "Problems of development of energy resources of the Republic of Tajikistan" the author provides information on the hydropower resources of the Republic of Tajikistan, noting that Tajikistan has the potential to implement its energy strategy to achieve independence. The development of energy resources can make Tajikistan one of the world's largest energy exporters.

Key words: Republic of Tajikistan, river, energy, hydropower, Rogun HPP, Nurek HPP, HPP, Pyanj, Vakhsh, development, energy independence, water, irrigation, countries, production, water resources, Central Asia, water, wind, nuclear, mountain , reservoir, alternative energy.

Сведения об авторе:

Мирзоев Фарход Абдурахмонович, старший преподаватель кафедры всеобщая истории историческое факультета ТГПУ имени С. Айни.

About the author:

Mirzoev Farhod Abdurahmonovich, Senior teacher for the Department of General History of the History Faculty of S. Ayni TSPU.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.