CC BY
4Чунин ходиса бештар дар моххои феврал ва март ба мушохида мерасад. Шароити икдими Точикистон гуногун буда, ба чойгиршавй ва инкишофи кишоварзй таъсири худро мерасонад. Хар як минтакаи Точикистон хусусиятхои хоси икдимй дорад. Аз чумда, видояти Хатдон дорои бузурги захирахои агроикдимй аст. Бо дарназардошти хусусиятхои агроикдимй видояти Хатдонро ба ду нохияи агроикдимй чудо мекунанд [6, с. 189]:
1. Нохияи агроиклимии Вахш.
Вай дар байни нохияхои агроикдимии Х,исор (аз шимод), ^аротегину Дарвоз (аз шимоди шарк) Кудоб (аз шарк) вокеъ аст.
Нохияи аз хама гармтарин Точикистон мебошад. Давомнокии давраи гарм 250-310 рузро ташкид медихад. Чдмъи харорати фаъод 4500-58000-ро дар бар мегирад. Ин имкон медихад, ки дар ин чо пахтаи махинах кишт карда шавад (то бадандии 600-700м аз сатхи бахр).
Микдори боришот дар кисматхои гуногуни нохия фарк мекунад. Боришоти зиёд дар кисмати марказй, дар моххои март - апред 75-124 мм ба амад меояд.
Дар мавзеъхои чануби гарбй дар моххои март-апред микдори боришот ба 60-70 мм мерасад.
Водии Ёвон намноктар буда, дар ин моххо боришот ба 80-115 мм мерасад.
Дар водии Ёвон нисбат ба водии Вахш пахтаро 15-20 руз дертар кишт мекунанд. Мавсими хунук хамагй 55 рузро ташкид медиханд.
Шароити икдими нохия барои парвариши пахта, зироатхои субтропикй ва гаддадонагй мусоидат мекунад.
2. Нохияи агроиклимии Сурхоб.
Дар кисмати шаркии видоят вокеъ аст. Чамъи харорати фаъод (беш аз +100) дар нохия 54005 5 000-ро ташкид медихад.
Мавсими гармй 250-300 рузро дар бар мегирад. Харортаи гармтарин дар водило то +450, + 470 мерасад. Дар бадандии беш аз 2000м ба +300 мерасад. Ба хисоби миёна дар як сод аз 300 то 700 мм боришрт ба амад меояд. Аз чумда, 120-270мм аз декабр то феврад, 150-440мм аз март то май рост меояд ва тобистон кариб боришот нест.
АДАБИЁТ
1. Баротов Р.Б. Ганчи кухистон. / Р.Б. Баротов - Душанбе: маориф, 1985.- 104 с.
2. Баротов Ч..К Географияи минтакаи Кудоб. / Р.Б. Баротов//Душанбе: Бухоро, 2015.- 120 с.
3. Мухаббатов Х.М. Географияи Точикистон. / Х.М.Мухаббатов, М.Р.Рахимов//Душанбе: маориф ва фарханг, 2011.-120 с.
4. Рахимов А.И. Географияи видояти Хатдон. Нури маърифат. / А.И. Рахимов, ЧД.Баротов, АД. Мирзоев //Хучанд, 2021.-144 с.
5. Сапожников Г. Заказники Таджикистана. / Г.Сапожников, Х.Мухаббатов//Душанбе: Ирфон, 1989.-160с.
6. Таджикистан. Природа и природные ресурсы. //Душанбе: 1982.- 601 с.
7. Хатдон. Рахнамо барои сайёхон. Хатдон, 2018.- 160 с.
8. Энсикдопедияи миддии точик. Ч,идди якум. //Душанбе, 2013. - 664 с.
9. Энсикдопедияи миддии точик. Чдвди 3. //Душанбе, 2014. - 676 с.
10. Энсикдопедияи миддии точик. Ч,идди чорум. //Душанбе, 2015. 660 с.
ЧрЙГИРШАВЙ ВА ИНКИШОФИ СО^А^ОИ ЧОРВОДОРИИ ВИЛОЯТИ ХАТЛОН
ЗАЙНУРАИ АСАДУЛЛО,
ассистенти кафедраи география ва сайёуии Донишгоуи давлатии Кулоб ба номи Абуабдуллоуи Рудакй Сурога ш. Кулоб кучаи С. Сафаров 16.Тел: (+992) 987077980
Дар сохтори кишоварзии вилояти Хатлон чорводори (баъди зироаткорй) дар цойи дуюм меистад. Мацола мауз ба уамин масъала бахштда шудааст.
Мацсади мацола: Дар мацола оид ба цойгиршавй ва инкишофи соуауои чорводории вилояти Хатлон маълумот дода мешавад.
Ногуфта намонад, ки ба цойгиршавй ва инкишофи чорводори ба вижа шароити табий (релеф ва ицлим) нацши мууим доранд.
Вобаста ба ин чорводори асосан дар ноуияуои кууистони инкишоф ёфтааст, чунки шароити табии ба ин мусоидат мекунанд.
Нишонаи татцицот нишон дод, ки соуауои асосии чорводории вилояти Хатлон чорвои калони шохдор, бузпарвари, гусфандпарвари, кирмакпарвари, асппарвари ва занбурпарвари ба уисоб мераванд.
^амчунин, ба пешрафти соуаи чорводори дар вилоят баъзе мушкилот халал мерасонанд. Ба ацидаи муаллиф баури уалу фасли ин мушкилот тадбируои зеринро роуандози бояд кард:
1. Парвариши зотуои сермаусули чорво;
2. Баланд бардоштани маусулнокии чарогоууо;
3. Мустаукам намудани заминауои хуроки чорво.
Калидвожах;о: чорводори, шароити табии, релеф, чорвои калони шохдор, ицлим, бузпарварй,гусфандпарварй, зоти чорво, маусулноки, асппарвари, кирмакпарвари, хуроки чорво, занбурпарвари, вилоят, цойгиршавй, инкишоф.
РАЗМЕЩЕНИЕ И РАЗВИТИЕ ЖИВОТНОВОДСТВА ХАТЛОНСКАЯ ОБЛАСТЬ
ЗАЙНУРАИ АСАДУЛЛО,
ассистентка кафедры география и туризма
Кулябского государственного университет имени А. Рудаки.
Адресс: Республика Таджикистан, г. Куляб, улица С. Сафаров, 16
Тел: (+992) 987077980
В структуре сельского хозяйства Хатлонской области животноводство (после сельского хозяйства) занимает второго место. Данная статья посвящена этому вопросу.
В статье представлена информация о размещении и развитии отрасли животноводства в Хатлонской области.
Цель статьи: Следует отметить, что природные условия (рельеф и климат) играют важную роль в размещении и развитии животноводство. Благодаря этому
животноводство в основном развито в горных районах, так как этому способствуют природные условия.
По результатам исследования: По мнению автора, основными отраслями животноводства в Хатлонской области являются крупный рогатый скот, козы, овцы, шелкопряды, лошади и пчелы. Существуют также некоторые препятствия для развития животноводство в регионе. По мнению автора, для решение этой проблемы необходимо принять следующие меры:
1. Разведение высокопродуктивных пород скота;
2. Повышение продуктивности пастбищ;
3. Укреплять кормовые базы;
Ключевые слово: животноводство, природные условия, рельеф, крупны рогатый скот, климат, заводчик коз, овцеводство, породы животных, продуктивный, спаржа, шелкопряды, корма для животных, пчеловодство, область, местонахождения, разработка.
LOCATION AND DEVELOPMENT OF LIVESTOCK KHATLON PROVINCE
ZAINURAIASADULLO,
the assistant of the department of geography and tourism Kulob State University named after Abuabdulloh Rudaki.
Address: Republic of Tajikistan, Kulob city, S. Safarov street 16.
Phone: (+992) 987077980
In the agricultural structure of Khatlon region, livestock (after crop) is in second place. The article is devoted to this issue.
The article provides information on the location and development of livestock in Khatlon region.
Purpose of the article: It should be noted that the location and development of livestock, especially natural conditions (relief and climate) play an important role.
Due to this, livestock , breeding is mainly developed in mountainous areas, as natural conditions contribute to this.
According to the results of the study: As the author points out, the main livestock sectors in Khatlon are: cattle, goats, sheep, silkworms, horses and bees.
Also, some challenges hinder the development of the livestock sector in the province. According to the author, the following measures should be taken to address this problem:
1. Cultivation of high-yielding livestock breeds;
2. Increase pasture productivity;
3. Strengthening fodder bases;
The article presents some pictures and tables.
Keywords: livestock, natural conditions, relief, cattle, climate, goat breeding, sheep breeding, livestock breeds, productivity, horse breeding, sericulture, fodder, beekeeping, region, location, development.
Му^аддима. Дар сохтори кишоварзии вилоят чорводорй дар чойи дуюм карор дорад. Аммо дар нохияхои курсор (Балчувон, Ховалинг, Ш.Шохин ва Муъминобод) сохаи асосии кишоварзй махсуб меёбад.
Аз сабаби суст будани манбаи хуроки чорво дар вилоят чорводорй сохди камдаромад аст.
Сохахои асосии чорводории вилояти Хатлон чорвои калони шохдор, бузпарварй, гусфандпарварй, кирмакпарварй, асппарварй ва занбурпарварй ба хисоб мераванд.
Ч,адвали 1
Саршумори чорво ^ дар хамаи шаклхои хочагидории вилоят (ба хисоби хазор сар)
Намуди чорво 2000 2010 2020
Чорвои калон 420 869 794 913 968 142
Аз чумла модаговхо 219 719 409 149 495 244
Гусфанду буз 844 195 1827377 2 262071
Асп 45 975 55 686 57 614
Паранда 393 054 1444 974
Чорвои калони шохдор
Кисми асосй. Чорвои калони шохдор сохаи мухими чорводории вилояти Хатлон аст. Чорвои калони шохдорро дар хамаи нохияхои маъмурй парвариш мекунанд. Чорвои калони шохдор аз руйи махсулотдихй ба чор гурух чудо мешаванд: ширдех, гуштй, гушту ширй ва ширию гуштй [1,с. 50]
Чорводории ширй асосан дар водихо ва чорвои ширдех дар доманакуххо ва нохияхои кухсор инкишоф ёфтааст.
Дар вилоят аз чорвои калон говхои махаллй, гови казокй, калмикй ва гайрахо парвариш карда мешаванд.
Соли 2000-ум дар вилоят саршумори гов 421 хазор сар ва дар айни замон кариб ба 1 миллион мерасад.
Тайи солхои истиклолият саршумори гов дар вилоят афзудааст. Саршумори гов бештар дар нохияхои Дангара (70 хазор сар), Кушониён (69 хазор сар), Вахш (46 хазор сар), Кубодиён (48 хазор сар), Ч,.Балхй (55 хазор сар), Ёвон (97 хазор сар), Восеъ (46 хазор сар), Фархор (52 хазор сар) ва гайрахо мавчуд аст.
Дар оянда говпарвариро бештар дар доманакуххо ва куххои паст тараккй бояд дод.
Гусфанд ва бузпарварй
Гусфанд ва бузпарварй сохаи инкишофёфтаи вилоят буда, аз руйи саршумораш дар чумхурй дар чойи аввал карор дорад. Ба ин шароити табиии вилоят мусоидат мекунанд.
Бузу гусфандпарварй бештар дар доманакуххо ва нохияхои кухсор инкишоф меёбад. Зоти гусфандони хисорй, точикй, карокулй парвариш карда мешаванд.
Саршумори бузу гусфанд тайи солхои истиклолият афзуд. Масалан, агар саршумори бузу гусфанд соли 2000-ум 0,8 млн.сарро ташкил дода бошад, паси соли 2018 ин ракам ба 2,2 млн. сар мерасад. Аз чихати саршумори бузу гусфанд нохияхои Дангара (396 хазор сар), Вахш (159 хазор сар), Кубодиён (111 хазор сар), Ч,.Балхй (108 хазор сар),
Панч (90 хазор сар), Ёвон (180 хазор сар), Муъминобод (124 хазор сар), Восеъ (96 хазор сар), Фархор (111 хазор сар) ва Ш.Шохин (71 хазор сар) пешсафанд [3, с. 70].
Дар оянда дар нохияхои Балчувон, Ховалинг, Муъминобод ва Ш.Шохин парвариш намудани зоти бузи ангорй ба максад мувофик аст.
Истехсоли махсулоти чорво сол аз сол аз меафзояд.
Чунончй, агар соли 2010 69696 тонна гушт истехсол шуда бошад, пас соли 2018 ба 137768 тонна мерасад.
Ч,адвали 2
Номгуйи махсулоти чорводори Вохиди ченак Солхо
2000 2010 2020
Гушт (дар вазни зинда) тонна 24545 69696 137 768
Шир тонна 860 78 290 708 467615
Тухм хазор дона 5826 44241 75248
Пашм тонна 1568 3811 5027
Пилла тонна 593 521 417
Асал тонна 42 521 976
Истехсоли шир соли 2018 468 хазор тонна, тухм 75 млн. дона, пашм 5 хазор тонна, пилла 417 хдзор тонна ва 976 тонна асал ташкил медихад. Дар истехсоли гушт, шир ва пашм тафовути худудй мавчуд аст. Аз чихати истехсоли гушт нохияхои Дангара (13 хазор тонна), Муъминобод (11 хазор тонна), Кушониён (9 хазор тонна) ва Фархор (9 хазор тонна) дар чойхои намоён меистанд [7, с. 85].
Истехсоли шир бештар дар нохияхои Восеъ, Кушониён, Ч,.Балхй, Ёвон, Фархор, Дангара баланд аст. Аз чихати истехсоли пашм нохияхои Дангара (602 тонна), Кубодиён (511 тонна), Вахш (441 тонна), Муъминобод (432 тонна) ва Темурмалик (313 тонна) пешсафанд.
Дар мачмуъ, истехсоли махсулоти чорво талаботи ахолии вилоятро пурра конеъ карда намешаванд.
Бояд хотиррасон намуд, ки хамасола ахолии вилоят 65-70 хазор нафар меафзояд. Аз ин ру, зиёд намудани саршумори гов, бузу гусфанд ва дар ин замина афзун намудани махсулоти чорво вазифаи мухими руз аст.
Факат аз соли 2000-ум сар карда, афзоиши устувори саршумори гусфандон ба назар мерасанд. Дар ин соха дар оянда тадбирхои зарурй дидан лозим меояд. Бояд хочагихои махсусгардондаи гусфандпарварй баркарор карда шаванд [10, с. 110].
Ба акидаи мо бахри халлу фасл намудани ин мушкилот тадбирхои зеринро рохандозй бояд намуд:
1. Парвариши зотхои сермахсули чорво;
2. Баланд бардоштани махсулотнокии чарогоххо;
3. Мустахкам намудани заминахои хуроки чорво
Кирмакпарвари
Кирмакпарварй сохаи кадима, сердаромад ва мехнатталаб аст. Инкишофи вай пеш аз хама ба афзоиши майдони тутзорхо вобаста мебошад. Кирмакро дар хамаи нохияхои вилоят парвариш мекунанд.
Мутаассифона, истехсоли пилла сол аз сол кохиш меёбад. Масалан, соли 2000-ум 593 тонна ва соли 2018 417 тонна пилла истехсол шудааст.
Яъне нисбат ба соли 2000 дар соли 2018 176 тонна пилла кам истехсол шудааст.
Пилларо бештар нохияхои минтакаи Вахш истехсол мекунанд. Аз чихати истехсоли пилла нохияи Кубодиён дар чойи аввал меистад. Соли 2018 дар нохия беш аз 46 тонна пилла чамъоварй шудааст.
Парандапарвари
Парандапарварй сохаи нави чорводорй буда, ояндаи дурахшон дорад. Парандаро дар хамаи нохияхои вилоят парвариш мекунанд.
Солхои Истиклолият саршумори паранда меафзояд. Масалан, соли 2000-ум саршумори паранда 0,4 млн. сар ва дар соли 2018 ба 1,8 млн. сар мерасад.
Саршумори парандахо дар нохияхои маъмурй тафовути зиёд дорад.
Ин со^а бештар дар нохияхои Вахш, Ч,.Балхй, Шахритус, Ёвон, Муъминобод, Восеъ, Дангара ва Фархор инкишоф ёфтааст.
Истехсоли махсулоти паранда дар вилоят дар холи афзоиш мебошад. Соли 2000-ум кариб 6 млн. дона тухм истехсол шудааст. Ин нишондиханда дар соли 2018 ба 75 млн дона мерасад.
Истехсоли тухм дар нохияхои Дангара, Вахш, Ч,.Балхй, Восеъ, Ёвон, Фархор, Муъминобод, Шахритус, Дустй, А.Ч,омй баланд аст.
Тараккй додани сохаи парандапарварй дар шароити кунунии иктисодй такозои замон аст. Дар холе, ки истехсоли гушти гов, гусфанд ва буз дар вилоят кам мебошад, баланд бардоштани махсулнокии парандапарварй аз чихати иктисодй манфиатовар мебошад. Ба ин шароити табий ва иктисодй мусоидат мекунанд [4, с. 90].
Занбурпарварй
Занбурпарварй сохаи сердаромади кишоварзй аст. Дар вилояти Хатлон ин соха хуб тараккй мекунад. Алалхусус, минтакаи Кулоб яке аз мавзеъхои мухими занбурпарварии Точикистон махсуб меёбад. Минтакаи Кулоб 64 фоизи асали вилояти Хатлонро истехсол мекунад. Занбурпарварй бештар дар нохияхои кухй (Балчувон, Ховалинг, Ш.Шохин ва Муъминобод) инкишоф ёфтааст. Шароити табиии ин нохияхо барои парвариши занбури асал мусоиданд.
Дар вилоят соли 2010-ум хамагй 521 тонна ва соли 2018 976 тонна асал истехсол гардидааст.
Асалро бештар нохияхои Муъминобод (124 тонна), Кулоб (118 тонна), Ёвон (76 тонна), Дангара (60 тонна), Ховалинг (61 тонна), Кушониён (42 тонна), Ш.Шохин (57 тонна) ва Балчувон (52 тонна) истехсол мекунанд.
Занбурпарварй сохаи ояндадори вилояти Хатлон мебошад.
Асалпарварй
Аз кадим ин сарзамин бо асалпарварй шухрати чахонй дорад. Дар солхои Истиклолият ба инкишофи ин соха таваччухи зиёде дода шуд.
Аспро бештар дар нохияхои кухй (Муъминобод, Ш.Шохин, Балчувон, Дангара, Темурмалик, Хуросон, Вахш, Панч, Ёвон ва гайрахо) парвариш мекунанд.
Дар айни замон саршумори асп дар вилоят ру ба афзоиш аст. Саршумори асп дар вилоят соли 2000-ум 45975 сар ва соли 2018 бошад, ба57614 сар расидааст.
Аз чихати саршумори асп дар вилоят нохияхои Ёвон (6075 сар) чойи якум, нохияи Хуросон (5747) дар чойи дуюм ва нохияи Дангара (5563 сар) чойи сеюмро ишгол мекунад.
АДАБИЁТ
11. Баротов Ч,Д. Географияи минтакаи Кулоб. / Ч,Д. Баротов - Душанбе: Бухоро, 2015.- 120 с.
12. Кабутов М.К. Географияи иктисодй ва ичтимоии Ч,умхурии Точикистон. / М.К. Кабутов// Душанбе, 2005.- 208 с.
13. Мухаббатов Х.М. Географияи иктисодй ва ичтимоии Точикистон. / Х.М. Мухаббатов, Р.Д. Диловаров, М.Р. Рахимов //Душанбе: Офсет, 2011.-312 с.
Мухаббатов Х.М.- Географияи Точикистон. / Х.М. Мухаббатов, М.Р. Рахимов//Душанбе: маориф ва фарханг, 2011.-120 с.
14. Накиб Саид.- Роххо ва наклиёт. / Саид Накиб//Душанбе: Ирфон, 1985.- 26 с.
15. Назриев Д. Обхои Точикистон.- дар бораи онхо чй медонед? / Д. Назриев, Т. Салимов//Душанбе, 2000.- 80 с.
16. Нурназаров М., Рахимов М.- Хочагии халкии Точикистон. / М. Нурназаров, М. Рахимов// Душанбе, 1994.- 168 с.
17. Рахимов М.Р. Табиат ва сарватхои бабиии Точикистон. / М.Р. Рахимов// Душанбе: Офсет.- 141
сах.
18. Таксимоти маъмурии Точикистон.//Душанбе, -2017.- 580 с.
19. Энсиклопедияи советии точик, чилди якум.//Душанбе, 1978.-672 с.
20. Энсиклопедияи советии точик, чилди панчум.//Душанбе, 1984-640 с.
21. Энсиклопедияи советии точик, чилди сеюм.//Душанбе, 1981.-640 с.
