Научная статья на тему 'ГЕОГРАФИЧЕСКОЕ ОПИСАНИЕ ФАРХОРСКОГО АДМИНИСТРАТИВНОГО РАЙОНА'

ГЕОГРАФИЧЕСКОЕ ОПИСАНИЕ ФАРХОРСКОГО АДМИНИСТРАТИВНОГО РАЙОНА Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
25
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АДМИНИСТРАТИВНЫЙ РАЙОН / РАЙОН / СЕЛЬСКАЯ ОБЩИНА / СЕЛО / ГОРОД / РЕЛЬЕФ / ДОЛИНА / ГОРНЫЙ МАССИВ / КЛИМАТ / ОСАДКИ / ПИТОМНИК / НАСЕЛЕНИЕ / ЕСТЕСТВЕННЫЙ ПРИРОСТ / ПРОМЫШЛЕННОСТЬ / СЕЛЬСКОЕ ХОЗЯЙСТВО / ЖИВОТНОВОДСТВО / РАСТЕНИЕВОДСТВО / ТРАНСПОРТ И СФЕРЫ ОБСЛУЖИВАНИЯ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Баротов Джумахан Косимович

В статье представлена информация о природных, экономических, социальных и демографических характеристиках административного района Фархор. Цель статьи. Научных исследований о природе, населении и хозяйстве Фархорского района очень мало. Исходя из этого, автор статьи попытался провести исследование по этим вопросам. Изучить природные, экономические и социальные характеристики и в связи с этим повысить уровень жизни населения района. Результат исследования: Статья посвящена вопросам изучения природы края. Поверхность района состоит из долин, холмов и горных хребтов, а его климат считается континентальным. Также были проанализированы географические особенности, почва, флора и фауна. Приведены сведения об охране флоры и фауны региона. Также дается информация о размещении и развитии промышленности, сельского хозяйства, транспорта и сферы услуг. Кроме того, есть анализы о населении района. Статья полезна плановым учреждениям, туристическим и научным работникам.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

GEOGRAPHICAL DESCRIPTION OF FARKHOR ADMINISTRATIVE REGION

The article provides information on the natural, economic, social and demographic characteristics of the Farhor administrative region. Purpose of the article: There is very little scientific research on the nature, population and economy of the Farkhor region. Based on this, the author of the article tried to conduct research on these issues. The purpose of the article: is to study the natural, economic and social characteristics and in this regard increase the standard of living of the population of the region. Result of the study: The article is devoted to the study of the nature of the region. The surface of the district consists of valleys, hills and mountain ranges, and its climate is considered continental. Geographical features, soil, flora and fauna were also analyzed. Information on the protection of flora and fauna of the region is given. Information is also given on the placement and development of industry, agriculture, transport and services. In addition, there are analyses about the population of the district. The article is useful for planning institutions, travel and scientific workers.

Текст научной работы на тему «ГЕОГРАФИЧЕСКОЕ ОПИСАНИЕ ФАРХОРСКОГО АДМИНИСТРАТИВНОГО РАЙОНА»

2. Курбонов Н.Б. Влияние изменения климата на условия формирования и химического состава водных ресурсов бассейна реки / Н.Б. Курбонов, Г.Т. Фрумин //Зерафшан.-Lambert Academic Publishing, 2021. -145 с.

3. Джонмахмадов М.П. Природно-ресурсный потенциал Верхнего Зерафшана и пути его рационального использования // Дисс. на. соис. учен. степ. канд. геогр.наук. / М.П. Джонмахмадов-Душанбе, 2011.-139 c.

4. Закиров К.З. Флора и растительность бассейна реки Зерафшан./К.З.Закиров -Т.1.-Ташкент, 1955.-207 с.

5. Гадоев Ш.Д. Шароити геоэкологии мамнуъго^и «Даштичум» ва арзёбии зарфияти он барои ташкили туризми экологй//Автореф.канд. дис., / Ш.Д. Гадоев -Душанбе, 2020. -52 с.

6. Гладкевич Г.И. Особо охраняемые природные территории как важнейшая составляющая природных рекреационных ресурсов// Проблемы и перспективы развития туризма в странах с переходной экономикой: Сб. науч. тр. / Г.И. Гладкевич Смоленск, 2000.-С.33-36.

7. Говорова О.К. Проблемы и перспективы развития экологического туризма на особо охраняемых природных территориях Приморского края: учебное пособие. / О.К. Говорова, О.К. Говорова, В.А. Завгорудько -Хабаровск: Туризм, 2009. -350 c.

8. Дзасохов, Р.А. Экологический туризм на особо охраняемых природных территориях России: проблемы и перспективы / Р.А.Дзасохов, А.А. Гобеев //Тезисы докл. 8 научно-практич. семинара по рекреационной географии «Рекреация и горы». Владикавказ: Изд-во СОГУ, 2010. - С.25- 26.

9. Ибрагимов Э.Х., Эколого-географические основы развития сети охраняемых природных территорий Северного Таджикистана// Автореф. канд. дис. - М., 1997. -23 с.

10. Карамхудоев, Х.Е. Проблемы развития туризма на особо охраняемых природных территориях ГБАО РТ. // Матер. научно-практич. конфер. «Актуальные проблемы развития туризма и народных ремесел в Республики Таджикистан». ТГПУ им.С.Айни. / Х.Е.Карамхудоев -Душанбе, 2018. - С.85-88.

11. Насыров М.Н., Хасанов Н.Г. и др. Высокогорные озера бассейна реки Зерафшан // Известия Узбек. геогр. общ-ва. / М.Н.Насыров, Н.Г.Хасанов - Ташкент, 1970. - Т. 12.

12. Султанов З. Ресурсно-экономический потенциал регионов Республики Таджикистан. / З.Султанов -Душанбе: Дониш, 1994. - 263 с.

ТАВСИФИ ГЕОГРАФИИ НО^ИЯИ МАЪМУРИИ ФАРХОР

БАРОТОВ ЦУМЪАХОН ЦОСИМОВИЧ

номзади илмуои география, дотсенти кафедраи география ва сайёуии Донишгоуи давлатии Кулоб ба номи Абуабдуллоуи Рудаки, Сурога: 735360, Цумуурии Тоцикистон, шаури Кулоб, кучаи С.Сафаров, 16,

Тел: (+992) 985257478;

Дар мацола оид ба хусусиятуои табии, ицтисоди, ицтимои ва демографии ноуияи маъмуриии Фархор маълумот дода шудааст.

Хадафи мацола: Доир ба табиат, ауоли ва ицтисодиёти ноуияи Фархор пажууиши илми нщоят кам вомехурад. Вобаста ба ин, муаллифи мацола кушиш намудааст, ки роцеъ ба ин масоил тауцицоте анцом дщад.

Хадафи мацола тауцици хусусиятуои табии, ицтисодию ицтимои ва дар ин замина баланд бардоштани сатуи зиндагии ахолии ноуия маусуб меёбад.

Натицаи тахцицот: Мацола ба масъалауои омузиши табиати ноуия бахшида шудааст. Сатуи ноуия аз водщо теппа ва цаторкуу иборат мебошад ва ицлимаш цитъави ба уисоб меравад.

Хусусиятуои географи, хок наботот ва уайвонот уам таулил ёфтаанд. Доир ба уифзи флора ва фаунаи ноуия маълумот дода шудааст.

Хамчунин, оид ба цойгиршави ва инкишофи соуауои саноат, кишоварзи, нацлиёт ва соуауои хизматрасони маълумот дода мешавад. Илова ба он дар хусуси ауолии ноуия низ таулилуо мавцуданд.

Мацола барои муассисауои лоиуакаши, сайёуи ва кормандони илми муфид аст.

Калидвожахр: ноуияи маъмури, минтаца, цамоати деуот, деуа, шаурак, релеф, води, цаторкуу, ицлим, боришот, парваришгоу, ауоли афзоиши табии, саноат, кишоварзи, чорводори, зироаткори, нацлиёт ва соуауои хизматрасони.

ГЕОГРАФИЧЕСКОЕ ОПИСАНИЕ ФАРХОРСКОГО АДМИНИСТРАТИВНОГО РАЙОНА

БАРОТОВ ДЖУМАХАН КОСИМОВИЧ

кандидат географических наук, доцент кафедры географии и туризма

Кулябского государственного университета имени Абуабдуллахи Рудаки.

Адрес: 735360 Республики Таджикистан города Куляб улица C. Сафаров 16 Тел: (+992) 985257478

В статье представлена информация о природных, экономических, социальных и демографических характеристиках административного района Фархор.

Цель статьи. Научных исследований о природе, населении и хозяйстве Фархорского района очень мало. Исходя из этого, автор статьи попытался провести исследование по этим вопросам.

Изучить природные, экономические и социальные характеристики и в связи с этим повысить уровень жизни населения района.

Результат исследования: Статья посвящена вопросам изучения природы края. Поверхность района состоит из долин, холмов и горных хребтов, а его климат считается континентал ьн ым.

Также были проанализированы географические особенности, почва, флора и фауна. Приведены сведения об охране флоры и фауны региона.

Также дается информация о размещении и развитии промышленности, сельского хозяйства, транспорта и сферы услуг. Кроме того, есть анализы о населении района.

Статья полезна плановым учреждениям, туристическим и научным работникам.

Ключевые слова: административный район, район, сельская община, село, город, рельеф, долина, горный массив, климат, осадки, питомник, население, естественный прирост, промышленность, сельское хозяйство, животноводство, растениеводство, транспорт и сферы обслуживания.

GEOGRAPHICAL DESCRIPTION OF FARKHOR ADMINISTRATIVE REGION

BAROTOV JUMAKHAN KOSIMOVICH

Candidate of Geographical Sciences, Associate Professor, Department of Geography and Tourism, Abuabdullahi Rudaki Kulyab State University.

Address: 735360 Repablik of Tajikistan, city Kulob street S. Safarov 16,

Tel: (+992) 985257478;

The article provides information on the natural, economic, social and demographic characteristics of the Farhor administrative region.

Purpose of the article: There is very little scientific research on the nature, population and economy of the Farkhor region. Based on this, the author of the article tried to conduct research on these issues.

The purpose of the article: is to study the natural, economic and social characteristics and in this regard increase the standard of living of the population of the region.

Result of the study: The article is devoted to the study of the nature of the region. The surface of the district consists of valleys, hills and mountain ranges, and its climate is considered continental.

Geographical features, soil, flora and fauna were also analyzed. Information on the protection of flora and fauna of the region is given.

Information is also given on the placement and development of industry, agriculture, transport and services. In addition, there are analyses about the population of the district.

The article is useful for planning institutions, travel and scientific workers.

Key words: administrative district, district, rural community, village, city, relief, valley, mountain range, climate, precipitation, nursery, population, natural growth, industry, agriculture, animal husbandry, crop production, transport and service spheres.

Мукаддима. Нохияи Фархор дар к;исми чануби гарбии минтакаи Кулоб вок;еъ аст. Масохати нохия 1183 км2 мебошад. Нохия аз шимол бо нохияи Дангара, аз чануб бо нохияи Панч, аз шарк бо Чумхурии Исломии Афгонистон ва аз гарб бо нохияхои Вахшу Ч,алолидини Балхй хамсархад аст.

Марказаш - шахраки Фархор мебошад. Масофа аз шахраки Фархор то Бохтар 160 км, то Душанбе 199 км аст. Нохияи Фархор ба 9 чамоатхои дехот таксим мешавад. Дар нохия 58 дехахо мавчуданд. [10, с.237].

^исмати асоси. Шароити табиии нохия гуногун аст. Фархор дар сохили рости дарёи Панч ва хавзаи поёноби дарёхои Сурхобу Тохирсу чойгир мебошад. Аз чихати хусусиятхои релеф нохияро ба ду кисм таксим кардан мумкин аст. Яке кисми гарбй ва дигаре шаркй.

^исми гарбии нохияро куххои пасти ^аратов (то 1750 м) ишгол намудаанд. ^аторкухи ^аратов нисбатан паст буда, чойи баландтаринаш 1750 метрро ташкил медихад. ^уллаи баландтаринаш Шохи Ахтам буда, майдони умумии каторкух ба 71374 га баробар аст.

Вай 75% масохати нохияи Фархорро ташкил медихад. Дар байни ахолии махаллй ^аратов бо номи Сиёхкух машхур аст. Дар гарби нохия кухи Тирак чойгир буда, куллаи баландтаринаш ба 1715 метр мерасад. Пастхамии Чубаку Фархор дар баландии 400-500 метр аз сатхи бахр вокеъ аст.

Теппаи Уртабуз аз шимол ба чануб 18 км ва аз гарб ба шарк 9-10 км тул мекашад. Майдонаш ба 8844 га мерасад. [1, с. 12]

Пастхамии Чубеку Фархор дар водии дарёи Сурхоб чойгир шудааст.

Дар нох,ияи Фархор вараксангхои сузанда, нафту газ ва масолехи бинокорй мавчуданд.

Иклими нохия хушки субтропикй аст. Тобистони хеле гарм, зимистонаш мулоим мебошад. Х,арорати миёнаи июл + 250с, + 300с, январ то- 50с мешавад. Боришоти солона дар водихо 200 - 400 мм, дар куххо то 800 мм мешавад.

Х,арорати хаво вобаста ба фаслхои сол ва баландии махал тагийр меёбад. Умуман, чамъи харорати фаъол дар каламрави минтака 5400- 5500 ташкил медихад.

Х,арорати миёнаи январ дар водихо ба -1 ,-2 , дар доманакуххо ба -6, -7 мерасад. Давомнокии рузхои хунук аз 60 (дар водихо) то 160 (дар куххо) рузро ташкил медихад. Тобистони водихо гарму хушк аст. Х,арорати миёнаи июл дар хамворихо ба + 25 , +30 баробар аст. Баъзан дар водихои чанубии нохия то +450, +480 гарм мешавад. Давомнокии рузхои офтобй (бесармо) аз 90 руз (аз 2200 баландтар) то 260 рузро (то баландии 400м) ташкил медиханд.

Дар нохияи Фархор дарёхои Панч, Сурхоб ва Тохирсу мавчуданд. Дарёхо дар каламрави нохия нобаробар чойгир шудаанд. Ин ба хусусиятхои релеф ва иклим вобаста аст. Дарёхо аз чихати гизогирй хам гуногун мешаванд. Онхо аз барфу борон, пиряххо ва чашмахо сар мешаванд.

Дарёи калонтарини нохия - Панч буда, аз кисми шаркй ва чануби шаркии нохия чорй мешавад. Вай дарёи сархадгузар аст. Аз якчошавии дарёхои Помир (Точикистон) ва Вахон (Афгонистон) ташкил меёбад. Саргахи дарё дар баландии беш аз 4000 метр вокеъ аст. Майдони хавзи дарёи Панч 114 хазор километри мураббаро ташкил медихад.

Дар як сол аз мачрои дарё 35 километри мукааб об мегузарад. Дар болооб дарё кух буда, хангоми ба водй фуромадан охиста чорй шуда, ба шохобхо таксим мешавад.

Манбаи дарё пиряху барф аст. Сарфи оби дарёи Панч ба хисоби миёна 1000м3 сонияро ташкил медихад.

Шохобхои рости дарё Гунд, Бартанг, Язгулом, Ванч ва Сурхоб мебошад.

Дарёи Панчу Вахш якчоя шуда, дарёи Омуро хосил мекунанд.

Оби дарёи Панч асосан бахри обёрикунии заминхо истифода мешавад.

Дарозии дарёи Панч дар худуди нохияи Фархор такрибан ба 75 км баробар аст.

Дар нохия хокхои хокистаранг ва чигарранг (доргин) пахн шудаанд.

Дар нохияи Фархор чунин минтакахои наботот дида мешавад:

Набототи нимбиёбонй. Аз баландии 400 м то 800 м пахн шудааст. Дар инчо шура, явшон, янток, геша, чинорак, чорубак, лола, солодка (бия), коснй ва гайрахо меруянд.

Набототи дашт. Даштхо дар баландии 800-1400 м вокеъанд. Дар даштхо адрасмон (гули зардак), типчок, ковил, явшан, чокла, гули хайрй, чойкахак, талха, субинак, тархун, пудинаи лалмй ва амсоли инхо месабзанд.

Минтакаи бешазорон. Ч,ангалзорхо асосан дар каторкуххои ^аратов вомехуранд.

Дар бешазорон бодом, олуча, дулона, себи чангалй, шулаш, заранг ва писта меруянд. ^аратов -макони пистазорхои Точикистон мебошад.

Олами хайвоноти нохия гуногун аст. Дар ин чо чирон, гурм, гург, рубох, гуроз, кашкалдок, чайра, заргуш, калтакалос, морхо, сангпушт, парандагони гуногун ва хайвоноти бесутунмухра вомехуранд.

Бахри хифзи флора ва фаунаи нодир дар нохия парваришгохи ^аратов таъсис дода шудааст.

Кабкони дари

Расми 1. Кабкони дарй Парваришгохи ^аратов дар цаторкухи ^аратов, цад-цади сорили рости дарёи Сурхоб, дар но^ияи Фархор воцеъ аст. Ин парваришгохи соли 1972 таъсис дода шудааст ва масохдташ ба 14,4 хдзор га мерасад. Парваришгох, дар баландии 700-1500 м аз сат^и бах,р воцеъ аст. Дар ин чо асосан пистазор^о ва хдйвоноти нодире, ки ба китоби Сурхи Точикистон дохил карда шудаанд, мух,офизат карда мешаванд[9, с.31]

Расми 2. Пистазор^ои ^аратов

Каратов - макони пистазор^ои худруйи Точикистон аст. Мувофици маълумоти А.П. Енькова дар яке аз мавзеъ^ои ^аратови Наздипанхи но^ияи Фархор дарахти ^азорсолаи пир мавчуд аст. Инчунин дар парваришго^ дарахтони шулаш, бодом, олуча, себи худруй (хангалй), эфемерно ва эфемероид^о (растани^ои алафй) месабзанд.Олами хдйвоноти парваришго^ ба худ хос аст. Дар ин чо бузу гусфанд^ои ва^шй (уриал), хейрон, калтакалоси хокистаранг, сангпушт, бо^тур, гурза, боша, уцоби морхур, бози туркистонй, кабк ва дигар хдйвоноти бемухра дучор мешаванд.

Фархор яке аз но^ия^ои сера^олии вилояти Хатлон ма^суб меёбад. Дар айни замон дар но^ия то 01.01. 2021 174, 6 ^азор нафар а^олй умр ба сар мебаранд. [7, с. 12]

А^олй дар цаламрави но^ия нобаробар чойгир шудаанд. ^исми зиёди а^олй дар цисми шарции но^ия маскун шудаанд. Вобаста ба ин зичии а^олй сол аз сол меафзояд.

Масалан, соли 2021 зичии миёнаи ахолии но^ия ба 1км2 146 нафарро ташкил додааст. Ин нишондихднда дар чамоат^ои де^от фарц мекунад. Зичии а^олй дар чамоат^ои де^оти Гулшан, Галаба, Гайрат ва Ватан баланд аст.

Бояд гуфт, ки суръати афзоиши а^олй то хднуз баланд мебошад. ^ар соле ахолии но^ия 3,5-4 х,азор нафар зиёд мегардад. Ин аз баланд будани сат^и таваллуд дар но^ия гуво^й медихдд.

Масалан, соли 2012 шумораи таваллудшудагон - 4456 нафарро ташкил додааст. Ин нишондихднда дар соли 2021 ба 5193 нафар расидааст.

^исми зиёди а^олй дар де^от зиндагй мекунанд ва он^о ба кор^ои кишоварзй банд мебошанд. ^амзамон сат^и саводнокии занон паст аст.

Дар мачмуъ сатхи фавт дар нохия паст мегардад. Чунончй, соли 2012 шумораи фавтидагон 617 нафарро ташкил дода бошад, дар соли 2018 ба 580 нафар расидааст.

Вобаста ба ин афзоиши табий ахолй тагйир меёбад.

Маълумоти оморй нишон медиханд, ки афзоиши табий соли 2012 3839 нафар ва соли

2018 4579 нафарро ташкил додааст.

Таносуби никоху талок фарк мекунад. Соли 2012 - 2082 чуфт ва дар соли 2018 1540 чуфтро дар бар гирифтааст.

Шумораи тало; бошад, соли 2012 71 чуфт ва соли 2018 66 нафарро ташкил додааст.

Дар шумораи умумии ахолй точикон бартарй доранд. Русхо, тоторхо ва узбекон низ дар нохия зиндагй мекунанд.

Дар сохтори чинсии ахолй занон бештаранд. ^исми зиёди ахолии нохияро кудакон, наврасон ва чавонон ташкил медиханд. Ногуфта намонад, ки кисми зиёди ахолй дар махалхои дехнишин зиндагй мекунанд.

Беш аз 83 фоизи ахолй дар дехот сукунат доранд.

Дар нохияи Фархор 58 дехахо мавчуданд. Дехахо нихоят гуногунанд. Аз чихати теъдоди ахолй онхоро асосан ба се гурух чудо мекунанд[10, с.240].

1. Дех,ах,ои калон: Дехконобод (5570), Гулшан (5868), Нурмат Сафаров (3270), Даркад (4510), Мехробод (3187), Сайф Рахимзоди Афардй (4111), Сомониён (5461), Иттифок (3185).

2. Дех,ах,ои миёна: Галаба (1866), Бахористон (1814), Садокат (2285),Сафармат (2313), Себисурх (1809),Бобосафол (2193), Бустон (2272), Давлатобод (17120, Навобод (17110, Маргзор (2951), Мухочиробод (2775), Шароф (2599), Арча (2575), Гулистон (2301), Обшорон (2261), Навободи Боло (2248), Навободи Поён (2527), Саховат (2083), Аловуддин (2889), Хурамзамин (1770).

3. Дех,ах,ои хурд: Маданият (665), Панч (505), Бахор (931), Шухратёр (556), Бустон (810), Истиклол (459), Дустй (330).

Тахлилхо нишон медиханд, ки дехахои калон ва миёна дар водихо, дехахои хурд дар доманакуххо ва куххо чойгир шудаанд. Ахолии дехахо ба зироаткорй, чорводорй ва кисми камашон ба корхои гайрикишоварзй банданд. Тарху симои дехахо ба талаботи имруза чавобгуй нестанд. Онхо такмил мехоханд.

Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон, мухтарам Эмомалй Рахмон солхои

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2019 - 2021-ро Соли рушди дехот, сайёхй ва хунархои мардумй эълон намуд. Вобаста ба ин дар дехахо корхои ободкорию созандагй чараён дорад.

Дар худуди нохия хамагй як махаллаи шахрнишин мавчуд аст. Ба он шахраки Фархор тааллук дорад.

Шахраки Фархор маркази маъмурии нохияи Фархор буда, дар сохили чапи дарёи Сурхоб вокеъ аст. Шахрак дар кисми чанубии минтакаи Кулоб, дар хамвории Чубеку Фархор чойгир мебошад. Соли 1950 дехаи Фархор номи шахракро мегирад. Дар масъалаи тафсири номи «Фархор» дар лугату фархангхо маънидодхои гуногун мавчуд аст. Масалан, А. Девонакулов дар китоби худ «Асрори номхои кишвар» (1989) пайдоиши вожаи Фархорро чунин ба калам додаст: «Калимаи Фархор то андозае калимаи мураккаби сохта буда, аз чузъхои «фар» ва «хор» таркиб ёфтаанд. Калимаи «фар» дар забони пахлавй ба маънии «шаъну шавкат ва рифъату зебой, нуру равшанй, партав, хайбату шукех меояд. Калимаи «хор» низ пахлавй буда, ба маънихои тез, хушкад, калам, сезан, нохун хамчун ташбехот меоянд.»[2, с.181-186]

Ахолии Фархор 26 хазор нафар аст. (2021). Дар шахраки Фархор корхонахои пахтатозакунй, нонпазй, равган, дузандагй, филиали Коллечи тиббии шахри Кулоб, терминал, муассисахои таълимию фархангй, тиббй, осоишгох мавчуданд.

Атрофии шахраки Фархор ландшафти зебои табий ва ёдгорихои зиёди таърихй дорад, ки ин дар оянда боиси рушди туризм дар нохия мегардад ва Фархор ба яке аз марказхои сайёхии вилояти Хатлон мубаддал хохад гашт.

Асоси иктисодиёти нохияи Фархорро кишоварзй ташкил медихад. Шароити тибий барои пешрафти кишоварзй мусоид мебошанд.

Дар сохтори кишоварзй зироаткорй мавкеи асосй дорад. Таркиб ва сохтори растанипарварй гуногун аст. Майдони кишти зироатхо (дар хамаи шаклхои хочагидорй) 28002 гектарро ташкил медиханд.[7, с. 78]

4.адвали 1

Майдони кишти зироатх,о дар соли 2020

Сох,ах,ои зироаткорй Вох,иди ченак Майдони кишт

Галлакорй --------- Зироати техникй----- Сабзавоткорй ------- гектар гектар гектар 13930 9978 1541

Полезихо---------- гектар 656

Зироати хуроки чорво гектар 1387

Токпарварй -------- гектар 135

Богдорй ----------- гектар 2127

Дар байни сохахои растанипарварй галлакорй дар чойи аввал меистад. Заминхое, ки ба киштзори галладонагихо банданд, кариб 14 хазор гектарро дар бар мегирад. Ба ибораи дигар ба хиссаи зироати галладона 50 фоизи заминхои кишти нохия рост меоянд. Дар нохия гандум ва чуворимаккаро кишт мекунанд. Гандумро хам дар заминхои обй ва хам лалмй парвариш мекунанд.

Дар чойи дуюм зироати техникй (пахта ва картошка) меистанд, ки майдони кишти онхо кариб 10 хазор гектарро ташкил медихад.

Аз чумла, майдони кишти пахта 9161 гектар ва картошка 510 гектар аст.

Солхои охир майдони кишти картошка кам шуда истодааст.

Богдорй дар нохия яке аз сохахои сердаромад ва ояндадори зироаткорй мебошад. Дар айни замон масохати боготи нохия ба 2117 гектар мерасад.

Х,амзамон сабзавоткорй, полезихо ва зироати хуроки чорво низ рушд мекунанд.

Бояд гуфт, ки сол аз сол истехсоли махсулоти зироаткорй меафзоянд.

Масалан, соли 2018 дар нохия 74074 тонна галла, 21738 тонна пахта, 8005 тонна картошка, 54098 тонна сабзавот, 29045 тонна полезихо ва 7227 тонна мевачот истехсол карда

шудааст.

Ч,адвали 2

Истехсоли махсулоти асосии зироаткорй дар соли 2020

Номгуйи зироаткорй махсулоти Вохиди ченак Истехсол

Галладона — тонна 74074

Пахта...... тонна 21738

Картошка--- тонна 510

Сабзавот ---- тонна 54098

Полезихо — тонна 29045

Мевачот---- тонна 7227

Ангур ------ тонна 2392

Зироати хуроки чорво тонна 25698

Нохияи Фархор аз руйи истехсоли махсулоти зироаткорй дар минтака дар чойхои намоён меистад.

Масалан, аз чихати истехсоли пахта, сабзавот дар чойи якум ва аз чихати истехсоли галла дар чойи дуюм (баъди нохияи Дангара) карор дорад.

Х,осилнокии зироатхо сол аз сол меафзояд. Нохияи Фархор аз чихати хосилнокии зироати галладона (40с/га), пахта (24с/га), полезихо (308/га), мева (109с/га) ва ангур (183с/га) дар байни нохияхои маъмурии минтакаи Кулоб дар чойи аввал меистад. Ба акидаи мо сабаби чунин комёбй аз инхо иборатанд.

1. Ч,орй намудани усулхои нави агротехникй дар зироаткорй;

2. Истифодаи навъхои серхосили зироатхо;

3. Истифодаи дурусти захрхимикатх,о;

Сохаи дуюми кишоварзй -чорводорй ба хисоб меравад. Саршумори чорво 166295 сар ва паранда 83550 сарро ташкил медихад. [7, с.103-107]

Ч,адвали 3

Саршумори чорво ва паранда дар соли 2020_

Сохахои чорводорй

Вохиди ченак

Саршумор

Чорвои калони шохдор ■

Аз чумла модагов----

Гусфанду бузпарварй - -

Асппарварй .........

Парандапарварй......

сар сар сар сар сар

52432 23474 111216 2647 83550

Аз чихати саршумори чорво, гусфанду буз дар чойи аввал меистад. Мувофики маълумоти соли 2020 дар нохия 111216 сар гусфанду буз ба кайд гирифта шудааст, аз руйи ин нишондиханда дар минтакаи Кулоб дар чойи дуюм (баъди нохияи Дангара) карор дорад. Ин соха бештар дар талу теппахо инкишоф ёфтааст.

Ч,ойи дуюмро аз руйи саршумори чорвои калони шохдор (53423 сар, соли 2018) ишгол мекунад.

Чорвои калони шохдорро хам дар хамворихо ва хам доманакуххо парвариш мекунанд. Сохаи асппарварй ва парандапарварй низ инкишоф ёфта истодаанд. Занбурпарварй то хануз суст инкишоф ёфтааст.

Истехсоли махсулоти чорво сол аз сол меафзояд. Ч,адвали 4

Истех,соли мах,сулоти асосии чорво дар соли 2020

Номгуйи чорво махсулоти Вох,иди ченак Истех,сол

Гушт---- тонна 9047

Шир ----- тонна 20803

Асал----- тонна 2104

Тухм---- тонна 40

Пашм - - - - тонна 169

Пилла---- тонна 13

Чи хеле аз чадвали 4-ум маълум мегардад, соли 2020 истехсоли махсулоти асосии чорво дар нохия ба тарици зайл аст:

Гушт 9047 тонна, шир 20803 тонна, тухм 2104 дона, асал 40 тонна, пашм 169 тонна ва пилла 13 тонна.

Саноат дар нохия суст тараццй кардааст. Асосан корхонахои саноати сабук (пахтатозакунй, дузандагй, таъмири пойафзол) ва хурокворй (корхонаи нон, обхои нушокй, гушту хасиб, равган) инкишоф ёфтаанд. Корхонаи калонтарини саноатии нохия заводи пахтатозакунй ба хисоб меравад. Соли 2020 ин корхона 3018 тонна нахи пахта истехсол нашудааст.

Дар айни замон бунёди муассисахои нави саноатй дар шахраку рустохои калони нохия огоз гардидаанд.

Пешрафти хар як мамлакат ва миллату халциятхо пеш аз хама ба дарачаи инкишофи маориф ва илм робитаи ногусастанй дорад.

Маориф ва илм дар нохияи Фархор махз дар давраи пешравй ба амал омада, рушду инкишоф ёфт. Дар солхои Истицлолият ба ин масъала диццати махсус дода шуд ва даххо муассисахои тахсилоти умумй ба вучуд омад. Х,оло (2020) дар цаламрави нохияи Фархор 69 муассисахои тахсилоти умумй арзи вучуд доранд, ки дар онхо 34,8 нафар хонандагон тахсил мекунанд. Теъдоди омузгорони муассисахои тахсилоти умумй ба 2364 нафар мерасад.

Дар чойгиршавии муассисахои тахсилоти умуми тафовути зиёде дида мешавад. Аз 69 адад МТУ дар махалхои шахрй хамаги 7, дар дехот 62 мактаб воцеъ гаштааст.

Солхои истицлолият дар ин нохия муассисахои тахсилоти умумии намуди нав, яъне гимназия ва литсей ба амал омадаанд.

Шабакаи муассисахои тиббй ва табобатй асосан дар давраи шерави арзи хастй намудаанд. Х,оло муассисахои тиббй, бунгохи тиббй хатто дар дехахо мавчуданд. Дар нохия муассисахои тиббй сол аз сол меафзоянд ва сифати хизматрасонй бехтар мегардад.

Х,оло дар нохия 947 духтурон (аз чумла духтурони маълумоти олидор - 167 нафар ва 780 нафар кормандони миёнаи тибби), 465 катхои бистарй, 8 муоличахонахои тиббй , 1 беморхонахои марказй ва 26 бунгоххои тиббй фаъолият доранд.

Алоца сохаи мухими хизматрасонй буда, дар айни замон хам дар шахрхо ва хам дар дехот инкишоф ёфта истодааст. Алалхусус, дар солхои Истицлолият ин соха бештар рушд ёфт.

Дар нохия чамъияти сахомии шакли кушодаи «Точиктелеком» фаъолият дорад, ки соли 2020 дар хачми кариб 164000 сомонй ба мардум хизмат расонидаанд.

Муассисахои хочагии манзил ба кабудизоркуни, додани оби гарму барк, газ, ободонии махалхои ахолинишин, додани манзил ба ахолй машгуланд.

Инкишофи хочагии манзил боиси бехтаршавии сатхи зиндагии одамон мегардад.

Тайи солхои истиклолият шабакаи корхонахои хочагии манзил рушд ёфтаанд.

Ба муассисахои фархангии нохия китобхонахо, театрхо, клубхо, хонахои фархангй ва гайрахо дохил мешаванд. Дар солхои истиклолият шабакаи муассисахои фархангй инкишоф ёфт. Х,оло муассисахои фархангй дар махалхои дехот ва шахр чойгир карда шудаанд ва сол аз сол ин соха таракки мекунад. Алалхусус, теъдоди китобхонахо дар каламрави нохия босуръат меафзоянд.

Х,оло дар нохия 21 адад китобхонахо мавчуданд. Аз ин 19 ададаш дар махалхои дехнишин ва 2 тоаш дар шахрак вокеъ гаштанд. Фонди умумии китобхо ба 121290 нусха мерасад.

Наклиёт дар хаёти иктисодй ва ичтимоии нохия ахамияти калон дорад.

Дар нохия асосан наклиёти автомобилй инкишоф ёфтааст. Вай маркази нохияро бо тамоми чамоату дехахо пайваст менамояд.

Соли 2018 тавассути роххои мошингард941 хазор тонна борхои гуногун ва 4,5 млн нафар мусофирон интикол дода шудаанд.

Нохияи Фархор яке аз мавзеъхои кадимаи (таърихй 5 хазор сола дорад) точикон аст. Дар ин чо мавзеъхои сайёхй ва таърихй зиёданд.

Яке аз мавзеъхои зебо ва такрорнашаванда - парваришгохи ^аратов ба хисоб меравад.

Ин мавзеъ бо дарахтони бузурги писта ва олами хайвоноти нодираш шухрат дорад.

Ба мавзеъхои таърихии нохия Золи Зард ва Саксанахур тааллук дорад.

Солхои охир дар нохия инфрасохтори сайёхй рушд меёбад. Дар ин чо осорхонаи таърихию кишваршиносй, мехмонхона, тарабхонахо, осоишгоху табобатгоххо ва гайрахо арзи хастй доранд.

АДАБИЁТ

1. Баротов Ч.Д., Географияи минтакаи Кулоб./ Ч,Д. Баротов-Душанбе Бухоро, 2015.- 120с.

2. Девонакулов А Асрори номхои кишвар/ А. Девонакулов-Душанбе Ирфон, 1989. - 224 с.

3. Енкова А.П Писта / А.П. Енкова-Душанбе: Ирфон,1975. -56 с.

4. Мухаббатов Х.М Географияи Точикистон / Х.М Мухаббатов Рахимов М.Р-Душанбе Маориф ва фарханг,

2011.-120 с.

5. Мухаббатов Х.М. Об - манбаи хаёт. / Х.М. Мухаббатов-Душанбе: Ирфон, 2003-248 с.

6. Очилов Х.Г. Табиат-хонаи мо/ Х.Г. Очилов-Душанбе Ирфон, 1983-64 с.

7. Омори солонаи вилояти Хатлон// Бохтар, 2021- 180с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

8. Попов К.П. В краю контрастов природы/ К.П. Попов-Душанбе маориф, 1986. - 80с.

9. Сапожников Г.Н., Мухаббатов Х.М. Заказники Таджикистана / Г.Н. Сапожников Х.М.Мухаббатов-

Душанбе Ирфон,1989.-160 с.

10. Таксимоти маъмурии Ч,умхурии Точикистон-Душанбе, 2017.-580 с.

УДК 54-145.53: 504.062 ВЫЯВЛЕНИЕ ОСНОВНЫХ ИСТОЧНИКОВ ТЕХНОГЕННЫХ И ПРИРОДНЫХ ВОЗДЕЙСТВИЙ БАССЕЙНА РЕКИ ВАХШ

КУВАТОВ ИКБОЛ АБДУГАФОРОВИЧ,

аспирант 4-го года обучения Высшей школы технологии и энергетики

Санкт-Петербургского государственного университета промышленных технологий и дизайна, 198095, г. Санкт-Петербург, улица Ивана Черных 4,

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.