CC BY
3The article provides information on the climatic features of Khatlon region. The geography of temperature and precipitation distribution in the region is analyzed and its causes are identified.
It also describes the length of the seasons in the region and the factors influencing it. Khatlon is the hottest region of the country, with annual precipitation in its southern areas is relatively low, then there is an opinion about the degree of cloudiness depending on the seasons. Most of the clouds are in winter and spring. Even the cloudiness changes during the day and night.
Depending on the orographic _ features and the local atmospheric period in the region, the direction and speed of the wind changes during the seasons.
In addition, the article discusses the types of climate and agro-climatic regions of the region. In this regard, there are four types o f climate in the region and two agro-climatic districts. This classification is very important _ for the location and development of the agricultural sector.
Keywords: climate, temperature, precipitation, seasons, population, altitude, advection, cyclone, anticyclone, orography, valley, cloudy, convection, wind, region, thick air, ridge, relief, climatic zone.
Мукаддима. Иклими вилояти Хатлон гуногун аст. Дар кисми чанубии он иклими субтропикй хукмрон мебошад. Дар ташаккулёбии иклими Хатлон омилхои гуногун таъсир мекунанд. Мавкеи географй, анбухи хаво, релеф, арзи географй, баландии махал аз сатхи бахр аз чумлаи онхост.
Харорати хаво дар нохияхои вилоят гуногун аст. Чунончй, харорати миёнаи январ дар водило то - 20с мерасад. Дар доманакуххо ва куххо бошад ба 4,0-60с баробар аст. Бояд кайд кард, ки зимистони кисми шимолии вилоят нисбатан хунук мебошад.
Тобистон дар водихои вилоят хаво гарм, хушк, ва беабр аст. Аммо дар куххо бошад, тобистон салкин меояду даргузар мебошад. Харорати миёнаи июл дар водило +30, + 33,0с дар куххо +240, + 260с аст. Чй соне дида мешавад, аз водило ба суи куххо хаво тадричан салкин шуда меравад. Ногуфта намонад, ки чойи гармтарини Точикистон махз дар хамин вилоят вокеъ буда, дар махалли Айвач (+48,+500с) чойгир аст [4, с.311.
Давомнокии фаслхои сол дар мавзеъхои гуногуни вилоят тафовути зиёд дорад. Ин холатро дар нохияхои водигй ва кухистон баръало мушохида кардан мумкин аст.
Надвили 1. Давомнокии зимистон дар баъзе нох,иях,ои ахолинишини вилоят
р/т Махалли ахрлинишин Баландй аз сатхи бахр, бо м Санаи миёна Давомнокй, руз
Ибтидо Интихо
1 Дангара 660 4. ХП 25. 11 84
2 Кулоб 604 14. ХП 14.11 63
3 Бохтар 426 12. ХП 13.11 64
4 Панч 362 11. ХП 13.11 65
5 Евон 663 17. ХП 13.11 59
6 Ховалинг 1468 19. ХП 17.111 119
Сарчашма: Таджикистан. Природа и природные ресурсы. Душанбе: Дониш, 1982
Кисми асосй. Харорати хаво вобаста ба градиенти амудй тагйир меёбад. Яъне бо дарназардошти фаслхои сол, нишебии махалхо, баландй аз сатхи бахр харорат тагйир меёбад. Масалан, дар фасли зимистон дар баландии 300-1000м хдрорати хаво аз - 0,20 то -0,30 тагйир меёбад.
Дар баландии беш аз 1000 м дар фасли зимистон градиенти амудй -0,5,0 0,80-ро ташкил медихад.
Дар робита ба ин, чи тавре тахлили чадвали 1 нишон медихад, градиенти амудй дар махалхои ахолинишини вилояти Хатлон тафовути зиёд дорад. Ибтидо, интихо ва давомнокии фасли зимистон дар мавзеъхои вилоят фарк мекунад. Ин холатро дар мисоли шахри Кулоб ва дехаи Ховалинг тахлил менамоем.
Шахри Кулоб дар баландии 604 метр вокеъ буда, фасли зимистон 14 декабр огоз гардида, 14 феврал ба итмом мерасад ва давомнокиаш ба 63 руз баробар аст.
Дехаи Ховалинг дар баландии 1468 метр аз сатхи бахр чойгир мебошад. Нисбати шахри Кулоб 864 м баланд аст. Дар ин чо зимистон аз 19 ноябр сар мешавад, яъне нисбат ба шахри Кулоб кариб як мох пеш огоз меёбад. Фасли зимистон то 17 март давом мекунад. Дар мачмуъ дар Ховалинг зимистон 119 руз идома меёбад [2, с. 19].
Ин нишондиханда нисбат ба шахри Кулоб 56 руз тулонй аст.
Хамин тарик, градиенти амудии хаво дар зимистон дар водихои вилоят паст буда, дар нохияхои кухистон баланд мебошад. Хамчунин, хангоми вуруди антисиклони сибирй дар водихо рузхои хунук аз 8 то 10 руз давом мекунанд.
Баъзан дар натичаи адвексияи хавои хунук дар поёноби водии Панч харорати хаво ба - 150с, -200с мерасад.
Дар хамворихо зимистон кутох буда, дар куххо тулонй мебошад.
Фасли бахор низ дар мавзеъхои гуногуни вилоят фарк дорад. Ин пеш аз хама ба шароити орографй вобаста аст. Бахори водихо аз куххо тафовут дорад. Дар водихо бахорон асосан гарм ва дар куххо салкину хунук аст. Баъзан дар натичаи омадани хавои арктикй дар водихои вилоят хунукихо руй медиханд.
Чунин ходиса охирхои март ва ибтидои апрел ба мушохида мерасад. Дар водихо бахор охирхои феврал огоз мешавад ва харорат тадричан баланд мегардад.
Харорати хаво ба хисоби миёна дар мохи март + 100с, + 150с ва дар мохи май ба +200с, + 300с мерасад.
Бахор дар куххо охирхои март сар шуда, то миёнахои июнии дома меёбад.
Давомнокии фасли бахор дар водихо аз 72 то 80 руз, дар куххо аз 84 то 90 рузро ташкил медиханд.
Тобистон дар водихои вилоят барвакт огоз меёбад. Дар водии Вахш охирхои мохи апрел ва дар водии Кулоб миёнахои мохи май тобистон сар мешавад.
Тобистони водихо гарм, хушк ва тулонй аст, ки кариб 5 мох кашол меёбад. Харорати миёна дар мохи июн ва август дар хамворихо ба +300с ва 350с мерасад. Максимуми мутлак дар махалли Айвач +480с (нохияи Шахритус) ба кайд гирифта шудааст. Ин чойи аз хама гармтарини чумхурй мебошад [8, с.601.
Дар кухистон тобистон ба миёна ва охирхои июн рост меояд. Харорати миёна дар мохи июл-август +230с ва 250с -ро ташкил медихад. Харорати аз хама баланд ба +380с, 410с мерасад.
Надвили 2. Давомнокии фасли тобистон дар баъзе махалхои ахолинишини вилояти Хатлон
р/т Махалли ахолинишин Баланди аз сатхи бахр, бо м Санаимиёна Давомноки, руз
Ибтидо Интщо
1 Бохтар 426 28.IV 29. IX 140
2 Дангара 660 16.У 22. IX 128
3 Кулоб 604 6.У 1. X 147
4 Панч 364 26. IV 23. IX 149
5 Евон 663 8. V 5. X 149
6 Ховалинг 1468 10. VI 5. IX 86
Сарчашма: Таджикистан Природа и природные ресурсы. Душанбе: Дониш, 1982
Тирамох дар интихои сентиябр ва ибтидои октябр огоз меёбад. Дар ин фасл хануз хам дар водихо хаво гарм аст.
Харорати миёнаи шабонарузии сентябр + 200с, + 230с, октябр +150с, + 180с -ро ташкил медихад. Дар дахаи дуюми ноябр дар водихои вилоят сардихои аввалин сар мешавад.
Барои тирамох тагйирёбии амплитудаи шабонарузй ва ноустувории хаво хос аст.
Дар мавзеъхои хамвор (масалан, дар ш.Бохтар 80 руз) тирамох тулонй буда, дар минтакахои кухистон (Ховалинг 70 руз) кутохтар мебошад.
Вобаста ба баландии махал давомнокии тирамох кам мешавад.
Рузхои бесармо дар водихои вилоят 250-300-рузро ташкил медиханд. Ин нишндиханда дар махалхои ахолинишин фарк мекунад. Чунончй, теъдоди рузхои бесармо дар шахраки Дангара 257 руз, дар шахри Кулоб 300 руз, Фархор 285 руз ва Шахритус 280 рузро ташкил медихад [7, с. 801.
Абрнокй дар вилоят чун тамоми Точикистон ба фаслхои зимистону бахорон рост меояд. Дар ин моххо фаъолияти сиклонй пурзур аст.
Бо баробари гармшавии хаво ин зухурот кохиш меёбад ва баъдан тамоман нобуд мешавад. Умуман аз мохи июн то октябр дар водихои вилояти Хатлон дарачаи абрнокй ба сифр баробар аст. Дар хамворихои вилоят дар як сол теъдоди рузхои абрнок аз 16 то бо 28 руз мерасанд. Тагйирёбии дарачаи абрнокй ба ходисаи конвексияи абрхо вобаста аст. Дар давоми як шабонаруз вобаста ба фаслхои сол абрнокй тагйир меёбад. Дар зимистон дар водихо (Вахш, Кулоб) абрнокй асосан
пагохирузй (65 - 79%) ба мушохида мерасад. Бахорон бошад, абрнокии зиёд (вобаста ба конвексия) рузона ва шабона ба назар мерасад [6, с. 1711.
Дар куххои вилоят абрнокии аз хама зиёд рузона ва аз хама кам шабона ба кайд гирифта мешавад.
Боришот низ дар худуди вилоят нобаробар аст. Ин ба хусусиятхои геоморфологии вилоят вобастагй дорад.
Нисбат ба минтакаи Вахш, нохияхои гурухи Кулоб серборишанд. Микдори солонаи боришот дар минтакаи Кулоб то 1000мм ташкил медихад. Аммо ин нишондиханда дар Вахш хамагй 500мм аст. Боришот бештар дар доманаи куххо меборад. Дар нишебихои ру ба руи бод буда, аз 600 то 1000мм боришот меборад.
Водихо камборонанд. Чунончй, дар водихои Кулоб 200-400 мм ва дар пастхамихои Вахш бошад, 150-200 мм бориш мешавад. Ч,ои камбориштарини вилоят хамин минтака аст (нохияхои Шахртуз ва
Кумсангир). Бояд гуфт, ки боришот дар фаслхои сол нобаробар меборад. Масалан, дар минтакаи Кулоб 150-440 мм боришот танхо ба моххои март-май рост меояд. Дар декабр - феврал хамагй 120-270 мм бориш мешавад. Дар водии Евон бошад, дар моххои март-апрел 80-115 мм борон меборад. Чй навъе маълум мешавад, микдори зиёди боришот ба фаслхои бахору зимистон рост меояд.
Боришот асосан дар намуди борон ба амал меояд. Чунин холат дар водихо ба мушохида мерасад. Дар нохияхои кухистон (каторкуххои Вахш ва Хазрати Шох) барф бештар меборад.
Тахкики пахншавй гафсии пушиши барф ахамияти илмию амалй дорад. Кисми зиёди дарёхои Точикистон аз барфу пиряххо сарчашма гирифта, ба хочагихои кишоварзи, корхонахои саноатй ва одамон хаёт мебахшанд.
Баландии кабати барф дар каламрави Точикистон гуногун буда, ба омилхои зерин вобаста аст: баландии махал, нишебии куххо ,таъсири анбухи хаво, васеъгй ва дарозии водихо, речаи бод.
Вобаста ба баландии пушиши барф каламрави Точикистонро бо 9 нохия ва 4 зернохия таксим мекунанд [6, с. 1791;
1. Нохияи Фаргона: а) зернохияи Курама, б) зернохияи Туркистон ;
2. Нохияи Зрафшон;
3. Нохияи Хисору Дарвоз: а) зернохияи Хисор, б) зернохияи Дарвоз;
4. Нохияи Точикистони Ч,анубй;
5. Нохияи Обихингоб;
6. Нохияи Сурхоб;
7. Нохияи Ванчу Язгулом;
8. Нохияи Помири Гарбй;
9. Нохияи Помири Шаркй.
Тибки ин таксимот кисми зиёди каламрави вилояти Xатлон ба нохияи Точикистони Ч,анубй рост меояд. Ба ин водии Евон, Вахш, Кофарнихон, Дангара, Кулоб тааллук дорад.
Дар ин чо баландии пушиши барф ночиз буда, 2-8 см - ро ташкил медихад.
Соли 2014 дар Точикистони Чднубй барфи зиёд борида аз 1 феврал то 20 феврал дар замин хобида буд. Гафсии барф ба хисоби миёна 30 - 40 см - ро ташкил дод. Ин ходисаи нодир аст.
Кисмати шимоли шаркии вилоят ба нохияи Хисору Дарвоз тааллук дорад. Ба ин каторкуххои Вахш ва Хазрати Шох дохил мешаванд. Барф дар ин мавзеъхо аз 2 то 4 мох нигох дошта мешавад ва баландии пушиши барф ба 35 - 40 см мерасад.
Вобаста ба хусусиятхои орографй ва даврони махаллии атмосферй дар ин вилоят самт ва суръати бод дар фаслхои сол тагйир меёбад.
Чунончй, дар шахри Кулоб зимистон ва бахор асосан боди шаркй, тобистон боди чанубу гарбй ва тирамох бошад, шамоли шаркй хукмрон аст. Хамин тарик, дар шахри Кулоб асосан боди шаркй (24%) ба мушохида мерасад. Дар баъзе нохияхои вилоят (Евон) тамоми сол шамол аз як самт мевазад. Сабаби он релеф ва гардиши махаллии хавост.
Суръати вазиши бод дар мавзеъхои Xатлон якзайл нест. Суръати миёнаи солонаи бод дар водихо 1-4 м/сон, дар доманакуххо 3-6 м/сон аст. Дар зимистону бахор бошад, бодхои сахт мевазанд. Дар байни водихои Xатлон, хамвории Евон мавзеи сершамол мебошад.
Надвали 3. Суръати миёна ва солонаи бод дар баъзе махалахои вилояти Xатлон (м/сон)
Р/Т моххо
I II Ш IV V VI VII VIII IX X XI XII о 9 о к
1 Бохтар 1,2 1,5 1,9 1,7 1,5 1,2 1,0 1,0 0,8 1,9 1,0 1,0 1,2
2 Дангара 1,2 1,6 1,7 1,4 1,3 1,4 1,2 1,2 1,1 1,0 1,0 1,3 1,3
3 Кулоб 1,3 1,6 1,8 1,8 1,6 1,7 1,4 1,5 1,6 1,5 1,4 1,2 1,5
4 Евон 2,7 3,4 3,1 2,6 2,6 2,6 2,0 1,7 1,8 1,8 1,7 2,1 2,1
5 Шахритус 1,2 1,8 2,5 2,3 2,2 2,2 2,5 2,1 1,6 1,3 1,2 1,3 1,8
Умуман, дар вилоят микдори рузхои бодхои сахт аз 20 то 30 рузро ташкил медиханд. Вобаста ба хусусиятхои геоморфологй дар каламрави Хатлон якчанд хелхои бодхои махаллй ташаккул меёбанд. Бодхои куху водй, кухй, фён, афFOнй ва Fайрахо аз чумлаи бодхои махаллист. Дар байни инхо боди афFOнй маълуму машхур аст. Вай боди гарми хушк буда аз суи биёбонхои АфFOнистон харакат карда, кад-кади дарёхои Вахш, Панч ва Кофарнихон ба самти шимол мевазад. Боди афFOнй гарду чанги зиёдро бо худ меорад. Боди афFOнй ба тамоми мавчудоти зинда таъсири манфй мерасонад.
Точикистон дар кисмати шимолии минтакаи субтропикй вокеъ аст. Аз руйи таксимоти олимони иклимшинос М.И. Будыко ва А.А. Григорева каламрави Точикистон дар ду вилояти иклимй чойгир мебошад. I. Вилояти иклимии Осиёи Пеш. II. Вилояти иклимии Осиёи Марказй.
Дар каламрави вилоят чунин минтакахои иклимй чойгир шудаанд: 1. Минтакахои иклимии хушк, тобистони хеле гарм, зимистони мулоим. Инро дар баъзе адабиёти географй иклими субтропикии хушк менависанд., ки то баландии 600м пахн шудааст. Ба он водихои Кофарнихони Поён, Вахш ва кисми чанубии водии Кулоб дохил мешавад. Харорати хаво дар тобистон хеле гарм ва зимистонаш мулоим аст. Харорати миёнаи январ +20С ва июл ба + 320С мерасад.
Баъзан фасли зимистон -100, - 150С хунук мешавад. Тобистон дар чануби вилоят хавои гарм ба +480 (Айвач) мерасад. Боришот дар давоми фаслхои сол нобаробар меборад. Боришот асосан зимистон ва бахорон ба амал меояд. Масалан, аз мохи ноябр то март ба хисоби миёна аз 100 мм то 150мм боришот ба амал меояд. Ин ба водии Вахш дахл дорад. Дар водии Кулоб бошад, ин нишондиханда ба 350 - 400 мм мерасад. Боришот асосан дар шакли борон ва барфи тар меборад. Баландии барф то 10см расида, ба зудй об мешавад. Дар фаслхои тобистон ва тирамох боришоти нихоят кам аст, чунки хавои тропикй ба Точикистон дохил мегардад. Микдори боришот дар ин давра (аз май то октябр) хамагй 30-70мм-ро ташкил медихад. Чунин холат барои минтакаи Вахш хос аст. Дар водии Кулоб дар ин давра то 100-170 мм боришот ба амал меояд. Ин ба хусусиятхои гардиши хаво, конвексия ва орография вобаста аст.
2. Минтакаи иклими намии нокифояи тобистони нихоят гарм ва зимистони мулоими муътаъдил.
Ин минтакаи иклимй пасткуххои (то баландии 1250 м) вилоятро дар бар мегирад. Харорати миёнаи январ +10, харорати аз хама паст ба _ 250,-28 мерасад. Харорати аз хама баланд +400, + 450-ро ташкил медихад.
Боришот асосан дар зимистон ва бахорон меборад. Микдори солонаи боришот аз 400мм то 800 мм-ро ташкил медихад.
3. Минтакаи иклими намии нокифоя, тобистони гарм ва зимистони мулоими муътадил.
Минтакаи мазкур то баландихои 2000м аз сатхи бахр вокеъ буда, нисбати минтакахои дар боло зикр гардида, иклими салкин дорад. Пасткуххои вилоятро дар бар мегиранд.
Харорати миёнаи январ -4 ,-7 , харорати пасттарин ба -30°, - 350 мерасад. Харорати миёнаи июл +300, + 400 -ро ташкил медихад.
Микдори солонаи боришот аз 1000 то 1200 мм таFЙир меёбад. Дар ин минтака бодхои куху водй бартарй доранд.
4. Минтакаи иклими намии нокифоя, тобистони муътадил, зимистони муътадили мулоим ва хунуки сербарф
Ба ин минтака каторкуххои Хазрати Шох ва Вахш тааллук доранд. Вобаста ба баландй ва фаслхои сол харорати хаво ва микдори боришот таFЙир меёбад. Харорати миёнаи мохи январ - 40, -120 ташкил дода, харорати пастаринаш ба - 300, - 350 мерасад. Тобистони ин минтака муътадил ва кутох аст. Боришот дар давоми сол кариб баробар меборад. Микдори солонаи боришот аз 1100 мм то ба 1300 мм мерасад.
Дар фаслхои хунуки сол туман ба амал меояд, ки дар як сол кариб 25-30 рузро ташкил медихад.
Чунин ходиса бештар дар моххои феврал ва март ба мушохида мерасад. Шароити иклими Точикистон гуногун буда, ба чойгиршавй ва инкишофи кишоварзй таъсири худро мерасонад. Хар як минтакаи Точикистон хусусиятхои хоси иклимй дорад. Аз чумла, вилояти Хатлон дорои бузурги захирахои агроиклимй аст. Бо дарназардошти хусусиятхои агроиклимй вилояти Хатлонро ба ду нохияи агроиклимй чудо мекунанд [6, с. 189]:
1. Нохияи агроиклимии Вахш.
Вай дар байни нохияхои агроиклимии Хисор (аз шимол), ^аротегину Дарвоз (аз шимоли шарк) Кулоб (аз шарк) вокеъ аст.
Нохияи аз хама гармтарин Точикистон мебошад. Давомнокии давраи гарм 250-310 рузро ташкил медихад. Чдмъи харорати фаъол 4500-58000-ро дар бар мегирад. Ин имкон медихад, ки дар ин чо пахтаи махинах кишт карда шавад (то баландии 600-700м аз сатхи бахр).
Микдори боришот дар кисматхои гуногуни нохия фарк мекунад. Боришоти зиёд дар кисмати марказй, дар моххои март - апрел 75-124 мм ба амал меояд.
Дар мавзеъхои чануби гарбй дар моххои март-апрел микдори боришот ба 60-70 мм мерасад.
Водии Ёвон намноктар буда, дар ин моххо боришот ба 80-115 мм мерасад.
Дар водии Ёвон нисбат ба водии Вахш пахтаро 15-20 руз дертар кишт мекунанд. Мавсими хунук хамагй 55 рузро ташкил медиханд.
Шароити иклими нохия барои парвариши пахта, зироатхои субтропикй ва галладонагй мусоидат мекунад.
2. Нохияи агроиклимии Сурхоб.
Дар кисмати шаркии вилоят вокеъ аст. Чамъи харорати фаъол (беш аз +100) дар нохия 54005 5 000-ро ташкил медихад.
Мавсими гармй 250-300 рузро дар бар мегирад. Харортаи гармтарин дар водихо то +450, + 470 мерасад. Дар баландии беш аз 2000м ба +300 мерасад. Ба хисоби миёна дар як сол аз 300 то 700 мм боришрт ба амал меояд. Аз чумла, 120-270мм аз декабр то феврал, 150-440мм аз март то май рост меояд ва тобистон кариб боришот нест.
АДАБИЁТ
1. Баротов Р.Б. Ганчи кухистон. / Р.Б. Баротов - Душанбе: маориф, 1985.- 104 с.
2. Баротов Ч..К Географияи минтакаи Кулоб. / Р.Б. Баротов//Душанбе: Бухоро, 2015.- 120 с.
3. Мухаббатов Х.М. Географияи Точикистон. / Х.М.Мухаббатов, М.Р.Рахимов//Душанбе: маориф ва фарханг, 2011.-120 с.
4. Рахимов А.И. Географияи вилояти Хатлон. Нури маърифат. / А.И. Рахимов, ЧД.Баротов, АД. Мирзоев //Хучанд, 2021.-144 с.
5. Сапожников Г. Заказники Таджикистана. / Г.Сапожников, ХМухаббатов//Душанбе: Ирфон, 1989.-160с.
6. Таджикистан. Природа и природные ресурсы. //Душанбе: 1982.- 601 с.
7. Хатлон. Рахнамо барои сайёхон. Хатлон, 2018.- 160 с.
8. Энсиклопедияи миллии точик. Ч,илди якум. //Душанбе, 2013. - 664 с.
9. Энсиклопедияи миллии точик. Ч,илди 3. //Душанбе, 2014. - 676 с.
10. Энсиклопедияи миллии точик. Ч,илди чорум. //Душанбе, 2015. 660 с.
ЧрЙГИРШАВЙ ВА ИНКИШОФИ СО^А^ОИ ЧОРВОДОРИИ ВИЛОЯТИ ХАТЛОН
ЗАЙНУРАИ АСАДУЛЛО,
ассистенти кафедраи география ва сайёуии Донишгоуи давлатии Кулоб ба номи Абуабдуллоуи Рудакй Сурога ш. Кулоб кучаи С. Сафаров 16.Тел: (+992) 987077980
Дар сохтори кишоварзии вилояти Хатлон чорводорй (баъди зироаткорй) дар цойи дуюм меистад. Мацола мауз ба уамин масъала бахштда шудааст.
Мацсади мацола: Дар мацола оид ба цойгиршавй ва инкишофи соуауои чорводории вилояти Хатлон маълумот дода мешавад.
Ногуфта намонад, ки ба цойгиршавй ва инкишофи чорводори ба вижа шароити табий (релеф ва ицлим) нацши мууим доранд.
Вобаста ба ин чорводори асосан дар ноуияуои кууистони инкишоф ёфтааст, чунки шароити табий ба ин мусоидат мекунанд.
Нишонаи татцицот нишон дод, ки соуауои асосии чорводории вилояти Хатлон чорвои калони шохдор, бузпарвари, гусфандпарвари, кирмакпарвари, асппарвари ва занбурпарвари ба уисоб мераванд.
^амчунин, ба пешрафти соуаи чорводори дар вилоят баъзе мушкилот халал мерасонанд. Ба ацидаи муаллиф баури уалу фасли ин мушкилот тадбируои зеринро роуандози бояд кард:
1. Парвариши зотуои сермаусули чорво;
2. Баланд бардоштани маусулнокии чарогоууо;
3. Мустаукам намудани заминауои хуроки чорво.
Калидвожах;о: чорводори, шароити табии, релеф, чорвои калони шохдор, ицлим, бузпарварй,гусфандпарварй, зоти чорво, маусулноки, асппарвари, кирмакпарвари, хуроки чорво, занбурпарвари, вилоят, цойгиршавй, инкишоф.
РАЗМЕЩЕНИЕ И РАЗВИТИЕ ЖИВОТНОВОДСТВА ХАТЛОНСКАЯ ОБЛАСТЬ
ЗАЙНУРАИ АСАДУЛЛО,
ассистентка кафедры география и туризма
Кулябского государственного университет имени А. Рудаки.
Адресс: Республика Таджикистан, г. Куляб, улица С. Сафаров, 16
Тел: (+992) 987077980
В структуре сельского хозяйства Хатлонской области животноводство (после сельского хозяйства) занимает второго место. Данная статья посвящена этому вопросу.
В статье представлена информация о размещении и развитии отрасли животноводства в Хатлонской области.
Цель статьи: Следует отметить, что природные условия (рельеф и климат) играют важную роль в размещении и развитии животноводство. Благодаря этому
животноводство в основном развито в горных районах, так как этому способствуют природные условия.
По результатам исследования: По мнению автора, основными отраслями животноводства в Хатлонской области являются крупный рогатый скот, козы, овцы, шелкопряды, лошади и пчелы. Существуют также некоторые препятствия для развития животноводство в регионе. По мнению автора, для решение этой проблемы необходимо принять следующие меры:
1. Разведение высокопродуктивных пород скота;
2. Повышение продуктивности пастбищ;
3. Укреплять кормовые базы;
Ключевые слово: животноводство, природные условия, рельеф, крупны рогатый скот, климат, заводчик коз, овцеводство, породы животных, продуктивный, спаржа, шелкопряды, корма для животных, пчеловодство, область, местонахождения, разработка.
LOCATION AND DEVELOPMENT OF LIVESTOCK KHATLON PROVINCE
ZAINURAIASADULLO,
the assistant of the department of geography and tourism Kulob State University named after Abuabdulloh Rudaki.
Address: Republic of Tajikistan, Kulob city, S. Safarov street 16.
Phone: (+992) 987077980
In the agricultural structure of Khatlon region, livestock (after crop) is in second place. The article is devoted to this issue.
The article provides information on the location and development of livestock in Khatlon region.
Purpose of the article: It should be noted that the location and development of livestock, especially natural conditions (relief and climate) play an important role.
Due to this, livestock , breeding is mainly developed in mountainous areas, as natural conditions contribute to this.
According to the results of the study: As the author points out, the main livestock sectors in Khatlon are: cattle, goats, sheep, silkworms, horses and bees.
Also, some challenges hinder the development of the livestock sector in the province. According to the author, the following measures should be taken to address this problem:
1. Cultivation of high-yielding livestock breeds;
2. Increase pasture productivity;
3. Strengthening fodder bases;
The article presents some pictures and tables.
Keywords: livestock, natural conditions, relief, cattle, climate, goat breeding, sheep breeding, livestock breeds, productivity, horse breeding, sericulture, fodder, beekeeping, region, location, development.
Му^аддима. Дар сохтори кишоварзии вилоят чорводорй дар чойи дуюм карор дорад. Аммо дар нохияхои курсор (Балчувон, Ховалинг, Ш.Шохин ва Муъминобод) сохаи асосии кишоварзй махсуб меёбад.
Аз сабаби суст будани манбаи хуроки чорво дар вилоят чорводорй сохди камдаромад аст.
Сохахои асосии чорводории вилояти Хатлон чорвои калони шохдор, бузпарварй, гусфандпарварй, кирмакпарварй, асппарварй ва занбурпарварй ба хисоб мераванд.
Ч,адвали 1
Саршумори чорво ^ дар хамаи шаклхои хочагидории вилоят (ба хисоби хазор сар)
Намуди чорво 2000 2010 2020
Чорвои калон 420 869 794 913 968 142
Аз чумла модаговхо 219 719 409 149 495 244
Гусфанду буз 844 195 1827377 2 262071
Асп 45 975 55 686 57 614
Паранда 393 054 1444 974
Чорвои калони шохдор
Кисми асосй. Чорвои калони шохдор сохаи мухими чорводории вилояти Хатлон аст. Чорвои калони шохдорро дар хамаи нохияхои маъмурй парвариш мекунанд. Чорвои калони шохдор аз руйи махсулотдихй ба чор гурух чудо мешаванд: ширдех, гуштй, гушту ширй ва ширию гуштй [1,с. 50]
Чорводории ширй асосан дар водихо ва чорвои ширдех дар доманакуххо ва нохияхои кухсор инкишоф ёфтааст.
Дар вилоят аз чорвои калон говхои махаллй, гови казокй, калмикй ва гайрахо парвариш карда мешаванд.
Соли 2000-ум дар вилоят саршумори гов 421 хазор сар ва дар айни замон кариб ба 1 миллион мерасад.
Тайи солхои истиклолият саршумори гов дар вилоят афзудааст. Саршумори гов бештар дар нохияхои Дангара (70 хазор сар), Кушониён (69 хазор сар), Вахш (46 хазор сар), Кубодиён (48 хазор сар), Ч,.Балхй (55 хазор сар), Ёвон (97 хазор сар), Восеъ (46 хазор сар), Фархор (52 хазор сар) ва гайрахо мавчуд аст.
Дар оянда говпарвариро бештар дар доманакуххо ва куххои паст тараккй бояд дод.
Гусфанд ва бузпарварй
Гусфанд ва бузпарварй сохаи инкишофёфтаи вилоят буда, аз руйи саршумораш дар чумхурй дар чойи аввал карор дорад. Ба ин шароити табиии вилоят мусоидат мекунанд.
Бузу гусфандпарварй бештар дар доманакуххо ва нохияхои кухсор инкишоф меёбад. Зоти гусфандони хисорй, точикй, карокулй парвариш карда мешаванд.
Саршумори бузу гусфанд тайи солхои истиклолият афзуд. Масалан, агар саршумори бузу гусфанд соли 2000-ум 0,8 млн.сарро ташкил дода бошад, паси соли 2018 ин ракам ба 2,2 млн. сар мерасад. Аз чихати саршумори бузу гусфанд нохияхои Дангара (396 хазор сар), Вахш (159 хазор сар), Кубодиён (111 хазор сар), Ч,.Балхй (108 хазор сар),
