CC BY
17INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL ISSUES OF PRIMARY EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT
PROSPECTS"
_April 26, 2024_
RAQAMLI TEXNOLOGIYALARNI TA'LIM VA TARBIYA JARAYONIGA TADBIQ QILISHDAGI DOLZARB MUAMMOLAR VA YECHIMLAR Nurillayev Muhammadxan Isroilxon o'gli
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti 3-talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.11075144
Annotatsiya. Raqamli texnologiyalar hayotimizning barcha sohalariga - biznes, ishlab chiqarish, kundalik hayot, ta'lim tizimiga kirib keldi. So'nggi paytlarda o'qituvchilar raqamli masofaviy ishlash vositalaridan faol foydalana boshladilar, bu nafaqat o'qituvchining ish tabiatiga ta'sir qildi, balki ta'limda raqamli masofaviy ishlash vositalaridan foydalanish orqali ta'limda ma'lumotlarni tahlil qilish imkoniyatlarini kengaytirdi. Ta'limda raqamli vositalardan foydalanishda "tushunish" ni shakllantirish va baholash qanday amalga oshirilayotgani, to'liq bo'lmasa ham, hech bo'lmaganda bir necha tomondan amalga oshirilgan o'zgarishlarning samaradorligini tahlil qilishga harakat qilish muhimdir. Axborot texnologiyalari vositachiligidagi o'zaro ta'sir darajasi o'qituvchining tarbiyaviy vazifalarini bajarish qiyinlashadi. Ushbu maqola aynan shu masaladagi muammlolarni tahlil qilingan va muallif tomonidan bir qancha yechimlar keltirilgan.
Kalit so'zlar: Raqamli transformatsiya, texnologiya, ta'lim tizimi, elektron hukumat, internet, o'quv reja, inqilob, raqamli savodxonlik, pedagog, infratuzilma, sun'iy intellekt.
Kirish
Hozirgi vaqtda raqamli transformatsiya jarayoni nafaqat iqtisodiyotning barcha sohalarida, balki ta'limda ham muayyan o'zgarishlarga sabab bo'lmoqda. Ta'limga raqamli texnologiyalarning samarali tadbiq etilishi hamda unga bo'lgan ehtiyojning oshib borishi mazkur tizimda ishlayotgan pedagoglardan raqamli qurilmalardan samarali foydalanish kompetentligini talab etadi. [1]
Pandemiya davrida yuzaga kelgan vaziyat masofaviy ta'lim mavzusi bo'yicha faol muhokamalarga sabab bo'ldi, shu sababli ushbu turdagi ta'limning kuchli va zaif tomonlari aniqlandi. Raqamli texnologiyalar bilan boyitlgan ta'lim tizimida quyudagi ikkita muammoga e'tibor qaratishimiz kerak: o'quvchilarning o'quv materialini tushunishlarini baholash bilan bo'gliq bo'lgan muammolar va o'quv jarayonining ikkinchi muhim tarkibiy qismi - tarbiyani amalga oshirish imkoniyatlari. Ta'limda turli xil raqamli texnologiyalar vositalaridan foydalanish, o'qituvchining mavjud ma'lumotlar hajmini talabaga yetkazish qobiliyatini kengaytirish uchun juda dolzarb va zarurdir, ular o'quv jarayonini chinakam interaktiv qiladi, o'quvchining ta'lim jarayonidagi ishtirokini kengaytiradi. Shu bilan birga, shuni hisobga olish kerakki, har qanday texnologiyalar faqat o'zlarining rivojlanish davrida rasmiy ravishda qo'yilgan vazifalarni amalga oshirishi mumkin, ammo aslida o'quvchining o'tgan materialni tushunishini baholash uchun o'qituvchining harakat va kreativligi ham zarur.
Ta'kidlash joizki, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 28 apreldagi "Raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatni keng joriy etish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PQ-4699-sonli Qarori qabul qilindi. Raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatni yanada rivojlantirishning asosiy vazifalaridan biri bu, ta'lim tizimining barcha bosqichlarida raqamli texnologiyalarni keng joriy etish va zamonaviy iqtisodiyot uchun zarur bo'lgan raqamli bilimlarning darajasini oshirish, ta'lim infratuzilmasini takomillashtirish, shuningdek, «Besh tashabbus» loyihasini amalga oshirish doirasida 2022 yilga qadar respublikamizning barcha hududlarida raqamli bilimlarga asoslangan o'qitish markazlarini ochishdir. [2]
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL ISSUES OF PRIMARY EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT
PROSPECTS"
_April 26, 2024_
Metadalogiya
Raqamli texnologiyalarning ta'lim va kadrlar tayyorlashga integratsiyalashuvi belgilovchi tendentsiyaga aylandi. Onlayn ta'lim platformalaridan tortib, interaktiv simulyatsiyalargacha texnologiya o'rganish tajribasini yaxshilash uchun ko'plab vositalarni taklif etadi. Biroq, bu raqamli inqilob uning muammosiz amalga oshirilishiga to'sqinlik qiladigan o'ziga xos qiyinchiliklar bilan birga keladi. Raqamli texnologiyalarni ta'lim va o'qitish jarayonlarida qo'llash bilan bog'liq ba'zi asosiy muammolarga to'xtalib o'tamiz.
Texnologiyani o'quv dasturiga samarali integratsiya qilish o'qituvchilardan kuchli raqamli ko'nikmalarga ega bo'lishni talab qiladi. Biroq, ko'plab o'qituvchilar doimo rivojlanib borayotgan texnologik landshaftda ishonchli harakat qilish uchun zaruriy tayyorgarlik va yordam olishga ega emaslar. Bundan tashqari, ba'zi o'qituvchilar o'zlarining rolini almashtirishidan qo'rqib, texnologiya tahdidini his qilishlari mumkin.
Internetda mavjud bo'lgan ta'lim mazmunining katta hajmi juda katta bo'lishi mumkin. Uning sifatini baholash va ta'lim maqsadlariga mos kelishini ta'minlash o'qituvchilar uchun ko'p vaqt talab qilishi mumkin. Bundan tashqari, plagiat va aldash osonroq bo'ladigan onlayn muhitda talabaning haqiqiy tushunchasini baholash qiyin bo'lishi mumkin.
Texnologiyada oldindan aytib bo'lmaydigan nosozliklar kelib chiqishi mumkin. Texnik nosozliklar, dasturiy ta'minotdagi nosozliklar va internetdagi uzilishlar darslarni buzishiga olib kelishi mumkin. To'g'ri ishlayotgan bo'lsa ham, raqamli vositalar chalg'itishi mumkin. Talabalar ijtimoiy tarmoqlardagi bildirishnomalar, onlayn o'yinlar yoki ahamiyatsiz veb-sahifalar orqali o'z e'tiborini o'quv vazifasiga qaratishga xalaqit berishi mumkin.
Onlayn platformalardan foydalanishning ko'payishi talabalar ma'lumotlarining maxfiyligi bilan bog'liq xavotirlarni keltirib chiqaradi. Maktablar o'quvchilar ma'lumotlari xavfsiz va ruxsatsiz kirishdan himoyalanganligini ta'minlash uchun mustahkam mexanizmlarga muhtoj. Bundan tashqari, onlayn muhitlar tomonidan taqdim etiladigan anonimlik kiberhujumlarni kuchaytirib, o'zgalarga nu jarayonni kuzatish va o'rganish muhitini yaratishi mumkin.
Texnologiya hamkorlik va muloqotni rivojlantirsa-da, u yuzma-yuz muloqot qiymatini to'liq takrorlay olmaydi. An'anaviy sinflarda shakllangan insoniy aloqa ijtimoiy va hissiy rivojlanishga yordam beradi, bu faqat raqamli o'quv muhitida e'tibordan chetda qolishi mumkin. Jamoada ishlash, muloqot va empatiya kabi muhim ijtimoiy ko'nikmalarni rivojlantirish shaxslar o'zaro muloqot qilish imkoniyatlari e'tibordan chetda qolmasligi kerak.
Texnologiya kuchli vosita, ammo u ta'limning yagona harakatlantiruvchi kuchiga aylanmasligi kerak. Raqamli vositalarga haddan tashqari ishonish ijodkorlik va tanqidiy fikrlashni bo'g'ib qo'yishi mumkin. Ma'ruzalar, muhokamalar va amaliy mashg'ulotlar kabi an'anaviy usullar har tomonlama o'rganish tajribasi uchun zarur bo'lib qolmog'i kerak.
Ta'lim muassasalarida mustahkam texnologik infratuzilmani joriy etish va qo'llab-quvvatlash katta moliyaviy sarmoyalarni talab qiladi. Bu cheklangan byudjetga ega bo'lgan maktablar uchun yuk bo'lib, ularning ta'lim oluvchilarini eng yangi texnologiya va resurslar bilan ta'minlash qobiliyatiga to'sqinlik qilishi mumkin.
Ta'limda sun'iy intellektning (AI) o'sishi yangi axloqiy kamchiliklarni keltirib chiqaradi. Sun'iy intellektga asoslangan o'quv platformalarida algoritmik noto'g'riliklar ta'limdagi tengsizliklarni kuchaytirishi mumkin. Bundan tashqari, shaxsiylashtirilgan o'rganish uchun sun'iy intellektga haddan tashqari bog'liqlik talabaning turli nuqtai nazardan mustaqil fikrlash va o'qitish uslublariga ta'sirini cheklashi mumkin.
Natija
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL ISSUES OF PRIMARY EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT
PROSPECTS"
_April 26, 2024_
Yuqorida ta'kidlab o'tilgan muammolar texnologiyani ta'limga integratsiyalashda o'ylangan va strategik yondashuv zarurligini ta'kidlaydi. Bu yerda yanada samarali amalga oshirish uchun bir necha qadamlar:
Raqamli tafovutni bartaraf etish: infratuzilmaga sarmoya kiritish va barcha talabalar uchun texnologiyadan teng foydalanishni ta'minlash uchun tashabbuslar juda muhimdir.
O'qituvchilarning imkoniyatlarini kengaytirish: o'qituvchilarga raqamli savodxonlik va pedagogik ko'nikmalarni rivojlantirish uchun har tomonlama treninglar va doimiy yordam berish muhim ahamiyatga ega.
Yuqori sifatli tarkibni yaratish: o'quv rejasi maqsadlariga mos keladigan, sifati boshqariladigan raqamli ta'lim resurslarini yaratish va qabul qilish juda muhimdir. Xulosa
Texnologiyani an'anaviy o'qitish usullari bilan optimal tarzda birlashtirish yaxlit o'rganish tajribasini rivojlantiradi. Texnologiya ta'lim va ta'limni inqilob qilish potentsialiga ega kuchli vositadir. Bu raqamli inqilob o'zining murakkabligidan xoli emas. Sinf xonalarini eng so'nggi jihozlar bilan jihozlashning o'zi yetarli emas. Texnologiya o'qituvchilarga chinakam imkoniyatlar berishini va barcha talabalar uchun ta'lim tajribasini yaxshilashini ta'minlash uchun biz uni qo'llash bilan bog'liq muammolarni tan olishimiz va hal qilishimiz kerak. Ushbu to'siqlarni yo'q qilish orqali biz ularni strategik jihatdan yengib, texnologiyani ta'lim landshaftiga yanada samarali va adolatli integratsiyalashuviga yo'l ochib bera olamiz. Bu texnologiya bilim olishga to'sqinlik qiluvchi to'siq emas, balki bilim olish uchun katta imkoniyat bo'lishini ta'minlaydi.
REFERENCES
1. Jumanazarov Sirojiddin Salaydinovich, Raqamli texnologiyalarni ta'lim va tarbiya jarayonida, malaka oshirish jarayonida tinglovchilarning raqamli kompetentligini shakllantirish: muammo va yechimlar. https://doi.org/10.5281/zenodo.10980642
2. M.F. Xakimova, Axborot ta'lim muhitida innovatsiya va raqamli texnologiyalarning joriy etilishi, https://cyberleninka.ru/article/n/ahborot-talim-mu-itida-innovatsiya-va-ra-amli-tehnologiyalarning-zhoriy-etilishi
3. Musakhanova G. M. Directions for Students' Independent Learning Skills Developing in the Context of Digitalization of the Economy //International Journal of Social Science Research and Review. - 2022. - Т. 5. - №. 1. - С. 64-67.
