RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR OBYEKTLARINING ENERGIYA TA’MINOTINI RIVOJLANTIRISHDA DAVLAT SIYOSATINING ROLI Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR OBYEKTLARINING ENERGIYA TA'MINOTINI RIVOJLANTIRISHDA DAVLAT SIYOSATINING ROLI Ismoilov Miraziz Muxtorovich

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti https://doi.org/10.5281/zenodo.10720543

Annotatsiya. Ushbu maqola kuchli energiya infratuzilmasini saqlash, elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvatlarini oshirish va raqobatbardosh hamda shaffof elektr energiyasi bozorlarini yaratish uchun samarali taqsimlashni ta 'minlash muhimligini ta'kidlaydi. U elektr energiyasi bozorida raqobatni qo'llab-quvvatlash, bozorning jozibadorligini oshirish, talab va taklifning javob berish qobiliyatini ta'minlashga urg'u beradi. Shuningdek, tarqatish tarmoqlarini raqamli o'zgartirish va ularning barqarorligini oshirish masalalari ham ko 'rib chiqilmoqda.

Kalit so'zlar: raqamlashtirish, ERP (Enterprise Resource Planning) dasturi, SCADA (Supervisory Control And Data Acquisition) dasturini joriy qilish, bozor kon'yunkturasi, raqamli transformatsiya, raqobatbardosh, talab va taklif.

Аннотация. В этом документе подчеркивается важность поддержания сильной энергетической инфраструктуры, увеличения мощностей по производству электроэнергии и обеспечения эффективного распределения для создания конкурентных и прозрачных рынков электроэнергии. Основное внимание уделяется поддержке конкуренции на рынке электроэнергии, повышению привлекательности рынка и обеспечению гибкости спроса и предложения. Также рассматриваются вопросы цифровой трансформации торговых сетей и повышения их устойчивости.

Ключевые слова: цифровизация, программа ERP (Планирование ресурсов предприятия), внедрение программы SCADA (Диспетчерский контроль и сбор данных), рыночная ситуация, цифровая трансформация, конкуренция, спрос и предложение.

Abstract. This paper highlights the importance of maintaining a strong energy infrastructure, increasing electricity generation capacity, and ensuring efficient distribution to create competitive and transparent electricity markets. It focuses on supporting competition in the electricity market, increasing the attractiveness of the market, and ensuring the responsiveness of supply and demand. Also, issues of digital transformation of distribution networks and increasing their stability are being considered.

Keywords: digitization, ERP (Enterprise Resource Planning) program, introduction of SCADA (Supervisory Control And Data Acquisition) program, market situation, digital transformation, competitive, supply and demand.

KIRISH

Bugungi kunda energetika sanoati korxonalarining barqaror rivojlanishi zamonaviy raqamli iqtisodiyotni samarali shakllantirishning fundamental asosiga aylanmoqda. Aholining turmush darajasi, iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari faolligi, mamlakatning dunyodagi o'rni ko'p jihatdan energetika korxonalarining turli jabhalarda muvaffaqiyatli faoliyat yuritishiga bog'liq. Energetika sohasi har qanday mamlakat taraqqiyotining tamal toshi hisoblanadi. Iqtisodiyotni rivojlantirish, aholi turmush darajasini yuksaltirish, ta'lim, sog'liqni saqlash, ijtimoiy ta'minot, kommunal xizmat ko'rsatishning mutanosib ishlashini ta'minlash imkoniyatlari aynan shu sohada yaratilgan.

Biroq, sanoatning bozor iqtisodiyotiga o'tishi keng ko'lamli energetika infratuzilmasini saqlash, ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirish va elektr energiyasi quvvatini ishlab chiqarish

hajmini oshirishni qiyinlashtirdi. Elektr stansiyalari, elektr tarmoqlari, energetika infratuzilmasini qurish va ulardan foydalanish sohasidagi ilg'or yutuqlarni barpo etish va ulardan foydalanish bo'yicha belgilangan maqsadlarga erishish faqat bozor qonunchiligiga muvofiq raqobatni yo'lga qo'yish orqali mumkin.

MUHOKAMA VA NATIJALAR

Bozor iqtisodiyoti qonunlari energiyani rivojlantirishda raqobat uchun sharoit yaratadi, bu esa loyihalarni amalga oshirish uchun nafaqat resurslarni, balki zamonaviy tajriba va texnologiyalarga ega bo'lgan eng malakali muhandislarni ham jalb etish imkonini beradi. Shu nuqtayi nazardan, o'nlab yillar davomida qo'lga kiritilgan va takomillashtirilgan muhim ahamiyatga ega bo'lgan innovatsion vositalar va metodologiyalardan foydalanish O'zbekiston energetika sohasini rivojlantirishga sezilarli hissa qo'shishi mumkin.

O'zbekistonda Vazirlar Mahkamasi huzurida Energetika bozorini rivojlantirish va tartibga solish agentligi deb nomlangan energiya quvvati bozorini tartibga solishga mas'ul agentlik tashkil etilmoqda. Bu Prezidentning 2023-yil 28-sentyabrdagi "Energetika tarmog'ini takomillashtirishning navbatdagi bosqichini amalga oshirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarorida belgilab berilgan.

Agentlikning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

Elektr energiyasini bosqichma-bosqich taqsimlashning raqobatbardosh va shaffof bozorlarini yaratishni ta'minlash.

Elektr energiyasi bozorida raqobatni qo'llab-quvvatlash, bozorning jozibadorligini ta'minlash, talab va taklifni muvozanatlash.

Tegishli qonun hujjatlariga muvofiq elektr energiyasi ulgurji va chakana savdo bozorlarining barcha ishtirokchilari uchun teng huquq va raqobatbardoshlikka rioya etilishi ustidan davlat nazoratini amalga oshirish.

Elektr energiyasining ulgurji va chakana savdo bozorlari ishtirokchilari faoliyatini litsenziyalash, shuningdek ularning litsenziyalash shartlariga rioya etishini nazorat qilish.

2026-yildan boshlab elektr energiyasini yetkazib berish va taqsimlash tariflari va to'lovlarini tasdiqlash.

Elektr ta'minoti uchun uzatish va taqsimlash tarmoqlarini qurishning texnologik standartlarini tasdiqlash.

Bozor konyunkturasi va energiya resurslariga bo'lgan ehtiyojni hisobga olgan holda ishlab chiqarish hajmini oshirish va infratuzilmani yaratishga qaratilgan uzoq muddatli investitsiya siyosatini shakllantirish.

Energetika sohasida qurilish va ta'mirlash ishlari uchun mahalliy tovarlar va xizmatlarni xarid qilishni rag'batlantirish mexanizmlarini ishlab chiqish.

Agentlik vakolatlari doirasida qabul qilingan qarorlar vazirliklar, idoralar, mahalliy davlat hokimiyati organlari, shuningdek mansabdor shaxslar va fuqarolar tomonidan bajarilishi shart. Agentlik faoliyati to'g'risidagi nizomni 2024-yil 1-yanvarga qadar ishlab chiqish rejalashtirilgan.2024-yil 1-fevralgacha Vazirlar Mahkamasiga Idoralararo tarif komissiyasi bilan birgalikda elektr energiyasini aniqlashning yangi metodologiyasini hukumatga tasdiqlash uchun kiritish vazifasi yuklatildi. xalqaro moliya institutlarining texnik yordami bilan xalqaro ekspertlarni jalb qilgan holda tariflar.

Prezident qarori bilan 2023/2030-yillarga mo'ljallangan elektr energiyasi bozorlarining raqobatbardosh mexanizmlariga bosqichma-bosqich o'tish konsepsiyasi ham tasdiqlandi.

Birinchi bosqichda O'zbekistonning 2025-yilgacha uch bosqichda raqobatbardosh elektr energiyasi bozoriga kirishi rejalashtirilgan edi. Birinchi bosqichda elektr energiyasi korxonalarini liberallashtirish va elektr energiyasini sotishdan manfaatdor bo'lgan xususiy kompaniyalarga litsenziyalar berish masalalari ko'rib chiqildi. Bunday bozor raqobati mahsulot sifatini yaxshilash va narxlarni pasaytirishi kutilgan edi.

Ikkinchi bosqich elektr energiyasini taqsimlash tizimi operatorini tashkil etish va elektr energiyasini sotish funksiyalarini bosqichma-bosqich yetkazib beruvchilarga topshirishni o'z ichiga oldi. Ushbu bosqichma-bosqich yetkazib beruvchilarga litsenziya asosida iste'molchilarga elektr energiyasini sotish uchun litsenziyalar berilishi mumkin edi.

Uchinchi bosqich "Kundalik (soatlik) savdo" deb nomlandi. Soatlik elektr energiyasi ishlab chiqarish va iste'mol qilishning ortiqcha yoki taqchilligi savdo hududida onlayn tarzda sotiladi.

Yangi konsepsiyaga ko'ra, elektr energiyasining raqobatbardosh bozoriga o'tish uchun to'rt bosqichdan iborat bo'lib, bozorga kirish niyatida bo'lgan har qanday tadbirkorlik subyektiga litsenziya berish va ishlab chiqarishni yo'lga qo'yish imkonini beruvchi nizom Prezident tomonidan tasdiqlandi.

2023-yilda xususiy kompaniyalar uchun elektr energiyasi chakana savdo bozorini ochish rejalashtirilgan edi. 14 ta tuman va shaharda yuridik shaxslar elektr energiyasini sotish huquqini olishlari kerak edi. Bundan tashqari, energiya bozorini boshqarishning yangi tizimini yaratish, energiya xarid qilish va sotish kompaniyasini tashkil etish, energiya bozorini tartibga solish agentligini tashkil etish ko'zda tutilgan. Biroq, bu qoidalar hali to'liq amalga oshirilmagan. XULOSA

Shu tarzda, o'zbek energetikasini ilg'or tajribaga asoslangan ravishda rivojlantirish, energetika sohasidagi bozor munosabatlari sharoitida ishlashga o'tish, keyinroq ta'minlashga yo'naltirilgan qo'shimcha muhimlikni ta'minladi. Bu, har kuni ko'payib borayotgan energiya talablari bilan tartibga solishtiriladi va mamlakatning energiya xavfsizligi, Respublika energetika ta'minoti ishonchliligi va barqarorligi ko'tariladi. Buning asosiy foydasi aholining hayoti sifatini oshirishdir.

REFERENCES

1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 24.05.2023 yildagi "YOQILG'I ENERGETIKA SOHASIDA DAVLAT NAZORATI MEXANIZMLARINI TAKOMILLASHTIRISH VA "RAQAMLI ENERGONAZORAT" TIZIMINI JORIY ETISH TO'G'RISIDA" PF-77-son Farmoni.

2. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 2 dekabrdagi "2030-yilgacha O'zbekiston Respublikasining «yashil» iqtisodiyotga o'tishiga qaratilgan islohotlar samaradorligini oshirish bo'yicha chora-tadbirlar to'g'risida" PQ-436-son qarori.

3. A review of renewable energy sources, sustainability issues and -ScienceDirect, Aug 14, 2020

4. Data Centers and Data Transmission Networks Analysis -IEA, June 16, 2021

5. THE FUTURE IS NOW -Development Report 2019 -United Nations, New York, 2019

6. Global Energy Transformation: A Roadmap to 2050 -IRENA, Apr 4, 2018

7. https://yuz.uz/news/jahon-energetika haftaligida O'zbekiston-islohotlari-taqdim etildi.