CC BY
28UDK: 811.512.133'373.43:796
RAQAMLI TA'LIM TEXNOLOGIYASI VOSITALARINING ZAMONAVIY
TA'LIMDAGI O'RNI
Usmonova Durdona Fazliddin qizi O'zMU, Xorijiy filologiya fakulteti, Amaliy ingliz tili va adabiyotshunoslik kafedrasi o'qituvchisi
Annotasiya. Maqolada zamonaviy raqamli texnologiya vositalari talabalar uchun o'qish, yozish, gapirish va tinglash ko'nikmalarini o'rgatishiga ta'siri. Ularni bir qancha samarali usullari, shuningdek, o'qituvchilar uchun reseptiv va produktiv usullar ham tahlil qilinadi. Dars jarayonida to'rt usulni o'qitishda vujudga keladigan muammolarga yechim berib o'tiladi.
Аннотация. В статье рассматриваются влияния современных инструментов, цифровых технологий при обучении чтению, письму, говорению и аудированию. Анализируются некоторые эффективные методы, а также рецептивные и продуктивные методы для учителей, и приводятся решения проблем, возникающих при обучении четырем методам в ходе урока.
Abstract. The article discusses the impact of modern digital technology tools on teaching reading, writing, speaking and listening skills for students. Some of their effective methods, as well as receptive and productive methods for teachers, are analyzed, and solutions to the problems that arise in the teaching of the four methods in the course of the lesson are given.
Kalit so'zalar: Ko'nikmalar, samarali o'qitish, texnologiya, o'qish, eshitish, gapirish, talaffuz, lug'at boyligi, so'zlashuv, audio/video materiallar.
Ключевые слова: Навыки, продуктивное обучение, разновидности технологии, читать, слушать, писать, аутентичные материалы, словарный запас.
Key words: skills, receptive learning, productive learning, learning types, reading, technology, speaking, listening, vocabulary, audio/ video materials.
KIRISH
Respublikamizda so'nggi yillarda ingliz tili va boshqa xorijiy tillarni chuqur o'qitish masalasiga ustuvor ahamiyat qaratilmoqda. Vazirlar Mahkamasi qarorlari, Prezident farmonlari ham bu borada aynan yosh avlodning tilga bo'lgan ehtiyojini to'liq qo'llab-quvvatlash borasidagi asosiy poydevordir. Shu bilan birga, talabalarga xorij, xususan, ingliz tilini o'rgatishda ilg'or xorij tajribalari, dunyoning rivojlangan mamlakatlarida keng qo'llanilayotgan zamonaviy usul va modellarga asoslangan metodikalari asosida o'qitish muhim hisoblanadi. Chunki zamonaviy ta'limda darsning samarasi XXI asr texnologiyalari bilan uyg'unlashgan holda uzviy integratsiyani taqozo etmoqda. Talabalarning kasbiy auditiv kompetensiyasini raqamli ta'lim texnologiya orqali rivojlantirish texnologiyalarini takomillashtirish, masalalari dolzarb ahamiyatga ega.
Raqamli texnologiyalardan foydalanish nima? Ushbu savol har bir tadqiqotchi uchun dolzarbdir. Shunday ekan ushbu savolga javob berish maqsadga muvofiq deb bildik.
Ta'limdagi texnologiyalar o'qitish va o'rganish tajribasini yaxshilash uchun raqamli vositalar va texnologiyalardan foydalanishni anglatadi. Bunga ta'lim mazmunini yetkazib berish, talabalar va o'qituvchilar o'rtasidagi muloqotni osonlashtirish, interaktiv ta'lim tajribasini taqdim etish va ta'lim muassasalarida ma'muriy vazifalarni qo'llab-quvvatlash uchun kompyuterlar, internet, dasturiy ilovalar, onlayn platformalar va boshqa raqamli resurslardan foydalanish kiradi.
Bundan tashqari, zamnaviy texnologik vositalar keng doiradagi ilovalarni, jumladan,
onlayn ta'limni boshqarish tizimlari, virtual sinflar, raqamli darsliklar, ta'lim dasturlari, multimedia resurslari va boshqalarni qamrab olishi mumkin. Bu texnologiyalar o'qituvchilarga o'qitishni shaxsiylashtirishga, o'quvchilarni interfaol ta'lim faoliyatiga jalb qilishga, ko'plab ta'lim resurslaridan foydalanishga yordam beradi va masofaviy ta'lim tashabbuslarini qo'llab-quvvatlaydi.
Hozirgi dunyo hamjamiyati va davlatlar o'rtasida turli madaniy, ta'limiy va iqtisodiy-ijtimoiy munosabatlarning o'sishi natijasida globalizasiya taraqqiyoti, uning dunyo miqyosida keng tarqalishi davrida O'zbekistonda xorijiy tillarni o'qitishga davlat tomonidan alohida ahamiyat qaratilayotganligi, xorij tillarini bilgan raqobatbardosh kadrlarga bo'lgan zamonaviy talabning kundan kun ortib borayotganligi, xorijiy tillarni puxta bilgan raqobatbardosh kadrlar va mutaxassislarga bo'lgan ijtimoiy talabning keskin o'sishi ahamiyatga molik vazifalarni amaliy jihatdan bajarishda professor-o'qituvchilar tomonidan yangi raqamli ta'lim texnologiyalari orqali jahon tajribasini o'rganish, uni tanqidiy asosda milliy pedagogik ta'lim tizimiga olib kirish hamda ularning usul, vosita va shakllarini o'rganishga bo'lgan ehtiyoj bu sohani tezkorlik bilan talab etilgan darajada har tomonlama rivojlantirish zaruratining mavjudligi sezilmoqda.
Mutaxassislarning kasbiy kompetensiyalarini takomillashtirish muammolari pedagog olimlar L.Raupova, D.Iroilova, H.Maksudova, K.Riskulova, X.Mamatkulov va boshqa mahalliy olimlar tomonidan tadqiq etilgan. Bundan tashqari M.Abdullaeva, G.Azizova, U.Jumanazarov tadqiqotlarida xorijiy tillarni o'rganishning amaliy-texnologik jihatlari o'rganilgan. Xorijiy tillarni o'qitishda Informatsion texnologik ishlar ham yo'q emas. Bu borada F.Kadirbekova o'z tadqiqotida batafsil to'htalgan.
TAHLIL VA NATIJALAR
Ingliz tilini o'qitish metodikasi bo'yicha tadqiqotlar va ma'lum ishlanmalarning mavjudligiga qaramasdan, oliy ta'limda talabalarning til bilish ko'nikmalarini raqamli ta'lim texnologiya orqali takomillashtirishning pedagogik-psixologik xususiyatlarini o'rganish masalasi tadqiqot obyekti sifatida tahlilga tortilmagan, kompleks tarzda ko'rib chiqilmagan va ilmiy jihatdan yetarlicha tadqiq etilmagan. Bugungacha bo'lgan ta'lim tizimida til o'rganishga qartilgan eng katta texnologik vosita cheklangan miqdordagi audio-video xonalar bo'lgan. Biroq bugungi kundagi aqlli mobil qurilmalar talaba o'quvchilarga til o'rganishda katta imkoniyat eshigini va bo'lajak mutaxassislarning iqtidorini yanada yorqinroq namoyish etishga hissa qo'shdi.
Mamlakatimizda ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanishlar va bardavom etayotgan uzluksiz ta'lim tizimidagi islohotlar ta'lim jarayonlarini tashkil etish va boshqarish mexanizmlarini takomillashtirishni, zamonaviy talablarga mos keladigan, demokratik tamoyillarga asoslangan kredit-modul tizimi asosida ta'limni tashkil etishni taqozo etdi.
Zamonaviy ta'limda texnologiyalar orqali o'qitish imkoniyati kengayganligi turli sohalardagi kabi ko'plab xalqaro aloqalar o'rnatilishiga zamin yaratdi. Chunki to'g'ridan to'g'ri til egalari (native speaker) bilan aloqa almashinuvi jarayonida ham o'zlarining nutqini takomillashtirish, tinglab tushunish kabi passiv qobilyatlarini ham takomillashtirmoqda. Demak shunday ekan ayrim toifa tadqiqotchilarning texnologiya talaba o'qishiga salbiy ta'sir ko'rsatadi degan fikriga qo'shila olmaymiz.
Bugungi ta'lim global inqilob darajasiga ko'tarilgan bir vaqtda, jahon bo'ylab ta'lim standarti asosida, sinflarda o'qitish va o'qitishni o'zgartiradigan XXI asr ta'lim texnologiyalari kirib keldi. Ularni orasida ommalashgan namunalarini quyida taqdim etamiz:
1. Ta'limni boshqarish tizimlari (LMS): Google Classroom, Canvas, Moodle va Schoology kabi platformalar o'qituvchilarga markazlashtirilgan onlayn makonda kurs materiallari, topshiriqlar, viktorinalar va muhokamalarni tashkil qilish imkonini beradi.
Ushbu tizim talabaning psixologik jihatdan uyalish, kam gaplashish kabi xususiyatlarini bartaraf etishga xizmat qiladi.
2. Ta'lim ilovalari: O'quvchilar uchun interaktiv ta'lim tajribasini taqdim etuvchi Khan Academy, Duolingo, Quizlet va Kahoot! kabi turli fanlar va sinflar uchun son-sanoqsiz ta'lim ilovalari mavjud. Bu ilovalar orqali talaba o'z yo'l qo'yuvchi grammatik xatolarini aniqlaydi, texnologiyadan muntazam foydalanish yordamida o'z mahoratini oshiradi.
3. Onlayn hamkorlik vositalari: Google Docs, Microsoft Teams va Slack kabi raqmli ilovalar zamonaviy talabalarga real vaqtda loyihalar ustida hamkorlik qilish, hujjatlarni almashish va tengdoshlari va o'qituvchilari bilan muloqot qilish imkonini beradi.
4. Raqamli darsliklar va elektron kitoblar: Hozirda ko'plab ta'lim nashriyoti raqamli darsliklar va elektron kitoblarni taklif qilmoqda, ularga planshetlar, elektron o'quvchilar va boshqa qurilmalarda kirish mumkin bo'lib, ular interaktiv funksiyalar va multimedia kontentini taqdim etadi.
5. Gamfikatsiya: O'yinlashtirish o'quvchilarning faolligi va motivatsiyasini oshirish uchun ta'lim faoliyatiga ochkolar, nishonlar, peshqadamlar jadvali va muammolar kabi o'yin elementlarini kiritishni o'z ichiga oladi.
Bugungi kun talabalarining ta'limda zamonaviy texnologiyalarni tanlashining bir qancha sabablari bor. Biz bu sabablarni quyidagicha taqdim etdik:
1. O'rganish tajribasi: Zamonaviy texnologiyalar turli xil o'rganish uslublari va afzalliklariga mos keladigan interaktiv va qiziqarli o'rganish tajribalarini taklif etadi. U o'rganishni yanada qiziqarli va samarali qiladigan multimedia kontenti, simulyatsiyalar va virtual tajribalarni taqdim etishi mumkin.
2. Tanlov imkoniyati: Ta'lim texnologiyasi juda ko'p resurslardan, jumladan, onlayn kutubxonalar, o'quv videolari, interaktiv mashqlar va virtual sayohatlardan foydalanish imkonini beradi. Bu talabalar va o'qituvchilarga an'anaviy sinflarda mavjud bo'lmagan ma'lumotlar va materiallardan foydalanish imkonini beradi.
3. Individuallik: Texnologiya o'quvchilarning individual ehtiyojlari va qiziqishlariga moslashtirilgan xoslangan ta'lim tajribasini yaratish uchun ishlatilishi mumkin. Moslashuvchan o'quv platformalari mazmun va tempni o'quvchilar faoliyatiga qarab sozlashi mumkin, bu esa ko'proq maqsadli o'qitish imkonini beradi.
4. Kasbiy uyg'unlik: bugungi raqamli asrda texnologiyani bilish muhim mahoratdir. Ta'limga zamonaviy texnologiyalarni joriy etish orqali talabalar raqamli savodxonlik, tanqidiy fikrlash, muammolarni hal qilish va XXI asr ishchi kuchida muvaffaqiyatga erishish uchun muhim bo'lgan boshqa ko'nikmalarni rivojlantirishlari mumkin.
Bular XXI asrda o'quvchilarning bilim olishi va o'qituvchilarning dars berish usullarini qayta shakllantirayotgan bugungi kunda mavjud bo'lgan keng ko'lamli ta'lim texnologiyalariga bir nechta misollardir. XULOSA
Zamonaviy raqamli texnologiyalar o'z qamroviga saralangan innovasion metodlar, o'qitish vositalari va shakllariga ega manbalarga asoslangan ta'lim shakli bo'lib, u talabaga ta'lim uchun qo'l keluvchi ma'lum bir standartlar va qoidalar asosida o'quv sharoitlari va o'zaro muloqatni ta'minlab beruvchi elektron vositadir.
So'nggi o'n yillikda respublikamizning barcha oliy ta'lim muassasalari kredit -modul tizimi asosida o'qishni tashkil qilishar ekan, o'quv kreditlari talabalarning kasbiy tayyorgarlik mazmuniga o'quv kursining qo'shayotgan hissasini ifodalovchi miqdoriy tavsifga ega ko'rsatkichlari bilan baholanadi. Shunday ekan, ingliz tili o'qituvchilarini kelgusidagi pedagogik faoliyatga tayyorlashda zamonaviy raqamli texnologiyalar muhim ahamiyat kasb etadi, chunki, talabalar o'quv dasturida ko'rsatilgan ingliz tili bo'yicha bilim,
ko'nikma, malakalarni muayyan vaqt ichida egallashlari va kompetensiyalarini shakllantirishlari va til ko'nikmalariga ega bo'lishlari lozim bo'ladi.
Xulosa o'rnida shuni takidlash lozimki, dunyo globallashuv jarayonida xorijiy tillarni o'rganishda va rivojlantirishda zamonaviy raqamli ta'lim texnologiyalarining o'rni beqiyosdir. Talabalarni tilshunoslik faoliyatiga, ularni xalqaro standartlarga mos kadr etib tarbiyalashda muxim o'rin kasb etadi. Zamonaviy raqamli texnologiyalar an'anaviy o'qitish va o'qitish amaliyotlarini o'zgartirish, ta'limni har qanday yoshdagi va turli yoshdagi o'quvchilar uchun yanada qulayroq, interaktiv va qiziqarli qilish imkoniyatiga ega. Shuningdek, u o'qituvchilarga o'quvchilar ta'lim taraqqiyotini kuzatish, ta'lim natijalarini baholash va yanada interaktiv va qiziqarli o'quv, ta'lim muhitini yaratishda yordam berishi mumkin.
ADABIYOTLAR
1. Anthony.E.M. "Approach, Method, and Technique". ELT Journal. 1963, XVII (2): 63-67.doi:10.1093/elt/XVII.2.63.
2. Kuzmina N.V. Professionalizm lichnosti prepodavatelya i mastera proizvodstvennogo obucheniya. M., 1990.
3. Markova A.K. Psixologicheskiy analiz professionalnoy kompetentnosti uchitelya / /Sovetskaya pedagogika. 1990. №8.
4. Petrovskaya L.A. Kompetentnost v ob^enii. Sotsialno-psixologicheskiy trening - M.: Izd-vo MGU, 1989. - 216 s.
5. Saydalieva N.F. Chet Tillarini O'qitishda Kommunikativ Yondashuv //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. - 2022. - T. 2. - №. Special Issue 20. - S. 275-281.
