CC BY
12RAQAMLI PEDAGOGIKADAN FOYDALANISH TARIXI VA
TAJRIBASI
Pardayeva Kibriyo Zafar qizi
o'qituvchi, DTPI https://doi.org/10.5281/zenodo.11116969
Annotatsiya. Maqolada oliy ta'lim tizimida raqamli texnologiyaning tutgan o'rni va ahamiyati keltirilgan. Chet elda va yurtimizda raqamli pedagogikadan foydalanish tarixi va tajribasi bayon etilgan.
Kalit so'zlar: raqamli pedagogika, raqamli vositalar, mediavositalar, chet el, O'zbekiston.
Аннотация. В статье представлены роль и значение цифровых технологий в системе высшего образования. Описана история и опыт использования цифровой педагогики за рубежом и в нашей стране.
Ключевые слова: цифровая педагогика, цифровые инструменты, СМИ, зарубежье, Узбекистан.
Abstract. The role and importance of digital technology in the higher education system is presented in the article. The history and experience of using digital pedagogy abroad and in our country is described.
Keywords: digital pedagogy, digital tools, media, abroad, Uzbekistan.
Bugungi kunda kompyuter, planshet va mobil telefon kabi raqamli vositalar jamiyatimizning tabiiy qismiga aylangan. Texnologiyaning rivojlanishi bizning jamiyatimizdagi o'zgarishlarga sabab bo'ladi. Ta'lim berish uslubimiz va ta'lim bilan bog'liq imkoniyatlar ham o'zgaradi.
Lekin raqamli pedagogika ta'limni yo'q qilgan emas. Balki bugungi kundagi ta'lim berish uslubimizni o'zgartirgan. Bugun biz o'rganishimiz kerak bo'lgan bilim shu darajada ko'payganki, biz endi bu bilimni faqatgina xotiramizga joylay olmaymiz, balki, kompyuterimiz, telefonimiz xotirasida ham bizga muhim bo'lgan ma'lumotlar joylashgan bo'ladi. Bilimlarni yodlash endi muhim hisoblanmaydi. Chunki ochiq ta'lim resurslari, internet barcha turdagi ma'lumtlarni taqdim etadi.
Raqamli pedagogika raqamli texnologiya orqali o'qitadi, o'quv faoliyatiga jalb qiladi va amaliyotga aks ettiradi. Masalan, fizika fani o'qituvchisi dars berish jarayonida faqatgina mavzuni tushuntirishi, doskaga formulalarni keltirishi, mavzu yuzasidan laboratoriya ishlarini bajarishi bilan cheklanmaydi. Eng yaqin do'sti telefon bo'lgan yoshlarning hayoliga faqat kitobiy tildagi dars kirmaydi. Endi ularga mavzuni o'zlari tushunadigan tilda, ya'ni mediavositalar orqali tushuntirish kerak. Animatsion videolar, internetdagi o'yinlar, onlayn viktorinalar taqdim etish, slayd namoyishi, bugungi texnika asridagi bo'ladigan o'zgarishlar va unga taaluqli maqolalar, virtual laboratoriya hamda namoyish tajriba o'tkazilib ular o'rtasidagi tafovutni ko'ndalang qo'yib o'rtaga tashlansa talaba endi fizika ustida ko'proq bosh qotiradigan bo'ladi.
Bundan kelib chiqib, shuni aytish mumkinki, raqamli pedagogika - bu o'qitishda raqamli texnologiyalardan foydalanish modellari, usullari va natijalarini o'rganish va ishlab chiqishdan iborat bo'lgan soha bo'lib, u talabalar tajribasini va o'qituvchilarning samaradorligini oshiradi.
Maqsad: tez o'zgarib borayotgan raqamli jamiyatda zarur bilim va ko'nikmalarni shakllantirish.
Izlanish obyekti: raqamli pedagogika asosida chet elda va yurtimizda ta'limning tarixiy usullarini o'rganish va ularni solishtirish.
Qo'llanilgan uslub: raqamli pedagogikadan foydalangan yetakchi mamlakatlarning tajribasini o'rganish orqali taqqoslab kerakli xulosalarni chiqarish.
Ilmiy yangiligi: raqamli pedagogikani tatbiq etib samarali usullar o'rganilgan va tahlil qilingan, xulosa va amaliy takliflar keltirilgan.
Olingan natijalar: 2020-yil bahorida barcha davlatlarda Covid-19 pandemiyasi sharoitida masofaviy ta'limni qabul qildi. Oliy o'quv yurtlarida - fanlar bo'yicha ta'lim resurslarini va topshiriqlarni joylashtirish, talabalar bilimini nazorat qilish, o'qituvchi bilan fikr almashishnishni tashkil etishga yordam beradigan tegishli vositalarni o'zida mujassamlashtirgan ta'limni boshqarish tizimlarini joriy qilindi:
- O'quv materiallari (fan dasturi, maruza matni, topshiriq va testlar)ni oliy ta'limni platformasiga joylashtirildi;
- Talabalar bilimini nazorat qilish dasturiy ta'minot va kompyuter texnologiyalaridan foydalangan holda amalga oshirildi;
- Zoom dasturi yordamida ma'ruza darslari, videokonferensiyalar o'tkazildi;
- Oraliq, yakuniy nazorat imtihonlari ham oliy ta'lim platformasiga joylangan testlarni bajarish orqali amalga oshirildi;
- Mustaqil ta'lim ishlari ham talabalar tomonidan tayyorlanib platformaga joylashtirildi;
- Talaba oraliq, yakuniy imtihon natijalari, mustaqil ta'lim baholarini platforma orqali qabul qildi;
- Talaba o'qituvchi bilan telefon orqali ham suhbatlashib, mavzuni o'rganish bo'yicha tavsiyalarni olib bordi.
Ushbu onlayn faoliyat faqatgina ta'lim tizimiga emas,balki boshqa sohalarga ham tatbiq etildi. Xususan, Qo'shma Shtatlar va Buyuk Britaniyadagi ushbu global sog'liqni saqlash inqiroziga duch kelgan ta'limning javobini o'rgandilar. Unga ko'ra 2020-yil 1-fevraldan 31-maygacha bo'lgan davrda har bir mamlakatdagi asosiy ommaviy axborot vositalariga talab oshdi. Mutaxassislar davlatlar orasidagi o'zaro bog'liq tizimlar (maktab, ta'lim siyosati, uyda ta'lim) ichidagi va o'rtasidagi taranglik va qarama-qarshiliklarni tanqidiy tahlil qiladilar. Ular masofaviy raqamli pedagogika turli manfaatdor tomonlar: o'qituvchilar, ota-onalar, siyosatchilar tomonidan qanday qabul qilinganligini ko'rib chiqdi. Raqamli pedagogika, tizim qoidalari va o'qituvchilarning raqamli ko'nikmalari o'rtasida keskinliklar yuzaga keldi, bu talabalar uchun turli xil tajribalarga olib keldi. Mehnat taqsimoti o'zgardi; ota-onalarning bolalar ta'limini boshqarish uchun mas'uliyati oshdi. Ikkala mamlakatda ham raqamli tenglik muammolari (texnologiyaga kirish, ijtimoiy qo'lab-quvvatlash) ustunlik qildi, bu kam ta'minlangan oilalardagi talabalarni noqulay ahvolga soldi. Milliy ta'lim siyosati tizimining javoblari Buyuk Britaniyada AQShga qaraganda ko'proq muvofiqlashtirilgan.
S.D. Ilyenkova ta'kidlaganidek, "Ta'lim sifati - bu aniq maqsadlar va hayot sifatini yaxshilashga erishish uchun ularni qo'llashning aniq shartlarida olingan bilimlarga bo'lgan talab. Bilim sifati u bilan belgilanadi." Ushbu tizimni tushunishga yondashuvga asoslanib, S.D.Ilyenkova sifat ko'rsatkichlarining quyidagi bloklarini aniqlaydi.
1. Pedagogik kadrlar sifati.
2. Ta'lim muassasining moddiy-texnik bazasining holati.
3. Pedagogik xodimlarni rag'batlantirish.
4. O'quv dasturlarining sifati.
5. Talabalar sifati.
6. Infratuzilmaning sifati.
7. Bilim sifati.
8. Boshqaruvning innovatsion faoliyati.
9. Jarayon innovatsiyalarini joriy etish.
10. Bitiruvchilarga talab.
11. Bitiruvchilarning mehnat bozorida raqobatdoshligi.
12. Bitiruvchilarning yutuqlari.
Albatta, bu ko'rsatkichlar bir-biri bilan uzviy bog'liq va tizim doirasida o'zaro ta'sir qiladi. Bundan kelib chiqib aytishimiz mumkinki, ta'lim tizimiga har qanday ta'sir va shunga mos ravishda ta'lim xizmatlari sifatini oshirish yuqoridagi barcha elementlarga ta'sir qiladi.
Ko'pincha "Raqamli pedagogika" tushunchasi "Onlayn pedagogika" atamasi bilan bir qatorda sinonim sifatida tushuniladi, bu mutlaqo to'g'ri emas, chunki raqamli - ancha kengroq va texnologik jihatdan jihozlangan soha.
I.V. Sergeevaning fikricha, "O'qitishda raqamli texnologiyalardan to'g'ridan-to'g'ri foydalanish, balki tanqidiy pedagogika nuqtai nazaridan ushbu vositalarni qo'llash raqamli pedagogikaning mohiyati unchalik ham ko'p qirrali emasligini anglatadi". O'quv jarayonida kompyuterdan har doim ham foydalanib bo'lmaydi. An'anaviy o'qitish shakli ko'pincha turli xil ma'lumotlardan foydalanishga imkon beradi. Texnologiyalar, ya'ni o'quv jarayoni tanish (an'anaviy) bo'lib qoladi, deformatsiyalanmaydi va o'zgartirilmaydi.
Misol tariqasida mumkin xabarlar, hisobotlar, insholar va hokazolarni yozish uchun talabaga ishlatiladigan matn muharrirlarini taqdim eting. Talaba kompyuterga kira olmasligi mumkin, chunki an'anaviy jismoniy vositalarga mo'ljallangan axborotni qabul qilish, tahrirlash va saqlash uchun unga darslik, daftar, qog'ozning o'zi yetarli.
Ta'limga raqamli yondashuv ta'limni o'zgartiradigan axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining mavjudligini o'z ichiga oladi. Jarayon va yangi o'rganish imkoniyatlarini yaratadi. Bunday holda, talaba va o'qituvchi internet bilan ishlay olishi kerak. Chunki internet vazifalarga bevosita bog'liq global tarmoqdir. Misol uchun, matn muharrirlaridan farqli o'laroq, mavjud bunday dasturlar ulardan foydalanmasdan multimedia loyihasini yaratish (modellashtirish, taqdimotlar yaratish dasturlari va boshqalar), ilmiy ishlarni elektron shaklda nashr etish, aniq statistik ma'lumotlarni yuritish va tez-tez yangilanadigan ma'lumotlar bazasini yaratish imkonini beradi.
Bunda zamonaviy voqeliklar shunchaki yangidan foydalanishni nazarda tutilmaydi. Jamiyat hayotining turli sohalarida aloqa vositalaridan foydalanishga taqazo etadi. Bunga nafaqat axborot texnologiyalari taraqqiyoti yordam beradi, balki ta'lim jarayonini rivojlantirishda va ushbu sohada malakali kadrlar tayyorlashda elektron saqlash vositalari hozirda juda haqli ravishda o'quv jarayonidagi asosiy vositadir, chunki tizimda ta'lim uzluksiz rivojlanishga qaratilgan bo'lib, o'z ichiga talabaga bilim berishnigina olmaydi, balki unda ijodkorlikni rivojlantirish, aniqlash uning kuchli va zaif tomonlari, unga o'z qiziqishlari doirasini topishga va shug'ullanishga yordam beradi va uning shaxsiyatining har tomonlama rivojlanishiga hissa qo'shadi.
Hozirgi vaqtda Rossiyada o'qituvchilarga muammolarni hal qilish dinamikasini kuzatishni osonlashtiradigan ko'plab ilovalar va xizmatlar mavjud. Ba'zi algoritmlar ularning ichida eng murakkabi bo'lishi mumkin. Uning yordamida talabaning ish faoliyatini tahlil qilish va hatto ular asosida talabalarning keyingi o'qishlari haqida ba'zi "bashorat" qilish mumkin. Shunday qilib,
raqamli o'rganish ikki tomonga ham ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Talabalarning faoliyati va ularning o'rganishga bo'lgan motivatsiyasi bunga misol bo'ladi.
Ushbu tadqiqot jarayonida raqamli pedagogika ta'lim xizmatlari sifatini oshirishning asosiy omillaridan biri sifatida qaraladi. Bu, birinchi navbatda, butun jarayonga ta'lim xizmatlari sifatining asosiy ko'rsatkichlarini tashkil etuvchi turli jihatlardan foydalanish orqali o'rganishga mutlaq ta'sir etadi. Ikkinchidan, raqamli o'qituvchi qisman o'rganuvchidir, chunki u doimo yangi narsalarni, bilim oladi, agar pedagogika sohasida bo'lmasada, axborot texnologiyalari sohasida. O'qituvchining o'zi ta'lim sohasida kadrlar tayyorlash va tarbiyalash jarayonini tashkil etish bilan shug'ullanadi.
Koreyaning bosh vazir o'rinbosari va ta'lim vaziri Li Jou Xo Electronic Times nashriga bergan intervyusida "Koreya raqamli ta'limda birinchi bo'lib harakat qilmoqda, endi rivojlangan mamlakatlardan misollar izlash o'rniga o'z yechimlarimizni topishimiz kerak. Koreyaning raqamli ta'lim innovatsiyasi boshqa mamlakatlardan ko'ra ilg'or va hech kim borgan yo'lni bosib o'tmagan tizimni joriy qilmoqda. Yangi texnologiyadan qo'rqmaslik, yangi texnologiyalarni joriy etish - bu omon qolish va kelajak uchun yo'ldir", deydi.
Koreyaning ta'lim vazirligi dunyodagi birinchi AI raqamli darsligini targ'ib qilish rejalarini e'lon qilib, raqamli ta'lim innovatsiyasiga birinchi qadam qo'ydi. Agar talabalarning o' quv ma'lumotlari raqamli texnologiya yordamida to'plasa va tahlil qilinsa va o'qituvchilar undan foydalansa, yuqori texnologiyani rivojlantirish mumkin.
Avvalroq, barcha 17 ta poytaxt va viloyat ta'lim bo'limlari raqamli ta'lim innovatsion pilot loyihasida ishtirok etishga umid qildi. Ta'lim vazirligi shahar va viloyatlardagi Milliy ta'lim bo'yicha nazoratchilar kengashi bilan "ta'limni raqamli o'zgartirish" va "barcha uchun moslashtirilgan ta'lim" bo'yicha kelishuvga erishildi.
Bizning yurtimizda ham tizimni raqamlashtirish bo'yicha islohotlar o'tkazilib kelinmoqda. Jumladan, "Raqamli O'zbekiston — 2030" Strategiyasiga asosan prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev strategiyaga muvofiq hamda sun'iy intellekt texnologiyalarini jadal joriy etish va ularni mamlakatimizda keng qo'llash, raqamli ma'lumotlardan foydalanish imkoniyatini va ularning yuqori sifatini ta'minlash, ushbu sohada malakali kadrlar tayyorlash uchun qulay shart-sharoitlar yaratish maqsadida qator chora-tadbirlar amalga oshirmoqda.
Xususan, Sh.M.Mirziyoyev 2023 yil 20-dekabr kuni Raqamli texnologiyalar vazirligiga tashrif buyurdi.
Raqamli boshqaruv markazida "O'zbekiston-2030" strategiyasiga muvofiq amalga oshirilayotgan ishlar taqdimoti o'tkazildi. Ma'lumki, bu strategiyada mamlakatimizni mintaqaviy "IT-HUB"ga aylantirish maqsadi belgilangan. Bu davlat boshqaruvi va sohalarni raqamlashtirish, aloqa infratuzilmasini yaxshilash, IT ta'limni rivojlantirish kabi ko'p omillarni talab etadi.
Prezidentimiz bu tizim rahbarlarning ongi va mas'uliyatini o'zgartirganini ta'kidlab, hujjatlar integratsiyasi va sifatini yaxshilash, ijro intizomi nazoratini kuchaytirish bo'yicha ko'rsatmalar berdi.
2022-yilda BMTning Elektron hukumat reytingida mamlakatimiz 18 pog'ona yuqorilab, 69-o'rinni egalladi. 2030-yilga borib, ushbu reytingda birinchi o'ttiztalikka kirish bo'yicha yillik chora-tadbirlar ishlab chiqilgan.
Xulosa.
Yuqoridagilardan kelib chiqib shuni ta'kidlash mumkinki, ta'lim sifati talabalarning kasbiy va shaxsiy fazilatlarini, ularning malakasi va bilim olish qobiliyatini rivojlantirishning asosiy jihati hisoblanadi. Uning ko'payishiga axborot va ta'lim muhitida zamonaviy axborot texnologiyalari,
xususan, elektron ko'maklashmoqda. Bu, birinchi navbatda, malakali mutaxassislarni tayyorgarlikka olib keladi, ikkinchidan - yuqori axborot kompetensiyasi va rivojlangan tanqidiy fikrlash orqali shaxsni shakllantirishga olib keladi. Raqamli ta'lim resurslaridan foydalanish o'quv jarayonining imkoniyatlarini kengaytiradi, shu bilan birga malakali mutaxassislar qo'lida vosita bo' lib qoladi.
Raqamli texnologiyalar albatta o'z o'rnini egallaydi davlat ta'lim jarayonida ko'p qirraliligi tufayli an'anaviy ta'lim shakllari bilan birgalikda qo'llaniladi.va har tomonlama o'ziga xoslik, unga ko'ra eng yangi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari ta'lim sifatining barcha ko'rsatkichlariga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Ushbu yondashuv o'qituvchilarga erishishga yordam beradi, kasbiy faoliyatning dinamikasi, samaradorligini oshiradi.
Shu o'rinda davlatimiz rahbari Sh.M.Mirziyoyevning quydagi fikrlari o'rinlidir: "Taraqqiyotga erishish uchun raqamli bilimlar va zamonaviy axborot texnologiyalarini egallashimiz zarur va shart. Bu bizga yuksalishning eng qisqa yo'lidan borish imkoniyatini beradi. Zero bugun dunyoda barcha sohalarga axborot texnologiyalari chuqur kirib bormoqda. Albatta raqamli iqtisodiyotni shakllantirish kerakli infratuzilma, ko'p mablag' va mehnat resurslarini talab etishini juda yaxshi bilamiz. Biroq, qanchalik qiyin bo'lmasin, bu ishga bugun kirishmasak, qachon kirishamiz? Ertaga juda kech bo'ladi".
Raqamli pedagogika asosiy e'tiborni faol o'rganishga, ya'ni o'qituvchidan shunchaki bilim olishga emas, balki o'quvchilarning faol harakatlar majmuini bajarishiga, buning natijasida ular zarur bilim va ko'nikmalarga ega bo'lishiga e'tibor beradi.
REFERENCES
1. Цифравоя педагогика. А.В.Голубинская, В.А.Демарева. Нижний Новгарадок. 2021.
2. "What is a digital pedagogy and why do we need one?" parti. Oxford University Press Sample Chapter.
3. ISSN 1991-5497. "Мир науки, культуры, образования". № 6 (79) 2019.
4. https://www.etnews.com/20230609000205
5. https://rtmc.uz/news/prezident-raqamli-texnologiyalar-sohasidagi-natijalar-va-reialar-bilan-tanishdi
6. https://yuz.uz/news/suniy-intellekt--texnologik-rivojlanish-asosi
7. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori, 17.02.2021 yildagi PQ-4996-son.
8. Astronomiya o'qitishda mediata'limdan foydalanish tarixi va tajribasi Narbayev A.B. "Mug'allim hem uzliksiz bilimlendiri" ilmiy-metodik jurnal №5. Nukus-2020.
9. Raqamli texnologiyalarning zamonaviy oliy ta'limdagi o'rni va uning qisqacha tarixi. G.T.Tagaymuratova. "Journal of fundamental studies". Fevral 2024.
10. Zamonaviy ta'lim muhitida raqamli pedagogikaning o'rni va ahamiyati. J.D.Ashurov. "Eurasian journal of academic research". Dekabr 2021.
11. Ракамли педагогика ва унинг имкониятлари. М.Э. Мамаражабов. "Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari" mavzusidagi respublika miqyosidagi ilmiy-amaliy konferensiya. Sentabr 2023.
