CC BY
34QURILISH SOHASINI TAKOMILLASHTIRISH IMKONIYATLARI
Iskandarov Bekzod Abdijalilovich
SamISI "Iqtisodiyot nazariyasi" kafedrasi katta o'qituvchisi e-mail: [email protected]
Annotatsiya. Ushbu maqola samarali qurilish sohasining Samarqand viloyati salohiyatiga ijobiy ta'sir ko'rsatishini ko'rsatadi. Budjetdan moliyalashtirish orqali investisiya loyihalarini amalga oshirish uchun qurilish sohalarini jalb etish taklif etilmoqda, bu esa ushbu mablag'lardan samaraliroq foydalanish imkonini beradi.
Kalit so'zlar: qurilish majmuasi, tashkiliy-iqtisodiy tuzilmalar, korporativ birlashmalarning shakllari, konsorsium.
Abstract. This article shows that the efficient construction sector has a positive effect on the potential of Samarkand region. It is proposed to attract the construction industry for the implementation of investment projects through budget financing, which allows for more efficient use of these funds.
Key words: construction complex, organizational-economic structures, forms of corporate associations, consortium.
Qurilish iqtisodiyotning eng muhim sohalaridan biri bo'lib kelgan va shunday bo'lib qoladi, uning rivojlanish darajasi mintaqadagi iqtisodiy o'sish sur'atlari va sifatiga ta'sir qiladi. Qurilish majmuasi yangi ob'ektlarni, ishlab chiqarish ob'ektlarini yaratishni, mavjud binolarni, barcha turdagi mulkning turar-joy va turar-joy binolarini rekonstruktsiya qilishni ta'minlaydi: davlat, federal, mintaqaviy, munitsipal, xususiy. Ta'kidlash joizki, inson salohiyatini rivojlantirish kabi strategik vazifani aholi turmush sifatini yaxshilamasdan turib, eng avvalo, uy-joy qurilishi hajmini oshirmasdan turib amalga oshirib bo'lmaydi.
Prezidentning "O'zbekiston Respublikasi qurilish sohasini modernizatsiyalash, jadal va innovatsion rivojlantirishning 2020—2025-yillarga mo'ljallangan strategiyasi to'g'risida"gi farmoyish qabul qilinganligi sohani rivojlantirishning asosiy strategiyalarini belgilashni taqazo etmoqda.
Shaharlar va boshqa aholi punktlari hududini fazoviy-hududiy rivojlantirish bo'yicha kompleks strategik chora-tadbirlarni amalga oshirish ham bevosita qurilish-montaj ishlari hajmining o'sishiga, viloyat qurilish kompleksiga investitsiyalar hajmining oshishiga bog'liq. Yuqorida aytilganlarning barchasi hududda qurilish majmuasini samarali boshqarish modellarini ishlab chiqishni taqozo etadi.
Faoliyat sohasini tahlil qilish "qurilish" muhimligi jihatidan turar-joy binolarini qurishni ajratib ko'rsatishga imkon beradi. Aynan shu faoliyat turini qurilish majmuasining iqtisodiy o'sishining potentsial nuqtasi deb atash mumkin. 2019 yilda Samarqand viloyatida amalga oshirilgan qurilish ishlari tarkibida ushbu turdagi faoliyat 70% dan ortiq. Ta'kidlash joizki, uy-joy qurilishining o'sishi inqiroz davrida ham kamaymadi. Bundan tashqari, ular deyarli 10% ga oshdi.
Qurilish sohasining rivojlanishining asosiy vazifalari quyidagilarni o'z ichiga
oladi.
1. Kam qavatli uy-joy qurish uchun energiya tejamkor va ekologik texnologiyalar bo'yicha yangi ishlab chiqarish quvvatlarini yaratish, shuningdek, mavjudlarini modernizatsiya qilish loyihalarini qo'llab-quvvatlash.
2. Energiya samaradorligi va ekologik tozalik talablariga javob beradigan ekonom-sinfdagi uy-joylar qurishning yangi texnologiyalarini yaratish loyihalarini qo'llab-quvvatlash.
Shuningdek, mazkur dastur doirasida "Uy-joy qurilishi uchun yer uchastkalarini kommunal infratuzilma bilan ta'minlash" kichik dasturi doirasida amalga oshirilishi boshlangan loyihalarni tugallanishini ta'minlash maqsadida davlat tomonidan qo'llab-quvvatlanadi. Dasturda ipoteka kreditlashni rivojlantirish ham mavjud. Mazkur tadbir aholiga ipoteka kreditlash tizimidan samarali foydalanish, ekonom toifadagi uy-joylar qurilishini rag'batlantirish va bunday loyihalarni amalga oshiruvchi loyihalarni amalga oshiruvchi loyihalarni kreditlashda qulaylik yaratish imkonini beradi. Ta'kidlash joizki, dastur doirasida davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash chora-tadbirlarini amalga oshirish orqali uy-joy qurilishi uchun mo'ljallangan yer uchastkalarini kommunal infratuzilma bilan jihozlashga yo'naltirilgan investitsiyalar hajmini sezilarli darajada oshirish ko'zda tutilgan.
O'zbekistonda qurilish sohasini modernizatsiyalash, jadal va innovatsion rivojlantirishning asosiy yo'nalishlari etib quyidagilar belgilanadi:
❖ qo'shimcha kichik tizimlar va ma'lumotlar bazalarini yaratish yo'li bilan qurilish sohasini raqamlashtirish;
❖ shaharsozlik sohasidagi normativ bazani modernizatsiyalash va xorijiy normativ hujjatlarni moslashtirish;
❖ aholi punktlarini kompleks rivojlantirish tizimini takomillashtirish;
❖ qurilish sohasida ayrim ruxsat berish tartibotlarini soddalashtirish yo'li bilan "Biznes yuritish" xalqaro indeksida "Qurilish uchun ruxsatnomalar olish" ko'rsatkichi bo'yicha O'zbekiston Respublikasi pozitsiyasini yaxshilash;
❖ uy-joy ko'chmas mulki qurilishida ulush kiritish asosida uy-joylarni qurish uchun aholi mablag'larini keng jalb qilish orqali ipoteka krediti bozorini va ko'p kvartirali uylar qurilishini rivojlantirish;
❖ qurilish materiallarini ishlab chiqishga va obyektlar qurilishiga innovatsion texnologiyalarni tatbiq qilish;
❖ investitsiya loyihalari ishtirokchilari o'rtasidagi o'zaro hisob-kitoblarda yiriklashtirilgan ko'rsatkichlarga bosqichma-bosqich o'tish;
❖ institutsional asosning liberallashtirilishini hisobga olgan holda litsenziyalash prinsiplarini takomillashtirish, loyiha va pudrat ishlari potensialini kuchaytirish;
❖ loyihaning smeta qismida davlat ekspertizasini bekor qilish yo'li bilan ekspertiza ishlari tizimini takomillashtirish;
❖ davlat, mualliflik va texnik nazoratni nodavlat sektorga yo'naltirish orqali qurilish sifatini nazorat qilish tizimini takomillashtirish;
❖ aksiyalar paketini ilg'or xorijiy investorlarga realizatsiya qilish orqali ilg'or xorijiy kompaniyalari ishtirokida zamonaviy loyiha institutlarini tashkil qilish;
❖ o'qitishning zamonaviy va innovatsion usullari qo'llanishini hisobga olgan holda qurilish yo'nalishidagi kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirishni tashkil qilish tizimini takomillashtirish;
❖ loyihalarni moliyalashtirishning davlat manbalari va ularga tenglashtirilgan manbalar hisobidan amalga oshirishda, davlat segmentlarining liberallashtirilganini hisobga olgan holda, nodavlat buyurtmachilar institutini shakllantirish va mustahkamlash;
❖ o'tkazilayotgan fundamental, qidiruv va amaliy ilmiy tadqiqotlar va ishlanmalar samaradorligini oshirish orqali qurilish va arxitektura sohasida ilmiy salohiyatni rivojlantirish;
❖ qurilish obyektlarida qurilish-montaj ishlarini bajarishda mehnat muhofazasi va xavfsizlik texnikasiga bo'lgan talablarni kuchaytirish;
❖ inson kapitalini rivojlantirish, qurilish organlari va muassasalari faoliyatini moddiy-texnik ta'minotini yaxshilash, ishchilarni ijtimoiy va moddiy rag'batlantirishning yangi mexanizmlarini yaratish.
Qurilish sohasini boshqarishning samarali mexanizmlarini joriy etish, pudrat xizmatlari bozorini rivojlantirish, qurilish ishlari bilan band bo'lgan mutaxassis va ishchilarga mehnat qonunchiligi asosida qulay shart-sharoitlar yaratish, qurilish-pudrat tashkilotlarining xalqaro talablarga muvofiq faoliyatini kengaytirishi uchun keng imkoniyatlar yaratish, yangi innovatsion g'oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni o'z vaqtida joriy etish qurilish ishlarining sifat jihatidan yangi darajaga ko'tarishning muhim sharti hisoblanadi.
Shu bilan birga, tahlillar qurilish sohasida pudrat ishlari bozorini tashkil etish, zamonaviy qurilish uslublari, normalari va qoidalarini keng joriy qilishga, raqobatni rivojlantirishga to'sqinlik qilayotgan bir qator tizimli muammolar mavjudligini ko'rsatmoqda. Xususan:
birinchidan, pudratchi tashkilotlarning ishlab chiqarish-texnika bazasini mustahkamlash va rivojlantirish hisobiga olib borilayotgan qurilish-montaj ishlarining miqyosi va sifatini tubdan yaxshilash, butun qurilish ishlari siklini "kaliti bilan topshirish" usulida bajarishni holati hamda rivojlanish tendensiyalari kompleks tahlil qilinmagan, oqibatda hududlarda olib borilayotgan qurilish ishlarining sifatini rivojlantirishning o'rta muddatli va istiqbolli yo'nalishlari belgilanmagan;
ikkinchidan, qurilish-pudrat tashkilotlarining imkoniyatlarini hisobga olgan holda ular faoliyatini litsenziyalash va ruxsat berish tartib-taomillari yo'qligi sababli, qurilish-pudrat tashkilotlarining faqat respublika hududida faoliyat olib borish bilangina cheklanib qolishiga sabab bo'lmoqda hamda aksariyat hollarda qurilish obektlari uchun o'tkaziladigan tanlovlarda sohada yetarlicha tajribaga, moddiy-texnika bazasiga va doimiy ishlovchi malakali mutaxassis hamda ishchilarga ega bo'lmagan qurilish pudrat tashkilotlari ishtirok etishiga olib kelmoqda;
uchinchidan, qurilish-pudrat tashkilotlari faoliyatini muvofiqlashtiruvchi, ularga har tomonlama ko'mak beruvchi tashkilotlarning yo'qligi sababli davlat
ro'yxatidan o'tgan jami 32 406 ta qurilish-pudrat tashkilotlaridan bugungi kunda 1491 tasi faoliyatini to'xtatgan;
to'rtinchidan, qurilish-pudrat tashkilotlari doimiy ishchilarga ega bo'lmaganligi, qurilish obektlarida vaqtinchalik yollanma ishchilarni ishlatilishi qurilish-montaj ishlarining sifatsiz bajarilishiga, shuningdek, soliq va mehnat qonunchiligi talablarining ko'pol ravishda buzilishiga olib kelmoqda.
Yuqorida qayt etilgan muammolar qurilish sohadida qilinishi lozim ishlarni j adallashtirmoqda.
Qurilish sohasida faoliyat yuritib kelayotgan kichik korxonalarda olib borilgan ilmiy izlanishlar natijalari shuni ko'rsatadiki, kichik biznes sub'yektlari yo'lida to'siq bo'layotgan muammolarni hal etish bugungi kunda dolzarb mavzulardan biri hisoblanib qolmoqda.
Biz tomonimizdan olib borilayotgan tadqiqotlarga asoslanib quyidagilarni taklif etamiz:
1. Hozirgi vaqtda amalga oshirilayotgan islohotlar natijasida kichik biznes sub 'yektlarini rivojlantirish;
2. Qurilish sohadagi muammolarni o'z vaqtida hal etish va tegishli chora-tadbirlarini muntazam ko'rib borish va har qanday holatda ham davriy ravishda tizimli amalga oshirib borilishi kerak.
3. Qurilish sohasida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish va ularni erkin faoliyat ko'rsatishlari uchun ishbilarmonlik muhitini yanada qulaylashtirish maqsadga muvofiqdir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. Харитонов В.А. Основы организации и управления в строительстве. М.: Академия, 2013. 224 с.
2. Друкер П. Практика менеджмента. М.: Манн, Иванов и Фербер, 2015. 416 с.
3. Утеева А.С. Оптимизация проектной организационной струк-туры строительного предприятия в современных условиях // Дискуссия. 2019. № 92. С. 28-36.
4. Некрасов С.Н., Некрасова Н.А., Бусыгин О.В. Факторы организационного развития предприятий. М.: Академия естествознания, 2009. 78 с.
5. Mao P., Li Sh, Ye K, Cai H. A field theory based model for identifying the effect of organizational structure on the formation of organizational culture in construction projects// KSCE Journal of Civil Engineering. 2017. 21 (1). pp. 45-53.
6. Лалу Ф. Открывая организации будущего. М.: Манн, Иванов и Фербер, 2017. 432 с.
7. Lim B.T.H., Ling F.Y.Y., Ibbs C.W., et al. Empirical analysis of the determinants of organizational flexibility in the construction business// Journal of Construction Engineering and Management. 2011. 137(3). pp. 225-237.
