CC BY
1
www.in-academy.uz
l-'Á
^é'M
EJJRASIAN JOURNAL OF TF.CIIN01.0CV AND INNOVATION
QO'SHILGAN QIYMAT SOLIG'IDA NOLLI STAVKANI QO'LLASHNING ASOSLIGI
Ermatova Nafosat Saydinkul qizi
O'zbekiston Respublikasi Bank-moliya akademiyasi tinglovchisi
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 03rd February 2024 Accepted: 09th February 2024 Online: 10th February 2024
KEY WORDS Pasaytirilgan stavka, soliq imtiyozi, soliq, qo'shilgan qiymat solig'i, ijtimoiy siyosat, differensial stavkalar.
Maqolada qo'shilgan qiymat solig'i stavkalariningyuzaga kelishi, mohiyati, ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan zarurligi ilmiy-nazariy adabiyotlarni sharhlash va xalqaro tajribani tahlil qilish orqaliyoritiladi. Shuningdek, O'zbekistonda malum bir tovar va xizmat turlariga Qo'shilgan qiymat solig'ining imtiyozli stavkalarini belgilash yuzasidan takliflar ishlab chiqilgan.
Kirish:
Bugungi kunda O'zbekistonda amalga oshirilgan soliq islohotlari o'zining qator ijobiy natijalarini ko'rsatdi. Jumladan, soliq solishning maxsus (imtiyozli) rejimlari va soliq imtiyozlari ro'yxati keskin kamaytiriladi. Bu orqali tadbirkorlik sub'ektlariga soliq yukini mutanosib taqsimlash, mulk ob'ektlari va tabiiy resurslardan samarali foydalanishga yo'naltirish, eng asosiysi, qo'shilgan qiymat solig'i zanjirsimon mexanizmini tiklashga ma'lum darajada erishildi.
Kichik biznes maqomining suiste'mol qilinishini oldini olish maqsadida 2019 yildan tadbirkorlik sub'ektining soddalashtirilgan soliq rejimida qolishi yoki umumbelgilangan soliq rejimiga majburan o'tishini hal qiluvchi mezon sifatida yillik oborot (yalpi tushum) belgilandi1. Bunga ko'ra yillik tushumi 1 mlrd so'mdan oshgan korxonalar umumbelgilangan soliq rejimiga o'tadi va QQS to'lovchisiga aylanadi. Shu orqali QQS qamrovini kengaytirish ko'zda tutildi.
Qo'shilgan qiymat solig'i to'lovchilari qamrovini kengaytirishga soliqning 20 foizli stavkasini pasaytirmasdan turib kirishildi. Bu esa iqtisodiyotda narxlar keskin oshishi va inflyasiyaning kuchayishiga olib keldi. Bundan tashqari, uzoq yillar mobaynida yagona soliq to'lashga ko'nikkan aksariyat tadbirkorlik sub'ektlari yuzaga kelayotgan qo'shilgan qiymat solig'i muammosidan qutulish uchun o'z tushumini 1 mlrd so'mdan oshirib yubormaslik choralarini ko'rishdi. Bunga ular uch xil yo'l bilan erishishlari mumkin:
> tushumini yashirish;
> aylanmani 1 mlrd so'mgayetgan firmanyopib, boshqasini ochish;
> paraüelfirmalar ta'sis etib, ularning tushumini nazorat qilish.
1 Y36eKHCTOH Pecny6nHKacH npe3HgeHTHHHHr "Y36eKHCTOH Pecny6nmacHHHHr conn^ cnëcaTHHH TaKOMKmamTHpnm кoнцепцпacп Tyrpncnga"rn nO-5468-coHnn OapMOHn, 2018 nnn 29 htoh.
www.in-academy.uz
Bularning barchasi esa yashirin iqtisodiyotga yo'l ochadi. Buning natijasida, 2019 yil tugamasdanoq QQS stavkasi pasaytirildi. Lekin shu bilan birga imtiyozlari ham keskin qisqartirildi. Eksport operatsiyalari uchun soliq kodeksida noln soliq stavkasi nazarda tutilgan. 0 foiz stavkasidan foydalanish sizga sotish paytida QQSni hisoblamaslikka va sotish ob'ektini yaratishga investitsiya qilingan tovarlar, ishlar va xizmatlarni yetkazib beruvchilar tomonidan taqdim etilgan soliqni ushlab qolishga imkon beradi. Bunday stavkaning barcha afzalliklaridan foydalanish uchun uni qo'llash huquqini tasdiqlash kerak.
Davlat hududidan tashqarida yoki Yevroosiyo iqtisodiy Ittifoqiga a'zo davlatlar hududiga tovarlarni eksport qilishga qarab, nol stavka bo'yicha soliqqa tortiladigan operatsiyalar ro'yxati, shuningdek QQS stavkasini 0 foizga qo'llash to'g'riligini tasdiqlovchi hujjatlar aniqlanadi. 0 foizli QQS stavkasini qo'llashning asosliligini tasdiqlash tartibi tartibga solinadi:
Tovarlarni eksport qilishda bilvosita soliqlarni qo'llash tartibi bilvosita soliqlarni yig'ish tartibi va tovarlarni eksport qilish va import qilish, ishlarni bajarish, xizmatlar ko'rsatishda ularning to'lanishini nazorat qilish mexanizmi to'g'risidagi shartnomaga muvofiq QQS bo'yicha nol stavkani tasdiqlash uchun eksport qiluvchi soliq to'lovchi soliq organiga quyidagilarni taqdim etishi shart:
- tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) yetkazib berish uchun xorijiy xaridor bilan tuzilgan shartnoma. Shartnoma bitta hujjat yoki bitimning barcha muhim shartlari kelib chiqadigan bir qator hujjatlar bo'lishi mumkin. Bu, shuningdek, mahsulotning o'zi, uning narxi, yetkazib berish shartlari va muddatlari to'g'risidagi ma'lumotlarni aks ettiruvchi shartnomadan ko'chirma bo'lishi mumkin. Shartnoma soliq organiga bir marta taqdim etiladi. Keyingi davrlarda xabarnomada ushbu shartnoma ilgari taqdim etilgan hujjatning tafsilotlarini ko'rsatish kifoya;
- bojxona deklaratsiyasini chiqarishni amalga oshirgan bojxona organining tegishli belgilari va tovarlarni davlat hududidan tashqariga olib chiqishni tasdiqlagan yo'qotish joyi bojxonasi. Tovarlarni elektron shaklda bojxona deklaratsiyasi va chiqarilishida soliq to'lovchi 0 foiz soliq stavkasini qo'llashning asosliligini tasdiqlash maqsadida tovarlar bo'yicha elektron deklaratsiyaning qog'ozda chop etilgan nusxasini, eksport bojxona tartib-taomiliga muvofiq tovarlar chiqarilganligi to'g'risidagi ma'lumotlarni o'z ichiga olgan holda taqdim etishi mumkin. Bunday holda, bojxona organlari tomonidan eksportning bojxona tartibida tovarlarni chiqarish to'g'risida keyingi belgi qo'yish tovarlarni chiqarishga ruxsat beriladi bunday nusxada talab qilinmaydi.
Soliq to'lovchi yuqoridagi ma'lumotlarni o'z ichiga olgan tovarlar uchun elektron deklaratsiyaning nusxasini tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchisining shaxsiy hisobidan yoki bojxona organlarining yagona avtomatlashtirilgan axborot tizimiga kirish huquqiga ega bo'lgan dasturiy vositalardan foydalangan holda qog'ozga bosib chiqarishi mumkin.
Soliq kondeksi normalariga muvofiq, bojxona deklaratsiyalari nusxalari o'rniga tovarlarni sotishda 0 foiz soliq stavkasi va soliq imtiyozlarini qo'llash asosliligini tasdiqlash uchun soliq to'lovchi belgilangan formatga muvofiq bojxona deklaratsiyalari (to'liq bojxona deklaratsiyalari) reestrlarini soliq organiga taqdim etishi mumkin.
Soliq to'lovchi soliq organining xabarini olgan kundan boshlab 15 kalendar kun ichida zarur tushuntirishlar va ushbu tovarlarning eksport qilinishini tasdiqlovchi har qanday hujjatlarni taqdim etishga haqlidir.
«
www.in-academy.uz
Agar tushuntirishlar va hujjatlar soliq to'lovchi tomonidan soliq organiga taqdim etilgan bo'lsa, u holda soliq organi tomonidan bojxona organiga tovarlarni eksport qilishning bojxona tartibida Yevroosiyo hududidan tashqarida olib chiqilishini tasdiqlash to'g'risida so'rov yuborilganda, qonunga muvofiq ular ushbu so'rovga kiritilgan.
Shu bilan birga, bojxona organlaridan soliq organlarining talabiga binoan tovarlarni olib chiqish faktini tasdiqlamagan taqdirda, tegishli qismdagi 0 foizlik soliq stavkasi tasdiqlanmagan deb hisoblanadi.
Shunday qilib, Kodeksnida nazarda tutilgan taqdirda, tovarlarni Yevroosiyo hududidan tashqariga eksport qilish faktini tasdiqlash uchun soliq to'lovchi soliq organiga tovarlarni eksport qilishni tasdiqlovchi (eksportni tasdiqlovchi) ma'lumotlarni o'z ichiga olgan har qanday hujjatlarni taqdim etishi mumkin.
Tovarlarni olib kirish va bilvosita soliqlarni to'lash to'g'risidagi ushbu ariza eksportchiga uning soliq organining belgilari bilan tovarlar olib kirilgan.
QQS nol stavkasini qo'llashning to'g'riligini tasdiqlovchi hujjatlar tovarlarni eksport bojxona protsedurasiga joylashtirilgan kundan boshlab 180 kalendar kundan kechiktirmay taqdim etiladi.
Agar 180 kalendar kundan keyin soliq to'lovchi ko'rsatilgan hujjatlarni (ularning nusxalarini) taqdim etmagan bo'lsa, eksport uchun tovarlarni sotish bo'yicha operatsiyalar soliq kodeksida nazarda tutilgan soliq stavkalari bo'yicha soliqqa tortiladi. Bunday holda, soliq to'lovchi tovarlarni jo'natish amalga oshirilgan soliq davri uchun QQS bo'yicha yangilangan soliq deklaratsiyasini topshirishi, byudjetga va tegishli miqdordagi jarimalarga QQSni hisoblab chiqishi va to'lashi shart. Agar keyinchalik soliq to'lovchi soliq organlariga 0 foiz miqdorida soliq stavkasini qo'llashni asoslovchi hujjatlarni (ularning nusxalarini) taqdim etsa, to'langan soliq summalari Kodeksda nazarda tutilgan tartibda va shartlarda qaytarilishi kerak. Bunday holda, to'langan jarimalar qaytarilmaydi.
References:
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "O'zbekiston Respublikasining soliq siyosatini takomillashtirish konsepsiyasi to'g'risida"gi PF-5468-sonli Farmoni, 2018 yil 29 iyun.
2. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Soliq va bojxona imtiyozlari berilishini yanada tartibga solish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PF-5755-sonli Farmoni, 2019 yil 27 iyun.
3. Barrel, R., Weale, M. The Economics of a Reduction in VAT. National Institute of Economic and Social Research, Discussion Paper No 325, 2009, pp.1-12.
4. Kosonen, T. What was actually cut in barbers' VAT cut? University of Helsinki and Government Institute for Economic Research, VATT working paper 18, 2010, pp.1-24.
