QEYRİ-STASİONAR REJİMDƏ PARALEL QAZ KƏMƏRLƏRİNİN ƏLAQƏLƏNDİRİCİLƏRİNİN SƏMƏRƏLİ YERLƏŞDİRİLMƏSİNİN TƏDQİQİ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

АРХИТЕКТУРА И СТРОИТЕЛЬСТВО УДК 621.6

QEYRi-STASiONAR REJiMD9 PARALEL QAZ K9M9RL9RENiN

9LAQ9L9NDiRiCiL9RiNiN S9M9R9Li YERL9§DiRiLM9SiNiN T9DQiQi

9LiYEV iLQAR QiYAS OGLU

BQiR kafedrasinin dosenti, Azarbaycan Memarliq va in§aat Universiteti, Baki, Azarbaycan

YUSiFOV MAARiF ZABiT OGLU BQiR kafedrasinin dosenti, Azarbaycan Memarliq va in§aat Universiteti, Baki, Azarbaycan OM9RQ9DiYEVA M9DiN9 9BDUR9§iD QIZI MKAB kafedrasinin Ba§ muallimi, Azarbaycan Memarliq va in§aat Universiteti, Baki, Azarbaycan

Xulasa: Talabatgi muassisalarin i§ini onlari qaz yanacagi ila qidalandiran paylayici kamarin i§ rejimindan asili etmamak va hamin muassisalarin qazla taminin fasilasizliyinin ta§kili vacib masalalardandir. Bu maqsadla §abakanin istismarinin yeni texnoloji asaslarinin i§lanilmasi va qaz naqletdici §abakalara qura§dirilmi§ muasir avadanliqlarin sayasinda qaz itkisinin qar§isinin alinmasi ugun nazari - asaslandirilmi§ hesabat sxeminin i§lanilmasi boyuk ahamiyyat kasb edir. Maqalada qeyri-stasionar rejimda paralel qaz kamarlarinin alaqalandiricilarinin samarali yerla§dirilmasi tadqiq edilmi§, paralel qaz kamarlarinin istismarinin nazari va texniki asaslarlari ugun takliflar verilmi§dir.

Agar sozlsr: Paralel qaz kamarlari, qaz kamarlarinin istismari, kamarlarin alaqalandiricisi, lupinq, gox duzumlu boru §abakasi, fasilasiz qaz taminati, qaza rejimi, armaturlarin optimal addimi.

Giri§: Stasionar rejimlarda qaz §abakalarin dinamiki hali vaxtdan asili olmayaraq kamar boyu sabit qaldigindan onlarin istismar edilmasinda dispet9er mantaqalarinin i§inda he9 bir problem yaratmir. Ancaq qeyri-stasionar rejimlarda, yani qaza rejimlarinda qaz kamarlarinin dinamiki halinin dayi§masina gora istismar i§ rejiminin maqsadyonlu idara edilmasi boyuk tacrubu ahamiyyata malikdir. Bu zaman §abakalarin etibarliginin artirilmasi va qaz itkisinin qar§isinin alinmasi maqsadi ila alava armatur va avadanliqlarin qura§dirilmasina ehtiyac duyulur. Ba§qa sozla, talabat9ilara fasilasiz qaz verimi va elaca da atraf muhita itirilan qazin miqdarinin azadilmasi u9un yeni hesabat sxemi i§lanilmalidir.

Qeyri-stasionar rejimda paralel qaz kamarlarinin alaqalandiricilarinin samarali yerlasdirilmasinin, qaz kamarlarin istismarinda itkilarin qar^isinin alinmasi maqsadi ila baglayici armaturlar arasindaki masafanin tayini: Qeyd etmak lazimdir ki, boru kamarlarinda qaza ba§ veran zaman atraf muhita itirilan qazin miqdari da baglayici armaturalar arasindaki masafadan asilidir. Bela ki, kamarlarda qaza hallari ba§ verdikda asasan zadalanmi§ hissani qaz kamarinin asas hissasindan baglayici armaturalar vasitasi ila ayirirlar. Ayirmanin asas maqsadi borunun zadalanmi§ hissasinin tamir edilmasi u9un §arait yaradilmasidir. istismarda olan §abakada tamir i§lari qaz tahlukali i§lara daxil oldugundan, onu uygun qayda va talimatlarin asasinda yerina yetirmak lazimdir. Bu talablarin yerina yetirilmamasi yaniq, partlayi§ va zaharlanma kimi badbaxt hadisalara sabab ola bilar. Ona gora da, i§ icra9isina har bir tamir u9un ayriliqda tap§iriq verilir. Bu tap§iriqlarda briqadanin tarkibi va tahlukasiz i§ §araiti qaydalari, tamirin aparilmasina icaza verilan tazyiq gostarilmalidir. Tamir u§un kamarda buraxila bilan normal tazyiq 200^1200 Pa arasi qabul olunur. A§agi tazyiqlarda, tazyiqin "0"-a qadar enmasi, kamarda yaranan hava qari§igi sayasinda qaz kamarinda partlayi§ tahlukasi yarada bilar. Tazyiqin normadan 9ox olmasi isa qaynagin aparilmasina praktiki olaraq imkan vermaz. Bela ki, qazla arimi§ metal ufurulur va alovun uzunlugu 9ox olur. Ona gora da, qaz kamarlarinda tamir i§lari 9ox vaxt aparir. Hamin vaxt arzinda talabat9ilarin qazla tamininin i§ rejimi pozulur va eyni zamanda atraf muhita kulli miqdarda qaz xammal kimi atilir. Bu zaman atraf muhita atilan qazin miqdari iki prosesin naticasinda yaranan itkilarin camindan ibaratdir: 1) Avtomat kranlarin baglanilmasina qadar olan vaxt arzinda atraf muhita itirilan qaz;

2) Tamir i§larinin tahlükasizliyi ü9ün, baglanilmi§ kranlar arasinda boru kamarinin bo§aldilmasi naticasinda atraf mühita itirilan qaz (§akil 1).

§akil 1. Paralel qaz kamarlarinin qaza rejiminda düzümlarin bir-biri ila alaqalandirilma sxemi.

Birinci prosesda itirilan qazin miqdari avtomat kranlarin yerla§dirilmasi naticasinda yaranan masafadan asili deyil. ikinci prosesda isa itirilan qazin miqdari birba§a avtomat kranlari arasindaki masafadan asilidir. Bela ki, kranlar arasindaki masafa na qadar 9ox olursa, uygun olaraq atraf mühita itirilan qazin miqdari bir o qadar 9ox olur. Digar tarafdan sxemdan (§akil 1) göründüyü kimi avtomat kranlari arasinda masafa azaldiqca kamara 9akilan xarc artacaq. Ona göra da, avtomat kranlarin arasindaki masafani iqtisadi cahatdan samarali tayin etmaliyik. Ba§qa sözla, avtomat kranlarini mövcud qaz kamarina ela sayda yerla§dirmak lazimdir ki, kamara 9akilan xarc qazin atraf mühita atilmasi naticasinda yaranan zarardan 9ox olmasin. Yani,

Sk.x. < Sz (1)

Burada, Sk.x. - avtomat kranlarin boru kamarina yerla§dirilmasi naticasinda kamara 9akilan xarc olub,

kranlarin istismarindan va növündan asili olaraq tayin olunur, Sz - qaza rejiminda qazin atraf mühita atilmasi naticasinda yaranan zarar olub, a§agidaki kimi tayin olunur.

Sz = (Q1 + Q2 )Cqaz , man (2)

Q1 - qaza ba§ veran andan avtomat kranlarin baglanmasina qadar olan vaxt arzinda itirilan qazin miqdaridir, m3.

Q2 - avtomat kranlari i§ladikdan sonra zadalanmi§ hissanin tamiri ü9ün kamarin bo§aldilmasi naticasinda itirilan qazin miqdaridir, m3.

Cqaz - 1 m3 qazin dayaridir, man/m3.

övvalca avtomat kranlari baglanana qadar müddat arzinda itirilan qazin miqdarini tayin edak. Bu maqsadla §akil 1-da göstarilan qaz kamarinin istismarinin mümkünlüyü ü9ün, qaza hadisasi ba§ verdikda i§ prinsipina uygun olaraq, bütün proseslarda onun dinamiki halini tayin etmak lazimdir. Ba§qa sözla, ba§ veran fiziki proseslarin riyazi hallini tayin etmakla, kamar boyu qaz axinin parametrlarinin vaxtdan asili olaraq paylanmasini tapmaq lazimdir. Paralel qaz naqletdirici sistemlari qaza rejiminda i§layan zaman qaz selinin qeyri-stasionar axinin fiziki proseslarini riyazi §akilda ifada edan, xüsusi töramali qeyri-xatti tanliklar sistemi a§agidaki kimidir [1].

dX 2d 1 aP _ dG c2 at ~ ax

(1)

Burada, c- izotermik proses ü9ün qazin sasinin yayilma surati, m/san. P- qaz kamarinin en kasiklarinda tazyiqi, Pa. x- qaz kamarinin oxu boyu koordinati, km. t- zaman koordinati, san. X- hidravliki müqavimat amsali, p- qazin orta sixligi, kq/ m3 V- qaz axininin orta sürati, m/san

d- qaz kamarinin diametri, m

Pa■san

G- qaz axininin kütla sarfi, -

m

Aydindir ki, (1) tanliklar sistemini qeyri-xatti §akilda hall etmak olmur. £ünki, hal-hazirda bu tipli tanliklar inteqrallanmir. Mühandisi hesablamalarin i§larinda taqribi üsullardan istifada edilir. Ba§qa sözla, tanliklar xattila§dirilir. Tanliklari hall etmak ü9ün a§agidaki xattila§dirma üsullarindan istifada edirlar. Hesablamalar zamani göstarilmi§dir ki, kamarlarin kipliyi pozulduqda i.A.£arnovun xattila§dirilma üsulu daha alveri§lidir. Hamin xattila§dirmani xarakteriza edan ifada a§agidaki §akildadir.

V

2a=X — (2)

Burada, 9evrilacak.

2d

2a - £arnovun xattila§dirma amsalidir, onda (1) tanliklar sistemi a§agidaki §akla

ap

ax l

= 2aG

dP 8G

( 3)

c2 at dx

Burada G=pv; P=pc2

8G

( 3) tanliklar sisteminin 1-ci ifadasindan x-a göra törama alsaq va 2-ci ifadadan - i

tayin etsak, onda

a2p „ dG

—7 = 2a —

ax2 ax

8G

1 aP

( 4)

ax c2 at

8g

alariq. (4) tanliklar sisteminda 1-ci ifadada--in ifadasini yerina yazsaq, masalanin riyazi halli

ax

ü9ün istilik ötürma tanliyini alariq.

a2 P

2a dP

~~dt

(5)

ax1 c

Belalikla öyranilan prosesin (5) tanliyinin hallinin yegana olmasi va verilmi§ prosesin tamamila müayyan edilmasi ü9ün ba§langic va sarhad §artlari düzgün verilmalidir.

Ba§langic §artlar inersiya qüvvalari nazara alinmadiqda axtarilan fuksiyanin (tazyiqin) t=0 anindaki paylanmasi verilir. Sarhad §artlari prosesa baxilan vaxt arzinda kamarin uc nöqtalarinda tazyiq va sarfin avvalcadan verilmi§ qanunauygun dayi§maisnin tamin edilmasi ü9ündür. Sarhad §artlarinin düzgün verilmasi prosesin riyazi modelini tamamlayir va ba§ veran fiziki hadisalari bütövlükda va daqiq tadqiq etmaya imkan verir.

t=0; Pi(x,0)=Pb-2aG0x: i=1, 2

Ü9 nöqta ü9ün baxilan prosesda sarhad §artlari (ba§langic va son nöqtalarda sarflar öl9ülür) a§atidaki kimi qabul edirik.

[P (x, t ) = P2 (x, t)

x=0 nöqtasinda

x= L nöqtasinda

8Pi(X-') ■ ^') = -2aG0(t)

ax

ax

P (x, t )=p (x, t) aP (x, t) aP (x, t)

ax

ax

= -2aGs (t)

<

<

Impact Factor: SJIF 2020 - 5.497 АРЖПЖТУРА И СТГОШБЖСТШ

2021 - 5.81

x= /2 nöqtasinda

P (x, t ) = P (x, t )

A=-2aGut (t )

dp ( x, t ) dp ( x, t )

dX dX

Burada G0(t), Gs(t) va Gut(t) - qaz kamarinin baçlangic, son va boru kamarinin qaza rejimi

ûçûn sizma nöqtasinda ôlçûlan kütla sarflarinin müxtalif zamanlardaki qiymatidir, Pa san .

m

Qaz kamarlarinin kipliyi pozulduqda tacrübada an çox Laplas çevrilmasi üsuluna üstünlük

wy

verilir. Laplas çevrilmasi dedikda P(x,S)= jP(x,t)e~stdt inteqrali nazarda tutulur. Burada S=a+ib

0

kompleks adad, i= V-I xayali adad adlanir. Belalikla, (5) istilik ötürma tanliklarina Laplas çevrilmasi üsulunu tadbiq etsak, iki tartibli adi differensial tanlik alariq.

= 2? [SP( x, S ) - P( x,0)] (6)

dx c

Aydindir ki, ( 6) ikinci tartib adi diferensial tanliklarinin ümumi hallari a§agiidaki kimi olacaq.

P(x,o) . 0, ¡2as \2as

+ A.SK\—rx + BChJ— S 1 V c2 1 V c2

Baçlangic va sarhad çartlarina Laplas çevrilmasi tatbiq edarak (7) tanliyinda nazara alsaq Ai va

Bi amsallarini tapariq. Hamin amsallarin qiymatlarini (7) ifadasinda nazara alaraq baxilan prosesin,

ba§qa sözla qaz kamarinin dinamiki halinin çevrilmi§ §akilda tanliyini alariq. Hamin tanliklar, baxilan

hissalar ûçûn tazyiqin kamar boyu çevrilmi§ çakilda paylanmasini ifada edacak.

Щх,С)= "p^xo + AShJ 2aSx + B fih\ =asx (7)

P (x S)= Pb - 2aG\x x _ 2aGut (S) c^/s(L -12 - x)

S 2-^ys sh^/s2L

(8)

( V Pb - 2aG2 X 2aGut (S) сЦU(l - * 2 + x)

P2(x,S ) = - +Z 2 —¡= ТТ~Т (9)

S 2yl /u shу/ /usL

P(x,S)= Pb - laG2x + Z2 - 2aGujLS) ^US(L+12 -Ä (10)

S 2y[Us shyf/sL

_ 2a _ 2aG0 x - l) 2aG0 (S) chJ/s(L - x) 2aGk (S) chj/sx

u , c 2 ' 2 2Sy[Us ch JUsL 2^[us sh^J/sL 2^/s sh^j/sL

Vu 2

Baxilan masalanin hallina asasan zadalanmami§ düzümda qaz selinin qeyri-stasionar axinin fiziki prossesinin riyazi ifadasinin tayin edilmasi daha maqsadauygun oldugudan, (8^ 10) tanliklarinin orijinal hallini tapmaq üçün har bir haddin tars Laplas çevrilmasi qaydasindan istifada edarik. Belalikla, baçlangic va sarhad çartlarina uygun olaraq, tazyiqin kamarin oxu boyu vaxtindan asili olaraq paylanmasinin riyazi çakilda açagidaki ifadasini aliriq.

P (x, t) = Z2 - ^ I Cos ■^Ifa (r)-ea (t-r)dr (11)

L n=1 L

P2 (x, t) = Z2 - c2 J Cos ■^jG^ (r)- ea (t-r)dr (12)

L n=1 L

P (x, t) = p (x, t) i2 < x < L §arti üçün (13)

ж2 (2n -1)2 c2 Tr2n2c2

Burada, a = —--^—, a = ■

8aL2 2 8aL

Impact Factor: SJIF 2020 - 5.497 АРЖПЖТУРА И СТРШТСЖСТШ

2021 - 5.81

^ n „ ^ L л „ e~ait _ nhn-l)x

Z2 = Pb -2aGo - + 4aG0LYrT—^Cos V ; + 4 n=i [^(2n - 1)J -

T i Cos ^ £ Go (^)-(- l)G (4e-2(t-'W+ 1 [G0 (r)-Gt (r)-Gut №

Vahid hidravliki rejimda i§layan parallel qaz kamarinin qaza rejimi ифип zadalanmi§ va zadalanmami§ duzumlarin xatti boyu qaz sizintisinin farqli yerlarindan asili olaraq, qazin tazyiqinin dayi§masi qanunauygunlugunu tayin etmak u9un (11), (12), (13) ifadalarini va a§agidaki verilanlari qabul edirik.

Pb = 5.5 x 104 MPa : Ps = 4 MPa : G0= 3 Kq ■ san/m2: 2a =

1

c = 383,3-

m

san

san

L = 105 m: l2 = 0,25 ■ 104 m; l2 = 0,5 ■ 104 m ; l2 = 0,75 ■ 104 m : d= 0,7 m:

§akil 2. Kipliyi pozulan parallel qaz kamarinin sizmanin muxtalif yerlarindan asili olaraq xatti

boyu tazyiqin paylanilmasi.

1-stasionar rejimda tazyiqin dayi§masi;

2-3-4- 1-ci duzumda (zadalanmami§) tazyiqin dayi§masi;

5-6-7- 2-ci duzumda (zadalanmi§) tazyiqin dayi§masi;

5-2- l2 = 0,25 • 104 m ; 6-3- l2 = 0,5 ■ 104 m ; 7-4- l2 = 0,75 ■ 104 m ;

Vahid hidravliki rejimda i§layan paralel qaz kamarlarinda duzumlar umumi ba§langic va son noqtalara malikdir. Ona gora da, duzumun birinin kipliyi pozulduqda umumi qazin miqdari mahz qaz kamarinin zadalnmi§ hissasina yonalir. §akil 2-dan gorunur ki, sizma noqtalarinin yerinin muxtalifli duzumlarda tazyiqin paylanmasinin manzarasinin keyfiyyatini dayi§mir.

(11) ifadasindan istifada edarak, avvalca kamarin ba§langic noqtasinda (x=0) tazyiqin dayi§masini xarakteriza edan P (o, t) ifadasini va (12) tanliklardan istifada edarak qaz kamarinin son noqtasinda, (x=L) noqtasinda tazyiqin dayi§masini xarakteriza edan P2 (-, t) ifadasini tayin edirik. Himin ifadalardan istifada edarak n=2 hali u9un G0(r) = Gk(r), Gut(r) = const sadala§dirmalari qabul etdikdan sonra [p (o, t ) = p (o, t )]-[p (-, t ) = p (-, t)] funksiyalarin farqi a§agidaki kimi tayin edirik.

P (0, t) - p (-, t) = Pb - Ps - 2aGut - + 2aGutk

Burada, Onda;

P = Pb-2aGo L

oldugunu nazara alsaq,

Pb (0, t)-Ps (L, t ) = 2aG0 L + 2aGm

l

(14) tanliyini aliriq.

(14) tanliyindan istifada edarak qaza rejimi ü9ün atraf mühita itirilan qazin kütla sarfini (Gut ) tayin edirik

Pb (0, t)- p (L, t)- 2aGoL

Gut =■

2a

1 - L

2 2

(15)

Bildiyimiz kimi, sizma nöqtasinin yerinin tayin edilma vaxti ila boru §abakasina qura§dirilmi§ avtomat kranlarin i§lama vaxti bir-birina barabar qabul olunur. Yani, sizma nöqtasinin yeri tayin edilan kimi, boru §abakasina avvalcadan qura§dirilmi§ armaturalarin yeri malum olur. ögar sizma nöqtasinin yerinin tayin edilma vaxti t=ti olursa va kütla sarfi ila hacmi sarf arasindaki asililigin

Fg

Q = G

P

oldugunu nazara alsaq, (15) düsturu a§agidaki §akilda ifada olunacaq.

Qi =

Fgtx Pb (0, t)- P (L, t)- 2aGoL

2a p

i - L

l2 2

m

(i6)

f"

J0

Aydindir ki, sizma nöqtasindan atraf mühita itiran qazin qar§isini almaq ü9ün zadalanmi§ hissanin sagi va solundaki avtomat kranlarini t=ti aninda baglayirlar. Hamin müddatda ( 0<t<ti) sizma nöqtasindan atraf mühita itirilan ümumi qazin miqdarini tayin etmak ü9ün (15) düsturunu inteqrallayaraq (16) düsturunu almi§iq, ba§qa sözla;

'h

0 Gut dt = Gut ti qabul etmi§ik .

Burada, F - qaz kamari borusunun en kasik sahasidir, m2 g - agirliq qüvvasi tacilinin qiymati, m/san2 p- en kasik sahasinda qazin orta sixligi, kq/m3 2a - xattila§dirma amsalinin qiymati,

Pb (0, t) - Qaz kamarinin qaza rejiminda ba§langic nöqtasinda tazyiqin t=ti anindaki qiymati, kq/m2,

Ps (L, t) - Qaz kamarinin qaza rejiminda son nöqtasinda tazyiqin t=ti anindaki qiymati, kq/m2

Go - Qaz kamarinin stasionar rejiminda kütla sarfi, kqsan/m3, L - qaz kamarinin uzunlugu, m.

l2 - qaz kamarinin ba§langic nöqtasindan sizma nöqtasina qadar olan masafadir, m.

indi isa qaza avtomat kranlarin baglanmasindan sona itirilan qazin miqdarini tayin edak. Bu zaman itirilan qazin miqdari kranlar arasindaki masafadan asili olaraq a§agidaki ifada ila tayin olunacaq;

P T q = f • l--o---o-

PT

PT

m3

(i7)

Burada, Por - qaz kamarinda orta tazyiq olub, a§agidaki kimi tayin olunur;

P = 2

or 3

f

P +-

P

2 Л

kq/m2

. Pb + P

Po - atmosfer tazyiqinin qiymati olub, qiymati Po = i0 4 kq/m2

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

s У

4 2

Top - qaz kamarinda qazin orta temperaturu olub, qiymati Top = 298^323 K qabul olunur To - 00 C-da qazin mütlaq temperatur olub, qiymati T0 = 293K qabul olunur. (16) va (17) tanliklarini (1) barabarsizliyinda nazara alsaq, onda

Sk.

x. <

Fgt± Pb (0,t)-Ps (L t)-2aG0L^^ Por Tor 2ap Г, L1 P T

i - L

l2 2

с

qaz

(18)

(18) barabarsizliyinda " <" i§arasini "=" i§arasi ila avaz edarak iqtisadi cahatdan avtomat kranlari arasindaki masafani tayin eda bilarik. Buradan,

P T l=P0L TL -

PT

or or

С

g• tl Pb(0,t)-Ps(L,t)-2aG0 • L

Cqaz • F 2a •p

I2 -

L 2

(19)

Sabit verilanlarin qiymatini (19) düsturundu yerina qoyub va bir-ne9a sada avazlamadan sonra avtomat kranlari arasindaki masafani a§agidaki §akilda alariq. p= 0,73 kq/m3, 2a = 0,1 va Tor = 298K qabul edirik.

9800

P,.

1,27 •-

C„

Cqaz • d

2 - 134 ^ tl

Pb (0, t)-Ps (L, t)-0,1 • G0 • L

l2-

(20)

(20) düsturu vasitasi ila qaz kamarina qura§dirilacaq kranlarin arasindaki samarali masafanin uzunlugunu tayin etmak ü9ün a§agidaki ilkin verilanlari qabul edirik:

Pb = 4.5 x 104 Kq/m2 : Ps = 1.5 x 104 Kq/m2 : G0= 3 Kq ■ san/m2 : L = 10x104 m: l2 = 4.85 104 m: d = 0.5 m: t1 = 600 san

Yuxarida gostarilan ilkin verilanlar asasinda (3) va (4) düsturlardan istifada edarak P1 (0,tx) va P2 (L,t1) qiymatlarini qabul edirik.

P1 (0,ti) = Pb (0,t) = 4.35104 Kq/m2 : P2 (L,t1) = Ps (L,t) = 1.37 •Ю4 Kq/m2 Diametri d = 0.5 m olan bir elektrik otürücü avtomatik kranin (9uqun ДУ 500 РУ 10) qaz kamarina qura§dirilmasinin qiymati Sk.x. = 1500000 man

Hal-hazirda 1m3 qazin qiymatinin Cqaz = 300 man/m3 oldugunu nazara alsaq onda, kranlar arasindaki masafanin samarali uzunlugunu (20) düsturu vasitasi ila tayin eda bilarik. 9vvalca qaz kamarinda orta tazyiqin qiymatini tayin edirik.

Por = 3,25 • 104 Kq/m2 olarsa, l = 4400 m olar. Demali, qaz kamarlarin istismarinda itkilarin qar§isinin alinmasi maqsadi ila baglayici armaturlar arasindaki masafa yuxarida gostarilan ilkin verilanlara asasan l = 4400 m olmasi texnoloji va iqtisadi cahatdan samaralidir. §akil 1-daki sxemin analizindan bela natica 9ixartmaq olar ki, avtomat kranlari baglandiqdan sonra, kamarin sizma noqtasinin saginda va solunda qoyulmu§ alaqalandiricilar üzarindaki avtomat kranlari eyni vaxtda i§a qo§ulmalidir.

Magistral qaz kamarlarinin texniki layihalandirilmasi qaydalarina asasan qaza avtomat kranlari qaz kamarinin tazyiqi 1^3 daqiqa arzinda i§9i tazyiqin 10^15%-i qadar dü§arsa armaturlarin baglanmasini tamin etmalidir. Xatti baglayici armaturlari texnoloji layiha standartlarina uygun olaraq uzaqdan idaraetmaya malik olmalidir. СНиП 2.05.06-85* -in 12.10 bandina asasan boru kamarinda qura§dirilmi§ xatti baglayici armaturlari arasindaki masafa 10 km-dan 9ox olmamalidir. Digar tarafdan magistral qaz kamarlari paralel 9akilarkan alaqalandiricilar nazarda tutulmalidir: - eyni tazyiqa malik qaz kamarlari ü9ün - baglayici armaturlari ila. 9laqalandiricilar xatti kranlarda (kranlardan avval va sonra) an azi 40 km va bir-birindan 60 km-dan 9ox olmayan masafada yerla§irlar.

x

x

Bizim nazari tadqiq etmanin asasinda müayyan edilmi§dir ki, alaqalandiricilar arasindaki masafa parallel qaz kamarinin parametrlarindan, talabat9ilarin növündan na qura§dirilacaq avadanliqlarin dayarindan asili olaraq dayi§a bilar. Ona göra taklif olunan yeni hesabat sxemi alaqalandiricilarin samarali yerla§dirilmasina ahamiyyatli daracada tasir göstaracak.

Yuxarida qeyd etdiyimiz mülahizalardan bela natica 9ixartmaq olar ki, kamarin dinamiki halinin dayi§masinin manzarasi va elaca da talabat9ilarin qazla taminatinin saviyyasi avtomat kranlari arsindaki masafadan birba§a asilidir. Ona göra da, kamarlarin istismari prossesinda onlara qura§dirilacaq avtomat kranlarinin arasindaki masafani tayini qaz kamarlarini layihalandirilmasinin asas prinsiplarindan biridir.

Natica va takliflar

Xatlardan birinin kipliyinin pozulmasi birba§a digarinin i§ rejiminin dayi§masina sabab olur. Müayyan edilmi§dir ki, zadalanmi§ xattin dinamik vaziyyatinin keyfiyyat manzarasi zadalanmami§ xatta banzayir. Bununla birlikda, qaz kamarinin i§ §araitindan asili olmayaraq, zadalanmi§ boru kamarinin sizdigi yerdaki tazyiqin dü§ma sürati, hamin yerdaki zadalanmami§ qaz kamarinin tazyiqindan taxminan 2-3 dafa 9oxdur.

Yuxarida qeyd etdiyimiz mülahizalardan bela natica 9ixartmaq olar ki, kamarin dinamiki halinin dayi§masinin manzarasi va elaca da, talabat9ilarin qazla taminatinin saviyyasi avtomat kranlari arsindaki masafadan birba§a asilidir. Ona göra da, kamarlarin istismari prossesinda onlara qura§dirilacaq avtomat kranlarin arasindaki masafanin tayini qaz kamarlarinin layihalandirilmasinin asas prinsiplarindan biridir.

9D9BiYYAT

1. i.Q.Oliyev «Bina va mühandis sistemlarinin rekonstruksiyasi» darslik, Baki 2005.

2. i.Q.Oliyev, K.S.Qaraisayev "Qaz kamarlarinin dinamiki halinin analizi naticasinda istismar i§ rejiminin idara edilmasinin tadqiqi" Ekologiya va su Tasarrüfati, Elmi-texniki va istehsalat jurnali. №3, Baki 2004.

3. В.А.Щуровский, В.В.Зюзьков, Энергоэффективность магистрального транспорта газа и потребности в газоперекачивающей технике. Компрессорная техника и пневматика. 2011г.- №1 - С.38-41.

4. Критерии вывода в реконструкцию объектов транспорта газа, ВНИИГАЗ, М., 2003, 11 с.

5. К.Г.Кязимов, Устройство и эксплуатация газового хозяйства. Издательский центр «Академия», 2004.

6. Л.А.Бабин, П.Н.Григоренко, Е.Н.Ярыгин, Типовые расчеты при сооружении трубопроводов.- М.: Недра, 2011. - 246 с.

7. Межотраслевые правила по охране труда при эксплуатации газового хозяйства организаций. Москва. «Издательство НЦЭНАС», 2007.

8. О.М. Иванцов, «Надежность строительных конструкций магистральных трубопроводов» Недра.1985.

9. Т.И.Лаптева, М.Н.Мансуров, Обнаружение утечек при неустановившемся течении в трубах // Нефтегазовое дело. 2006. 15 с.

10. СНиП 2.05.06-85* "Магистральные трубопроводы". M; 2005.

11. A.I. Khudiyeva, M.Z.Yusifov "Reconstruction of structural elements damaged under influence of pressure and wave on stationary sea platforms", International Journal on "Technical and Physical Problems of Engineering" (IJTPE), Journal.2022. Vol. 14, No.1, pp., 64-70, March 2022.

12. Clifford W Petersen, Kevin Т Corbett, Doug P Fairchild, Scott Papka, Mario L Macia. Improving long-distance gas transmission economics: XI20 development overwiew. Proc. of Pipeline technology conference, 2004.

13. Composite-reinforced line pipe passes Canadian field tests // Oil & Gas Journal, Nov. 3, 2003.