Научная статья на тему 'ПРИМЕНЕНИЕ ВОДОСБЕРЕГАЮЩЕГО ПРЕПАРАТА "ГИДРОГЕЛЬ" В УСЛОВИЯХ НЕХВАТКИ ВОДЫ В БУХАРСКОМ ОАЗИСЕ'

ПРИМЕНЕНИЕ ВОДОСБЕРЕГАЮЩЕГО ПРЕПАРАТА "ГИДРОГЕЛЬ" В УСЛОВИЯХ НЕХВАТКИ ВОДЫ В БУХАРСКОМ ОАЗИСЕ Текст научной статьи по специальности «Химические технологии»

CC BY
33
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Ученый XXI века
Ключевые слова
ВЛАГА / ВОДОСБЕРЕЖЕНИЕ / РАСТЕНИЕ ХЛОПЧАТНИКА / ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ЭФФЕКТИВНОСТЬ

Аннотация научной статьи по химическим технологиям, автор научной работы — Юнусов Р., Салимова Х.Х.

В данной статье на основе проведеных научных исследований рассмотрено влияние препарата “Гидрогель” на сохранение влаги и увеличения урожая хлопка-сырца на 3-5 ц/га.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE INOVOCATION BACKWASH MOUNT "HYDRGEL"A IN THE SPECIFICATION DEFICIENCY WATERS INTO BUKHARA OASIS

In this article on the basis of the conducted scientific researches influence of the medicine "Gidrogelya" on preserving moisture and increase in a harvest of cotton raw by 3-5 c/hectare is considered.

Текст научной работы на тему «ПРИМЕНЕНИЕ ВОДОСБЕРЕГАЮЩЕГО ПРЕПАРАТА "ГИДРОГЕЛЬ" В УСЛОВИЯХ НЕХВАТКИ ВОДЫ В БУХАРСКОМ ОАЗИСЕ»

УДК 55

БУХОРО ВИЛОЯТИНИНГ СУВ ТАНЦИСЛИГИ ШАРОИТИДА СУВНИ ТЕЖОВЧИ МОДДА 'ТИДРОГЕЛЬ"НИ ГУЗА ЭКИНИДА ЦУЛЛАШ

Р. Юнусов1, Х.Х. Салимова2

Аннотация

Ушбу маыолада Бухоро вилояти сув таныислиги шароитида сувни тежовчи модда 'Тидрогель"ни гуза экинида куллаш хамда бу агротехник тадбирни утказилиши 3-5 ц/га пахта хосилини ошириш аникланган.

Таянч сузлар: "Гидрогель» моддаси, сув танкислиги, тежамкорлик, гуза усимлиги, иктисодий самарадорлик.

Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг «Ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш тизимини тубдан такомиллаштириш чора -тадбирлари тугрисида»ги (2007 йил, 29 октябрь) фармони ва "Ер ва сувдан окилона фойдаланиш, тупрок унумдорлигини ошириш, сув ва ресурс тежамкор технологияларни ишлаб чикиш ва уларни бажариш" борасида фикрларни амалга ошириш буйича бир катор чора - тадбирлар режаси тузилиб, шу тадбирлар натижасида амалий ишлар кулами кенгайтирилди [1].

Статистик маълумотларга кура, Ер юзида яшовчи 6,5 млрд. ахолининг 1,1 млрди сув такчиллиги шароитида яшайди. Россия Фанлар Академиясига карашли "Сув муаммолари" илмий-тадкикот институтининг берган маълумотларига кура 2025 йилга бориб, сув такчиллигида яшаётган ахолининг сони 3 млрд.дан ортик булади. Бу эса яшаётган ахолининг 40% ини ташкил этиши кутилмокда.

Бухоро тупроклари шароитида кишлок хужалик экинларидан юкори хосил етиштириш учун бошка вилоятларга нисбатан сув купрок сарфланади, сабаби - 2-3 марталаб ернинг шурини ювиш учун гектар бошига 2.5-3,5 минг куб сув ортикча сарфланади. Чул ва ярим чул худудида жойлашган вилоятнинг ёз фасли жуда иссик-курук ва гармсел шамолларнинг тез-тез эсиб туриши хамда хароратнинг кескин кутарилиб кетиши билан узга вилоятлардан ажралиб туради.

Сувни тежаш, сув ва ресурстежамкор замон талабига мос, таннархи арзон ва самарали технологиялар ишлаб чикиш хамда тупрокнинг шурланиш даражасини пасайтириш мавзуси буйича дунё микёсида ва мамлакат олимлари уртасида бир мунча эътиборга молик илмий - тадкикот ишлари бажарилиб, бугунги кунга кадар хам узининг мавкеини йукотмай, ишлаб чикаришда кулланилиб келинмокда.

Мана шундай сувтежамкор технологиялардан бири, республикамиз олимлари томонидан синтез килиб олинган "ГИДРОГЕЛЬ"- сувда букувчан, синтетик полимер бирикмаси булиб, у тупрок таркибида булган куп микдордаги намликни узок вакт давомида саклаш имкониятини яратувчи хамда тупрокда атмосфера ёгинлари ёки сугориш йули билан келган сувни усимликлар илдизига бемалол утказувчи модда хисобланади.

Кейинги йилларда сув такчиллиги руй бераётган бир пайтда, хар бир томчи сувдан самарали фойдаланиш мухим ахамият касб этиб, айникса чулли худудларда сугориш сувини кандай килиб булмасин, бехуда сарфламасдан, барча илм-фан ютукларига таяниб, илгор технологияларни ишлаб чикаришга тадбик этиш мухим ахамият касб этади.

Шу кунга кадар узбек ва чет эл олимлари томонидан (С. Рыжов, С. Ахмедов, Ф. Сатаров, Мирзажонов, Г.А. Безборородов, М. Х,амидов,

1Юнусов Рустам - доцент кафедры почвовидения и географии, Бухарский государственный университет, Узбекистан.

2Салимова Хилола Хамроевна - ассистент кафедры почвовидения и географии, Бухарский государственный университет, Узбекистан.

Науки о Земле

Б. Комилов, А. Авлиёкулов, X,. Дакбердиев, А. Тоштемиров ва б.) сув тежовчи ва ресурс тежамкор технологиялар борасида дунё ахамиятига молик булган бир катор илмий ишланмалар яратишган ва амалиётда кулланилиб, узининг ижобий мевасини бермокда [2].

"ГИДРОГЕЛЬ" - Республикамизда мавжуд булган (полиакрил, гепан ва бир неча кимёвий моддаларни уз ичига олган, табиат ва инсон, тирик мавжудот организмларига зиён етказмайдиган) моддалари асосида синтез килинган булиб, ёмгир сувларида узининг огирлигидан 300-350 маротаба, купчилик тупрокларда эса тупрок таркибидаги турли тузларнинг микдорига караб, 250300 мартагача сувни ютиш кобилиятига эга булган, арзон полиакрил бирикма хисобланади. Амалда 10 гр. микдордаги полиакрил 2,5-3,0 литргача сувни сак лаб туриши аникланган.Унинг 1 тоннаси бугунги кунда 18-20 минг сумни таш кил этади. Мазкур модда муаллифи тавсиясига кура, бир марта тупрок остига киритилганда, унинг таъсири 4 йилгача таъсир этиши айтиб утилган. Уруглик чигити экилаётган далага тупрокнинг 10-15 смли ва усимликнинг усиш ва ри вожланиш фазаларида 25-30см чукурликда тупрокнинг механик таркиби ва шурланиш даражасига караб, хар 1 гектар майдонга 35-50кг меъёрда усимлик нинг илдиз тизими жойланишига караб киритилганда, айни сув танкислиги пай тида усимликнинг усиш ва ривожланиш жараёнларига сувни уз вактида етказиб бериши оркали, хосил элементларининг тукилишини олдини олиб, хосил дорликни ва унинг сифатини ошишига хизмат килади. 1м2 дан иборат булган тупрокли аралашмали ерларнинг 20-30 смли чукурлигида 3-5гр. Гидрогель полиакрили етарли хисобланади. Аммо,ушбу таннархи арзон, атроф-мухитга хеч кандай зарар келтирмайдиган, сугориш сувини 20-40% га тежовчи, таркибида Республикамизда мавжуд булган бир неча кушимча органик моддаларни тутувчи "ГИДРОГЕЛЬ" бирикмасини сув такчиллиги йилларида Бухоро вилоятининг кумок ва утлоки - алювиал, шурланган ва шурланишга мойил тупроклари шароитида турли хил меъёр ва муддатларда экиш олдидан ва усимликнинг усиш ва ривожланиш фазаларида тупрокнинг хайдов катламига киритиш кишлок хужалик экинеларидан юкори сифатли хосил олишга кумак беради.

Бухоро вилояти шароитида кишлок хужалик экинларидан юкори сифатли хосил етиштиришда бошка вилоятларга нисбатан тупрок шурини ювиш учун 2,5-3,5 минг м3/га сув куп сарфланади. Шу шароитда сув сарфини камайтириб, кишлок хужалик экинларидан юкори сифатли хосил етиштириш ва халкимизни кишлок хужалик махсулотларига булган талаб лари ни кондириш учун албатта,илгор биотехнологияларни хаётга тадбик этишни ва илм-фан ютук ларидан самарали фойдаланишни давр талаби такозо этмокда. Мана шундай ресурстежамкор технологиялардан бири-"ГИДРОГЕЛЬ" сувда букувчан, полимер бирикмаси булиб, у тупрок таркибидаги ортикча намликни узок вакт давомида саклаш имкониятини яратувчи ва атмосфера ёгинлари ёки сугориш йули билан келган сувни усимликлар илдизига бемалол утказувчи модда хисобланади.

Шу кунга кадар узбек ва чет эл олимлари томонидан сув ва ресурстежамкор технологиялар борасида бир катор илмий ишланмалар яратилиб, амалиётда узининг ижобий мевасини бермокда. Улардан: томчилатиб, ёмгирлатиб сугориш, кучма кувурлар ёрдамида, эгат оралатиб кора плёнка ва сомон тушаш, гунгли тушамалар, дискрет сугориш, турли хил сувни узида саклаб колувчи кимёвий полимер бирикмаларни куллаш ва х.к.лар шулар жумласига киради. Ушбу технологияларнинг купчилигини йулга куйиш учун маълум даражада куплаб маблаг сарфлашга тугри келаяпти ёки, баъзи бир хом ашё ва кимёвий моддаларни бошка мамлакатлардан олиб келишга тугри келмокда.

"ГИДРОГЕЛЬ" асосан, Республикамизда мавжуд булган бир неча кимёвий, инсон ва табиатга хеч кандай зарар етказмайдиган полимер моддалари асосида синтез килинган булиб, ёмгир сувларида узининг огирилигидан 300-350 маротаба, купчилик тупрокларда турли тузларнинг микдорига караб, 250-300 мартагача сувни ютиш кобилиятига эга булган арзон махсулот. Амалда 10гр. микдордаги полимер 2,5-3,0 литргача сувни саклаб туриши аникланган. Экиш олдидан тупрокнинг 10-15см, вегетация даврида 25-30см чукурликда

кулланилади. "ГИДРОГЕЛЬ" полиакрили буйича Бухоро вилояти кумок ва утлоки-аллювиал, шурланишга мойил тупроклари шароитида, макбул куллаш меъёр ва муддатларини илмий асослаш ва кишлок хужалик экинларидан юкори сифатли хосил олиш буйича тадкикот ишлари утказилмаган. Мазкур модда вилоят шароитида гузада илк маротаба синалиб, уни макбул куллаш меъёр ва муддатлари илмий асосланади. Бу борада 2015-2017 йилларга мулжалланган тадкикотлар утказилади Тадкикотлар 3 боскичда булиб, Полимерлар кимёси ва физикаси, БухДУ, Мелиорация ва Ирригация институти олимлари иштирокида амалга оширилади. 1-боскичда турли меъёр ва мудатларда "ГИДРОГЕЛЬ" кулланилган вариантлар буйича дала тажрибаси куйилиб фон яратилади. Агрокимёвий-физикавий, биокимёвий, микробиологик, мелиоратив физиологик тахлиллар, фенологик кузатувлар олиб борилади. 2-боскичида хам 1-боскичда бажарилган барча тахлил ва фенологик кузатувлар утказилиб, сув тежовчи бирикманинг кай даражада сувни иктисод килиб, хосилдорликка ва унинг сифатига таъсир этганлиги илмий жихатдан асосланилади. Якуний боскичида (2017 й.) энг макбул вариантлар танланиб, олинган ижобий натижалар юзасидан илмий хулосалар килиниб, ишлаб чикаришга тавсиялар берилади.

Адабиётлар:

1. Ёдгоров Д.С., Икромова М.Л. ^ургокчилик йилида юкори пахта ва дон хосили олиш чоралари ва айрим тавсиялари. // "Кишлок тараккиёти ва фаровонлиги йили"га багишланган "Кишлок хужалик экинлари махсулдорлигини ошириш муаммолари" мавзусидаги Республика илмий- амалий анжумани. Бухоро, 2009, 3-6-бетлар.

2. Пахтакор фермер хужаликлари учун "Бухоро-6", "Бухоро-8" ва "Бухоро-102" урта толали гуза навларини етиштириш агротехникаси буйича тавсиялар. Бухоро, 2009 йил, 112 б

© Р. Юнусов, Х.Х. Салимова, 2016

УДК 55

ПРИМЕНЕНИЕ ВОДОСБЕРЕГАЮЩЕГО ПРЕПАРАТА "ГИДРОГЕЛЬ" В УСЛОВИЯХ НЕХВАТКИ ВОДЫ В БУХАРСКОМ ОАЗИСЕ

Р. Юнусов, Х.Х. Салимова

Аннотация: В данной статье на основе проведеных научных исследований рассмотрено влияние препарата "Гидрогель" на сохранение влаги и увеличения урожая хлопка-сырца на 3-5 ц/га.

Ключевые слова: препарат Гидрогель, влага, водосбережение, растение хлопчатника, экономическая эффективность.

© Р. Юнусов, Х.Х. Салимова, 2016

UDC 55

THE INOVOCATION BACKWASH MOUNT "HYDRGEL"A IN THE SPECIFICATION DEFICIENCY WATERS INTO BUKHARA OASIS

R. Yunusov, Kh.Kh. Salimova

Abstract. In this article on the basis of the conducted scientific researches influence of the medicine "Gidrogelya" on preserving moisture and increase in a harvest of cotton raw by 3-

5 c/hectare is considered.

Keywords: Gidrogel's medicine, moisture, water conservation, cotton plant, cost efficiency.

© R. Yunusov, Kh.Kh. Salimova, 2016

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.